Podstawy funkcjonowania, struktura, władze organizacji

Ryc. 2: Juliusz Kunitzer

(1843–1905)

(Źródło: APŁ, Zbiór ikonograficzny, O-I, K/48)

Ramy prawne powstałego w 1885 r. Łódz- kiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Do-broczynności określał w ciągu pierwszej de-kady funkcjonowania Statut z roku 1884. W latach 1894, 1899, 1915 oraz 1938, wraz z rozwojem działalności organizacji, a zwłasz-cza jej wymiaru instytucjonalnego oraz ko-niecznością podejmowania nowych inicjatyw na polu dobroczynności, dokonywano jego nowelizacji72.

W obrębie układu strukturalnego Towa-rzystwo przyjęło za zasadne utrzymać cał-kowicie organizację poprzedniego Stowarzy-szenia, która dowiodła, iż jest pod każdym

względem praktyczna73. Organami ŁChTD

były więc: Zarząd (Rada Zarządzająca), Ko-misja Rewizyjna i Ogólne Zebranie Człon-ków74. Funkcję dawnej Komisji Głównej oraz jej zadania przejął Zarząd, natomiast w ra-mach dotychczasowych podkomisji cyrkuło-wych działały cztery komitety cyrkułowe. Zarząd jako organ wykonawczy Towarzystwa składał się z 12 członków wybieranych początkowo na dwa, potem na trzy lata przez Ogólne Zebranie, spośród członków rzeczywistych i honorowych w głosowaniu tajnym. W przy-padku ustąpienia któregokolwiek z członków przed upływem terminu, jego miejsce zajmował jeden z czterech kandydatów wybrany większością głosów. Członkowie Towarzystwa będący w Zarządzie piastowali urząd bezpłatnie.

72 APŁ, ŁChTD, s.a. 1: Statuty Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności i Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej; Ustaw Łodzinskogo Christianskogo Błogotworitielnogo

Ob-szczestwa 1894 [dalej: Ustaw Łodzinskogo... 1894], Warszawa 1894; Die Statuten des Lodzer Christlichen Wohlthätigkeits-Vereins 1894, Warszawa 1894. Prace nad projektem kolejnego

(ostatniego) Statutu podjął Zarząd pod koniec lat 30. XX w. Były podyktowane obowiązującymi od października 1932 r. przepisami dotyczącymi dzialalności stowarzyszeń. Projekt Statutu przyjęty w grudniu 1938 r. przez 46. Ogólne Zebranie Członków Towarzystwa i przesłany w celu zatwierdzenia Urzędowi Wojewódzkiemu Łódzkiemu nigdy nie wszedł w życie z powodu nadciągającej wojny. W myśl ustawy o stowarzyszeniach, w projekcie nowego Statutu, ŁChTD miało nosić nazwę: Chrześcijańskie Stowarzyszenie Dobroczynności w Łodzi. Zob. APŁ, ŁChTD, s.a. 35: Księga protokołów posiedzeń ŁChTD 1931–1940; „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” [dalej: Dz.U.R.P.] 1932, nr 94, poz. 808.

73 Zarys działalności Łódzkiego..., s. 11.

Ryc. 3: Rudolf Gustaw Gundlach

(1850–1922)

(Źródło: APŁ, Zbiór ikonograficzny, O-I, G/39)

Członkowie Rady Zarządzającej wybie-rali ze swego grona, również w tajnym gło-sowaniu (większością głosów), prezesa, skarb-nika oraz sekretarza⁷⁵. W przypadku nieobec-ności przewodniczącego zastępował go jeden z członków. Urzędującego prezesa Towarzy-stwa zatwierdzał gubernator piotrkowski.

