Podstawy szczególne - Ryszard A. Stefański Środki zapobiegawcze w polskim procesie karnym

81 Postanowienie SA w Krakowie z dnia 10 maja 2000 r. - II AKz 97/00, KZS 2000, Nr 5, poz. 43.

82 A. Kiełtyka: Środki zapobiegawcze w polskim procesie karnym a ochrona praw człowieka w: Europejskie standardy ochrony praw człowieka a ustawodawstwo polskie. Pod red. E. Dyni i Cz. P. Kłaka, Rzeszów 2005, s. 239.

83 Szerzej na temat pewności i prawdopodobieństwa zob. J. Nelken: Dowód poszlakowy w procesie karnym, Warszawa 1970, s. 73 – 83, R. Kmiecik: Uprawdopodobnienie w procesie karnym, NP 1983, Nr 5, s. 45 – 50, tenże: Posiedzenie sądu w procesie karnym. Prawnodowodowa problematyka orzekania poza rozprawą, Lublin 1993, s. 30.

84 P. Hofmański: Konwencja Europejska a prawo karne, Toruń 1995, s. 185, A. Kiełtyka: Uwagi o podstawie ogólnej tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym, Rzesz. ZN 2001, Nr 30, s. 268 – 285, R. Kaczor: Stopnie prawdopodobieństwa a ocena dowodów w postępowaniu karnym, PS 2009, Nr 7-8, s. 160 – 174.

85 A. Blusiewicz: Glosa do postanowienia SN z dnia 15 kwietnia 1983 r. – II KZ 31/83, Pal. 1984, Nr 506, s. 92, A. Kiełtyka: Zasada prawdy materialnej a stosowanie niektórych środków przymusu w procesie karnym w: Zasada prawdy materialnej. Materiały z konferencji, Krasiczyn 15 - 16 października 2005 r.

Pod red. Z. Sobolewskiego i G. Artymiak, Zakamycze 2006, s.297 – 299.

86 A. Murzynowski: Areszt….s. 77 – 78, tenże: Tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie w postępowaniu karnym, RPEiS 1984, Nr 3, s. 7, M. Cieślak: Środki zapobiegawcze…s. 101 – 102.

Szczególne podstawy sformułowane są wprost do stosowania tymczasowego aresztowania i w poprzednich kodeksach nie odnosiły się do innych środków zapobiegawczych i dopiero w kodeksie postępowania karnego z 1997 r. odesłano do ich odpowiedniego stosowania do pozostałych środków zapobiegawczych ( art. 258 § 4).

Tymczasowe aresztowanie – w myśl art. 165 k.p.k. z 1928 r. - mogło nastąpić wtedy tylko:

a) gdy zachodziła uzasadniona obawa, że oskarżony będzie się ukrywał, albo

b) gdy sprawa toczyła się o przestępstwo, za które ustawa przewidywała karę pozbawienia wolności do jednego roku lub karę cięższą, a zachodziła uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał świadków do fałszywych zeznań lub w inny sposób starał się o usunięcie dowodów przestępstwa, albo

c) gdy oskarżony nie miał w kraju ani stałego miejsca pobytu, ani określonego źródła utrzymania, lub gdy nie można było ustalić jego tożsamości, albo

d) gdy oskarżony był przestępcą nałogowym, zawodowym lub recydywistą.

Zakaz wydalania się lub dozór mógł być zastosowany, jeżeli zachodziła potrzeba zastosowania środka zapobiegawczego ( art. 187 § 1). W literaturze przyjmowano, że jego zastosowanie mogło mieć miejsce tylko wówczas, gdy zachodziła którakolwiek z przesłanek uzasadniających zastosowanie tymczasowego aresztowania, stosując per analogiam art. 165 i ponosząc, że przepis ten zawiera ogólne zasady stosowania środków zapobiegawczych.⁸⁷

Ustawą z dnia 27 kwietnia 1949 r. o zmianie przepisów postępowania karnego⁸⁸wprowadzono obligatoryjne tymczasowe aresztowanie. Miało ono miejsce:

1) w sprawach należących do właściwości sądu apelacyjnego:

a) o przestępstwa umyślne, określone w rozdziałach XVII - XIX i XXXIII oraz w art. 125 i 165 - 167 kodeksu karnego,

b) o zbrodnie, określone w dekrecie z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy, winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego,

c) o zbrodnie, określone w dekrecie z dnia 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego,

87 S. Śliwiński: Polski proces karny….s. 571. Innego zdania byli L. Peiper: Komentarz do kodeksu postępowania karnego, Kraków 1993, s. 290, A. Laniewski, K. Sobolewski: Kodeks postępowania karnego, komentarz, Lwów 1939.

88 Dz. U. Nr 32, poz. 238.

d) o przestępstwa na szkodę Skarbu Państwa, samorządu, instytucji prawa publicznego lub spółdzielni oraz na szkodę przedsiębiorstw, stanowiących własność bądź pozostających pod zarządem Państwa, samorządu, instytucji prawa publicznego lub spółdzielni oraz o inne przestępstwa - jeżeli interesy gospodarcze Polski Ludowej zostały narażone na znaczną szkodę,

2) w razie wydania w pierwszej instancji wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności powyżej 2 lat albo w razie skazania przestępcy zawodowego lub recydywisty.

Sąd lub prokurator mógł odstąpić od stosowania tymczasowego aresztowania jedynie wówczas, gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy zastosowanie tymczasowego aresztowania uznał za niewskazane ( art. 165 § 2 ).

Fakultatywnie tymczasowe aresztowanie - zgodnie z art. 165 § 3 - mogło nastąpić, jeżeli:

a) zachodziła uzasadniona obawa, że oskarżony będzie się ukrywał, nakłaniał do fałszywych zeznań albo w inny bezprawny sposób będzie się starał utrudnić postępowanie karne,

b) gdy oskarżony nie miał w kraju stałego miejsca zamieszkania, określonego źródła utrzymania lub gdy nie można było ustalić jego tożsamości, albo

c) gdy oskarżony był przestępcą zawodowym lub recydywistą.

Ustawą z 1950 r. utrzymano obligatoryjne tymczasowe aresztowanie ze względu na te same okoliczności, z wyłączeniem jedynie przestępcy zawodowego ( art. 160 § 3 lit.

c), co wiązało się z negatywną ocenę tego określenia, a nadto rozszerzono ten obowiązek na przestępstwa określone w rozdziale II oraz w art. 39 i 41 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa ( art. 160 § 1 lit. a ). W zakresie fakultatywnego tymczasowego aresztowania wyłączono taką możliwość ze względu na to, ze oskarżony jest przestępca zawodowym ( art. 160 § 3 lit. c).

Dekret z dnia 21 grudnia 1955 r. o zmianie przepisów kodeku postępowania karnego⁸⁹ zniósł obligatoryjne tymczasowe aresztowanie, a do dotychczasowym podstaw fakultatywnego tymczasowego aresztowania dodano znaczny stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu zarzucanego podejrzanemu ze względu na wagę przestępstwa lub na szerzenie się danego rodzaju przestępstwa ( art. 152 § 1 lit. d). Stosowanie tego środka w toku śledztwa lub dochodzenia mogło nastąpić wówczas, gdy przestępstwo zagrożone było karą co najmniej jednego roku pozbawiania wolności" ( art. 152 § 2).

89 Dz. U. Nr 46, poz. 309

Ustawą z dnia 18 czerwca 1959 r. o zmianie przepisów postępowania karnego⁹⁰ wprowadzono obligatoryjne tymczasowe aresztowanie w razie wydania w pierwszej instancji wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności powyżej 2 lat ( art. 152 § 3), z tym że sąd mógł odstąpić od stosowania tymczasowego aresztowania jedynie wówczas, gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy zastosowanie tymczasowego aresztowania uznał za niewskazane ( art. 152 § 4).

