Dr Piotr Koprowski ostatni rozdział swojej książki poświęcił po-stawie (osobie) dandysa w poezji. Szczególny model człowieka, ja-kim jest dandys (jak rozumiem, dobrze wychowany, perfekcyjny dżentelmen, oryginalny człowiek „z klasą” poszukujący nowych rozwiązań w swoim życiu), różni się jednak od modelu człowieka-artysty, kierującego się, jak mógłbym to ująć, głównie zasadą ory-ginalnych poszukiwań twórczych rozwiązań, ale tylko w zakresie swojej sztuki. W XX wieku te dwa modele człowieka miały także punkty wspólne, o czym przekonuje Koprowski, jak to odczytuję, można wskazać nawet na model artysty-dandysa (w poezji polskiej, przynajmniej do pewnego stopnia, zaczął ów model obowiązywać, na przykłady konkretne zastosowania tego dandysowskiego modelu poety wskazał we właściwy sposób, obszernie zacytowany poniżej, autor omawianej tu monografii):
„Zdaniem Balzaka, nie należy utożsamiać dandysa z artystą. Dandys to bowiem jedynie ktoś hołdujący aktualnej modzie, z przyjemnością od-dający się bezużytecznemu próżnowaniu, poprzez zewnętrzną elegancję starający się podkreślić, uwypuklić własną pomyślność materialną. Życie artysty jest natomiast wypełnione wieloma zajęciami, a jego wygląd ze-wnętrzny i sposób bycia odzwierciedlają głębię wnętrza, odsłaniają wy-miar duchowy egzystencji. Artysta, w przeciwieństwie do dandysa – mod-nisia, jawi się jako arystokrata ducha. (...) W drugiej połowie XIX w. (...) [w] dandysie dostrzeżono nosiciela oryginalnych, twórczych idei, osobę nieprzeciętną, wyrafinowaną, ujmującą życie w kategoriach dzieła sztu-ki. (...) Dandyzm zaś jawi się jako »najwyższe wcielenie piękna«, a więc można nadać mu wymiar religijny. Dandys jest kimś, kto pomimo nieza-leżnego charakteru żyje w realiach rygoru samodoskonalenia i autokre-acji. Jego życie staje się w efekcie dziełem sztuki. Sztuki – dodać należy – niezaangażowanej. (...) Dandyzm nie zniknął również w XX w. Wprost przeciwnie: umocnił się na niwie artystycznej, zyskując szerszy, niezwią-zany z określoną specyfiką kulturową i materialną, wymiar i ekspresję.
W ubiegłym [XX] stuleciu, zwłaszcza w jego drugiej połowie, stało się ja-sne, że dandyzm wynika przede wszystkim z potrzeby tej ostatniej [ekspre-sji – dop. M.M.T.]. Za to zaś, co pozwala odróżnić »zwykłą« formę eks-presji od dandyzmu uznano indywidualne predyspozycje artysty, m.in. ta-kie, jak: zakres wrażliwości estetycznej, stopień partycypacji w normach i regułach życia społecznego, poziom autokreacji. Widać to w całej zło-żoności również w polskiej poezji współczesnej, naznaczonej w określo-nym stopniu dandyzmem. (...) W przestrzeni poezji dandysowskiej spotkać można wiersze o podniosłym, czasem wręcz patetycznym charakterze. Jest to sygnał, że traktują one o sprawach poważnych. (...). Z drugiej jednak strony, mocny sygnał, świadczący o powadze materii, może jawić się jako zbyt silny, by traktować go »na serio«. Jeżeli chce się zachować elemen-ty dandyzmu, należy powściągnąć, na elemen-tyle, na ile to możliwe patos. War-to więc spróbować (...) odrzucić zarówno dandysowskie uwznioślenie, jak i postawę skandalizowania na wzniosłości. Co z tego wyniknie? Na pewno pozostanie sposób mówienia, będący dandyzmem. Jakie są cechy charak-terystyczne owej narracji? Chyba określona frywolność w kwestiach waż-nych i egzaltacja w tym, co w istocie jest banalne. (...) Poeta wpisujący się bowiem, choćby tylko w minimalnym stopniu, w nurt poezji dandysow-skiej, odsłania czasem, może dla żartu, z elegancką nonszalancją fragment autentycznego dramatu, bólu istnienia, udręki, cierpienia, załamania. (...)
