I. Cele lekcji
• Wyznaczaj¹ kierunek, do którego zmierzamy (nauczyciele i uczniowie) – to po¿¹dane efekty lekcji w postaci nabywanych wiadomoœci i umiejêtnoœci.
• Nale¿y formu³owaæ ich tyle, ile rzeczywiœcie jesteœmy w stanie zrealizowaæ podczas jednostki lekcyjnej.
• Powinny byæ powi¹zane z treœciami nauczania zapisanymi w podstawie progra-mowej ka¿dego przedmiotu, warto jednak za ka¿dym razem – uk³adaj¹c cele lekcji – zastanowiæ siê, co z tego, czego uczymy, bêdzie przydatne i niezbêdne.
II. Sformu³owanie celów w jêzyku zrozumia³ym dla ucznia
• Uczniowie powinni wiedzieæ, w jakim kierunku zmierzaj¹ – nie wystarczy wiêc zapoznaæ ich z tematem lekcji, lecz nale¿y te¿, w jêzyku dla nich zrozumia³ym, wyjaœniæ, co zamierzacie wspólnie osi¹gn¹æ podczas zajêæ.
• Znajomoœæ celów mobilizuje uczniów, sk³ania do wziêcia odpowiedzialnoœci za ich realizacjê.
• Nie wystarczy podaæ celów uczniom, trzeba jeszcze sprawdziæ, czy zosta³y one zrealizowane (przydatna mo¿e siê okazaæ metoda zdañ podsumowuj¹cych:
„Nauczy³em siê, ¿e...”, „Dziœ zrozumia³am, ¿e...”).
III. Kryteria oceniania – NaCoBeZU
• Nauczyciel powinien na zajêciach informowaæ uczniów, na co bêdzie zwraca³ uwagê przy ocenianiu (NaCoBeZU).
• NaCoBeZU powinno dotyczyæ konkretnej lekcji; okreœlane jest te¿ przed kla-sówk¹ i prac¹ domow¹.
• NaCoBeZU mo¿e formu³owaæ nauczyciel, warto te¿ zaanga¿owaæ w to uczniów (np. przy opracowywaniu klasówki).
• Uczniowie wiedz¹ nie tylko, czego maj¹ siê nauczyæ, ale tak¿e – w jaki sposób.
IV. Powi¹zanie z wiedz¹ nabyt¹ przez uczniów wczeœniej
• Nauczyciel, wprowadzaj¹c nowy temat, powinien na pocz¹tku zastanowiæ siê, z czym skojarzyæ now¹ wiedzê.
• Przy wprowadzeniu mog¹ byæ przydatne sformu³owania: „Kilka dni temu uczy-liœmy siê o..., a teraz bêdziemy zajmowaæ siê czymœ podobnym, czyli...”; „To, o czym chcia³am wam dziœ opowiedzieæ, jest bardzo podobne do...”; „Dzisiaj zajmiemy siê przeciwieñstwem tego, o czym mówiliœmy...”; „Pos³uchajcie, czy z czymœ wam siê to ju¿ nie kojarzy...”.
• Takie powi¹zania warto przywo³aæ nie tylko na pocz¹tku lekcji, ale te¿ mo¿na korzystaæ z nich przez ca³y czas omawiania nowego tematu.
• Taki sposób t³umaczenia nowych zagadnieñ daje uczniowi poczucie bezpie-czeñstwa. Uczeñ/uczennica myœli: „Ten nowy temat jest zwi¹zany z rzeczami, które ju¿ znam i rozumiem, wiêc powinienem daæ radê”.
V. Pytanie kluczowe
• Dobre pytanie „robi” lekcjê – nauczyciel na pocz¹tku zajêæ zadaje pytanie kluczowe, s³ucha odpowiedzi uczniów, zapowiada, ¿e pe³niejsz¹ odpowiedŸ na pytanie uczniowie uzyskaj¹ pod koniec omawiania tematu; podczas lek-cji nawi¹zuje do niego („Czy ju¿ umiemy odpowiedzieæ na nasze pytanie?”), a na koniec, gdy ma ju¿ wszystkie œrodki do rozwi¹zania problemu, razem z uczniami pracuje nad odpowiedzi¹.
• Nale¿y odró¿niæ pytania otwarte, których nauczyciel zadaje podczas ka¿dej lekcji wiele, od pytania kluczowego, które zwykle jest jedno.
VI. Zastosowanie samooceny i oceny kole¿eñskiej
• Wa¿ne jest, by uczeñ/uczennica potrafi³ oceniæ, ile siê ju¿ nauczy³, a jak bardzo musi jeszcze popracowaæ, aby osi¹gn¹æ wyznaczony cel – stosowanie samo-oceny sprawia, ¿e staje siê on bardziej samodzielny w procesie uczenia siê, odpowiedzialny za swoj¹ naukê, rozumie, czego siê uczy i po co.
• Samoocena mo¿e byæ gromadzona w postaci teczki (portfolio) dokumentuj¹cej pracê ucznia w okreœlonym czasie lub w ramach poszczególnych dzia³ów.
