Podstawowe wiadomości o TgXu

System T £ X jest program em typu wsadowego. Żeby go użyć należy najpierw przygotować plik z tekstem przeznaczonym do złożenia oraz dodatkowymi komendami w yrażonym i w specjalnym języku. Kom endy te inform ują o do­

datkowych cechach składu. T £X czyta tak przygotowane dane i generuje drugi plik, gdzie umieszczone są szczegółowe informacje o położeniu wszystkich zna­

ków n a każdej stronie. Ten plik nosi nazwę „DVI” , co jest skrótem angielskiego określenia „ device independent" ( niezależny od urządzenia).

Istotnie, w ynik wykonanego przez T g X a składu, zakodowany w p o ­ staci pliku „DVI” m oże być następnie przetworzony przez jeden z program ów towarzyszących systemowi 7£jX. K ażdy z takich program ów służy do posyłania złożonego tekstu n a inne urządzenie zewnętrzne. M ożn a więc obejrzeć wynik pracy T ^ X a n a ekranie, wydrukować n a drukarce mozaikowej, laserowej lub wykorzystać do bezpośredniego naświetlenia specjalnej kliszy fotograficznej przy pom ocy fotonaświetlarki.

System został zaprojektowany i napisany w taki sposób, że nie wykorzystuje się w nim cech żadnego konkretnego komputera. Zakodowany został w pew nej łatwo przenośnej wersji języka P A S C A L (por. 3.2). Dzięki takiemu podejściu wkrótce p o powstaniu jego podstawowej wersji zostały w y­

konane instalacje tego systemu na różnych komputerach. Obecnie trudno by­

łoby znaleźć n a świecie typ komputera, n a którym nie m a działającego sy­

stemu T£X.

2.1. Dane wejściowe

Plik zawierający dane o tym, jak T g X m a wykonać skład, zaw iera zwykle przede wszystkim znaki przeznaczone do złożenia, np. tekst książki. O prócz li­

ter, cyfr i innych znaków dostępnych zwykle n a klawiaturze kom putera, m ożna zażyczyć sobie umieszczenia w składanym tekście innych znaków poprzez na­

pisanie odpowiednich komend. A b y uzyskać efekt „Æ sop’s Œ uvres” należy napisać w pliku danych d la TgjXa: \AE s o p ’s \0E u v r e s , gdzie komendy \AE i \QE, zaczynające się od „\” i zakończone odstępam i, oznaczają polecenia złożenia nietypowych znaków „Æ” i „CE”

Przełączenie z prostego kroju pism a n a kursywę następuje poprzez zapisanie w pliku danych dla T^jXa kom endy \ i t . Podobnie można użyć ko­

mendy \ b f a b y w ł ą c z y ć s k ła d t ł u s t y m d r u k i e m . K o m e n d a \ s l inicjuje składanie pism em pochyłym . Powrót do pism a prostego następuje p rzy p o ­ mocy kom endy \rm.

Język system u T |ÿi zawiera setki kom end i m ożna go rozszerzać o dalsze. W ie le jest potrzebnych bardzo często; inne wykorzystywane są tylko w niektórych przypadkach. N ie trzeba znać ich wszystkich, aby korzystać systemu. P oczątkujący yzywX.wnik może zacząć pracę z T]gXem ju ż nawet po krótkim w prow Łd sisuu i • astępnie w m iarę potrzeby uzupełniać swoją

"'iedzę.

- 92

-2.2, Trochę wiedzy, żeby docenić SgKa

W system T g X w budow ano ogiom ną ilość wiedzy matematycznej, informa­

tycznej i poligraficznej. Piszę „wbudowano” ponieważ oprócz autora systemu, prof. K nutha, m am na myśli kilku jego współpracowników, którzy wspomagali prace nad T gK em rozpracowując pewne tematy i robiąc przy okazji doktoraty.