Przez dziesięć lat – od kwietnia 1885 r. do sierpnia 1895 r. – funkcję prezesa ŁChTD sprawował przedstawiciel burżuazji przemy-słowej – Juliusz Heinzel76. Warto nadmienić, iż urząd ten pełnił już przez sześć lat w Komitecie Wsparcia Biednych. Po śmierci J. Heinzla, od września 1895 r. stanowisko to objął również przemysłowiec – Juliusz Ku-nitzer, który przewodził organizacji do wrześ-nia 1905 r., czyli do czasu, kiedy zginął zastrzelony przez jednego z robotników77.

Na 20. Ogólnym Zebraniu Członków w październiku 1905 r., nowym prezesem To- warzystwa wybrano wybitnego lekarza i społecznika – Karola Jonschera⁷⁸. Piastował on urząd tylko przez dwa lata – do maja 1907 r.

75 Tamże.

76 APŁ, ŁChTD, s.a. 37: Korespondencja Rady Zarządzającej Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności w sprawach organizacyjnych, administracyjnych i finansowych 1887.

77 Juliusz Kunitzer (1843–1905) urodził się w guberni kaliskiej. Do Łodzi przybył w latach 50. XIX w. jako czeladnik tkacki i zajął się inwestycją na Widzewie – rozbudował tkalnię oraz przędzalnię bawełny – tzw. „Widzewską Manufakturę”. Zbudował osiedle robotnicze (na przełomie XIX/XX w. liczyło 150 domów). Przy zakładach otwarto szkołę rzemieślniczą oraz bibliotekę, a w 1886 r. szpital liczący początkowo 32 łóżka. Kunitzer był przemysłowcem pełnym energii i nowych inicjatyw – wystąpił z propozycją zbudowania w mieście trakcji tramwajowej i osobiście zajął się budową odcinka linii do Widzewa. Zginął tragicznie, jadąc tramwajem, na skutek ran postrzałowych oddanych przez robotnika, należącego do organizacji bojowej PPS. Nie doczekał się potomka, toteż w testamencie znaczne kwoty zapisał na cele socjalne i charytatywne, m.in. gminie ewangelickiej w Kaliszu i Łodzi, gminie prawosławnej oraz instytucjom katolickim. Więcej zob.

L. Skrzydło, Rody..., cz. I, s. 99–102; W. Pawlak, Na łódzkim bruku, Łódź 1986, s. 67–68.

78 APŁ, ŁChTD, s.a. 29: Kniga protokołow sobytia LChBO 1902–1908. Karol Jonscher (1850–1907) urodził się w Lublinie jako syn luterańskiego pastora. Po otrzymaniu dyplomu lekarza pracował w klinikach uniwersyteckich w Wiedniu. W Łodzi swoją pracę ukierunkował na najbardziej potrzebujących, zakładając w 1884 r. przy pomocy Karola Scheiblera szpital dla robotników zatrudnionych w jego fabrykach. Szpital ten istnieje do dziś przy ul. Milionowej 14 i nosi jego imię. K. Jonscher współtworzył także inne placówki lecznicze w Łodzi, w tym

Na 22. Ogólnym Zebraniu, które odbyło się we wrześniu 1907 r., na prze-wodniczącego organizacji dobroczynnej wybrano pastora kościoła ewangelicko- -augsburskiego Rudolfa Gustawa Gundlacha79. Jego prezesura trwała 13 lat; ustąpił z zajmowanego stanowiska z powodu choroby 5 listopada 1920 r.80

Wyboru nowego prezesa dokonano dopiero po jego śmierci w październiku 1922 r.81 Przez ten okres funkcję przewodniczącego sprawował wiceprezes To-warzystwa Albert Ziegler, który formalnie objął stanowisko prezesa 29 grudnia 1922 r. i kierował nim do końca jego istnienia, czyli do marca 1940 r.82

Statut Towarzystwa z 1894 r. uprawniał członków Zarządu do powoływania drogą tajnego głosowania wiceprezesa83, chociaż nieformalnie funkcja ta z po-wodu zbyt wielu prac i obowiązków piastowana była już od 1883 r. w Komitecie Wsparcia Biednych84. Trudno ustalić, dlaczego pierwotny Statut Towarzystwa,