W kodeksie postępowania karnego z 1969 r. w zasadzie zostały powtórzone podstawy tymczasowego aresztowania, a zmiany są niewielkie.. Dodano jako samodzielną podstawę zarzucenie oskarżonemu zbrodni ( art. 219 § 1 pkt 3 in prinicpio), a w podstawie dotyczącej znacznego stopnia społecznego niebezpieczeństwa zarzucanego oskarżonemu czynu zrezygnowano ze wskazania okoliczności rzutujących na ten stopień, ograniczając się do stwierdzenia, że chodzi o wypadek, gdy „oskarżonemu zarzucono czyn, którego stopień społecznego niebezpieczeństwa jest znaczny.” Ponadto zrezygnowano z „nieposiadania określonego źródła utrzymania.” W uzasadnieniu projektu kodeksu postępowania karnego podniesiono, że „ Art. 217 § 1, określając podstawy tymczasowego aresztowania zrywa z wymienionym w art. 152 § 1 lit. b k.p.k. nieposiadaniem określonego źródła utrzymania. Natomiast jako nową podstawę wskazuje zbrodnię zarzucaną podejrzanemu. Inne podstawy tymczasowego aresztowania pozostają w zasadzie bez zmian; pominięty w projekcie element nagminności przestępstwa określonego rodzaju ( art. 152 § 1 lit. d k.p.k. – art. 217 § 1 pkt 4) będzie z reguły miał wpływ na ocenę społecznego niebezpieczeństwa czynu.”⁹¹

Zgodnie z art. 217 § 1 tymczasowe aresztowanie mogło nastąpić, jeżeli:

1) zachodziła uzasadniona obawa, że oskarżony będzie się ukrywał, zwłaszcza wówczas, gdy nie ma on w kraju określonego miejsca zamieszkania lub nie można ustalić jego tożsamości, albo

2) zachodziła uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub w inny sposób starał się utrudniać postępowanie karne, albo

3) oskarżonemu zarzucono zbrodnię lub działanie w warunkach powrotu do przestępstwa określonych w kodeksie karnym, albo

4) oskarżonemu zarzucono czyn, którego stopień społecznego niebezpieczeństwa jest znaczny .

90 Dz. U. Nr 36, poz. 229.

91 Projekt kodeksu postępowania karnego oraz przepisów wprowadzających kodeks postępowania karnego, Warszawa 1968, s. 1164 – 165.

Zastosowanie tymczasowego aresztowania przez sąd pierwszej instancji było obowiązkowe w razie skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności powyżej 2 lat za przestępstwo popełnione z winy umyślnej lub powyżej 3 lat za przestępstwo popełnione z winy nieumyślnej ( art. 217 § 3). W wypadku gdy wymierzono karę poniżej tej granicy, sąd był obowiązany po wysłuchaniu obecnych stron wydać postanowienie co do dalszego stosowania aresztu ( art. 217 § 4).

Ustawą z 1995 r. wprowadzono nowe podstawy stosowania środków zapobiegawczych, stanowiąc , że tymczasowe aresztowanie może nastąpić, jeżeli:

1) zachodziła uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu ( art. 217 § 1 lit. a),

2) zachodziła uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne ( art. 217 § 1 lit. b)

3) oskarżonemu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata ( art. 217 § 2),

4) zachodziła uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełni zbrodnię lub występek umyślny zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, przeciwko życiu, zdrowiu lub powszechnemu bezpieczeństwu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził ( art. 217 § 3 ).

Jednocześnie przyjęto, że podstawy wymienione w pkt. 1 - 3 stosuje się odpowiednio do pozostałych środków zapobiegawczych ( art. 217 § 4).

Podstawy te nieznacznie różniły się od tych, jakie są określone w obowiązującym kodeksie postępowania karnego, a wynika to z tego, że do wspomnianej noweli przeniesiono przepisy z projektu kodeksu postępowania karnego. Zmiana dotyczy podstawy dotyczącej zapobiegnięcia popełnieniu nowego przestępstwa, z której zakresu wyeliminowano wymóg, by było to przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, będące zbrodnią lub występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, a uzależniono stosowanie tego środka od zarzucenia oskarżonemu zbrodni lub umyślnego występku.