W wierszach dandysowskich, w licznych egzaltacjach gubi się powaga tre-ści. A przecież to właśnie powaga jawi się jako swoista gwarancja rości i emocjonalnego autentyzmu. Dandyzm jednakże nie pragnie szcze-rości, podobnie jak nie pragną jej ci, którzy zostali przezeń uwiedzeni. (...) Dandysowskie teksty są »podane« przez autorów z poufnością, z emfazą, ale i z pewnym dystansem. (...) W wierszach tych (...) sfera estetyki trans-formuje ludzkie przeżycia i doświadczenia. Odrzucona zostaje zarówno tradycyjna powaga, jak i ekstremalne stany odczuwania. Najważniejsza okazuje się teatralizacja doznań i chybiona powaga, powaga z przymruże-niem oka. (...) Pojawiające się »prawdy« są – przynajmniej w jakiejś mie-rze – nacechowane sztucznością, więc nie mogą być odbierane w pełni »na serio«. Dandyzm jest odbiorem rzeczywistości niejako mimochodem, od niechcenia. (...) Zachowanie i postępowanie dandysa wiąże się z ekstra-wagancją, niezwykłością, przesadą, spontanicznością. (...) Dandys zasad-niczo nie jest zafascynowany zwyczajnością, szarością codziennej egzy-stencji, mimo że (...) jest w stanie (...) nawet najbardziej prozaiczną czyn-ność, zachowanie czy też pozbawioną sensu dyskusję podnieść na wyżyny emocjonalnych uniesień. (..,) Zazwyczaj dandys jest też apolityczny i da-leki od wchodzenia na tory myślenia społecznego. Największe zaintereso-wanie przejawia naturą jednostki ludzkiej, tym, co ją konstytuuje i wyróż-nia spośród tłumu. Cechuje go swoisty arystokratyzm ducha (...). Styl my-ślenia, życia i działania dandysa okazuje się umiejętnością niezwykle in-teligentnego, zręcznego przykrywania trudów i niedostatków egzystencji określoną grą, grą pozorów. (...) Najistotniejsze wydaje się pytanie o praw-dziwą twarz człowieka oraz udzielona nań odpowiedź czy też odpowiedzi.
(...) Bez – przykładowo – określonej kumulacji sztuczności niemożliwa byłaby prawda o duszy. Autorzy stoją na stanowisku, że ową prawdę da się odsłonić, »zdejmując« jednak uprzednio określoną maskę lub maski. (...) Możliwe jest więc wyjście (...) na spotkanie kogoś (innej jednostki), z kim zacznie się rozmawiać, zacznie prowadzić dialog. (...) Z pragnienia kon-taktu z drugim »ja« może »wykrystalizować się« dandys. Dandys jest za-wsze oddzielony od tłumu, barwny i samoistny. Cechująca go wyrazistość zostaje spotęgowana dzięki podziałowi: tłum – indywiduum. (...). Jednost-ki, oczekując na relację, niejako wzajemnie się stwarzają. »Ja« stwarza
»ty«, aby »ty« stworzyło »ja«. Takie działanie usensownia, zdaniem dan-dysa, ludzkie istnienie w ogólności, a jego – w szczególności. (...) Dan-dys nie odrzuca, co warto podkreślić, ziemskiej samorealizacji, choć poja-wiają się u niego również pragnienia o metafizycznej konotacji. Idzie (...)
drogami serca, z poprawką na cechujący go dystans. (...) Wierzy, że dozna doświadczenia pomiędzy osobami. Zanim to nastąpi, są już określone do-znania między nim a tym drugim w nim [samym – dop. M.M.T.]. Znaczna część wierszy współczesnych polskich poetów zdaje się wyrastać z dandy-zmu. Egzystencjalne doznania ułomności, niedoskonałości świata i ból ist-nienia jednostki ludzkiej, rozczarowanie, pustkę przetworzyli oni w arty-styczną kreację. (...)”.