Pogotowie Ratunkowe. W działaniach społecznych skupił się na tworzeniu organizacji, komite-tów, towarzystw, które niosły pomoc dzieciom i ich matkom. Jego zasługą było zdobycie znacznych funduszy dla sekcji Oddziału Łódzkiego Towarzystwa Higienicznego Warszawskiego „Kropla Mleka”, która zajmowała się krzewieniem higieny u niemowląt i dzieci. Był założycielem Łódzkiego Towarzystwa Lekarskiego, któremu przewodniczył przez wiele lat. Zmarł 14 V 1907 r. Więcej zob. M. Budziarek, Łodzianie..., s. 116–118; K. Stefański, Gmachy użyteczności

publicznej dawnej Łodzi, Łódź 2000, s. 50–52; M. Z. Wojalski, Kieszonkowa kronika dziejów Łodzi, Łódź 1998, s. 35.

79 Rudolf Gustaw Gundlach (1850–1922) urodził się w Łomży, w rodzinie luterańskiej. W 1870 r. rozpoczął studia na wydziale teologicznym Uniwersytetu w Dorpacie. Po ich ukończe-niu w 1874 r. został ordynowany w kościele ewangelicko-augsburskim w Warszawie. W 1898 r. powołano go na urząd pierwszego pastora parafii luterańskiej Świętej Trójcy przy Rynku Nowego Miasta w Łodzi (dziś: kościół rzymskokatolicki p.w. Ducha Świętego przy Placu Wolności). Oprócz funkcji, jaką pełnił w ŁChTD, udzielał się także w innych dziedzinach życia społecznego miasta. Założył 4 szkoły oraz Dom Sierot dla biednych dzieci, stał na czele Ruchu Pomocy Robotnikom, organizował roboty publiczne dla pozbawionych pracy, zbierał dla nich żywność i pieniądze. Działał w też w Towarzystwie Opieki nad Dziećmi i w łódzkim oddziale Towarzystwa Trzeźwości, przewodniczył komisji finansowej Czerwonego Krzyża. Działał na rzecz współpracy ewangelików z katolikami oraz między Niemcami i Polakami, łagodząc tym samym antagonizmy narodowe i religijne. Na synodzie łódzkim zwołanym w 1917 r., pod presją okupantów, w celu uchwalenia nowej ustawy kościelnej o tendencjach germanizacyjnych, dał hasło do zerwania tegoż zgromadzenia. Zmarł na atak serca 11 X 1922 r. Więcej zob. A. Rynkowska, Gundlach Rudolf

Gustaw (1850–1922), PSB, t. IX, Wrocław–Kraków–Warszawa 1960, s. 157–158; M. Budziarek, Łodzianie..., s. 27–31; tenże, Łódzki bedeker wyznaniowy, Łódź 1998, s. 45–54.

80 APŁ, ŁChTD, s.a. 33: Książka protokołów posiedzeń ŁChTD 1917–1921.

81 APŁ, ŁChTD, s.a. 34: Księga protokołów posiedzeń Rady Zarządzającej ŁChTD 1921–1931.

82 APŁ, ŁChTD, s.a. 35: Księga protokołów... Nie odnaleziono, kim był Albert Ziegler z za-wodu. Nie wiadomo także czy był krewnym Rudolfa Zieglera – niemieckiego kupca i wiceprezesa ŁChTD w latach 1898–1913, czy może krewnym F. E. Zieglera – właściciela fabryki przetworów chemicznych. Por. W. Kowalewski, Leksykon łódzkich fabryk, Łódź 1999; M. Koter, M.

Ku-lesza, W. Puś, S. Pytlas, Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współ- czesne oblicze miasta, Łódź 2005, s. 57.

83 Ustaw Łodzinskogo... 1894, § 19.

zatwierdzony w roku 1884, chociaż istniała taka potrzeba, nie przewidywał stanowiska wiceprzewodniczącego85.