Tymczasowe aresztowanie – zgodnie z art. 258 k.p.k. może nastąpić, jeżeli:

1) zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu (§ 1 pkt 1),

2) zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne ( § 1 pkt 2 )

3) oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata ( § 2 ),

4) zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził ( § 3 ).

Sformułowanie podstaw stosowania środków zapobiegawczych stwarzało trudności w toku prac nad tym kodeksem. W uzasadnieniu jego projektu wprost podkreślono, że „Trudnym zadaniem było sformułowanie podstaw stosowania środków zapobiegawczych. Jak wiadomo są one w stosunku do tymczasowego aresztowania określone bardzo szeroko i pozwalają na jego wykorzystanie nie tylko w charakterze procesowego środka zapobiegawczego, ale także jako swoistego środka szybko stosowanej represji wobec domniemanego sprawczy przestępstwa. Uznano, że jest to tendencja niesłuszna i ograniczono podstawy stosowania tymczasowego aresztowania oraz pozostałych środków zapobiegawczych do ich ściśle procesowej funkcji – zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Zgodnie z tym założeniem usunięto z kodeksu podstawy, które pozwalały na zastosowanie tymczasowego aresztowania tylko dlatego, że oskarżonemu zarzucono zbrodnie, działanie w warunkach recydywy lub czyn o znacznym stopniu społecznego niebezpieczeństwa.”⁹²

Niewątpliwie ściśle procesowy charakter mają podstawy w postaci obawy uchylania się oskarżonego o odpowiedzialności karnej ( art. 258 § 1 pkt 1 k.p.k.) i obawy bezprawnego utrudniania przez oskarżonego postępowania karnego ( art. 258 § 1 pkt 2 k. p. k) , a nadto sformułowane są prawidłowo, a w praktyce nie budzą wątpliwości, jak też są niekwestionowane w doktrynie.⁹³ Oczywiste jest, że obawa przed takim

92 Nowe kodeksy karne….s. 419 – 420.

93 J. Grajewski: Środki przymusu w projekcie kodeksu postępowania karnego (w:) Problemy reformy prawa karnego. Pod red. T. Bojarskiego i E. Skrętowicza, Lublin 1993, s. 277, A. Bulsiewicz: Poręczenie majątkowe na tle innych środków zapobiegawczych w kodeksie postępowania karnego z 6 czerwca 1997 r.

zachowaniem oskarżonego musi być realna i wynikać z zebranych dowodów, a nie wystarcza obawa abstrakcyjna. Nie jest wystarczające samo przypuszczenie takiego zachowania oskarżonego, gdyż przepis wymaga, by obawa ta była uzasadniona.⁹⁴ Jednakże w praktyce ich stosowanie jest nadużywane przez niewykazywanie, że rzeczywiście zachodzi obawa zachowania określonego w tych przepisach. Jest to o tyle istotne, że ta podstawa ma najczęściej powoływana w praktyce.⁹⁵ O jej nadużywaniu świadczą, m. in. stwierdzenia zawarte w orzeczeniach sądów odwoławczych, w których zwraca się uwagę na konieczność powołania okoliczności świadczących o możliwości bezprawnego utrudniania postępowania przez oskarżonego. Wskazuje się, że:

- „Nie można zgodzić się z poglądem jakoby dalsze tymczasowe aresztowanie oskarżonego uzasadniała obawa, iż będzie on namawiał świadków do fałszywych zeznań.

