Przedstawiony na ilustracji obok, zo-rientowany na południe, szkic wyko-nany przez Tadeusza Brzozę ukazuje koncepcję zabudowy obszaru o po-wierzchni około 15 ha pomiędzy pl. Grunwaldzkim, ul. Smoluchowskie-go, ul. Norwida i Wybrzeżem Wy-spiańskiego. Zaznaczone zostały ist-niejące budynki Wydziału Elektrycz-nego i Wydziału Inżynierii Sanitarnej (obecne obiekty D-1 i D-2) oraz ich pla-nowane powiększenie. Wyrazistym elementem niemal symetrycznego za-łożenia był projektowany, skompono-wany na rzucie kwadratu z dziedziń-cem wewnętrznym, gmach Biblioteki Głównej Politechniki Wrocławskiej. Fragmenty technicznego opisu pro-jektu w przystępny sposób ilustrują zamiary architekta:
Proponowaną kompozycję architekto-niczną rozbudowy Uczelni rozwija się dalej wzdłuż głównej osi istniejącego założenia. Koncepcyjny projekt rozbudowy Politechniki Wrocławskiej.
Projekt: Tadeusz Brzoza, 15 grudnia 1961 r.
Perspektywiczny plan rozbudowy Politechniki Wrocławskiej – plan sytuacyjny. Projekt: Tadeusz Brzoza, 30 grudnia 1962 r.
Przyjmuje się przy tym, że w przyszłości elewacje budynku Wydziału Elektryczne-go (A)1 i Wydziału Inżynierii Sanitarnej (B) od strony wejść głównych zostaną sy-metrycznie zakończone i utworzą ściany placu wejściowego na tereny politechnicz-ne. Następnym i centralnym wnętrzem urbanistycznym założenia będzie plac ukształtowany poprzecznie do osi głównej założenia, przy którym powstaną nowo projektowane budynki Wydziału Łączno-ści (C), Wydziału Budownictwa (D) oraz dalsza rozbudowa Wydziału Elektryczne-go (E). (…) Na dalszym przedłużeniu osi założenia – w miejscu najbardziej korzyst-nym ze względu na otoczenie (spokój, zie-leń, centralne położenie) sytuuje się budy-nek głównej Biblioteki (F). (…) W narożu ul. Bujwida2 i Smoluchowskiego sytuuje się Zakład Badań Strukturalnych Insty-tutu Chemii Fizycznej PAN Wrocław (G) z wejściem głównym od ul. Smoluchow-skiego3.
Na uboczu adaptowanego terenu, w bezpośrednim sąsiedztwie mostu Grunwaldzkiego, miał powstać bu-dynek Wydziału Mechaniczno-Ener-getycznego (H). Na południowy za-chód od gmachu Biblioteki planowa-no lokalizację krytej hali sportowej z pływalnią (I). W dalszej przyszłości uwzględniano wzniesienie zabudo-wań Wydziału Chemicznego (J), za-znaczonych linią przerywaną.
Kolejny projekt Tadeusza Brzo-zy (dolna ilustracja na s. 56) stanowi zmienioną wersję koncepcji propo-nowanej rok wcześniej. Autor prze-widział szereg nowych inwestycji bu-dowlanych. Zamierzenia te dotyczyły
(w nawiasie planowana przez autora kubatura4):
1. rozbudowy Wydziału Elektrycz-nego poprzez uzupełnienie i zamknię-cie czworoboku istniejącego budynku przy pl. Grunwaldzkim (40 000 m3);
2. dobudowy do istniejącego gma-chu Wydziału Inżynierii Sanitarnej obiektu dla Wydziału Budownictwa (50 000 m3);
3. budowy zespołu budynków przy ul. Smoluchowskiego dla Wydziału Łączności (ogółem 62 000 m3);
4. realizacji siedziby Wydziału Che-mii Technicznej (35 000 m3) zlokalizo-wanej między gmachem Wydziału In-żynierii Sanitarnej a Wybrzeżem Wy-spiańskiego;
5. trzyetapowej budowy obiektu dla Wydziału Mechanicznego (50 000 m3) zlokalizowanego na południowy zachód od gmachów Wydziału Elek-trycznego (D-1) i Wydziału Inżynierii Sanitarnej (D-2);
6. realizacji Biblioteki Głównej Po-litechniki Wrocławskiej (20 000 m3) w formie budynku na rzucie zbliżo-nym do okręgu.