W ciągu długoletniej działalności ŁChTD wiceprezesami byli: Juliusz Ku-nitzer (1894–1895), Klemens Berthold Rondthaler (1895–1898), Rudolf Ziegler (1898–1913), Karol F. Klukow (1913–1915), Albert Ziegler (1915–1922), Edward Jezierski (1922–1923), Eugeniusz Trojanowski (1924–1932), Juliusz Jarzębowski (1932–1936), Franciszek Lenartowicz (1936–1937) oraz ksiądz biskup Kazimierz Tomczak (1937–1940)⁸⁶.

Rozwój działalności Towarzystwa powodował rozbudowę jego struktury, co skutkowało powoływaniem nowych stanowisk w Zarządzie. Dokument: „In-strukcja dla Rady Zarządzającej, Komisji Rewizyjnej i Komitetów stojących pod egidą Towarzystwa”87, zatwierdzony przez Ogólne Zebranie Członków 5 lis-topada 1915 r. (uzupełniony i przyjęty ponownie 10 lislis-topada 1916 r.)⁸⁸, wpro-wadzał stanowisko pierwszego i drugiego wiceprezesa, dokładnie precyzując ich powinności. Zadanie pierwszego wiceprzewodniczącego polegało głównie na wykonywaniu obowiązków przynależnych prezesowi podczas jego nieobecno-ści. Drugi wiceprezes zastępował prezesa i pierwszego wiceprezesa, czuwał nad prawidłowym prowadzeniem ewidencji członków oraz sprawował nadzór nad zatrudnianymi przez Towarzystwo urzędnikami.

Z niepełnych danych wiadomo, iż urząd drugiego wiceprezesa pełnili: Ju-liusz Jarzębowski (1915–1919, 1930–1931) i Edward Jezierski (1920–1921)89. Nie zawsze liczba wiceprzewodniczących zgodna była z zapisem statutowym. Począwszy od 1932 r. wybierano właściwie tylko jednego wiceprezesa ŁChTD.

Sekretarz pełnił funkcję radcy prawnego Towarzystwa, redagował protokoły posiedzeń Zarządu i zebrań wszystkich członków oraz czuwał nad merytoryczną stroną pism urzędowych. Ponadto zabezpieczał akty rejentalne darowizn, kupna nieruchomości oraz wspólnie z prezesem ustalał porządek obrad na zebraniach. Stanowisko to w ŁChTD kolejno pełnili: Karol H. Röver (jeszcze w KWB), Ferdynand Schwanke, Stanisław Hertzberg, August Raubal, Juliusz Jarzębowski, Teodor Tujakowski, Eugeniusz Trojanowski, Franciszek Lenartowicz, Jan Wła-dysław Wagner i Jerzy Dokont90.

85 Por. Ustaw Łodzinskogo... 1885, § 17.

86 APŁ, ŁChTD, s.a. 27: Sprawozdania drukowane 1889–1938; s.a. 28: Protokoll-Buch des Verwaltungsrates des Lodzer Christlichen Wohlthätigkeits–Vereins 1897–1908; s.a. 29: Kniga protokołow sobytia...; s.a. 30: Kniga protokołow sobytia LChBO 1908–1913; s.a. 31: Protokoll-Buch des Verwaltungsrates des Lodzer Christlichen Wohlthätigkeits–Vereins 1908–1918; s.a. 32: Protokoły ŁChTD 1913–1917; s.a. 33: Książka protokołów...; s.a. 34: Księga protokołów...; s.a. 35.

87 APŁ, ŁChTD, s.a. 1: Statuty Łódzkiego..., Instrukcja dla Rady Zarządzającej, Komisji

Rewizyjnej i Komitetów stojących pod egidą Towarzystwa.