Musi to bowiem być obawa konkretna, a nie abstrakcyjna. Tymczasem zebrany materiał dowodowy, w szczególności przyznanie się oskarżonego do winy i deklaracja naprawienia szkody obawy takiej nie uzasadniają.”⁹⁶

- „Oskarżony przebywał pod adresem zameldowania i nie był poszukiwany celem ustalenia miejsca pobytu, a jedynie nie stawiał się na wezwania w trakcie prowadzonego przeciwko niemu dochodzenia o czyn z art. 209 § 1 k.k., co jednak nie wystarczy do uznania w niniejszym postępowaniu, że zachodzi uzasadniona obawa ukrywania się po jego stronie.” ⁹⁷

- „Rażąco sprzeczne z uprawnieniem do obrony i gwarancją swobody wyboru sposobów i środków obrony byłoby utożsamianie zmiany wyjaśnień oskarżonego z przesłanką utrudniania postępowania karnego.”⁹⁸

( w:) Nowe prawo karne procesowe. Zagadnienia wybrane. Księga ku czci Prof. Wiesława Daszkiewicza.

Pod red. T. Nowaka, Poznań 1999, s. 195, A. Kiełtyka: Antycypacja bezprawnego utrudniania postępowania karnego jako przesłanka tymczasowego aresztowania, Prokurator 2003, Nr 2, s. 72 – 83, A. Trzcińska, P. Wiliński: Tymczasowe aresztowanie w świetle Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych w: Europejskie standardy ochrony praw człowieka a ustawodawstwo polskie. Pod red. E. Dyni i Cz. P. Kłaka, Rzeszów 2005, s. 253, A. Litwinowicz: Ustawowe przesłanki tymczasowego aresztowania a praktyka jego stosowania w:

Społeczeństwo inwigilowane w państwie prawa (?). Granice ingerencji w sferę praw jednostki. Materiały z konferencji naukowej, Toruń 25 – 27 marca 2003 r. Pod red. P. Chrzczonowicza, V. Kwiatkowskiej – Darul, K. Skowrońskiego, Toruń 2003, s. 73 – 81, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego….s. 1162 – 1167.

94 R.A. Stefański: Środki zapobiegawcze….s. 46, J, Izydorczyk: Stosowanie tymczasowego aresztowania w polskim postępowaniu karnym, Zakamycze 2000, s. 117.

95 J. Izydorczyk: Praktyka stosowania tymczasowego aresztowania na przykładzie sądów Polski Centralnej, Łódź 2002, s. 146.

96 Postanowienie SA w Katowicach z dnia 2 grudnia 1998 r. - II AKz 336/98, Biul. SA w Katowicach 1999, Nr 1, poz. 9,

97 Postanowienie SA w Katowicach z dnia 24 lipca 2002 r. - II AKz 651/02, KZS 2003, Nr 11, poz. 46,

98 Wyrok SA w Poznaniu z dnia 22 czerwca 1999 r.- II AKa 205/99, OSA 2000, Nr 6, poz. 47, postanowienie SA w Krakowie z dnia 2 września 1999 r.- II AKz 210/99, KZS 1999, Nr 8 - 9, poz. 48,

- „Obawa utrudniania postępowania w sposób przykładowo opisany w przepisie art. 258

§ 1 pkt 2 k. p. k. musi być uzasadniona. Wykluczona jest tu jakakolwiek hipotetyczność rozumiana w postaci przypuszczeń, że oskarżony może utrudniać prawidłowy tok postępowania np. nakłaniając świadka do zmiany zeznań w sytuacji, gdy brak ku temu racjonalnych podstaw, a więc konkretnych dowodów, czy chociażby poszlak. Nie można też w kategoriach utrudniania postępowania postrzegać nie przyznania się oskarżonego do winy, bo w ten sposób narusza się prawo do obrony poprzez wyrażenie oczekiwania samooskarżenia.”⁹⁹

W punktu widzenia legislacyjnego trudno cokolwiek w tym zakresie zmieniać, zwłaszcza, że w art. 251 § 3 k. p. k. zawarta jest wyraźna dyrektywa, by uzasadnieniu postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego przytoczyć okoliczności wskazujące na istnienie podstawy i konieczność zastosowania środka zapobiegawczego.

Konieczne jest jedynie doskonalenie praktyki w tym zakresie i dostosowanie jej do wymagań ustawowych.

Podstawa określona w art. 258 § 2 k.p.k. jest odmiennie oceniana w doktrynie.

