Powszechnie akceptowanym wzorcem jest dziś model lasu wielofunkcyjnego.
Zakłada on, że zdrowe biolo-gicznie ekosystemy leśne, o składzie gatunkowym od-powiadającym siedliskom, racjonalnie użytkowane, za-pewniają trwałe i zrówno-ważone spełnianie wszyst-kich naturalnych funkcji lasu.
Społeczne znaczenie lasu można mierzyć na różne sposoby. Dla jednych las to turystyka i wypoczynek, miejsce bezpośredniego kontaktu z naturą, niepowtarzalne walory poznawcze. Innym ta sama turystyka i wypoczynek stwarzają możliwości zarobkowe – utrzymują się z tego nie tylko biura po-dróży ale i coraz popularniejsze w naszym kraju gospodarstwa agrotury-styczne. Wcale niemałą bazą turystyczną, dostępną nie tylko dla myśliwych, dysponują Lasy Państwowe. Niepowtarzalne piękno polskiej przyrody przyciąga rosnące rzesze zagranicznych turystów.
Dla około 30 tysięcy Polaków Lasy Państwowe to miejsce pracy. Kilka-dziesiąt tysięcy osób utrzymuje się z usług świadczonych na rzecz lasu (zale-sianie, pielęgnacja, pozyskanie drewna itd.). Liczne rzesze „dorabiają”
se-55 Funkcje ekologiczne (ochronne) lasów to m.in. przeciwdziałanie powodziom, lawinom i osuwiskom.
Na zdjęciu: las górski w Sudetach (G.T.K.)
zonowym zbiorem i sprzedażą owoców runa leśnego. Społeczne znaczenie lasu przekłada się na ekonomię także w inny sposób – co roku Lasy Państwowe odpro-wadzają do gminnych kas ponad 80 mln zł podatku leśnego, stano-wiącego dla wielu – zwłaszcza gmin uboższych – istotny składnik ich budżetu. Osobnym zagadnieniem pozostaje wpływ Lasów Państwo-wych na rozwój społeczno-ekono-miczny kraju w skali makro.
Uwzględnianie w gospodarce leśnej społecznych i ekologicz-nych funkcji lasu, określaekologicz-nych często jako pozaprodukcyjne, znalazło wyraz w wyróżnianiu od 1957 r. lasów o charakterze ochron-nym. Na wielu obszarach, np.
wokół miast, ośrodków przemys-łowych (czy, szerzej, na obszarach będących pod wpływem oddzia-ływania przemysłu), na terenach górskich – jest to niekiedy dominująca funkcja lasu. Ale status lasów ochronnych nadaje się również drzewostanom otaczającym uzdrowiska, leżącym wzdłuż rzek i wybrzeża morskiego, otaczającym źródła rzek i poto-ków, na terenach wododziałowych, wydmowych, zagrożonych erozją gleb, obszarach leśnych mających znaczenie dla obronności i bezpieczeństwa kra-ju itd. Status taki nadaje się też lasom ze względu na krajobraz, najwyższą jakość hodowlaną (tzw. wyłączone drzewostany nasienne) czy też walory dydaktyczno-naukowe.
Lista funkcji ochronnych lasów jest doprawdy bardzo długa. A każda z nich ma zarazem swoisty wydźwięk społeczny. Można by powiedzieć, że lasy ochronne mają do spełnienia przede wszystkim właśnie funkcje społeczne, a pozyskanie drewna nie powinno temu przeszkadzać.
W lasach ochronnych, w zależności od charakteru spełnianej funkcji, znajdują zastosowanie szczególne zasady gospodarki leśnej. Ogranicza się stosowanie rębni zupełnych (lub całkowicie z nich rezygnuje), podwyższa wiek rębności, dostosowuje skład gatunkowy do pełnionych funkcji, dopusz-cza określone formy zagospodarowania rekreacyjnego (np. wokół wielkich aglomeracji miejskich) itp.
Łączna powierzchnia lasów ochronnych w Lasach Państwowych (stan na koniec grudnia 2001 r.) wynosi 3,29 mln ha, czyli aż 47,3 proc. całkowitej po-Dla około 30 tysięcy Polaków
Lasy Państwowe to miejsce pracy.
Na zdjęciu: prace w szkółce leśnej Nadleśnictwa Głęboki Bród (W.Ł.)
wierzchni leśnej. Największą powierzchnię zajmują lasy wodochronne – 1,33 mln ha, uszkodzone działalno-ścią przemysłu – 635 tys. ha, rosnące wokół miast – 628 tys. ha oraz glebochronne – 339 tys. ha (rys. 10).
W ciągu ostatnich dwóch wieków koncentracja dwutlenku węgla w atmosferze ziemskiej wzrosła o ok.
30 proc. Z faktem tym, twierdzą naukowcy, wiązać na-leży coraz wyraźniej obserwowane ostatnio globalne zmiany klimatyczne. Ustalenia konwencji międzyna-rodowych, zwłaszcza przyjętej na forum ONZ Ramo-wej Konwencji o Zmianach Klimatycznych z 1992 r.
oraz tzw. Protokołu z Kioto z 1997 r., zobowiązują nasz kraj do podejmowania działań zmierzających do inten-syfikowania procesu wiązania węgla z atmosfery i przeciwdziałania efektowi cieplarnianemu. To jesz-cze jedna, trudna do przecenienia funkcja lasu.
Decydującym rezerwuarem węgla w obiegu tego pierwiastka są gleby. Zasoby związków węgla w gle-bach świata są większe niż razem wzięte zasoby zawar-te w atmosferze i biomasie ekosyszawar-temów lądowych.
Lasy spełniają w bilansie węgla rolę szczególną. Ku-mulują go (przyswajając dwutlenek węgla), choć są też źródłem jego emisji. Ujmując rzecz globalnie, biomasa ekosystemów leśnych zawiera w sobie ponad 80 proc.
zasobów węgla znajdującego się w całym świecie ro-ślinnym, a gleb leśnych – ok. 70 proc. zasobów węgla organicznego tkwiącego we wszystkich glebach świa-ta. Właśnie w ochronie i rozwoju ekosystemów leśnych zaniepokojone rozwojem sytuacji cywilizacje zachod-nie poszukują antidotum na coraz wyraźzachod-niejsze zmia-ny klimatyczne.
Obecnie udział polskich lasów w kompensacji krajo-wej emisji dwutlenku węgla wynosi ok. 6 proc., a ga-zów cieplarnianych ogółem – prawie 10 proc. To niepo-równywalnie mniej niż np. w Szwecji, gdzie lasy kumu-lują ok. 88 proc. dwutlenku węgla. Poprawy upatruje się w zwiększaniu powierzchni leśnej i zalesiania grun-tów porolnych czy też odnawianiu lasu z udziałem ga-tunków szybko rosnących. W granicach dopuszczal-nych rocznym przyrostem można stopniowo zwiększać użytkowanie lasu, a dzięki optymalizacji zabiegów ho-dowlanych – pomnażać zapasy na pniu. Duże rezerwy tkwią w energetycznym wykorzystaniu drewna (co po-zwala ograniczać zużycie paliw kopalnych).
57 Rys. 10. Udział lasów ochronnych w Lasach Państwowych (DGLP) Lasy ochronne mają do spełnienia przede wszystkim funkcje społeczne (M.F.)