Porozumienia klastrowe, będące sformalizowanymi i trwałymi strukturami współ-pracy firm i instytucji działających w jednej branży gospodarczej, położonych w bliskim geograficznym sąsiedztwie, stają się coraz ważniejszymi elementami regionalnych gospo-darek w Polsce. Zainteresowanie nimi, obserwowane w latach 2014–2015, wynikało przede wszystkim z dokumentów oraz możliwości dofinansowań oferowanych dla tego typu form współpracy ze środków polityki regionalnej Unii Europejskiej. Jakkolwiek nie wszystkie porozumienia okazują się trwałe i mają rzeczywisty wpływ na konkurencyjność regionalną, wybrane przykłady pokazują, że współpraca i przepływy wiedzy w organizacjach klastro-wych mogą prowadzić do generowania i wdrażania innowacji oraz rozwoju firm z wybra-nych branż.
Przeprowadzone badanie w dwóch organizacjach klastrowych przemysłów niskiej tech-niki: meblarstwa oraz przetwórstwa rolno-spożywczego, pokazuje przykładowy sposób ba-dania procesów zachodzących w porozumieniach kooperacyjnych. Należy mieć na uwadze, że próba badawcza (dwie organizacje klastrowe) była niewielka, i stąd formułowane na jej postawie wnioski generalizujące oraz rekomendacje należy traktować z pewną dozą ostroż-ności. Wydaje się jednak, że wykazane zależności mogą stanowić przede wszystkim dobre przykłady dla koordynatorów inicjatyw i organizacji klastrowych, którzy kreują współpracę wewnątrz tego typu porozumień. Na spotkaniach mogą oni zachęcać do aktywności w na-wiązywaniu współpracy i dzieleniu się wiedzą, bo – jak wykazano powyżej na konkretnych przykładach – może to prowadzić do większej innowacyjności przedsiębiorstw, która potem przekłada się na ich rozwój i powiększenie zysków.
Analiza sieciowa okazała się przydatnym narzędziem do badania relacji wewnątrz or-ganizacji klastrowych. Dalsze analizy wykorzystujące tę technikę mogą również dotyczyć roli poszczególnych aktorów w generowaniu i kształtowaniu współpracy oraz przepływów wiedzy, a także etapów procesów innowacyjnych wewnątrz organizacji klastrowych. Wpływ relacji w organizacjach klastrowych na funkcjonowanie współpracujących firm może być badany również w odniesieniu do porozumień z innych branż, w tym przemysłów średniej i wysokiej techniki. Zagadnieniem wartym głębszej analizy jest sieciowe porównanie funk-cjonowania klastrów (zjawisk gospodarczych) i porozumień klastrowych (jako form zorgani-zowanej współpracy). Warto włączać do analiz sieciowych próby kwantyfikacji i zestawiania
różnych rodzajów bliskości dla współpracy i przepływów wiedzy w klastrach i porozumie-niach klastrowych, a także poddać dalszym analizom wpływ centralności, również prze-strzennej, na aktywność we współpracy i wymianie wiedzy. Trudne, ale ciekawe, mogą się również okazać sieciowe badania związków porozumień klastrowych z ich otoczeniem. Literatura
References
Allen, J.T. (1984). Managing the Flow of Technology: Technology Transfer and the Dissemination of Technological Information within the R&D Organization. Cambridge: MIT Press.
Bathelt, H., Malmberg, A., Maskell, P. (2004). Clusters and knowledge: local buzz, global pipelines and the process of knowledge creation. Progress in Human Geography, 28(1), 31–56.
Benneworth, P., Henry, N. (2004). Where is the value added in the cluster approach? Hermeneutic the-orising economic geography and clusters as a multiperspectival approach. Urban Studies, 41(5/6), 1011–1023.
Bergman, E.M. (2008). Cluster life-cycles: an emerging synthesis. W: C. Karlsson (red.) Handbook of research on cluster theory. Cheltenham: Edward Elgar, 114–132.
Borgatti, S.P. (2002). Netdraw: Network Visualization. Harvard, MA: Analytic Technologies. Borgatti, S.P., Everett, M.G., Freeman, L.C. (2002). Ucinet for Windows: Software for Social Network
Analysis. Harvard, MA: Analytic Technologies.
Boschma, R.A. (2005). Proximity and Innovation: a Critical Assessment, Regional Studies, 39(1). Breschi, S., Lissoni, F. (2001). Knowledge Spillovers and Local Innovation Systems: A Critical Survey.
Industrial and Corporate Change, 10(4), 975–1005.
Brodzicki, T., Szultka, R. (2002). Koncepcja klastrów a konkurencyjność przedsiębiorstw. Organizacja i Kierowanie, 4(110), 45–60.