Dr Piotr Koprowski prawidłowo nakreślił w cytowanych in exten-so fragmentach dłuższej wypowiedzi ogólny problem dandyzmu artystycznego (pozerstwa artystycznego) w szeroko rozumianej, współczesnej poezji polskiej, podstawowe cechy składowe mode-lu dandysa-artysty, artystycznego pozera, węziej: literackiego poze-ra, które ujawniają się w twórczości poetyckiej danego autora. Taki ogólny zarys zagadnienia dandyzmu artystycznego, węziej: dandy-zmu literackiego, a w szczególności: dandydandy-zmu poetyckiego, uwa-żam za użyteczny dla badaczy nie tylko literatury, ale humanistyki.
Antropologia literatury stanowi tu dla dra Piotra Koprowskiego tyl-ko przykładowe pole badawcze, bowiem jego wnioski zdają się iść dalej, niż tylko w obrębie samej literatury. Tu chodzi generalnie o fi-lozofię człowieka, o ogólną koncepcję człowieka oraz o poszczegól-ne modele bycia człowiekiem współcześnie. Punktem dojścia rozu-mowania dra Piotra Koprowskiego, tak czy inaczej, pozostaje naj-istotniejsza relacja międzyosobowa, międzyludzka: „ja”-„ty”, a za-tem centralny problem filozofii spotkania, filozofii dialogu, o której napisano powyżej, a do której to wprowadzenia zabrakło mi w za-sadniczym tekście autora, stąd to konieczne uzupełnienie.
Piotr Koprowski w swoim rozdziale o historii idei wspomniał o zasadzie „bisocjacji” (czyli podwójnej asocjacji) jako jednej z tech-nik twórczego myślenia. Zastanawiając się nad genezą powstawania nowych idei (nowych koncepcji), przy okazji analiz zależności ludz-kiego poznania (intelektu oraz intuicji), jakby kontekstowo przywo-łał obszar tak bliski poetom: domenę tworzenia (bo ‘poeta’ wywodzi się wszak z języka greckiego, w którym to języku oznacza: ‘twór-cę’). Bisocjacja jest swoistym wewnętrznym „dialogiem” (de facto:
monologiem) poety, w którym kontaminuje on różne rzeczywistości
oraz różne techniki tworzenia. Przywołane powyżej sfery filozofii dialogu, filozofii spotkania, teorii komunikacji – w sposób niejako naturalny nadają się do zastosowania w zakresie analiz genezy po-wstawania poezji oraz samych jej treści. Czytanie poezji jest także swoistym dialogiem z poetą, bo czytelnik wzbudza w sobie (aktu-alizuje i konkretyzuje) owe pierwotne asocjacje, jakimi kierował się autor (poeta) przy pisaniu danego utworu oraz dodaje nowe, wtór-ne, własne skojarzenia do czytanego tekstu np. wiersza. W ten spo-sób w klasycznej teorii odbioru dzieła literackiego autorstwa Roma-na IngardeRoma-na mieści się również owa filozofia dialogu, filozofia spo-tkania i teoria komunikacji międzyludzkiej, o których już była mowa wyżej.
Wychowanie osoby przez poezję i poezja jako czynnik wprowa-dzenia do kultury (tzw. paideia poetycka) to całkiem osobne za-gadnienia, zaledwie tu pośrednio zasygnalizowane, ale zupełnie nie podjęte w przedstawionej monografii dra Piotra Koprowskiego, więc być może byłby to odrębny temat na osobną książkę.
Warto byłoby również przyszłe badania nad obrazem (ideą, mode-lem) człowieka w literaturze pięknej, a w szczególności we współ-czesnej poezji polskiej oprzeć, poza filozofią spotkania czy filozofią dialogu, również na filozofii osoby (personalizmie), tym bardziej, że autor monografii dał sygnały do tego, że skłania się ku tej filozofii, nie tylko sporadycznie używając terminologii ‘osoba’, ale i odwo-łując się do konkretnych nazwisk filozofów (o. Mieczysława Alber-ta Krąpca, Piotra Jaroszyńskiego) z tzw. lubelskiej szkoły filozoficz-nej, którzy nie tylko o realizm metafizyczny opierają swoje badania, ale także o personalizm.
Dzieła personalistów oraz dzieła o personalizmie są dość dobrze reprezentowane w języku polskim. Warto w tym miejscu wskazać na podstawowe monografie o personalizmie, które można by wziąć pod uwagę, konstruując w przyszłości podbudowę filozoficzną ba-dań z zakresu antropologii literatury, szczególnie zaś baba-dań nad ob-razem człowieka (osoby ludzkiej) we współczesnej poezji polskiej.