Ponadto wzdłuż Wybrzeża Wy-spiańskiego miało powstać kilka na-stępnych zabudowań, wśród nich gmachy przeznaczone na rektorat (21 000 m3), laboratoria i stołówkę. Koncepcja uwzględniała też budynek kreślarni dla Wydziału Energetyczne-go oraz siedzibę Katedr Matematyki i Ekonomii (bez konkretnej lokaliza-cji). Autor projektu pisze między in-nymi: Przyjęta koncepcja jest w pewnym stopniu dalszą kontynuacją założeń urba-nistycznych rozpoczętej realizacji rozbudo-wy uczelni. Dwa istniejące przy pl. Grun-waldzkim budynki stanowią fragment tego założenia. Przestrzeń zawarta mię-dzy nimi jest przedpolem, częścią wejścio-wą do zasadniczego wnętrza urbanistycz-nego, które tworzy zespół architektonicz-no-urbanistyczny w postaci budynków biblioteki, rektoratu i Wydziału Łączno-ści łącznie z wewnętrznym dziedzińcem oraz wysoką zielenią. (…) Ukształtowa-nie gabarytu poszczególnych budynków w zależności od najbliższego i dalszego otoczenia waha się w granicach od dwóch do sześciu kondygnacji (…) względnie do siedmiu kondygnacji w wypadku akcentu wysokościowego budynku Wydziału Łącz-ności przy placu centralnym5.
Od 1963 r. władze uczelni plano-wały budowę osobnej siedziby dla utworzonego wówczas Instytutu Che-mii Nieorganicznej i Metalurgii Pier-wiastków Rzadkich. Lokalizację bu-dynku przewidywano początkowo u zbiegu Wybrzeża Wyspiańskiego i ul. Smoluchowskiego (w miejscu późniejszej stołówki – B-10)6. Jednak dwa lata później zapadła decyzja, że gmach ten, o proponowanej kubatu-rze około 10 000 m3, powstanie u zbie-Budynek Zakładu Hydrometalurgii i Chemii Pierwiastków Rzadkich, ul. Norwida 4.
Widok od strony ul. Ludwisarskiej (makieta). Projekt: Stanisław Knysz, styczeń 1967 r.
Koncepcja zagospodarowania przestrzennego zespołu
akademickiego w rejonie pl. Grunwaldzkiego (makieta). Projekt: Marian Barski, Krystyna Barska, 1964 r.
Krzysztof Dackiewicz, Muzeum PWr Ilustracje: Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia – oddział Muzeum Architektury, Archiwum Terenów i Budowli Politechniki Wrocławskiej, Muzeum Architektury we Wrocławiu
1 Zastosowane w tekście i na reprodukcji planu oznaczenia literowe budynków po-chodzą od autora artykułu.
2 Ul. Norwida.
3 Opis techniczny koncepcyjnego pro-jektu urbanistycznego rozbudowy Poli-techniki Wrocławskiej. Tadeusz Brzoza, 15.12.1961 r. Muzeum Architektury – Ar-chiwum Budowlane [dalej: MA-AB], MAt-P, T 1368, s. 1-2.
4 Liczby od 1 do 6, oznaczające wymie-nione obiekty, naniesiono aktualnie na re-produkcję szkicu w celu ułatwienia czytel-ności (zob. też przypis 3).
5 Opis techniczny szkicowego projektu koncepcyjnego perspektywicznej rozbu-dowy Politechniki Wrocławskiej we Wro-cławiu, Tadeusz Brzoza, niedatowany. Archiwum Politechniki Wrocławskiej. Ze-spół Inwestycji i Remontów, akta niesygno-wane.
6 Założenia inwestycji Katedry Hydro-metalurgii i Katedry Chemii Pierwiast-ków Rzadkich, 1963 r. Archiwum Terenów i Budowli Politechniki Wrocławskiej [dalej: ATiB PWr], sygn. ACT/AR-0, p. 18, nlb.
7 Rozbudowa Instytutu Chemii Nieorga-nicznej i Metalurgii Pierwiastków Rzad-kich, 1965. ATiB PWr, sygn. ACT/AR-0, p. 19, nlb.