88 APŁ, ŁChTD, s.a. 32: Protokoły..., Protokół z 30. Zwyczajnego Zebrania Członków.

89 APŁ, ŁChTD, s.a. 32; s.a. 33; s.a. 34; s.a. 35.

90 APŁ, ŁChTD, s.a. 29; s.a. 30: Kniga protokołow...; s.a. 32; s.a. 33; s.a. 34; s.a. 35; Zarys

Funduszami organizacji zarządzał skarbnik, do którego obowiązków należa-ło przedstawianie Zarządowi cotygodniowych raportów o stanie kasy, wpływach i wydatkach. Mógł on dokonywać wypłat tylko na podstawie przekazów pod-pisywanych przez prezesa. Przekazane skarbnikowi książki kasowe i kwitariusze musiały być wcześniej przedłożone Piotrkowskiej Radzie Gubernialnej celem zatwierdzenia91. Funkcja skarbnika Towarzystwa należała do Józefa Gampe, T. Trenklera, Fryderyka Wuttke, Adolfa Steigerta oraz Jana Władysława Wag-nera92. Od 1915 r. utworzono stanowisko zastępcy skarbnika i drugiego sekreta-rza. Ich zadania regulowała również Instrukcja dla Rady Zarządzającej, Komisji Rewizyjnej i Komitetów stojących pod egidą Towarzystwa.

Od 1897 r. siedziba Zarządu ŁChTD mieściła się w nowo wybudowanym gmachu Przytułku dla Starców i Kalek przy ul. Dzielnej 52 (dziś: budynek Collegium Anatomicum Uniwersytetu Medycznego, ul. Narutowicza 60)⁹³. Tutaj odbywały się posiedzenia zwyczajne i nadzwyczajne Rady Zarządzającej⁹⁴.

Ryc. 4: Przytułek dla Starców i Kalek, ul. Dzielna 52 (dziś: ul. Narutowicza 60), 1908 r.

(Źródło: APŁ, Zbiór ikonograficzny, Ł-I, 4N/3)

91 Ustaw Łodzinskogo... 1894, s. 7.

92 APŁ, ŁChTD, s.a. 29; s.a. 30; s.a. 32; s.a. 33; s.a. 34; s.a. 35.

93 Na podstawie decyzji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z marca i października 1890 r. Magistrat m. Łodzi przekazał ŁChTD bezpłatnie plac miejski przy zbiegu ulic: Cegielnianej (dziś: Jaracza), Dzielnej (Narutowicza) i Targowej (Sterlinga) pod budowę zakładów dobroczynnych, z zastrzeżeniem, aby wskazany plac przeznaczono wyłącznie na ten cel. Akt notarialny zawarty między przedstawicielami władz miasta i Towarzystwa sporządzono w obecności rejenta Kon-stantego Mogilnickiego w grudniu 1891 r. i przesłano do zatwierdzenia Piotrkowskiemu Rządowi Gubernialnemu. W świetle dokumentu, w razie ewentualnej likwidacji Towarzystwa plac wraz ze znajdującymi się na nim zabudowaniami miał być zwrócony miastu. Zob. APŁ, ŁChTD, s.a. 29.

94 Do 1898 r. posiedzenia Zarządu odbywały się w Przytułku dla Biednych urządzonym tym-czasowo przy ul. Cegielnianej.

Zwyczajne posiedzenia Zarządu odbywały się na wniosek prezesa, w zależ-ności od potrzeb, jednak nie rzadziej niż raz w miesiącu, w godzinach popołu-dniowych lub wieczornych. Do uprawomocnienia decyzji podjętych przez Radę wystarczała obecność przewodniczącego i sześciu członków. Wszystkie sprawy rozstrzygano większością głosów, a w przypadku jednakowej ich liczby, de-cydował głos prezesa. W posiedzeniach Zarządu mogli brać udział z głosem doradczym członkowie Towarzystwa nienależący do Rady, zaproszeni przez przewodniczącego. Między posiedzeniami Rady, sprawy ważne dla Towarzy-stwa były załatwiane przez prezesa i jednego z członków, zmieniającego się kolejno co tydzień. Protokoły z posiedzeń Rady podpisywali obecni na nich członkowie, natomiast korespondencję – prezes i sekretarz. Dokumentacja Towarzystwa – w tym np. roczne sprawozdania Rady, protokoły jej zebrań, protokoły Ogólnego Zebrania Członków oraz korespondencja i rachunkowość – miała być prowadzona w języku rosyjskim, co w przypadku protokołów z zebrań czyniono do lutego 1916 r.95

