Stale rosnące koszty nawożenia oraz oczekiwania rolników i konsumentów, co do ilości i jakości plonów oraz konieczność prowadzenia upraw w sposób nie oddziaływujący negatywnie na środowisko, wymagają właściwego nawożenia. Rozwijająca się możliwość zastosowania surowców odnawialnych do zapewnienia pewnej i potencjalnie taniej energii stymuluje badania nad uprawą roślin, będących tanimi źródłami masy organicznej do takiego wykorzystania.
Przeprowadzone w latach 2006 - 2007 badania nad wpływem wieloskładnikowych nawozów mineralnych Inmarc 4, Suprofos 25 i SuproFoska 20 na wielkość i jakość plonów rzepaku jarego, pszenżyta jarego i miskanta cukrowego, pobraniem makroskładników i mikroskładników, w tym metali ciężkich oraz oddziaływaniem na wskaźniki żyzności i zasobność gleby pozwalają na wysnucie wniosków:
1. Uprawa roślin testowych: rzepaku jarego, pszenżyta jarego i miskanta cukrowego bez nawożenia negatywnie oddziaływała na wskaźniki żyzności gleby i zubożyła ją.
2. Pojedyncze dawki wieloskładnikowych nawozów mineralnych z dodatkiem mocznika zwiększyły plony nasion i słomy rzepaku jarego, ziarna i słomy pszenżyta jarego oraz słomy miskanta cukrowego w porównaniu z wariantem kontrolnym. Podwojenie dawek nawozów zwiększyło plony roślin testowych w porównaniu z dawkami pojedynczymi.
3. Największe plony roślin jednoliściennych (pszenżyto jare i miskant cukrowy) oraz plon skrobi (pszenżyto jare) uzyskano pod wpływem Suprofosu 25 z dodatkiem mocznika. Największy plon rośliny dwuliściennej (rzepak jary) oraz tłuszczów zawartych w tej roślinie uzyskano pod wpływem Suprofoski 20 z dodatkiem mocznika.
4. Wieloskładnikowe nawozy mineralne z dodatkiem mocznika wpłynęły na zwiększenie zawartości podstawowych makroskładników (azot, fosfor, potas) w roślinach testowych. Zawartość drugorzędnych składników pokarmowych (wapń, magnez, siarka) w niewielkim stopniu zwiększyła się w roślinach testowych.
5. Zawartość mikroskładników w glebie, w tym metali ciężkich, pod wpływem wieloskładnikowych nawozów mineralnych nie uległa większym zmianom.
Wieloskładnikowe nawozy mineralne nie przyczyniły się do nadmiernego wprowadzenia do roślin metali ciężkich.
6. Wieloskładnikowe nawozy mineralne z dodatkiem mocznika nieznacznie zmniejszyły zawartość tłuszczów w nasionach rzepaku jarego i skrobi w ziarnie pszenżyta jarego.
Plony tłuszczów i skrobi zebrane z roślinami testowymi pod wpływem pojedynczych dawek wieloskładnikowych nawozów mineralnych były wyraźnie większe w porównaniu z wariantem kontrolnym. Podwojenie dawek wieloskładnikowych nawozów mineralnych z mocznikiem spowodowało zwiększenie plonów tłuszczów i skrobi w porównaniu z dawkami pojedynczymi.
7. Pobranie makroskładników i mikroskładników przez rośliny testowe w bardzo dużym stopniu uzależnione było od wielkości plonów. Zawartość pierwiastków w roślinach testowych miała wyraźnie mniejszy wpływ na ich pobranie przez rośliny testowe.
Pobranie makroskładników i mikroskładników z reguły korelowało z wielkością plonów roślin testowych.
8. Po dwuletnim okresie prowadzenia doświadczeń gleba po uprawie miskanta cukrowego zawierała niewiele więcej składników pokarmowych dla roślin, aniżeli po uprawie rzepaku jarego i pszenżyta jarego.
9. Wieloskładnikowe nawozy mineralne z dodatkiem mocznika w obu doświadczeniach przyczyniły się do zmniejszenia pHKCl gleby w granicach od 0,1 do 0,3 jednostek.