Jednym z takich tematów był problem autom atycznego łam ania lini­

jek tekstu przy wykonywaniu składu akapitu. Trudność z łam aniem linii po­

lega m .in . n a tym, że jeśli decyzję o przejściu do następnego wiersza algorytm podejm uje dla każdej linijki osobno, to może w pew nym momencie nie znaleźć odpowiedniego miejsca podziału. Algorytm opracowany przez K nutha i Plassa d ziała w sposób dużo bardziej przemyślny. Rozważane są wszystkie możliwe p o d ziały akapii.u na Unie i każdy z tych podziałów oceniany jest p od względem w ielu cech w pływających n a elegancję składu. Brane są pod uwagę np. takie cechy, ja k to czy m iędzywyrazowe odstępy w sąsiednich linijkach m ają zbli­

żone do siebie szerokości, czy nie nastąpiło zbyt wiele podziałów wyrazów itp.

Dzięki algorytm owi zastosowanemu w T 0 Xu, spacjowanie akapitów jest bar­

dzo równomierne (w istocie najbardziej równomierne z możliwych). M ożna też wykorzystywać elastyczność metody składania akapitów do osiągania specjal­

nych efektów. Niniejszy akapit został złożony z dodatkowym poleceniem, by ostatnia linijka kończyła się dokładnie n a praw ym marginesie. T ęX wykonał polecenie, bez konieczności dokonywania jakichkolwiek zmian w treści akapitu.

T w ó rc a T^jKa jest matematykiem i zadbał w swoim systemie bardzo starannie o to, by to, co zwykle sprawia najwięcej trudności zecerom — for­

m uły m atematyczne — wykonywało się w T£jXu szczególnie łatwo, a uzyski­

wane efekty b y ły najlepsze, jakie m ożna osiągnąć. Dzięki znakomitemu przy­

stosowaniu lfe X a do takiego składu, ogrom na ilość matematyków’ na świede zaczęła używ ać tego systemu do pisania swoich prac i książek. Amerykańskie Towarzystwo M atem atyczne przyjęło T g X a jako swrój standard.

Żeby pisać wzory w tekście składanym trzeba nauczyć się n azw podstawow ych komend, które sterują procesem składu. Początek i ko­

niec form uły matematycznej zaznacza się w danych dla T g ^ a znakiem dolara.

W z ó r P = x2 4- 3 a x — 7 zapisuje się jako $P=x~2+3ax-7$. TgJC automatycz­

nie i bardzo starannie dobiera odstępy między znakami, m .in . wrokół znaków relacji i sym boli oznaczających operacje. Najprostsze w zory matematyczne są bardzo łatwe do zakodowania. Ułam ki, np. uzyskujemy pisząc $ l\ o v e r2$.

Pierw iastek \/x zapisujemy w języku TfcSa jako $ \ ro o t 3 \ o f x$.

Oczywiście bardziej skomplikowane form uły w ym agają bogatszego ję­

zyka. N ie jest on trudny do nauczenia i po nabraniu pewnej w p raw y można pisać w sposób zupełnie naturalny. Czytelnik może zechcieć spróbować do­

myślić się które kom endy i symbole następujących danych d la 1 ^X a:

$ P _ 1 (n )= \ lim _ {m \ t o \ in ft y > \ s u m _ {\ n u = 0 > ~ \ in ft y

\ b i g l ( l - \ c o s '{ 2 m > ( \ n u ! ~ n \ p i / n ) \ b i g r ) $ posłużyły do złożenia poniższego wzoru:

OO

P i ( n ) = lim Y j l — cos2m(;/!n7r/n)) m — °°

(G. H. Hardy, M essenger o f Matliem atics 35 (1906), 145-146.)

Bardziej w p raw n y użytkownik T g K a umie poradzić sobie nawet z ta­

kimi diagram am i:

0

i

0 — ♦ O c - L , £ £ * o

I 1*

0 — ♦ O c — » 7u O D - i * R 1 f t O v ( ~ D ) — - 0

R

f , ( O v ( - i M ) ) ®

1

0

Jeśli ktoś często posługuje się wzoram i podobnym i do siebie, nawet tak złożo­

nymi jak powyższy, może przystosować język systemu tak, by składanie ich nie spraw iało większej trudności.