Personalizm, jako osobny, nazwany tak, nurt filozoficzny, poja-wił się w XIX wieku, np. pisali o nim Walt Whitman (1819-1892)51,
Borden Parker Bowne (1847-1910)52, czy np. polski filozof mesjani-styczny Wincenty Lutosławski (1863-1954)53.
Emigracyjny filozof rosyjski Mikołaj Bierdiajew, właściwie: Ni-kolaj Aleksandrovič Berdâev (1874-1948) stał się jednym z prekur-sorów chrześcijańskiego personalizmu prawosławnego54.
Do francuskich klasyków personalizmu katolickiego XX wieku zalicza się dwóch filozofów – Jacquesa Maritaina, tj. Jakuba Marita-ina (1882-1973)55 oraz Emmanuela Mouniera (1905-1950)56.
_____________________________
51 Vide: Walt Whitman, Demokracja i personalizm, przełożył i opracował Bogumił Gacka, nakład: Bogumił Gacka, Lublin 1994.
52 Vide: Borden Parker Bowne, Personalizm, przekład Bogumił Gacka i Jan Kłos, Czas, Lublin 1994.
53 Wincenty Lutosławski pisał swoje dzieła o personalizmie także po hiszpańsku i wyda-wał je w innych krajach (stąd pisownia jego nazwiska brzmiała tam Lutoslawski, bez pol-skiego znaku diakrytycznego „ł”. Vide: Wincenty Lutoslawski, El personalismo (un nuevo sistema de filosofia), El Correo, Madrid 1887. Na temat filozofii W. Lutosławskiego, także o elementach jego personalizmu pisał Wit Jaworski (ur. w 1944 r.), vide: Wit Jaworski, Eleuteryzm i mesjanizm. U źródeł filozofii społecznej Wincentego Lutosławskiego, Abrys, Kraków 1994, seria: Biblioteka „Końca Wieku”.
54 Vide: Mikołaj Bierdiajew, Niewola i wolność człowieka. Zarys filozofii personalistycz-nej, przełożył i opracował ks. Henryk Paprocki, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2003, seria: Bi-blioteka Europejska – Antyk.
55 Vide np.: Jakub Maritain, Humanizm integralny. Zagadnienia doczesne i duchowe no-wego świata chrześcijańskiego, Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”, Londyn 1960, seria: Biblioteka Polska. Seria Niebieska t. 14; idem, Humanizm integralny. Zagadnienia doczesne i duchowe nowego świata chrześcijańskiego, Zbliżenia, [Warszawa 1981]; Jacqu-es Maritain, Nauka i mądrość, przekład Marjana Reutta, Rój, Warszawa [1936]; idem, Na-uka i mądrość, autoryzowany przekład Marjan Reutt, De Agostini, Altaya, Warszawa 2004, seria: Arcydzieła Wielkich Myślicieli; idem, Nauka i mądrość, przełożył Marian Reutt, przedmowa Tomasz P. Terlikowski, wyd. 2. popr., Fronda, Apostolicum, Warszawa – Ząb-ki 2005; idem, Sztuka i mądrość, przełożyli K. i K. Górscy, Fronda, Warszawa 2001, se-ria: Biblioteka Frondy; idem, Drogami klęski, Oficyna Polska, Warszawa [1942]; idem, Drogami klęski, w przekładzie Czesława Miłosza, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2018;
idem, Pisma filozoficzne, przekład z ang. Janiny Fenrychowej, wprowadzenie Jerzy Turo-wicz, „Znak”, Kraków 1988; idem, Człowiek i państwo, przełożył Adam Grobler, Wydaw-nictwo Znak, Kraków 1993, seria: Biblioteka Myśli Politycznej – Ośrodek Myśli Politycz-nej; idem, Dziewięć wykładów o podstawowych pojęciach filozofii moralnej, przekład Jaro-sław Merecki, wprowadzenie Tadeusz Styczeń, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 2001;
idem, Łaska i człowieczeństwo Jezusa, przełożył i opracował Arkadiusz Ziernicki, S. K.