Na posiedzenia nadzwyczajne Zarząd zbierał się w sprawach nagłych, kiedy należało podjąć ważne decyzje natury organizacyjnej lub personalnej96. Czasami uczestniczyły w nich zaproszone osoby: cyrkułowi opiekunowie biednych, członkowie komitetów poszczególnych instytucji Towarzystwa, przedstawiciele łódzkiego społeczeństwa.

Zgodnie z postanowieniami statutowymi, Rada Zarządzająca zajmowała się bieżącymi sprawami Towarzystwa, wśród których, po ukonstytuowaniu się Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności, na czoło wysunęła się sprawa budowy własnego gmachu przytułku dla osób starszych i kalekich. Starania w tym zakresie podjęto jeszcze w roku 1880, z inicjatywy Komitetu Wsparcia Biednych, ale szereg przeciwności, głównie brak funduszy oraz opieszałość władz miasta w oddaniu placu pod budowę, spowodowały znaczne opóźnienie w pracach nad urzeczywistnieniem projektu. Zarząd zorganizował wówczas tylko tanie kuchnie i tymczasowy przytułek dla biednych. Wkrótce pojawiła się konieczność założenia przytułku położniczego, zatwierdzenia projektu budowy ochronki oraz zorganizowania kolonii letnich dla biednych dzieci. Oprócz tego, władze Towarzystwa podejmowały szereg zadań natury organizacyjnej – przede wszystkim starały się o powiększenie dochodów Towarzystwa, utworzenie kapitału rezerwowego, ubiegały się o pozwolenie na urządzanie w mieście loterii, zabaw, przedstawień i koncertów, powoływały też

95 APŁ, ŁChTD, s.a. 32.

96 Nadzwyczajne posiedzenia dotyczyły m.in. przygotowań do dorocznej zabawy ogrodowej, rozstrzygania kwestii spornych między instytucjami Towarzystwa, przyjścia z pomocą robotnikom pozbawionym pracy, udzielania zapomogi pieniężnej subinstytucjom i osobom potrzebującym, zbierania ofiar pieniężnych. Za prezesury pastora R. Gundlacha często odbywały się w kancelarii gminy ewangelicko-augsburskiej należącej do zboru Świętej Trójcy. Zob. APŁ, ŁChTD, s.a. 30; s.a. 31: Protokoll-Buch des Verwaltungsrates…; s.a. 32.

komitety, które swoją aktywnością wspierały organizację (np. komitet do zbie-rania ofiar, dochodów niestałych, zabaw, węglowy i inne). Inicjatywy te wy-kraczały jednak poza ramy pierwotnie zatwierdzonego Statutu. Działalność ŁChTD, hojnie wspierana przez łódzkie społeczeństwo, zataczała coraz szersze kręgi, ale potrzebowała do tego uregulowań prawnych.

Mając na względzie dalszy rozwój i sprawne funkcjonowanie organizacji, Rada Zarządzająca starała się o nowelizację przepisów z 1884 r. Wypracowane zmiany musiały być zatwierdzone najpierw przez Ogólne Zebranie Członków, a następnie władze carskie. Podpisywał je urzędujący minister spraw wewnętrz-nych.