Kwestionuje się jej charakter procesowy i postuluje się jej uchylenie,¹⁰⁰ podkreślając jednocześnie jej niezgodność z konstytucją, ¹⁰¹ jak też uznaje się jej charakter procesowy.¹⁰² Rozbieżnie jest też interpretowana zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie. Przepis ten jest rozumiany w ten sposób, że dla zastosowania tymczasowego aresztowania wystarczające jest samo ustawowe zagrożenie zarzucanego oskarżonemu przestępstwa określone w tym przepisie.¹⁰³ W judykaturze twierdzi się, że:

- „ Z treści art. 217 § 2 ( ob.- art. 258 § 2) k.p.k. wynika, że jeżeli przedmiotem zarzutu jest zbrodnia lub umyślny występek zagrożony karą pozbawienia wolności, której

99 Postanowienie SA w Katowicach z dnia 14 listopada 2001r. -II AKz 906/01, OSN Prok. i Pr. 2002, Nr 11, poz. 21,

100 P. Kruszyński: Tymczasowe aresztowanie (w) Nowe uregulowania prawne we kodeksie postępowania karnego z 1997 r. Warszawa 1999, s. 229.

101 D. Dudek: Konstytucyjna wolność człowieka a tymczasowe aresztowanie, Lublin 2000, s. 318 i 327.

102 J. Kosonoga: Tymczasowe aresztowanie…..s. 281.

103 S. Wyciszczak: Tymczasowe aresztowanie w świetle zmian k.p.k., Prok. i Pr. 1995, Nr 10, s. 56, L. K. Paprzycki: Omówienie zmian w kodeksie postępowania karnego dokonanych z 12995 r. w: Kodeks postępowania karnego, Warszawa 1995, s. 6, W. Daszkiewicz, T. Nowak, S. Stachowiak: Proces karny.

Część szczególna, Poznań 1996, s. 221, J. Grajewski, E. Skrętowicz: Kodeks postępowania karnego z komentarzem,; Gdańsk 1996, s. 174, P. Hofmański, S. Zabłocki: Sąd Najwyższy czy pogotowie aresztowe, Rzeczpospolita 1996,; Nr 270, s. 15, A. Murzynowski: Refleksje na temat zmian w przepisach dotyczących stosowania tymczasowego aresztowania, Prok. i Pr. 1997, Nr 1, s. 17, A. Kiełtyka: Zasada prawdy materialnej… s. 305, Cz. P.Kłak (w:) G. Artymiak, M. Klejnowska, Cz. P.Klak, M. Rogalski, Z. Sobolewski, P. K. Sowiński: Proces karny…s. 210, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego…s. 1167.

granica wynosi co najmniej 8 lat, to z mocy prawa istnieje domniemanie, że może być konieczne wymierzenie surowej kary, a groźba wymierzenia takiej kary może skłaniać oskarżonych (podejrzanych) do podejmowania działań zakłócających czy wręcz uniemożliwiających prawidłowy tok postępowania. Istnienie takiego domniemania pozwala na podejmowanie decyzji w kwestii tymczasowego aresztowania i nie jest konieczne prognozowanie sądowego wymiaru kary, co nie jest przecież możliwe na etapie postępowania przygotowawczego.”¹⁰⁴

- „Zarzut popełnienia zbrodni – stosowanie do dyspozycji art. 258 § 2 k. p. k. – stanowi samodzielną i wystarczającą przesłankę do dalszego stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego.”¹⁰⁵

- „Na etapie badania sprawy z punktu widzenia zasadności i celowości stosowania środków zapobiegawczych Sąd nie jest uprawniony do dokonywania ocen sięgających tak głęboko w wymiar kary, by przesądzić dopuszczalność stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary i tym samym już obecnie oceniać charakter złożonych przez podejrzanego wyjaśnień jako spełniających kryteria określone w art. 63 § 3 k. k. Tego rodzaju oceny zdecydowanie naruszyłyby granice badania sprawy zakreślone przecież ramami przepisu art. 249 § 1 k. p. k. i art. 258 k. p. k.”¹⁰⁶