Fronda, „Apostolicum” Warszawa – Ząbki 2001, seria: Biblioteka Frondy; idem, Trzej re-formatorzy. Luter, Kartezjusz, Rousseau, przełożył Konstanty Michalski, wstęp Paweł Li-sicki, wyd. 2. popr., Fronda, Apostolicum, Warszawa – Ząbki 2005; idem, Wieśniak znad
Jednym ze znanych polskich personalistów XX wieku był lubel-ski uczony Wincenty Granat (1900-1979)57. Również lubelski uczo-ny, Stefan Kunowski (1909-1977), pedagog kultury i personalista poświęcił personalizmowi chrześcijańskiemu znaczną część swojej książki o wychowaniu58.
_____________________________
Garonny. Stary świecki chrześcijanin snuje refleksje à propos czasów współczesnych, prze-łożył Arkadiusz Ziernicki, wyd. 1., W drodze, Poznań 2017; idem, Refleksje o Ameryce, przełożył i opracował Dariusz Góra-Szopiński; słowo wstępne Bronisław Dembowski, Wy-dawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2018. Ja-kub Maritain napisał także wstęp do książki Henry’ego Barsa: vide: Henry Bars, Polityka według Jacques Maritain’a, wstęp Jacques Maritain’a, przedmowa Jan Tokarski, przełoży-ła z francuskiego Jolanta Łoś, Odnowa, Londyn 1969. Jakub Maritain wspólnie z Raissą Maritain napisali dwie ważne książki na temat poezji (jedna – niedostępna obecnie w pol-skim tłumaczeniu) oraz o kontemplacji (ta książka wzbogacona o autorstwo tekstu Mori-sa Maurina jest dostępna także w przekładzie polskim) – vide: Jacques Maritain und RaïsMori-sa Maritain, Situation der Poesie, Übersetzung und mit einem Nachwort versehen von Walter Warnach, Verlag L. Schwann, Düsseldorf 1950; Jakub i Raissa Maritain, brat Moris Mau-rin, Kontemplacja w świecie, przełożyli mali bracia Jezusa [et al.], wyd. 2., uzup., „W dro-dze”, Poznań 2011, seria: Pustelnia – W drodze. O Jakubie i Raissie Maritainach napisał osobną książkę m.in. Denise Brihat – vide: Denise Brihat, Życie w świecie a kontemplacja.
Jacques i Raïssa Maritain – prorocy naszych czasów, tłumaczenie Maria Tarnowska, Wy-dawnictwo M, Kraków 1993.
56 Vide np.: Emmanuel Mounier, Co to jest personalizm? oraz wybór innych prac, wybór i red. Andrzej Krasiński, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 1960, seria „Bi-blioteka „Więzi”, t. 1; idem, Wprowadzenie do egzystencjalizmów oraz wybór innych prac, wybór i opracowanie Janusz Zabłocki, tłum. Ewa Krasnowolska, Znak, Kraków 1965, se-ria: Biblioteka „Więzi”, t. 11.
57 Vide: Wincenty Granat, Personalizm chrześcijański. Teologia osoby ludzkiej, rozdział
„Personalizm a dialog ekumeniczny” opracował Stanisław C. Napiórkowski OFMConv, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1985; idem, Personalizm chrześcijański. Teologia oso-by ludzkiej, redakcja: Halina Irena Szumił, rozdział „Personalizm a dialog ekumeniczny”
opracował Stanisław Celestyn Napiórkowski OFMConv, słowo wstępne: Krzysztof Gu-zowski, Grzegorz Barth, wyd. 2. popr., Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sando-mierzu, Sandomierz 2018; idem, Osoba ludzka. Próba definicji, red. Krzysztof Guzowski, Halina Irena Szumił, wprowadzenie Stanisław Kowalczyk, posłowie Krzysztof Guzowski, wyd. 2., poprawione i rozszerzone, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006, seria: Kolekcja Ka-tedry Personalizmu Chrześcijańskiego KUL.
58 Ta jego klasyczna praca (o liberalizmie, kolektywizmie i personalizmie w systemach wychowania) miała wiele wydań, np. vide: Stefan Kunowski, Problematyka współczesnych systemów wychowania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000, seria: Idee, Meto-dy, Inspiracje.
Ks. Karol Wojtyła (1920-2005)59 poświęcił ujęciom personali-stycznym i personalizmowi wiele miejsca w swoich pracach z za-kresu etyki lub antropologii filozoficznej.
