1. Regulacje prawne
Podstawowe akty prawne regulujące zadania samorządu w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie to:
1) ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2020 r. poz. 218 z późn. zm.);
2) ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2019 r. poz. 2277 z późn. zm.);
3) ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2020 r. poz. 1876);
4) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2020 r. poz.
1668);
5) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz.
1359).
Inne dokumenty i akty normatywne, wpływające na opracowanie założeń wojewódzkiego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie:
1) Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014–2020 – przyjęty uchwałą nr 76 Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014–2020 (M.P. z 2014 r. poz. 445);
2) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2020 r. poz.
30, z późn. zm.);
3) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1444, z późn.
zm.);
4) ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2020 r. poz. 360, z późn. zm.);
5) ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2020 r. poz. 1327);
6) Strategia Rozwoju Kraju 2020;
7) Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju – Polska 2030;
8) wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 1 kwietnia 2014 r. dotyczące zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie;
9) Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej z dnia 11 maja 2011 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 961);
10) ustawa z dnia 30 kwietnia 2020 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1 (Dz. U. z 2020 r. poz. 956).
Akty wykonawcze w postaci rozporządzeń do ustaw regulujących założenia wojewódzkiego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, bądź wpływających na opracowanie jego założeń:
1) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury
„Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz. U. z 2011 r. Nr 209 poz. 1245);
1 Ustawa umożliwia wprowadzenie nowych środków pozwalających na izolację osoby podejrzanej o stosowanie przemocy domowej, w tym nakazu opuszczenia mieszkania oraz zakazu zbliżania się do mieszkania.
2) rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 października 2010 r. w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2010 r. Nr 201 poz. 1334, z późn. zm.);
3) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 3 czerwca 2011 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad realizacją zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2011 r. Nr 126 poz. 718);
4) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 stycznia 2011 r.
w sprawie Zespołu Monitorującego do spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (Dz. U. z 2011 r. Nr 28 poz.146);
5) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań́ korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących
oddziaływania korekcyjno-edukacyjne (Dz. U. z 2011 r. Nr 50 poz. 259);
6) rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 marca 2011 r.
w sprawie procedury postępowania przy wykonywaniu czynności odebrania dziecka z rodziny w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą̨ w rodzinie (Dz.U. z 2011 r. Nr 81 poz. 448).
2. Zadania samorządu województwa wynikające z obowiązujących aktów prawnych
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. w art. 18 i 71 wskazuje, że instytucja rodziny jest objęta szczególną ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej, a jej dobro państwo ma obowiązek uwzględnić w swojej polityce społecznej, zwłaszcza poprzez udzielanie szczególnej pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji społecznej. Zapis w art. 33 Konstytucji wskazuje ponadto, że kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym, zaś zgodnie z art. 72 Konstytucji, Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka, a każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.
Szczegółowe obowiązki w tym zakresie nałożyła na samorząd ustawa
o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Zgodnie z jej zapisami samorządy mają obowiązek:
1) opracowania wojewódzkiego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie;
2) realizacji założeń wojewódzkiego programu przeciwdziałania przemocy domowej;
3) inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań́ w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie;
4) opracowanie ramowych programów ochrony ofiar przemocy w rodzinie oraz
ramowych programów oddziaływań́ korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie;
5) organizowanie szkoleń dla osób realizujących zadania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie.
Podczas tworzenia Programu obowiązywały dokumenty wojewódzkie w tym obszarze:
1) Strategia Polityki Społecznej Województwa Mazowieckiego na lata 2014–2020;
2) Program Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej w województwie mazowieckim na lata 2015–2020;
3) Wojewódzki Program Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych na lata 2016–2020;
4) Wojewódzki Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2017–2020.
Należy zaznaczyć, że w Strategii Rozwoju Kraju 2020, w kierunkach interwencji znajdują się działania dotyczące zapewnienia jak najlepszej adresowalności świadczeń oraz dotyczące podejmowania działań na rzecz profilaktyki rodziny, które to działania mają być skierowane do rodzin z różnymi dysfunkcjami, w tym zagrożonymi lub dotkniętymi przemocą w rodzinie.
Program wykazuje też wysoką zbieżność z planowaną strategią polityki społecznej województwa mazowieckiego na lata 2021–2030. W dokumencie pn. „Opracowanie nt.
diagnozy problemów społecznych oraz koncepcji opracowania „Strategii Polityki Społecznej Województwa Mazowieckiego na lata 2021–2030”” (dalej nazywany SPS) zaproponowano jako cel główny mazowieckiej strategii polityki społecznej do 2030 r. - wzmocnienie kapitału ludzkiego, społecznego i kulturowego oraz zapewnienie większej spójności społecznej przez działania mającego charakter inwestycji społecznych. Podobnie jest w przypadku celu
nadrzędnego Programu. Również cele szczegółowe Programu są kompatybilne z kierunkami planowanej strategii województwa, które sformułowano jako przeciwdziałanie kwestiom społecznym, deinstytucjonalizację i rozwój zintegrowanych usług społecznych oraz
inwestycje w służby społeczne. Co więcej najważniejsze priorytety wyznaczone w ramach polityki społecznej oraz przeciwdziałania przemocy w ramach planowanej strategii
województwa są kompatybilne z działaniami wymienionymi w Programie. W SPS postuluje się, aby koncentrować wysiłki na:
Priorytet 1 – Przygotowanie programów, projektów i podejmowanie działań profilaktycznych, prewencyjnych i interwencyjnych mających na celu podniesienie jakości życia ogółu mieszkańców Mazowsza.
Priorytet 2 – Podejmowanie inicjatyw i działań na rzecz różnorodnych grup ryzyka socjalnego i dążenie do przeciwdziałania rozwojowi kwestii społecznych.
Priorytet 3 – Podejmowanie działań na rzecz rodzin i osób młodych w celu zapewnienia spójności społecznej i harmonijnego rozwoju społecznego.