Nasze rozważania poświęcone jednostkom ewaluacyjnym jako brokerom wiedzy można streścić w trzech zdaniach. Różni aktorzy zaangażowani w politykę publiczną mają różne potrzeby wiedzy na różnych etapach tworzenia i wdrażania interwencji publicznych. Rolą brokera wiedzy jest dostarczyć we właściwym momencie, właściwym odbiorcom rzetelną wiedzę w przystępny sposób. Jednostki ewaluacyjne powinny więc odejść od działań zorientowanych na produkcję pojedynczych raportów, na rzecz sterowania strumieniami wiedzy potrzebnymi do skutecznego zarządzania działaniami publicznymi.
Taka propozycja brokeringu wiedzy, mimo iż nawiązująca do bieżących działań jednostek, znacząco zmienia jednak optykę systemu ewaluacyjnego w Polsce co najmniej w trzech aspektach.
Po pierwsze przenosi akcent z produkcji pojedynczych raportów – pojedynczych kropli wiedzy, na zarządzanie strumieniami wiedzy. Brokerem nie są te jednostki, które wyłącznie produkują kolejne badania, ale te, które łączą źródła wiedzy płynące z badań, analiz, ekspertyz w pakiet argumentów zaspokajający potrzebę wiedzy odbiorców zaangażowanych w tworzenie i wdrażanie interwencji publicznych.
Po drugie koncentruje uwagę na użytkownikach wiedzy. Odbiorcami usług brokera, czyli użytkownikami wiedzy, są aktorzy polityki publicznej tworzący i prowadzący interwencje publiczne.
Takie ujęcie wymaga zrozumienia potrzeb odbiorców, uwarunkowań, w których działają, a także dostosowania formuły i formy do ich sposobów przyjmowania wiedzy.
Po trzecie nacisk postawiony jest na rozumienie interwencji, mechanizmu jej działania. Przedmiotem, wokół którego koncentrują się działania brokera, nie są więc pojedyncze badania, ale konkretne kwestie społeczno-gospodarcze, do rozwiązania których aktorzy publiczni wykorzystują konkretne interwencje publiczne. Poszukiwana przez decydentów wiedza jest więc przypisana do konkretnego problemu.
Innymi słowy, badania pełnią rolę służebną względem konkretnej kwestii społeczno-gospodarczej. To ona jest punktem wyjścia i powinna pozostawać przez cały czas centralnym elementem organizującym myślenie i ukierunkowującym działania brokera.
Ta zamiana optyki ma co najmniej trzy praktyczne implikacje dla planów rozwijania naszego systemu ewaluacyjnego, a nawet szerzej systemu jednostek analitycznych w administracji publicznej.
Kwestią pierwszą jest potrzeba rozwijania zasobów i kompetencji, dzięki którym jednostki ewaluacyjne mogłyby poszerzyć swoje działania. Na pewno brokering wiedzy wymagać będzie rozwijania umiejętności komunikacji, nawiązywania kontaktów, animowania procesów organizacyjnego uczenia się (w tym prowadzenia dyskusji w oparciu o dowody). Po stronie zasobów niezbędny jest dostęp do literatury branżowej i baz danych naukowych umożliwiających systematyczne przeglądy badań. Broker powinien także mieć wysokie kompetencje w polu metodyki i oceny rzetelności badań publicznych.
Z kolei patrząc na kwestie instytucjonalne istotnym zasobem brokera jest jego lokalizacja w instytucji prowadzącej interwencje. Jednostki brokeringu zlokalizowane np. w ramach departamentów zarządzania strategicznego będą miały większe możliwości transferu wiedzy do kluczowych odbiorców.
Implikacją drugą jest zmiana logiki zamawiania badań. Tematy badań i pytania badawcze powinny być formułowane tak, by pozyskaną wiedzę można było potem generalizować. Chodzi o pytania badające mechanizm zmiany identyfikujący typowe determinanty. Na przykład standardowa lista czynników sprawczych, które można identyfikować we wszystkich badaniach mechanizmów i efektów to: kontekst, profil beneficjentów, reakcje beneficjentów, sposób dostarczenia interwencji. Bez takich badań nie ma możliwości syntezy wiedzy.
Trzecią kwestią, już sygnalizowaną przy okazji omawiania spektrum działań brokera, jest możliwość rozwijania różnych strategii brokeringu. W rozdziale wyróżniliśmy sześć grup działań: (1) określenie potrzeb i luk w wiedzy, (2) pozyskiwanie wiarygodnej wiedzy, (3) przekazywanie jej użytkownikom, (4) budowanie powiązań z producentami i odbiorcami wiedzy, (5) akumulacja i organizowanie wiedzy oraz (6) wspieranie rozwiązań wzmacniających kulturę racjonalnej polityki publicznej. Konkretne jednostki ewaluacyjne będą różnie rozkładać akcenty i swoją aktywność pomiędzy wyróżnionymi przez nas grupami działań brokera. A z tego wynikać będą różne ich role i profile. Naszym zdaniem, na obecnym wstępnym etapie rozważań można założyć co najmniej cztery możliwe strategie brokerów:
• Kolekcjoner wiedzy – jednostka brokeringu skoncentrowania głównie na pozyskiwaniu wiedzy (w formie nowych badań i ekspertyz) i prostej akumulacji wiedzy w formie bazy danych bez możliwości zaawansowanego wyszukiwania i grupowania źródeł.
• Sprzedawca wiedzy – jednostka brokeringu zorientowana na bieżące potrzeby klienta, koncentrująca się na procesie określania potrzeb informacyjnych, pozyskiwania i przekazywania
wiedzy; stawia mocny akcent na techniki prezentacji wyników i docierania z wiedzą do bezpośrednich klientów.
• Architekt argumentów – broker, który po zdefiniowaniu potrzeb wiedzy stara się je zaspokoić głównie w oparciu o syntezę już istniejących źródeł; przekazuje nie pojedyncze badania, ale ustrukturyzowaną argumentację, opartą na syntezie i interpretacji dowodów płynących z wielu źródeł i badań; pomaga odbiorcy podjąć decyzję w oparciu o dowody.
• Animator uczenia się – broker wspierający rozwiązania wzmacniające kulturę działań opartych na dowodach, budujący mechanizm uczenia się we własnej instytucji; stawia akcent na dyskusję i wspólną interpretację wyników badań, a także na stopniową akumulację i syntezę wiedzy, organizując wiedzę, wokół konkretnych tematów (np. typów interwencji) zamiast pojedynczych badań.
Rozłożenie akcentów oczywiście wynikać będzie ze specyfiki instytucji, w której znajduje się jednostka oraz typów aktorów i interwencji, których realizacja ma być wspierana wiedzą. Warto jednak w przyszłości zwracać uwagę na to, które z ról brokera wiedzy są rozwijane, by zweryfikować, które z nich lepiej się sprawdzają w polskiej rzeczywistości.
Mamy świadomość, że szereg zadań zawartych w naszej propozycji ram brokeringu wiedzy to działania już realizowane przez jednostki ewaluacyjne. Mamy jednak nadzieję, że udało nam się zaproponować ciekawe, nowe spojrzenie i zwrócić uwagę na szereg dodatkowych możliwości działania. Może stanowić to przyczynek do dyskusji na temat zwiększenia roli jednostek ewaluacyjnych w prowadzeniu polityki publicznej opartej na dowodach.