Podstawowe pojęcia i definicje

Jednostka badania

Jednostką badania jest gospodarstwo domowe oraz wszyscy członkowie gospodarstwa, którzy do dnia 31 grudnia w roku poprzedzającym badanie ukończyli 16 lat.

Nie podlegają badaniu gospodarstwa domowe zamieszkałe w obiektach zbiorowego zakwaterowania (internat, hotel robotniczy, dom rencisty, klasztor itp.), z wyjątkiem gospodarstw domowych pracowników zamieszkałych w tych obiektach z tytułu wykonywanej pracy (np. kierownik hotelu, dozorca).

W badaniu dopuszczono udział gospodarstw domowych obcokrajowców.

Definicja gospodarstwa domowego

Za gospodarstwo domowe uznajemy grupę osób spokrewnionych ze sobą lub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się (gospodarstwo domowe wieloosobowe) lub osobę utrzymującą się samo-dzielnie, bez względu na to czy mieszka sama, czy też z innymi osobami (gospodarstwo domowe jedno-osobowe). Członkowie rodziny mieszkający wspólnie, ale utrzymujący się oddzielnie, tworzą odrębne gospodarstwa domowe. Wielkość gospodarstwa domowego jest określana liczbą osób wchodzących w jego skład.

Skład gospodarstwa domowego

Do składu gospodarstwa domowego zalicza się:

- osoby mieszkające razem w gospodarstwie domowym i wspólnie utrzymujące się, przebywające w gospodar-stwie domowym przez okres co najmniej sześciu miesięcy (należy wziąć pod uwagę rzeczywisty lub zamierzony okres przebywania w gospodarstwie domowym),

- osoby nieobecne w gospodarstwie domowym z racji pracy zawodowej, jeśli dochody z pracy tych osób prze-kazywane są rodzinie na utrzymanie,

- osoby nieobecne w gospodarstwie domowym, w wieku do 15 lat włącznie, uczące się poza miejscem zamieszkania, mieszkające w internatach lub w domach prywatnych,

- osoby nieobecne w gospodarstwie domowym w okresie badania, przebywające w zakładach opiekuńczo-wy-chowawczych, w domach opieki lub szpitalach, jeżeli ich rzeczywisty lub zamierzony okres pobytu poza gospodarstwem domowym jest krótszy niż 6 miesięcy.

Do składu gospodarstwa domowego nie zalicza się:

- osób nieobecnych w gospodarstwie domowym, w wieku powyżej 15 lat, pobierających naukę poza miejscem zamieszkania, mieszkających w internatach, domach akademickich lub w domach prywatnych,

- osób przebywających w zakładzie karnym,

- osób nieobecnych w gospodarstwie domowym w okresie badania, przebywających w zakładach opiekuńczo-wychowawczych, w domach opieki lub w szpitalach, jeżeli ich rzeczywisty lub zamierzony okres pobytu poza gospodarstwem domowym wynosi sześć miesięcy lub dłużej,

- osób przebywających w gospodarstwie domowym w okresie badania (gości), obecnych w gospodarstwie domowym lub zamierzających w nim przebywać przez okres krótszy niż sześć miesięcy,

- lokatorów, w tym uczniów i studentów na stancji (z wyjątkiem sytuacji, gdy są oni traktowani przez badane gospodarstwo domowe jako członkowie gospodarstwa),

- osób wynajmujących pokój lub łóżko, na okres pracy w danej miejscowości (dotyczy to np. takich prac jak melioracje, pomiar gruntów, wyrąb lasów, budowa),

- osób mieszkających wspólnie z gospodarstwem domowym, zatrudnionych przez to gospodarstwo, np. po-mocy domowych, robotników rolnych, uczniów i praktykantów w zawodzie.

Typy gospodarstw domowych

Do opisu omawianych w publikacji zagadnień wykorzystano dwa typy gospodarstw domowych:

1. Typ gospodarstwa domowego (TG) powstał na potrzeby porównań międzynarodowych. W bazach danych

Eurostatu wyniki prezentowane są w ten sposób dla wszystkich krajów członkowskich: • gospodarstwo 1-osobowe mężczyzn lub kobiet:

- poniżej 65 lat

- w wieku 65 lat i więcej

• jedna osoba dorosła z dziećmi na utrzymaniu • dwie osoby dorosłe:

- obie poniżej 65 lat, bez dzieci na utrzymaniu

- co najmniej jedna w wieku 65 lat i więcej, bez dzieci na utrzymaniu - z 1 dzieckiem na utrzymaniu

- z 2 dzieci na utrzymaniu

- z 3 i więcej dzieci na utrzymaniu

• trzy lub więcej osoby dorosłe

- z dziećmi na utrzymaniu - bez dzieci na utrzymaniu

• nieustalony typ gospodarstwa

Dziecko na utrzymaniu rozumiane jest jako osoba:

• w wieku 0-17 lat będąca w składzie gospodarstwa domowego,

• w wieku 18-24 lat, o ile jest bierna zawodowo i mieszka przynajmniej z jednym ze swoich rodziców. 2. Typ biologiczny gospodarstwa domowego (TBGD) powstał w celu prezentowania wyników krajowych

uwzględ-niających wyniki z różnych badań107. Uwzględnia on również stopień pokrewieństwa między członkami gospo-darstwa domowego (małżeństwo/związek formalny, matka/ojciec):

• małżeństwa lub związki nieformalne:

- bez dzieci na utrzymaniu - z 1 dzieckiem na utrzymaniu - z 2 dzieci na utrzymaniu - z 3 dzieci na utrzymaniu

- z 4 i więcej dzieci na utrzymaniu

- z przynajmniej 1 dzieckiem na utrzymaniu i innymi osobami

• samotna matka lub samotny ojciec:

- z dziećmi na utrzymaniu

- z dziećmi na utrzymaniu i z innymi osobami

• inne osoby:

- z dziećmi na utrzymaniu - bez dzieci na utrzymaniu

• gospodarstwo 1-osobowe

Dziecko na utrzymaniu rozumiane jest jako osoba:

• w wieku 0-15 lat będąca w składzie gospodarstwa domowego,

• w wieku 16-24, o ile nie posiada własnego źródła utrzymania, nie pozostaje w związku małżeńskim lub związku formalnym i nie ma własnych dzieci.