- „Jeśli oskarżonemu zarzuca się popełnienie występku zagrożonego w sposób określony w art. 258 § 2 k. p. k., to z mocy prawa istnieje domniemanie, że może być konieczne wymierzenie surowej kary, zatem zachodzi potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania.”¹⁰⁷

- „Przesłanka z art. 258 § 2 k p. k w postaci zagrożenia surową karą jest oceniana przez pryzmat zagrożenia ustawowego, przewidzianego za dane przestępstwo i jako samodzielna podstawa utrzymywania tymczasowego aresztowania winna być ostrożnie stosowana.”¹⁰⁸

104 Postanowienie SN z dnia 19 listopada 1996r. - IV KZ 119/96,OSP 1997, Nr 4 poz. 74

105 Postanowienie SN z dnia 18 sierpnia 1999 r. – III KZ 112/99, niepubl., postanowienie SA w Gdańsku z dnia 4 listopada 1998 r. - II AKz 343/98, w: W. Cieślak, T. Kopoczyński, W. Wolański: Zestawienie orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych dotyczącego k.k. i k. p. k. z 1997 r. za okres: wrzesień 1998 r. - luty 1999 r., Warszawa 1999, s. 38, postanowienie SA w Katowicach z dnia 15 maja 2002 r. - II AKz 453-454/02, OSN Prok. i Pr. 2003, Nr 1, poz. 23.

106 Postanowienie SA w Katowicach z dnia 15 listopada 2000 r. – II AKo 319/00, Biul. S.A. w Katowicach 2000, Nr 4, poz. 2, postanowienie SA w Katowicach z dnia 25 maja 2007 r. - II AKz 319/07, OSN Prok. i Pr. 2008, Nr 2, poz. 29.

107 Postanowienie SA w Krakowie z dnia 27 lipca 2005 r. - II AKz 293/05, KZS 2005, Nr 7 – 8, poz. 88.

108 Postanowienie SA w Warszawie z dnia 1 grudnia 2006 r. - II AKp 143/06, KZS 2007, Nr 6, poz. 64.

- „W przepisie art. 258 § 2 k. p. k mowa o „ grożącej karze,” nie zaś o „karze, która zostanie podejrzanemu wymierzona”. Podkreślenia więc wymaga, iż istnienie powyższego domniemania pozwala na podejmowanie decyzji w kwestii tymczasowego aresztowania, bez konieczności prób co do prognozowania rodzaju i wysokości kary.

Zresztą podejmowanie takich prób prognozowania, co do sądowego wymiaru kary, nie jest przecież możliwe na etapie postępowania przygotowawczego.” ¹⁰⁹

Odmienna wykładnia tego przepisu jest oparta na zwrocie „potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą”, zawartym w tym przepisie in fine i przyjmuje się, że chodzi o przewidywaną karę, która zostanie wymierzona oskarżonemu; chodzi tylko o realnie grożącą karę.¹¹⁰ Nie można wykluczyć, że pomimo zarzutu zbrodni lub ciężkiego występku wystąpią okoliczności, uzasadniające nadzwyczajne złagodzenie kary i wówczas będzie wymierzona kara poniżej dolnego progu ustawowego zagrożenia.¹¹¹ Ponadto w przepisie tym jest mowa o ”grożącej karze,”

a nie o „zagrożeniu karą”, w doktrynie i judykaturze zaś ten ostatni zwrot jest powszechnie uznawany za synonim „ ustawowego zagrożenia”, tj. zagrożenia przewidzianego w przepisie określającym przestępstwo.¹¹² O ile zwrot „ zagrożenie karą” użyty na początku analizowanego przepisu, oznacza karę przewidzianą w sankcji określonego przepisu, o tyle sformułowanie „grożącą karą” zamieszczone w jego końcu wskazuje,

W dokumencie Ryszard A. Stefański Środki zapobiegawcze w polskim procesie karnym (Stron 23-40)