10. Wieloskładnikowe nawozy mineralne stosowane w dawkach pojedynczych i podwojonych nie miały istotnego wpływu na zmianę zawartości form ogólnych makroskładników i mikroskładników, w tym metali ciężkich, w glebach w obu doświadczeniach. Wskazuje to, że wieloskładnikowe nawozy mineralne nie spowodowały zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi.
11. Zawartość form przyswajalnych dla roślin fosforu i potasu w glebie pod wpływem wieloskładnikowych nawozów mineralnych wyraźnie się zwiększyła w porównaniu z rezultatami badań sprzed założenia doświadczenia oraz wariantem kontrolnym.
12. Po zakończeniu badań zawartość formy przyswajalnej dla roślin magnezu w glebie we wszystkich wariantach (kontrola, pojedyncze i podwojone nawożenie) niezależnie od rośliny testowej, była mniejsza, aniżeli przed założeniem doświadczeń. Wskazuje to na zbyt małą zawartość tego pierwiastka w glebie, oraz małą ilość tego makroskładnika wprowadzoną z wieloskładnikowymi nawozami mineralnymi.
8. Literatura
Ardle J. 2008. Bambusy i trawy. Solis Warszawa 2008; ss160.
Bartkowiak-Broda I., Muśnicki C., Grzebisz W., Praczyk T. 2005. Rozwój rzepaku. W pracy zbiorowej Technologia produkcji rzepaku. „Wieś Jutra” Warszawa 2005; 40 – 51.
Bartkowiak-Broda I. 2005. Kierunki hodowli i nasiennictwo. W pracy zbiorowej Technologia produkcji rzepaku. „Wieś Jutra” Warszawa 2005; 52 - 61.
Bassam Nasir El, 1998. Energy Plant Species: their use and impact on environment and development. James & James/Earthscan, London, ss 334.
Bernart E., Jabłoński K. 1998. Agrotechniczne i ekologiczne efekty nawożenia ziemniaków nawozem wieloskładnikowym Kemira Solanum. Fol. Univ. Agric. Stein. 190, Agricultura (72);
21 – 27, Ann. 1998.
Bojanowska I. 2006. Bioremediacja metali ciężkich i innych zanieczyszczeń z gleby. Wydział Chemii, Uniwersytet Gdański, wykład http://www.chem.univ.gda.pl/~bojirka/.
Borkowska H., Styk B. 2003. Ślazowiec pensylwiański. W Kościk Bogdan (red.) 2003.
Rośliny Energetyczne. Wyd. Akademii Rolniczej w Lublinie, Lublin 2003; 79 – 95.
Budzyński W., Jankowski K. 2005. Efektywność energetyczna produkcji rzepaku. W pracy zbiorowej Technologia produkcji rzepaku. „Wieś Jutra” Warszawa 2005; 159 – 163.
Burzyńska I., Kalińska D. 2004. Zastosowanie roztworu 0,01 mlo CaCl2·dm-3 do oceny zawartości wybranych składników mineralnych w glebie i ich stężenia w wodzie gruntowej z terenu zagrody i jej otoczenia. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2004 z. 499; 21 – 29.
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) 2008. Lista opisowa odmian. Rośliny rolnicze. Część I Zbożowe. Słupia Wielka 2008; ss 144.
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) 2008 A. Wyniki porejestrowych doświadczeń polowych. Rzepak ozimy, rzepak jary 2007. Numer 56, Słupia Wielka 2008; ss 23.
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) 2008 B. Lista odmian roślin rolniczych wpisanych do krajowego rejestru w Polsce. Słupia Wielka 2008; ss 95.
Ciećko Z. 2001. Podstawy chemii rolnej. Wyższa Szkoła Agrobiznesu W Łomży, Łomża 2001; ss 68.
Curyło T., Jasiewicz Cz. 1998. Porównanie wpływu wieloskładnikowych nawozów organiczno – mineralnych i mineralnych na plonowanie oraz pobranie metali ciężkich przez rośliny. Folia Univ. Agric. Stein. 190 Agricultura (72); 35 – 41, Ann. 1998.
Czekała J. 2004. Wpływ osady ściekowego na wybrane właściwości chemiczne gleby. Zesz.
Czuba R., Mazur T. 1988. Wpływ nawożenia na jakość plonów. PWN; ss 360.
Czuba R. (red.) 1996. Nawożenie mineralne roślin uprawnych. Wyd. Zakłady Chemiczne Police, Police; ss 413.