Bardzo znany jest personalizm ks. Czesława Stanisława Bartni-ka (ur. w 1929 r.) reprezentowany w wielu jego dziełach60, taż per-sonalistyczna filozofia Bartnikowska opisana została przez innych badaczy61. To tylko kilka nazwisk najbardziej znanych osób z dłuż-szej listy badaczy personalizmu, obecnych od wielu lat poprzez swo-je dzieła w Polsce.
Na temat personalizmu chrześcijańskiego, w tym – personalizmu katolickiego w rozmaitych aspektach naukowych pisało wielu pol-skich autorów z różnych pokoleń, odpowiednio w wieku XX lub już XXI stuleciu, m.in. (podano ich tu według kolejności urodzenia, ce-lowo pominięto zideologizowanych autorów marksistowskich).
Badacze urodzeni w pierwszym trzydziestoleciu XX wieku: Jan Stachniuk (1905-1963)62, Tymon Terlecki (1905-2000)63, ks. Kazi-mierz Kłósak (1911-1982)64, Aleksander Rogalski (1912-1996)65, ks.
Józef Majka (1918-1993)66, Adam Rodziński (1920-2014)67, Mie-czysław Gogacz (ur. w 1926 r.)68.
_____________________________
59 Np. vide: Karol Wojtyła, Rozważania o istocie człowieka, Wydawnictwo WAM, Kraków 1999; idem, Rozważania o istocie człowieka, wyd. 2., Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
60 Vide: Czesław Stanisław Bartnik, Hermeneutyka personalistyczna, Katolicki Uniwer-sytet Lubelski, Lublin 1994; idem, Personalizm, Czas, Lublin 1995; idem, Teologia kultu-ry, [bez wydawcy], Lublin 1999; idem, Personalizm, wyd. 2. popr. i poszerz., Wydawnic-two „O.K.”, Warszawa 2000; idem, Personalizm, wyd. 4 uzup., WydawnicWydawnic-two KUL, Lu-blin 2013; idem, Osoba i personalizm, Standruk, LuLu-blin 2012; idem, Personalizm, posło-wie Krzysztof Guzowski, wyd. 3. poprawione i poszerzone, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008, seria: Kolekcja Katedry Personalizmu Chrześcijańskiego KUL; idem, Szkice do sys-temu personalizmu, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006, seria: Kolekcja Katedry Personali-zmu Chrześcijańskiego KUL; idem, Teologia i świat osoby, Standruk, Lublin 2008.
61 Vide: Świat osoby. Personalizm Czesława S. Bartnika, redakcja Krzysztof Guzowski, Grzegorz Barth, Wydawnictwo KUL, Lublin 2016, seria: Personalizm – Sympozja, t. 4.
62 Vide jego książka z elementami personalizmu: Jan Stachniuk, Wspakultura, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa 1948.
63 Vide: Tymon Terlecki, Krytyka personalistyczna, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1957; idem, Krytyka personalistyczna; Egzystencjalizm chrześcijański, przedmową opa-trzył Krzysztof Dybciak, wydanie 1 krajowe, Biblioteka „Więzi”, Społeczny Instytut Wy-dawniczy „Znak”, Warszawa – Kraków 1987, seria: Biblioteka „Więzi”, t. 58.
Badacze urodzeni w latach 30. XX wieku: ks. Edmund Morawiec (1930-2019)69, Tadeusz Mrówczyński (1930-2011)70 z tzw. warszaw-skiej szkoły historyków idei, nadto Franciszek Adamski (ur. w 1930 r.)71, ks. Antoni Siemianowski (ur. w 1930 r.)72, Tadeusz Styczeń (1931-2010)73, ks. Stanisław Kowalczyk (ur. w 1932 r.)74, ks. Franciszek _____________________________
64 Vide jego książka z elementami personalizmu: Kazimierz Kłósak, Maritainowa analiza stosunku filozofii moralnej do teologii, [bez wydawcy], Lwów 1938.
65 Vide: Aleksander Rogalski, Personalizm katolicki, Drukarnia Uniwersytetu Poznańskie-go, Poznań 1950.
66 Józef Majka, Filozofia społeczna, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Wro-cław 1982; idem, Filozofia społeczna, wyd. 2., Wydawnictwo WroWro-cławskiej Księgarni Ar-chidiecezjalnej, Wrocław 1982.
