Anna Skrzek, Halina Podbielska
2.3. Podstawowe definicje – niszczące działanie zimna
Temperatury kriogeniczne mogą być również zastosowane do niszczenia, usuwania zmian patologicznych. Kriochirurgia (kriodestrukcja) polega na miejscowym, kontro-lowanym niszczeniu komórek objętych zmianami chorobowymi poprzez działanie na nie niskimi temperaturami. Dawka ciepła odebranego w trakcie zabiegu kriochirur-gicznego nawet wielominutowego jest niewielka ze względu na bardzo ograniczony obszar działania od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Do aplikacji stosowany jest ciekły kriogen lub aerozol o temperaturze kriogenicznej. Przeważnie stosuje się ciekły azot, ditlenek węgla czy argon.
Do zabiegu można wybrać jedną z trzech stosowanych najczęściej metod. Metoda wykorzystująca bezpośrednie odparowanie czynnika polega na wykonaniu zabiegu np. za pomocą wacików nawiniętych na drewniane pałeczki i zanurzonych w ciekłym azocie. Metodą tą zamraża się zmiany płytkie i łagodne. Jest ona w zasadzie prosta i dość tania. Nie pozwala jednak na wywołanie głębokiego mrożenia ze względu na brak możliwości utrzymania niskiej temperatury przez dłuższy okres.
Metoda natryskowa polega na aplikowaniu kriogenu bezpośrednio na powierzchnię tkanki z odległości ok. 1 cm. Metoda stosowana jest do zmian chorobowych o średni-cy do 2 cm. Czynnikiem chłodząśredni-cym w tym przypadku jest najczęściej ciekły azot.
Czynnik o temperaturze kriogenicznej rozpyla się na zmianę chorobową, z której odparowując, powoduje on wymrożenie komórek.
Metoda kontaktowa wymaga natomiast zastosowania odpowiedniego aplikatora. Może to być np. aplikator metalowy o temperaturze kriogenicznej lub aplikator z obiegiem zamkniętym. W aplikatorze przepływa ciekły czynnik, który odbierając ciepło z tkanki, równocześnie ją niszczy. Zastosowanie zamkniętego aplikatora unie-możliwia bezpośredni kontakt kriocieczy z powierzchnią skóry. Istotne jest odpo-wiednio długie prowadzenie zabiegu w celu osiągnięcia pełnej martwicy chorej tkanki [34, 35].
Wykorzystanie czynnika kriogenicznego do kriodestrukcji zostało szerzej omó-wione w tej książce w rozdziale Kriochirurgia autorstwa G. Cieślara, A. Stanek, A. Sieronia [36].
2.4. Podsumowanie
Reasumując, należy stwierdzić, że nie każde zastosowanie niskich temperatur może być nazywane krioterapią. W poniższej tabeli 1 zebrano podstawowe terminy stosowane w kriomedycynie wraz z krótkim objaśnieniem.
Tabela 1. Wyjaśnienia podstawowych terminów z zakresu zastosowania niskich temperatur w biomedycynie
Nazwa Krótka definicja
Kriogenika Metody wytwarzania bardzo niskich temperatur, zazwyczaj poniżej –150°C i badanie wpływu tych temperatur na zachowanie się różnych substancji. Krioterapia Lecznicze zastosowanie temperatur kriogenicznych, głównie u osób ze
schorze-niami układu ruchu i neurologicznymi. Może być stosowana miejscowo i na całe ciało. Nie powoduje destrukcji tkanek ani obniżenia temperatury narządów we-wnętrznych.
Kriostymulacja Bodźcowe, stymulujące działanie niskimi temperaturami na całe ciało (poniżej –100°C), w czasie nieprzekraczającym 3min, celem wywołania fizjologicznych, układowych i narządowych odruchów i reakcji obronnych, które są korzystne i skuteczne w przywracaniu lub utrzymaniu równowagi (homeostazy) organizmu ludzkiego. Stosowana często w medycynie sportowej.
Ochładzanie Przeciwbólowe ochłodzenie tkanek powierzchniowych bez stosowania tempera-tur kriogenicznych. Nie wpływa na temperatempera-turę narządów wewnętrznych. Hipotermia Kontrolowane obniżenie temperatury wewnętrznej organizmu poniżej 35°C.