Zmianę niektórych paragrafów pierwszego Statutu (z 1884 r.) Zebranie Ogólne uchwaliło już w maju 1892 r., gdyż – jak zauważono – nieodpowiednia

ich redakcja wywoływała wiele nieporozumień97. Chodziło o rozszerzenie

za-kresu działalności Towarzystwa, dokładniejsze sprecyzowanie funkcji Zarządu oraz utworzenie stanowiska wiceprezesa, ze względu na ciągły rozwój towarzy-stwa i przeciążenie pracą prezesa. Ponadto, w celu przysporzenia Towarzystwu jednorazowych większych dochodów oraz aby dodać członkom bodźca do gorliwszego poświęcania się interesom Towarzystwa, podjęto wniosek o przy-znawaniu metalowych żetonów tym członkom, którzy ofiarowali na rzecz

organizacji znaczniejsze sumy pieniężne98. Aby powyższe zmiany znalazły się

w nowym regulaminie, Zebranie Ogólne upoważniło Zarząd do ich wprowadze-nia. W styczniu 1894 r. władze carskie zatwierdziły znowelizowany Statut. Określono w nim przede wszystkim, jakiego rodzaju instytucje, oprócz tanich kuchni i przytułków dla biednych, mogą być powoływane przez Towarzystwo. Nowy Statut dawał prawo otwierania domów noclegowych, przytułków położni-czych, szpitali, schronisk, domów zarobkowych i innych podobnych zakładów odpowiadających zasadniczym celom Towarzystwa99. Zmiana ta była niezwykle istotna, gdyż – jak wcześniej wspomniano – wśród członków Zarządu dojrzewa-ła myśl o powoływaniu nowych, wyspecjalizowanych instytucji. Ponadto, dla osiągnięcia swych filantropijnych celów dopisano paragraf dający uprawnienia w zakresie nabywania nieruchomości na własność organizacji100.

Wśród instytucji, które wyszczególniono w Statucie z 1894 r. i w kolejnym z 1899 r., nie znalazły się ochronki sprawujące opiekę nad małymi dziećmi, ani też szkoły, aczkolwiek zakłady o tym profilu Towarzystwo prowadziło począw-szy od 1889 r.101 Być może zakwalifikowano je do innych podobnych zakładów

97 Zarys działalności Łódzkiego..., s. 20.

98 Tamże.

99 Ustaw Łodzinskogo... 1894, s. 1.

100 Tamże, s. 9.

101 Pierwszą ochronkę założono w 1889 r., drugą w 1894 r., trzecią w 1899 r. W 1895 r. przy pierwszej ochronce zorganizowano szkołę elementarną, a w 1900 r. pod egidą ŁChTD powstała Szkoła Rzemiosł. Zob. Zarys działalności Łódzkiego..., s. 16, 25, 40.

odpowiadających zasadniczym celom Towarzystwa. Jednak podczas posiedzeń Zarządu jego członkowie dyskutowali nad koniecznością rozszerzenia paragrafu 2 Statutu z 1899 r., uznając, iż zawiera on wiele niedokładności i powinien być uzupełniony102. Powołano specjalną komisję, która zajęła się opracowaniem zmian. Na nadzwyczajnym Ogólnym Zebraniu Członków w maju 1910 r. wy-rażono zgodę na uzupełnienie powyższego punktu w następujący sposób: Towa-rzystwo urządza i utrzymuje na podstawie każdorazowego zezwolenia władz:

szkoły ogólne elementarne, zakłady freblowskie i szkoły rzemiosł103. W klimacie

rygoru carskich władz administracyjnych i ucisku rusyfikacyjnego tak ujęta zmiana nie zyskała aprobaty Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, które odrzuci-ło wniosek władz ŁChTD104. Poinformowano o tym członków na 26. Ogólnym Zebraniu, podczas którego odczytano zawiadomienie Łódzkiej Rady Miejskiej Dobroczynności Publicznej105. Pomimo braku ścisłych uregulowań prawnych związanych z inicjowaniem zakładów dla dzieci i młodzieży, Towarzystwo objęło ochronki działalnością opiekuńczo-wychowawczą i dydaktyczną, którą w nich prowadziło do końca swej działalności. Dopiero w projekcie ostatniego Statutu z 1938 r. uregulowano tę kwestię, dokonując następującego zapisu: Towarzystwo ma prawo zakładać ochronki, przedszkola, domy dla starców i ka-lek, domy noclegowe, przytułki, herbaciarnie, tanie kuchnie, szpitale, ambulato-ria, kolonie letnie, bursy i inne podobne zakłady106.