Cruz, S.C.S., Teixeira, A.A.C. (2010). The Evolution of the Cluster Literature: Shedding Light on the Regional Studies – Regional Science Debate. Regional Studies, 44(9), 1263–1288.
Czakon, W. (2010). Hipoteza bliskości. Przegląd Organizacji, 9, 16–21.
Dahl, M.S., Petersen, C.R. (2004). Knowledge Flows through Informal Contacts in Industrial Clusters: Myths or Realities? DRUID Working Paper, 03–01.
Dutkowski, M. (2005). Klastry w rozwoju regionalnym. Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, 219, 57–73.
Dyba, W.M. (2012). Klasyfikacja rodzajowa i polityka wspierania klastrów gospodarczych w woje-wództwie wielkopolskim. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 20, 73–85.
Dyba, W.M. (2015). Rozmieszczenie przestrzenne oraz cykl życia najaktywniejszych organizacji klastrowych w województwie wielkopolskim. W: M. Liro, J. Liro, P. Krąż (red.). Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 29–44.
Dyba, W.M. (2016). Przepływy wiedzy w organizacjach klastrowych w Polsce Zachodniej. Rozprawa doktorska napisana w Instytucie Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UAM w Poznaniu pod kierunkiem prof. T. Stryjakiewicza (niepublikowana).
Dyba, W.M., Stryjakiewicz, T. (2014). Inicjatywy klastrowe jako szansa rozwoju przemysłu meblar-skiego w Polsce w warunkach kryzysu – przykład Swarzędzkiego Klastra Producentów Mebli. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 27, 181–196. Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu
społecznemu (2010). Bruksela: Komisja Europejska.
European Cluster Observatory (2010) (2015, 12 lipca). Cluster policy. Clusters at your fingertips. Pozyskano z http://www.clusterobservatory.eu/index.html#!view=classroom;url=/classroom/ OnClusters/ClusterPolicy/
Fostering structural change: an industrial policy for an enlarged Europe (2004). Bruksela: Commission of the European Communities. COM 274.
Giuliani, E., Pietrobelli, C. (2011). Social Network Analysis Methodologies for the Evaluation of Cluster Development Programs. Washington: Inter-American Development Bank.
Gordon, M., McCann, P. (2000). Industrial Clusters: Complexes, Agglomeration and/or Social Networks? Urban studies, 37(3).
Gorynia, M., Jankowska, B. (2008). Klastry a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja przedsiębiorstwa. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Hansen, M.T. (2002). Knowledge Networks: Explaining Effective Knowledge Sharing in Multiunit Companies. Organization Science, 13(3), 232–248.
Industrial Policy in an Enlarged Europe (2002). Bruksela: Commission of the European Communities. Brussels, COM 714.
Karlsson, C., Gråsjö, U. (2014). Knowledge Flows, Knowledge Externalities, and Regional Economic Development. W: M.M. Fischer, P. Nijkamp (red.). Handbook of Regional Science. Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 413–437.
Kierunki i polityka rozwoju klastrów w Polsce (2009). Warszawa: Ministerstwo Gospodarki. Kierunki rozwoju klastrów w Polsce. Polityka rozwoju klastrów – uwarunkowania
międzynarodo-we. Polityka rozwoju klastrów – kształtowanie polityki klastrowej w Polsce (2012). Warszawa: Ministerstwo Gospodarki, Departament Rozwoju Gospodarki.
Klaster Leszczyńskie Smaki (2015, 15 października). Pozyskano z www.leszczynskiesmaki.pl Klimas, P. (2013). Analiza sieciowa w naukach o zarządzaniu. W: W. Czakon (red.). Podstawy
metodo-logii badań w naukach o zarządzaniu. Warszawa: Wolters Kluwer Business, 228–249.
Koszarek, M. (2011). Inicjatywy klastrowe: skuteczne działanie i strategiczny rozwój. Polskie klastry i polityka klastrowa. Warszawa: PARP.
Kowalski, A.M. (2013). Znaczenie klastrów dla innowacyjności gospodarki w Polsce. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
Krugman, P. (1991). Increasing Returns and Economic Geography. The Journal of Political Economy, 99(3), 483–499.
Olko, S. (2011). Analiza relacji w klastrach – przegląd wybranych podejść. Organizacja i Kierowanie 4(16), 81–94.
Polityka przemysłowa w erze globalizacji. Strategia sektorowa (2010). Bruksela: Komisja Europejska. Porter, M. (1990). The competitive advantage of nations. New York, NY: Macmillan.
Porter, M. (2002). Porter o konkurencji. Warszawa: PWE.
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata 2007–2013 (2007). Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
Program Operacyjny Inteligentny Rozwój na lata 2014–2020 (2014). Warszawa: Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju.