Stosowane przy zabiegach chirurgicznych.
Kriokonserwacja Zastosowanie niskich temperatur, przeważnie kriogenicznych do przechowywa-nia komórek i tkanek ludzkich, zwierzęcych lub roślinnych.
Literatura
[1] BROJEK W., Krioterapia – uwagi ogólne, Balneologia Polska, 2006, Vol. 1, 64–67.
[2] COOPER S.M., DAWBER R.P.R., The history of cryosurgery, J R Soc Med, 2001, Vol. 94, No. 4, 196–201.
[3] PRUSZKOWSKA B., SUSZKO R., KOPAŃSKI Z., JONEK-LEWANDOWSKA J., O krioterapii
historycznie i współcześnie, Refleksoterapia, 2009, Vol. 4, 43–47.
[4] SCHROEDER D., ANDERSON M., Kryo- und Thermotherapie. Grundlangen und praktische
Anwendung, Gustav Fischer Verlag, Stuttgart Jena, New York 1995.
[5] SIEROŃ A., CIEŚLAR G., Krioterapia – leczenie zimnem, alfa medica press, Bielsko-Biała 2007. [6] SIEROŃ A., CIEŚLAR G., STANEK A., Cryotherapy, alfa medica press, Bielsko-Biała 2010. [7] ZAGROBELNY Z., Krioterapia miejscowa i ogólnoustrojowa, Elsevier, Urban & Partner 2003. [8] PODBIELSKA H., STRĘK W., BIAŁY D., Whole body cryotherapy, Kriotechnika Medyczna,
Wyd. Indygo, Acta Biomedical Engineering, 2006, Vol. 1, 1.
[9] CHOROWSKI M., Wprowadzenie do kriogeniki, [w:] Zastosowanie niskich temperatur w
biomedycy-nie, H. Podbielska, A. Skrzek (red.), Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2012.
[10] SWENSON C., SWÄRD L., KARLSSON J., Cryotherapy in sports medicine, Scand J Med Sci Sports, 1996, Vol. 6, 193–200, doi: 10.1111/j.1600-0838.1996.tb00090.x
[11] SPODAREK K., Krioterapia w leczeniu urazów narządu ruchu, Magazyn Medyczny, 2001, Vol. 13, 20–26. [12] ZAGROBELNY Z., Lecznicze zastosowanie zimna, Acta Bio-Opt Inf Med, 1996, Vol. 2, 83–87. [13] BAUER J., SKRZEK A., Fizjologiczne podstawy krioterapii, Med Sportiva, 1999, Vol. 94, 3–7. [14] GREGOROWICZ H., ZAGROBELNY Z., Krioterapia – ogólnoustrojowa: wskazania I
przeciwwskaza-nia, przebieg zabiegu i jego skutki fizjologiczne i kliniczne, Acta Bio-Opt Inf Med, 1998, Vol. 4,
No. 3, 119–131.
[15] KSIĘŻPOLSKA-PIETRZAK K., Miejsce krioterapii w leczeniu chorób narządu ruchu – mechanizm
działania, wskazania i przeciwwskazania, Acta Bio-Opt Inf Med, 1996, Vol. 2, No. 3–4, 157–160.
[16] SIEROŃ A., CIEŚLAR G. (red). Zastosowanie zimna w medycynie – kriochirurgia i krioterapia, alfa medica press, Bielsko-Biała 2003.
[17] KSIĘŻOPOLSKA-PIETRZAK K., LESIAK A., Krioterapia w leczeniu chorób narządu ruchu, Rehabilitacja, 1994, Vol. 8, 49–51.
[18] GAWROŃSKI W., Znaczenie zastosowania zimna w leczeniu i rehabilitacji ostrych uszkodzeń
tkanek miękkich narządu ruchu, Med Sportiva, 1998, Vol. 2, No. 2, 163–174.
[19] GAWROŃSKI W., Miejscowe zastosowanie zimna w leczeniu i rehabilitacji stanów pourazowych
oraz chorób narządu ruchu, Rehabilitacja Medyczna, 2003, Vol. 7, No. 2, 56–62.