• Samoocena powinna zawieraæ, jak ka¿da informacja zwrotna, nastêpuj¹ce elementy:
a) co ju¿ umiem;
b) nad czym muszê jeszcze popracowaæ;
c) co powinienem/powinnam zmieniæ w swoim sposobie uczenia siê;
d) co powinienem/powinnam postanowiæ w tej sprawie.
• Samoocena mo¿e dotyczyæ pracy pisemnej, ale tak¿e wypowiedzi ustnej (np.
technika zdañ podsumowuj¹cych, „kosz i walizka”, technika oceniania trud-noœci, metoda œwiate³).
• Ocena kole¿eñska to sytuacja, w której uczeñ/uczennica odgrywa rolê nauczy-ciela, recenzuje pracê kolegi czy kole¿anki i daje im wskazówki.
• Dziêki ocenie kole¿eñskiej uczeñ/uczennica natychmiast po zrobieniu æwiczenia mo¿e uzyskaæ informacjê zwrotn¹ (np. przy wymianie w parach), mo¿e te¿
bezzw³ocznie przyst¹piæ do poprawy oceny.
• Warianty oceny kole¿eñskiej: sprawdzanie æwiczeñ (np. w parach), komentarz do pracy, wypowiedzi, przedstawianie idealnego rozwi¹zania, a nawet spraw-dzanie klasówek.
• Tak w przypadku samooceny, jak i oceny kole¿eñskiej trzeba wspólnie ustaliæ kryteria oceniania i nauczyæ uczniów udzielania informacji zwrotnej.
VII. Zadawanie pytañ i uzyskiwanie odpowiedzi
• Podczas ka¿dej lekcji zadajemy uczniom wiele pytañ – OK zwraca uwagê na to, by nie by³y to wy³¹cznie pytania krótkie, zamkniête, sprawdzaj¹ce jedynie wiedzê, niewymagaj¹ce namys³u; chodzi o pytania pobudzaj¹ce do myœlenia.
• Warto poczekaæ na odpowiedŸ ucznia, nawet jeœli to oznacza d³u¿sz¹ ciszê w klasie – dziêki temu wiêksza liczba uczniów dotrze do w³aœciwej odpowiedzi, wypowiedzi bêd¹ bardziej zró¿nicowane, mniej aktywni lub pracuj¹cy wolniej uczniowie tak¿e bêd¹ mogli siê w³¹czyæ.
• Aby zachêciæ uczniów do poszukiwania odpowiedzi, mo¿na zaproponowaæ im rozmowê w parach na temat postawionego pytania.
• Warto wykorzystywaæ b³êdne odpowiedzi do dalszego poszukiwania rozwi¹-zañ.
VIII. Sposoby przekazywania uczniom informacji zwrotnej
• Informacja zwrotna to forma ustnego lub pisemnego komentarza, który na-uczyciel przekazuje uczniom, by pokazaæ im, na jakim s¹ etapie.
• Taka informacja powinna zawieraæ: a) wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia; b) odnotowanie tego, co wymaga poprawy; c) wska-zówki, jak poprawiæ pracê; d) wskawska-zówki, jak uczeñ/uczennica powinien pra-cowaæ dalej.
• Dobra i pe³na informacja zwrotna to sygna³ dla ucznia, ¿e nauczyciel w niego wierzy, ¿e go akceptuje i ¿e zale¿y mu na wspó³pracy w procesie uczenia siê.
IX. Podsumowanie lekcji
• To taki moment w czasie lekcji, w którym sprawdzamy, czy postawione cele zosta³y osi¹gniête i czy znaleŸliœmy odpowiedŸ na pytanie kluczowe.
• Mo¿na wykorzystaæ technikê zdañ podsumowuj¹cych, tzw. biletów wyjœcio-wych, dziêki którym nauczyciel/ka uzyskuje informacjê, czego i w jakim stopniu nauczyli siê uczniowie.
X. Zadanie domowe
• Zadanie domowe to zadanie powi¹zane z przeprowadzon¹ lekcj¹ – aby ucznio-wie mogli w³aœciucznio-wie je wykonaæ, powinni otrzymaæ informacje od nauczyciela, na co bêdzie zwraca³ uwagê przy ocenianiu (NaCoBeZU do zadania domo-wego).
• Trzeba pamiêtaæ, by praca domowa uczy³a tego samego, ale w inny sposób.
Warto te¿ sprawdzaæ u¿ytecznoœæ ró¿nych zadañ domowych i w miarê mo¿-liwoœci daæ uczniom wybór formy pracy (np. indywidualna czy zespo³owa, prezentacja czy gra edukacyjna).
• Autorzy programu zachêcaj¹ tak¿e nauczycielki i nauczycieli do stosowania modelu „Zeszyt OK”.
VI. NARZÊDZIA OCENY – PRZYK£ADY
Centrum Edukacji Obywatelskiej opracowa³o narzêdzia oceny do wszystkich dzia³ów programu. Poni¿ej prezentujemy wybrane przyk³ady z publikacji „Jak oceniaæ uczniów? Wskazówki dla nauczycieli”.