Putting knowledge into practice: A broad-based innovation strategy for the EU (2006). Bruksela: Commission of the European Communities. COM 502.
Rosenfeld, S. (1997). Bringing business clusters into the mainstream of economic development. European Planning Studies, 5(1), 3–24.
Saxenian, A. (1994). Regional advantage. Culture and Competition in Sillicon Valley and Route 128. Cambridge: Harvard University Press.
Scott, J. (2004). Social Network Analysis: A Handbook. Newberry Park, CA: Sage.
Shan, W., Walker, G., Kogut, B. (1994). Interfirm cooperation and startup innovation in the biotechnol-ogy industry. Strategic Management Journal, 15(5), 387–394.
Skawińska, E., Zalewski, R.I. (2009). Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowacyjności regionów. Świat-Europa-Polska. Warszawa: PWE.
Sokołowicz, M.E. (2013). Zagadnienie bliskości w badaniach nad rozwojem terytorialnym. Podejście instytucjonalne. W: A. Nowakowska (red.), Zrozumieć terytorium. Idea i praktyka. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 59–92.
Sölvell, Ö., Lindqvist, G., Ketels, C. (2003). The Cluster Initiative Greenbook. Stockholm: Ivory Tower Publishers.
Some Key Issues in Europe’s Competitiveness – Towards an Integrated Approach (2003). Bruksela: Commission of the European Communities. COM 704.
Storper, M., Venables, A.J. (2004). Buzz: Face-to-face contact and the urban economy. Journal of Economic Geography, 4, 351–370.
Stough, R.R. (2015). Cluster Life-Cycles, Entrepreneurship and Regional Economic Development with a Case Study of the Korean Shipbuilding Cluster. W: P. Nijkamp i in. (red.). Regional Science Matters. Springer International Publishings, 223–254.
Stryjakiewicz, T. (2005). Contrasting Experiences with Business networking in a Transition Economy: The Case of Poland. W: C.G. Alvstam, E.W. Schamp. Linking Industries Across The World: Processes of Global Networking. Aldershot, Burlington: Ashgate, 197–222.
Stryjakiewicz, T., Dyba, W.M. (2014). Organizacja przestrzenna i funkcjonowanie klastrów w woje-wództwie wielkopolskim. Poznań: WROT.
Swarzędzki Klaster Producentów Mebli (2015, 15 października). Pozyskano z www.swarzedzki-kla-ster.com.pl
Ter Wal, A.L.J., Boschma, R. (2009). Applying social network analysis in economic geography: fram-ing some key analytic issues. Annals of Regional Science, 43, 739–756.
Towards world-class clusters in the European Union, Implementing the broad-based innovation strat-egy (2008). Bruksela: Commission of the European Communities. COM, 652.
Tsai, W. (2010). Knowledge Transfer in Intraorganizational Networks: Effects of Network Position and Absorptive Capacity on Business Unit Innovation and Performance. W: Innovation and Knowledge Management. 4. Los Angeles–London: Sage Library in Business & Management, 211–226.
Turner, J.H., Maryanski, A. (2012). Analiza sieciowa. W: J.H. Turner (red.). Struktura teorii socjolo-gicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 604–614.
Valk van der, T., Gijsbers, G. (2010). The use of social network analysis in innovation studies: Mapping actors and technologies. Innovation management, policy and practise. 12, 5–17.
Wasserman, S., Faust, K. (1994). Social Network Analysis: Methods and Applications. Cambridge: Cambridge University Press.
Wojciech Dyba, dr inż., adiunkt w Instytucie Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki
Prze-strzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Stypendysta Fundacji UAM, członek Regional Studies Association (Early Career). Autor dwóch współautorskich monografii naukowych oraz współredaktor jednej pracy zbiorowej, autor lub współautor 12 artykułów lub rozdziałów w mo-nografiach naukowych. W pracy badawczej zajmuje się tematyką porozumień klastrowych oraz sieci w gospodarce, polityką regionalną oraz strategiami rozwoju regionalnego i lokalnego.
Wojciech Dyba, Ph.D., Eng., Adam Mickiewicz University in Poznan, Poland. Assistant in the
In-stitute of Socio-Economic Geography and Spatial Management of Adam Mickiewicz University in Poznan. He holds a scholarship of Adam Mickiewicz Foundation and is a member of Regional Studies Association (Early Career). Co-author of 2 scientific monographs and co-editor of 1 monograph, au-thor of 12 articles and chapters in books. In his research he deals with cluster initiatives and networks, regional policy and strategies for local and regional development.
Adres/address:
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej ul. Dzięgielowa 27, 61-680 Poznań, Polska
30 (1) · 2016