[20] BROJEK W., WARZOCHA A., Krioterapia – odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania, Acta Bio-Opt Inf Med, 2006, Vol. 12, 108–109.
[21] STRABURZYŃSKA-LUPA A., KONARSKA A., NOWAK A., STRABURZYŃSKA-MIGAJ E., KONARSKI J., KIJEWSKI K., PILACZYŃSKA-SZCZEŚNIAK Ł., Wpływ krioterapii
ogólnoustro-jowej na wybrane parametry biochemiczne krwi obwodowej zawodników hokeja na trawie,
[22] WOŹNIAK A., MILA-KIERZENKOWSKA C., DREWA T., DREWA G., WOŹNIAK B., OLSZEWSKA D., MILANOWSKI D., RAKOWSKI A., BRZUCHALSKI M., Aktywność
wybra-nych enzymów lizosomomalwybra-nych w surowicy krwi kajakarzy po kriostymulacji ogólnoustrojowej,
Med Sport, 2001, Vol. 17, No. 8, 322–327.
[23] WOŹNIAK A., WOŹNIAK B., DREWA G., MILA-KIERZENKOWSKA C., RAKOWSKI A., PORZYCH M., Peroksydacja lipidów we krwi kajakarzy po kriostymulacji ogólnoustrojowej i
tre-ningu fizycznym, Med Sport, 2007, Vol. 3, No. 1(6), 15–22.
[24] CHWALBIŃSKA-MONETA J., Wpływ kriostymulacji ogólnoustrojowej na niektóre reakcje
wysił-kowe u sportowców, Sport Wyczynowy, 2003, Vol. 5–6, 461–462.
[25] KLIMEK A.T., LUBKOWSKA A., SZYGUŁA Z., CHUDECKA M., FRĄCZEK M., The influence
of the ten sessions of the whole body cryostimulation on aerobic and anaerobic capacity, IJOMEH,
2010, Vol. 23, No. 2, 181–189. [26] http://www.koszalin.morsy.pl/
[27] http://www.airbracestore.com/more-info/about-aircast
[28] GIEREMEK K., Przegląd metod kriostymulacyjnych stosowanych w zwalczaniu spastyczności, Fizjoterapia, 1994, Vol. 2, No. 2, 30–35.
[29] http://hilotherapy.co.uk/en/
[30] HARTEMINK K., WISSELINK W., RAUWERDA J.A., GIRBES A., POLDERMAN K.H., Novel
applications of therapeutic hypothermia: report of three cases, Critical Care, 2004, Vol. 8, No 5,
R343, DOI: 10.1186/cc2928
[31] DĘBIEC-BĄK A., SKRZEK A., PODBIELSKA H., Application of thermovision for estimation of
the optimal and safe parameters of the whole body cryotherapy, J Therm Anal Calorim (in press).
[32] ŁUCZYŃSKI M., OCALEWICZ K., Biotechnologia a gospodarka wędkarska – banki nasienia
i androgeneza jako narzędzia ochrony i odnowy cennych stad i zagrożonych gatunków ryb, Rocz.
Nauk. PZW, Scientific Annual of the Polish Angling Association, 2008, Vol. 21, 5–22.
[33] CHOLEWKA A., CISZEK W., DRZAZGA Z., Kriokonserwacja, [w:] Zastosowanie niskich
temperatur w biomedycynie, H. Podbielska, A. Skrzek (red.), Oficyna Wydawnicza Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 2012.
[34] CHOROWSKI M., Pożytki z niskich temperatur, Dolnośląski Festiwal Nauki, Wrocław 2005. [35] CHOROWSKI M., PIOTROWSKA A., Ocena efektywności zabiegów kriochirurgicznych
z wykorzystaniem ciekłego azotu i podtlenku azotu, Technika Chłodnicza i Klimatyzacyjna, 2004,
Vol. 12, 450–455.
[36] CIEŚLAR G., STANEK A., SIEROŃ A., Kriochirurgia, [w:] Zastosowanie niskich temperatur
w biomedycynie, H. Podbielska, A. Skrzek (red.), Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej,