W podsumowaniu warto zaznaczyć, że przed MTKJ oraz jego „bratem” MTKR (Międzynarodowy Trybunał ds. Zbrodni w Rwandzie) nie istniało zbyt dużo orzeczeń dokonujących interpretacji międzynarodowego prawa humani-tarnego. W zasadzie poza orzeczeniami Trybunału norymberskiego i
tokijskie-go brakowało precedensów w tym zakresie87. Międzynarodowe trybunały karne
83 Prokurator przeciwko T. Blaskiciowi, Izba Orzekająca 2000, § 124-127.
84 Ibidem, § 133.
85 Prokurator przeciwko D. Kordiciowi, M. Cerkezowi, Izba Orzekająca 2001, § 149-154.
86 Ibidem, § 160.
87 M. M. Wang, The International Tribunal for Rwanda: Opportunities for Clarifi cation,
ad hoc przyczyniły się do wyjaśnienia ogromnej ilości przepisów z zakresu prawa
humanitarnego, czyniąc ten dział prawa bardziej zwartym i jasnym (m.in. wyja-śniono pojęcia: ludności cywilnej, rozległego lub systematycznego ataku, powią-zania zbrodni z konfl iktem zbrojnym, wreszcie defi nicje poszczególnych zbrod-ni podlegających jurysdykcji Trybunałów). Mimo że w większości przypadków opierały swoje rozważania na prawie zwyczajowym, przyczyniły się również do wykształcenia nowych doktryn i teorii, a wiele nowych sytuacji faktycznych
zo-stało podciągniętych pod wcześniej istniejące (obowiązujące) przepisy88. Wśród
nowych koncepcji można wymienić właśnie przedstawiony wyżej test ogólnej kontroli czy postępową koncepcję osób chronionych w rozumieniu IV Konwen-cji genewskiej. Dla implementaKonwen-cji międzynarodowego prawa humanitarnego ma to ogromne znaczenie, gdyż poszczególne traktaty z tej dziedziny prawa, zaka-zując pewnych działań, niekoniecznie podają ich defi nicje. Jak wskazuje I. Šimo-nović, prawo międzynarodowe, będące przede wszystkim produktem wielostron-nych negocjacji, bardzo często jest sformułowane w sposób wysoce abstrakcyjny,
niejednoznaczny i niejasny89.
88 P. M. Wald, Tribunal Discourse and Intercourse: How the International Courts
Speak to One Another, „The Boston College International & Comparative Law Review”
nr 30 (2007), s. 26-27.
89 I. Šimonović, The Role of the ICTY in the Development of International Criminal
Adjudication, „The Fordham International Law Journal” nr 23 (1999-2000), s.
OVERALL CONTROL TEST TO INTERNATIONALIZE
AN ARMED CONFLICT
The article presents so called overall control test to internationalize an inter-nal armed confl ict adopted in the Internatiointer-nal Crimiinter-nal Tribuinter-nals for the former Yugoslavia (ICTY) jurisprudence. This test is used in order to hold an individual responsible for grave breaches of the Geneva Conventions of 1949. The article begins with the creation and jurisdiction of the ICTY. The overall control test is presented by invoking and analyzing representative judgments of the ICTY such as the Tadić case (Trial Chamber 1997 and Appeals Chamber 1999), the Aleksovski
case (Appeals Chamber 200), the Blaskić case (Trial Chamber 2000) as well as the Kordić and Cerkez case (Trial Chamber 2001 and Appeals Chamber 2004). The Tadić case is also compared to the International Court of Justice (ICJ) Nicaragua case of 1986 where the ICJ used eff ective control test. The ICTY conclusions have
been strongly criticized among the representatives of Polish and world doctrine (inter alia by W. Czapliński, T. Meron, M. P. Scharf, M. Sassoli and L. Olsen). Their views are included. The fi nal remarks pertain to the ICJ judgment in the
Bosnia and Herzegovina v. Serbia and Montenegro case of 2007 where the ICJ in
a way tried to reconcile two opposite legal views stating that the overall control test from the Tadić case was adopted to diff erent purpose (namely to defi ne the nature on an armed confl ict and when found to be an international one to hold an individual responsible for grave breaches of the Geneva Conventions of 1949) whereas the eff ective control test was created in order to hold a State responsible. In this case the ICJ decided to use the eff ective control test.
S t u d i a
PRAWNICZE
Zeszyt 1(187) 2011 Warszawa 2011 PL ISSN 0039-3312Anna Grabinski, Joanna Haberko
DOBRO DZIECKA A STOSOWANIE
PROCEDUR WSPOMAGANEJ MEDYCZNIE
PROKREACJI W PRAWIE FRANCUSKIM
I PRAWIE POLSKIM
1. Uwagi wprowadzające
Od kilku lat w Polsce trwa ożywiona dyskusja bioetyczna na temat koniecz-ności uregulowania problematyki dokonywania zabiegów wspomaganej
medycz-nie prokreacji1. W chwili obecnej w Sejmie znajdują się cztery projekty ustaw
od-noszące się do tej materii. Przedmiotem analizy w prezentowanym artykule będą rozwiązania francuskie w zakresie ochrony dobra dziecka w procedurach wspoma-ganej medycznie prokreacji oraz propozycje w zakresie uregulowania omawianej
materii w prawie polskim2 w kontekście rozwiązań przyjętych w prawie francuskim.
1 Tytułem przykładu: Współczesne wyzwania bioetyczne, red. L. Bosek, M. Kró-likowski, Warszawa 2010, passim; P. Łuków, Technologia dwudziestego pierwszego wieku
w rekach piewców dziewiętnastowiecznej rodziny [w:] Jak uregulować zapłodnienie in vitro,
debata na stronie Polskiego Towarzystwa Bioetycznego www.ptb.org.pl; L. Bosek, Refl eksje
wokół prawnych uwarunkowań prokreacji, tamże; O. Nawrot, O dwóch modelach regulacji IVF, tamże; B. Chyrowicz, Bioetyka: powracające pytania [w:] Wokół diagnostyki preim-plantacyjnej: debata na stronie Polskiego Towarzystwa Bioetycznego www.ptb.org.pl.; S. Maciejewski, Prokreacja medycznie wspomagana – sukces medycyny czy porażka?, Medyczna Wokanda 2009, nr 1, s. 71-80; M. Nesterowicz, Prawo, etyka, religia, polityka w legislacji
prokreacji medycznie wspomaganej, Prawo i Medycyna 2009, nr 35, s. 5-21.
2 Por. projekt ustawy o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszcze-pianiu tkanek, komórek i narządów – druk sejmowy nr 2707; projekt ustawy o ochronie genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego – druk sejmowy nr 3466; projekt ustawy o ochronie
We Francji, pomoc medyczna przy zapłodnieniu3 uważana jest za działalność
biomedyczną4. Jest ona uregulowana przez art. L. 2141-1 i następne Kodeksu
Zdro-wia Publicznego5. Obecnie, regulacje te wynikają z ustawy nr 2004-800 z 6 sierpnia
2004 roku6, odnoszącej się do zagadnień związanych z bioetyką, jednak ramy prawne
dotyczące tego rodzaju działalności medycznej ustalone zostały w ramach pierwszych
ustaw bioetycznych z dnia 29 lipca 1994 roku7. Zakłada się konieczność dokonywania regularnych nowelizacji ustaw dotyczących bioetyki – w założeniu co pięć lat – aby
rozwiązania prawne odpowiadały postępowi, jaki dokonuje się w nauce8.
Przepisy w omawianym zakresie zostały wprowadzone w życie przez akty
wykonawcze. Były to dekrety z dnia 22 grudnia 2006 roku i 19 czerwca 2008 roku9,
będące wynikiem prac Generalnej Dyrekcji ds. Zdrowia10 działającej w ramach
Ministerstwa Zdrowia, jak również rozporządzenie dotyczące dobrych praktyk
klinicznych w dziedzinie wspomagania prokreacji z dnia 3 sierpnia 2010 roku11.
W pracy nad rozporządzeniem znaczną rolę odegrała Agencja Biomedycyny12.
genomu ludzkiego i embrionu ludzkiego oraz Polskiej Radzie Bioetycznej i zmianie innych ustaw – druk sejmowy nr 3467; projekt ustawy o zmianie ustawy o pobieraniu, przecho-wywaniu i przeszczepianiu tkanek, komórek i narządów – druk sejmowy nr 3470. Warto także zauważyć, że w powiązaniu z ostatnim z prezentowanych projektów pozostaje jeszcze projekt ustawy o podstawowych prawach i wolnościach człowieka w dziedzinie zastosowań biologii i medycyny oraz o utworzeniu Polskiej Rady Bioetycznej – druk sejmowy nr 3468 oraz projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy – druk sejmowy 3469. Wszystkie projekty ustaw dostępne na stronie: www.sejm.gov.pl.
3 AMP – Assistance médicale à la procréation. (przyp. tłum). W części odnoszącej
się do analizy polskiego stanu prawnego stosowane będzie także określenie wspomagana medycznie prokreacja.
4 Autorki dziękują za pomoc w tłumaczeniu tekstu pani Marii Jasińskiej.
5 Dostępne na stronie www.legifrance.gouv.fr:http://www.legifrance.gouv.fr/af-fichCode.do;jsessionid= 7110CC662C09C7216ECB090FE7E1ED4E.tpdjo05v_2?idS ectionTA=LEGISCTA000006171132&cidTexte=LEGITEXT000006072665&dateTex te=20110103.
6 JORF nr 182 z 7 sierpnia 2004 roku, s.14040.
7 Ustawa nr 94-654 z 29 lipca 1994 roku, JORF nr 175 z 30 lipca 1994 roku, s. 11060-11068.
8 Obecnie obowiązująca ustawa jest właśnie w toku nowelizacji: po publikacji licznych raportów i projektów wstępnych, projekt rządowy został przedstawiony podczas posiedzenia Rady Ministrów w dniu 20 października 2010 roku i przedłożony Zgromadze-niu Narodowemu. Niemniej jednak sens tej okresowości zaczyna być dzisiaj podważany.
9 Dekret nr 2006-1660 z 22 grudnia 2006 roku, JORF nr 297 z 23 grudnia 2006 roku, s.19448; dekret nr 2008-588 z 19 czerwca 2008, JORF nr 0144 z 20 czerwca 2008, s.10007 tekst nr 21.
10 Direction générale de la santé.
11 JORF nr 0211 z 11 września 2010 roku, s.16522 tekst nr 24.
12 Agencja powołana została w 2004 roku. Jest instytucją rządową, której działalność dotyczy prokreacji, embriologii i genetyki człowieka. Agencja zajmuje się również kwestią
Pomoc medyczna przy zapłodnieniu zdefi niowana została w art. L. 2141-1 Kodeksu Zdrowia Publicznego. Rozumie się przez nią wszelkie działania i
inter-wencje kliniczne oraz biologiczne umożliwiające poczęcie pozaustrojowe, transfer em-brionów i sztuczne zapłodnienie, jak również wszystkie inne techniki i metody mają-ce na mają-celu umożliwienie zapłodnienia w sposób inny niż naturalny.
Dopuszcza się wykorzystanie do zapłodnienia komórek pochodzących od dawców (osób trzecich): zarówno wówczas, gdy chodzi o dawcę nasienia, jak i w sytuacji dawczyni komórki jajowej. Niedozwolone jest natomiast korzystanie z usług matki zastępczej (tzw. surogatki). Pobranie gamet odbywa się zawsze na
zasadzie wolontariatu, a dawcom zapewniona jest anonimowość13.
Często przy zapłodnieniu in vitro powstają nadliczbowe embriony, które następnie mogą zostać poddane kriokonserwacji. Za obopólną zgodą, para może ponowić transfer przy ich użyciu, lub – jeśli nie zamierza mieć więcej dzieci – od-dać je innej parze gotowej na przyjęcie embrionu. Zamrożone embriony mogą być również wykorzystane do badań (dozwolonych w granicach ściśle określonych przez prawo), mogą też zostać zniszczone.