W dziale publikacji „Synteza” w rozdziałach dot. sytuacji dochodowej osób w gospodarstwach domowych oraz warunków mieszkaniowych i sytuacji materialnej gospodarstw domowych mieszkających samodzielnie lub wspólnie z innymi gospodarstwami na podstawie typu biologicznego gospodarstwa domowego wyodrębniono 3 grupy gospodarstw:

• jednoosobowe,

• wieloosobowe bez dzieci,

• wieloosobowe z dziećmi na utrzymaniu.

Według typu gospodarstwa domowego przedstawione zostały wybrane wskaźniki spójności społecznej – tabl. 18, str. 144.

Grupy społeczno-ekonomiczne gospodarstw domowych

Tradycyjnie, wyniki badań gospodarstw domowych prowadzonych przez GUS opracowywane są według grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych. Podstawowym kryterium stosowanym przy wyodrębnianiu tych grup jest rodzaj przeważającego źródła utrzymania.

- Gospodarstwa pracowników – gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub przeważającym źródłem utrzy-mania jest dochód z pracy najemnej wykonywanej w Polsce lub za granicą.

- Gospodarstwa rolników – gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub przeważającym źródłem utrzymania jest dochód z użytkowanego gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie.

- Gospodarstwa pracujących na własny rachunek – gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub przeważa-jącym źródłem utrzymania jest dochód z pracy na własny rachunek poza gospodarstwem indywidualnym w rolnictwie.

- Gospodarstwa emerytów – gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub przeważającym źródłem utrzyma-nia jest dochód ze świadczeń emerytalnych.

- Gospodarstwa rencistów – gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub przeważającym źródłem utrzyma-nia jest dochód ze świadczeń rentowych.

- Gospodarstwa utrzymujących się z niezarobkowych źródeł – gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub przeważającym źródłem utrzymania jest dochód ze źródeł niezarobkowych innych niż emerytury i renty (np. zasiłki dla bezrobotnych, regularne transfery od osób spoza gospodarstwa domowego, świadczenia dotyczące rodziny, dochody z wynajmu nieruchomości, dochody kapitałowe, itp.).

Ze względu na niską jakość uzyskanych danych dochodowych wynikającą z małej liczebności tej grupy i dużego wewnętrznego zróżnicowania, nie zostały one włączone do publikacji.

Stosowana skala ekwiwalentności

Skale ekwiwalentności to parametry pozwalające porównywać ze sobą sytuację gospodarstw domowych różnią-cych się wielkością i strukturą demograficzną. Odzwierciedlają one wpływ, jaki na koszty utrzymania gospodar-stwa domowego ma jego skład demograficzny.

Przy obliczeniach wyników z zakresu dochodów zastosowano zmodyfikowaną skalę ekwiwalentności OECD. Skala ta obliczona jest w sposób następujący: 1 – dla pierwszej osoby dorosłej w gospodarstwie, 0,5 – dla każdego kolejnego członka gospodarstwa w wieku 14 lat lub więcej, 0,3 – dla każdego dziecka w wieku poniżej 14 lat.

Okres odniesienia dla zmiennych dochodowych i pozadochodowych

W badaniu EU-SILC używane są różne okresy odniesienia. Okresem odniesienia dla zmiennych dochodowych jest ostatni pełny rok kalendarzowy poprzedzający badanie. Dla innych zmiennych prezentowanych w tablicach okresem odniesienia jest sytuacja bieżąca, jak również dwunastomiesięczny lub tygodniowy okres poprzedzający wywiad.

Makroregiony (NUTS 1) i regiony (NUTS 2)

Do prezentowanych w publikacji wyników zastosowano obowiązujący od 1 stycznia 2018 roku podział Polski na makroregiony (NUTS 1) i regiony (NUTS 2) według Rozporządzenia Komisji (UE) 2016/2066 z dnia 21 XI 2016 r. W skład poszczególnych makroregionów i regionów wchodzą następujące województwa lub ich części:

MAKROREGIONY (NUTS 1) REGIONY (NUTS 2)

CENTRALNY  łódzkie;  świętokrzyskie; POŁUDNIOWY  małopolskie;  śląskie; WSCHODNI  lubelskie;  podkarpackie;  podlaskie; PÓŁNOCNO-ZACHODNI  lubuskie;  wielkopolskie;  zachodniopomorskie; POŁUDNIOWO-ZACHODNI  dolnośląskie;  opolskie; PÓŁNOCNY  kujawsko-pomorskie;  pomorskie;  warmińsko-mazurskie; WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE  mazowiecki regionalny;

 warszawski stołeczny.

Standard Siły Nabywczej PPS (Purchasing Power Standard)

PPS oznacza wspólną umowną jednostkę walutową stosowaną w Unii Europejskiej do przeliczeń zagregowanych danych ekonomicznych dla potrzeb porównań przestrzennych, w taki sposób, aby wyeliminować różnice w po-ziomach cen między państwami członkowskimi (definicja zamieszczona w Rozporządzeniu (WE) nr 1445/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 grudnia 2007 r. ustanawiającym wspólne zasady dostarczania podsta-wowych informacji w sprawie parytetów siły nabywczej oraz ich wyliczenia i rozpowszechniania).