8 J. Gajewski, Jutro i pojutrze, „Sigma. Ma-gazyn Problemowo-Informacyjny Politech-niki Wrocławskiej”, 1969 r., nr 12, s. 3-4.
9 Kampus główny Politechniki Wrocław-skiej. Uwarunkowania i kierunki zagospo-darowania, luty 2004 r. ATiB PWr, sygn. ACT/AB – C-D/1, poz. 1, s. 6.
10 K. Barska, Nowa przestrzeń dla szkoły, „Sigma. Magazyn Problemowo-Informa-cyjny Politechniki Wrocławskiej”, 1970 r., nr 23, s. 15.
11 Ibidem, s. 14-15. gu ul. Norwida i nieistniejącej obecnie
ul. Ludwisarskiej, vis-à-vis bocznego skrzydła Gmachu Głównego7. Pro-jekt obiektu dla wspomnianego insty-tutu (lub zakładu o zbliżonej nazwie), związanego z Wydziałem Chemicz-nym, ukończył w styczniu 1967 r. Sta-nisław Knysz. Budynek miał składać się z dwóch części: głównej o pięciu kondygnacjach nadziemnych z pod-daszem oraz pomocniczej – dwukon-dygnacyjnej. Brakuje bliższych infor-macji na temat tego przedsięwzię-cia. Oprócz dwóch fotografii makiety (z których jedna jest reprodukowana powyżej), zachowały się schematycz-ne szkice elewacji. Nie są znaschematycz-ne opi-sy projektu, rzuty kondygnacji ani szczegółowe dane. Ukazana fotogra-fia przedstawia obiekt nieco podobny do późniejszego gmachu C-6.
Kampus wg M. i K. Barskich
W 1964 r. powstała kolejna koncepcja adaptacji przestrzennej zespołu aka-demickiego w rejonie pl. Grunwaldz-kiego. Całościowy projekt urbani-styczno-architektoniczny, autorstwa Mariana Barskiego i Krystyny Bar-skiej, obejmował m.in. tereny Poli-techniki Wrocławskiej, będące przed-miotem opracowań zaprezentowa-nych już wyżej. Fragment makiety (dolna ilustracja na poprzedniej stro-nie) ukazuje planowaną zabudowę obszaru pomiędzy budynkami D-1 i D-2 a Wybrzeżem Wyspiańskiego gmachami o zróżnicowanych gaba-rytach. Spośród wielopiętrowych bu-dowli ostatecznie zrealizowano jedy-nie obiekty C-5 (T. Brzoza) i C-7 (M. i K. Barscy). Trójwymiarowy model uwzględnia również niższe budyn-ki Wydziału Łączności: C-1 – C-4 (T. Brzoza) i Wydziału Chemicznego: C-6
(H. Marconi) oraz wstępną wizję zre-alizowanej wiele lat później budowli C-11. W prawej górnej części ilustracji widoczny jest główny kampus uczelni z zaznaczonymi uzupełnieniami, an-tycypującymi wzniesione w latach 70. XX w. obiekty A-10 i B-10.
W 1969 r. w Zakładzie Studyjno- -Projektowym Politechniki Wrocław-skiej powstał projekt zagospodaro-wania przestrzennego tzw. rejonu A rozbudowy uczelni, który był wcze-śniej także przedmiotem zaintere-sowania Andrzeja Frydeckiego i Ta-deusza Brzozy. Autorzy nowej wizji – Gerard Alexewicz i Erhard Kloza – zakładali w planie perspektywicz-nym realizację projektu w sześciu eta-pach (do 1991 r.). W latach 1969-1970 miały powstać obiekty o identycz-nej kubaturze 30 000 m3 dla Instytu-tu Chemii Nieorganicznej i Metalurgii Pierwiastków Rzadkich, Instytutu Bu-downictwa, Instytutu Inżynierii
Lądo-wej oraz Instytutu Górnictwa i Geo-techniki. Gmachy te miały być usy-tuowane na południowy zachód od budynków Wydziału Elektrycznego (D-1) i Wydziału Inżynierii Sanitar-nej (D-2), w kierunku Wybrzeża Wy-spiańskiego. W następnych latach pla-nowano budowę kolejnych piętnastu obiektów8.