67 Vide: Adam Rodziński, Na orbitach wartości, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uni-wersytetu Lubelskiego, Lublin 1998.
68 Vide: Mieczysław Gogacz, Wokół problemu osoby, Instytut Wydawniczy „Pax”, War-szawa 1974.
69 Vide jego książki z elementami personalizmu: Edmund Morawiec, Rola intuicji w przyj-mowaniu założeń w metafizyce ogólnej u Jakuba Maritaina, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1974; idem, Intuicja intelektualna w metafizyce ogólnej Jakuba Maritaina. Stu-dium z historii metodologii metafizyki klasycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2008.
70 Vide: Tadeusz Mrówczyński, Personalizm Maritaina i współczesna myśl katolicka, Książka i Wiedza, Warszawa 1964.
71 Vide: Franciszek Adamski, Wprowadzenie. Personalizm – filozoficzny nurt myślenia o człowieku i wychowaniu, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.
72 Vide: Antoni Siemianowski, Człowiek i wolność, Uniwersytet im. Adama Mickiewi-cza. Wydział Teologiczny. Redakcja Wydawnictw, Poznań 2014, seria: Biblioteka Filozo-fii Chrześcijańskiej, t. 6.
73 Vide: Tadeusz Styczeń, Rozum i wiara wobec pytania: kim jestem?, TN KUL, Lublin 2001, seria: Prace Wydziału Filozoficznego – Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uni-wersytetu Lubelskiego, t. 85.
74 Vide: Stanisław Kowalczyk, Społeczny personalizm Maritaine’a, KUL, Lublin 1985;
idem, Polski personalizm współczesny, KUL, Lublin 1986; idem, Wprowadzenie do filozo-fii J. Maritaina, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1992; idem, Filozofia kultury. Pró-ba personalistycznego ujęcia problematyki, wyd. 1., Redakcja Wydawnictw KUL WNS, Lublin 1996; idem, Filozofia kultury. Próba personalistycznego ujęcia problematyki, wyd.
1., dodruk, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1997;
idem, Filozofia kultury. Próba personalistycznego ujęcia problematyki, wyd. 2., Wydaw-nictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2005; idem, Człowiek w poszuki-waniu wartości. Elementy aksjologii personalistycznej, Wydawnictwo KUL, KUL 2006, seria: Kolekcja Katedry Personalizmu Chrześcijańskiego KUL; idem, Nurty personalizmu.
Janusz Mazurek (1933-2009)75, Czesław Głombik (ur. w 1935 r.)76, Henryk Piluś (ur. w 1935 r.)77, Józef Czarkowski (1939-1996)78.
Badacze urodzeni w latach 40. XX w.: Marian Szczęsny (1942-2006)79, Henryk Kiereś (ur. w 1943 r.)80, Barbara Kiereś81, Józef Marsza-łek (ur. w 1943 r.)82, Wiesław Kozub-Ciembroniewicz (1944-2015)83, Edward Niesyty (ur. w 1946 r.)84, ks. Wacław Gubała (ur. w 1948 r.)85, Jan Galarowicz (ur. w 1949 r.)86, Stanisław Wójcik (ur. w 1949 r.)87. _____________________________
Od Augustyna do Wojtyły, z posłowiem Krzysztofa Guzowskiego, Wydawnictwo KUL, Lu-blin 2010, seria: Kolekcja Katedry Personalizmu Chrześcijańskiego KUL; idem, Persona-lizm. Podstawy, idee, konsekwencje, z posłowiem Krzysztofa Guzowskiego, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012, seria: Kolekcja Katedry Personalizmu Chrześcijańskiego KUL; idem, Z problematyki antropologii personalistycznej, Wydawnictwo KUL, Lublin 2014.
75 Vide jego książka z elementami personalizmu: Franciszek Janusz Mazurek, Alfreda Ver-drossa i Jacquesa Maritaina koncepcja dynamiczna prawa naturalnego i praw człowieka, przedmowa Władysław Piwowarski, POLIHYMNIA, Lublin 1999.
76 Vide jego książka z elementami personalizmu: Czesław Głombik, Metafizyka kultury.
76 Vide jego książka z elementami personalizmu: Czesław Głombik, Metafizyka kultury.