Działalność łódzkiej organizacji dobroczynnej opierała się na pracy i zaan-gażowaniu osób wstępujących w jej szeregi. Łódzkie Chrześcijańskie Towarzy-stwo Dobroczynności miało członków honorowych, rzeczywistych i ofiarodaw-ców. Członkami honorowymi byli ci, którzy wnieśli na rzecz organizacji znaczne ofiary lub oddali szczególne usługi. Kandydatury na członków honoro-wych przedstawiano podczas Ogólnych Zebrań Członków. Członkami rzeczywi-stymi były osoby, które zobowiązały się uiszczać do kasy Towarzystwa kwotę wysokości co najmniej 12 rb rocznie107. Członkami ofiarodawcami byli nato-miast ci, którzy zobowiązali się wpłacać na rzecz Towarzystwa roczną składkę mniejszą niż 12 rb rocznie, ale nie niższą niż 1 rb108. Ofiarodawcy posia- dali prawo uczestnictwa w Ogólnych Zebraniach Członków, lecz bez prawa

102 APŁ, ŁChTD, s.a. 30.

103 Tamże.

104 Zob. E. Podgórska, Szkolnictwo, [w:] Łódź. Dzieje..., s. 519–526.

105 APŁ, ŁChTD, s.a. 30.

106 APŁ, ŁChTD, s.a. 35: Księga protokołów..., Statut Stowarzyszenia pod nazwą:

„Chrze-ścijańskie Stowarzyszenie Dobroczynności w Łodzi”.

107 Składka członkowska w wysokości 12 rb obowiązywała do 1918 r.; od kwietnia 1918 r. była to kwota 26 mk, a od stycznia 1925 r. – 12 zł. Zob. APŁ, ŁChTD, s.a. 33; s.a. 34.

108 Zasady dotyczące składki członkowskiej regulował Statut, na mocy którego członek nie-wnoszący składki w ustalonym terminie wzywany był do Zarządu w celu dokonania opłat. Nieopłacenie składki w ciągu następnych dwóch tygodni wiązało się z wykluczeniem z Towa- rzystwa.

rozstrzygającego głosu i nie mogli być wybierani do składu Zarządu Towa- rzystwa.

Członkami honorowymi były przeważnie osoby piastujące ważne funkcje we władzach Towarzystwa, to jest: prezesi, wiceprezesi, sekretarze, członkowie zarządu, przewodniczący dzielnic zapomogowych, prezesi komitetów instytucji podległych Towarzystwu, a także osoby wspierające organizację materialnie, w znaczący sposób. Wśród grona członków honorowych ŁChTD, na przestrzeni jego prawie sześćdziesięcioletniej działalności, znaleźli się między innymi: Anna Scheibler, Matylda Herbst, Dorota Leonhardt, Juliusz Kunitzer, Helena Geyer, Rudolf i Albert Ziegler, Karol H. Röver, biskup Wincenty Tymieniecki, ksiądz Jan Albrecht, pastor Rudolf Gundlach109. Do I wojny światowej na członków honorowych mianowano osoby piastujące wysokie urzędy w państwie i w mieście, a więc: naczelnika kraju Szuwałowa, gubernatora piotrkowskie- go K. Millera, gubernatora piotrkowskiego Zinowiewa, policmajstra miasta Łodzi podpułkownika L. P. Maksimowa, prezydenta miasta Władysława Pień-kowskiego110.

W Statucie z 1894 r. dopisano paragraf dotyczący składu osobowego