Również w 1969 r. Marian i Kry-styna Barscy stworzyli ogólny pro-jekt dotyczący bezpośrednio obsza-ru inwe stycji Politechniki Wrocław-skiej. Stanowił on następnie podstawę opracowanego w 1970 r. planu prze-strzennego zagospodarowania terenu pomiędzy pl. Grunwaldzkim, ul. Ja-niszewskiego (wcześniej Smoluchow-skiego), ul. Norwida i Wybrzeżem Wyspiańskiego9. Jak napisała Krysty-na Barska: Kompozycja przestrzenKrysty-na ze-społu projektowanych budynków oparta jest na zasadzie komunikacji wewnętrz-nej, kołowej i pieszej, zaprojektowanej jako powiązanie całości założenia z bulwarem nadodrzańskim z jednej strony oraz pla-cem Grunwaldzkim i ul. Norwida – z dru-giej10. Przedstawione przez M. i K. Barskich zamierzenia planowano zre-alizować do 1985 r. Pierwszy etap roz-budowy, przewidywany na lata 1970-1975, obejmował budowę siedzib In-stytutu Telekomunikacji i Akustyki, Instytutu Inżynierii Chemicznej, Insty-tutu Budownictwa, InstyInsty-tutu Chemii Nieorganicznej i Metalurgii Pierwiast-ków Rzadkich, Instytutu Inżynierii Lą-dowej oraz Instytutu Górnictwa i Geo-techniki. Inne obiekty o charakterze dydaktyczno-administracyjnym miały być budowlami co najmniej 11-kondy-gnacyjnymi. Dla hal laboratoryjnych przewidywano jedną lub dwie kondy-gnacje. Najwyższe gmachy – ustawio-ne od strony Wybrzeża Wyspiańskie-go, cztery 16-kondygnacyjne i jeden 22-kondygnacyjny – miały powstać po 1975 r.11 Sporządzona z rozmachem, odważna koncepcja pozostała niespeł-niona, jak się wydaje – głównie z przy-czyn finansowych.
Ciąg dalszy w numerze 256. Rozbudowa Politechniki Wrocławskiej – widok od strony Wybrzeża Wyspiańskiego
(makieta). Projekt: Marian Barski, Krystyna Barska, 1969 r.
h i s t o r i a
W
ładysław Cisek urodził się 6 lutego 1921 r. w Radzie-chowie, w woj. tarnopol-skim, w rodzinie inteligenckiej. Tu zdał tzw. małą maturę. Po śmierci ojca rodzina przeniosła się do Lwo-wa. Władysław zaczął uczęszczać do liceum mechanicznego. W 1939 r. jako osiemnastolatek wstąpił na ochotni-ka do wojsochotni-ka. Wraz ze swoją wyco-fującą się na Węgry jednostką został tam internowany. Na Węgrzech zdałw 1941 r. (potwierdzony przez właści-we władze RP w Londynie) egzamin maturalny w polskiej szkole. W roku 1942 został przyjęty na Wydział Me-chaniczny Politechniki w Budapeszcie i był członkiem Stowarzyszenia Stu-dentów Polskich na Węgrzech.
W tym czasie był też żołnierzem AK i należał do zaprzysiężonej gru-py lotniczej bazy AK Liszt. Brał udział w szkoleniu lotniczym i wykonywał powierzone zadania w ramach
przy-gotowywania lądowisk dla wojsk sprzymierzonych na Bałkanach.
Do kraju powrócił w 1945 r. Przy-jechał do Wrocławia. Był w grupie pierwszych studentów i asystentów PWr. Kontynuował studia na Wydzia-le EWydzia-lektromechanicznym i prowadził zajęcia w Katedrze Geometrii Wy-kreślnej.
We Wrocławiu działał w organiza-cji NIE oraz Delegaturze Sił Zbrojnych i organizacji Wolność i Niezawisłość. W latach 1946-1947 był kierowni-kiem organizacyjnym dolnośląskiego WiN-u. Pod pseudonimem „Rom”, obok Ludwika Marszałka i Stanisława Dydy, należał do najbardziej ideowych i energicznych dowódców WiN-u.
15 grudnia 1947 r. został aresz-towany przez funkcjonariuszy UB w swoim mieszkaniu przy ul. Smo-luchowskiego pod zarzutem działal-ności w WiN-ie. Był sądzony przez Rejonowy Sąd Wojskowy we Wro-Tekst i zdjęcie:
Maria Kisza