Czuba R. 1998. Optymalny asortyment podstawowych nawozów wieloskładnikowych warunkowany krajową strukturą zasiewów i zasobności gleb. Folia Univ. Agric. Stein. 190 Agricultura (72): 43 – 48, Ann. 1998.
Czyż H., Dawidowski B. 2003 Surowce odnawialne i ich wykorzystanie. Materiały z konferencji „Energia odnawialna na Pomorzu Zachodnim”, Szczecin 2003; 163 – 172.
Deska J. 2006. Wieś (nie)skażona metalami ciężkimi. Nasza rola, Gdańsk 2006, nr 6; 42 – 44.
Deuter M., Jeżowski ST. 2002. Stan wiedzy o hodowli traw olbrzymich z rodzaju Miscanthus.
Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2/2002; 59 – 67.
Domańska J. 2006. Wpływ materii organicznej i wapnowania na zawartość w glebie ołowiu ogółem i rozpuszczalnego w 1mol HCl·dm-3. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. z. 512; 91 – 97.
Domska D., Wojtkowiak K., Sokołowski Z. 2001A. Efektywność produkcyjna nawożenia w uprawie pszenżyta. Folia Univ. Agric. Stein. 223 Agricultura (89); 29 – 34, Ann. 2001.
Domska D., Bobrzecka D., Wojtkowiak K., Warechowska M., Sokołowski Z. 2001B. Wpływ techniki nawożenia na plonowanie pszenżyta i jakość ziarna. Folia Univ. Agric. Stein. 223 Agricultura (89); 35 – 40, Ann. 2001.
Domska D., Warechowska M., Wojtkowiak K. 2004. Wpływ technologii nawożenia pszenżyta na zawartość niektórych składników pokarmowych w glebie. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. z.
499; 63 – 68.
Dubas J. W. 2003. Wierzba. W Kościk B. (red.) 2003. Rośliny Energetyczne. Wyd. Akademii Rolniczej w Lublinie, Lublin 2003; 56 - 77.
Duer I., Fotyma M., Madej A., zespół redakcyjny, 2003. Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej.
Min. Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Min. Środowiska, Warszawa 2003; ss 93.
Dyrektywa Rady Komisji Europejskiej nr 91/676/EWG, znana jako Dyrektywa Azotanowa.
Dyrektywa [2003/30/WE] Parlamentu Europejskiego I Rady z dnia 8 maja 2003 roku w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych.
Ekopartner 4 – 2007. Szczyt energetyczny UE: nowy początek dla Europy? Mat. Redakcyjny.
s: 2 – 3.
Ekopartner 10 – 2007. Pelety: zmian na rynku nie ma Mat. Redakcyjny. s: 14.
Filipek-Mazur B., Gondek K. 2004. Siarka w glebach użytków zielonych powiatu dębickiego narażonych na zanieczyszczenia komunikacyjne. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. z. 499; 79 – 87.
Filipek T., 2006. Chemia rolna. Wydawnictwo AR Lublin; ss 282.
Fotyma M., Mercik S. 1995. Chemia rolna. PWN; ss 352
Gawroński St. 2003. Nowa rola roślin ogrodniczych – fitoremedianci. FOLIA HORTICULARE, Suplement 2003/1.
Gąszczyk R., Muszyński P., Paszko T. 2000. Wpływ metali ciężkich na sorpcję kadmu w glebach mineralnych. W Kadm w środowisku – problemy ekologiczne i metodyczne. Zesz.
Nauk. Komitetu „Człowiek i Środowisko” PAN, Warszawa: 93 – 99.
Głowacka K., Rybiński W., Jeżowski St., 2006. Regeneration of Miscanthus x giganteus (Greef i Deu.) calli with use of stimulation effect of He-Ne laser light. Konferencja
"Oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko rolnicze AGROLASER", AR w Lublinie, publikacja na http://agrolaser.ar.lublin.pl/0_glowacka /glowacka.html.
Godlewski J., Szydłowska A. 2007. Źródła energii XXI wieku. 5/2007/Czysta Energia; 14.
Gorlach E., Mazur T. 2001. Chemia rolna. PWN; ss 556.
Gotkiewicz B. 2002. Ekologiczne skutki rolniczej utylizacji osadów ściekowych. Praca doktorska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Chemii Rolnej i Ochrony Środowiska; 81-88.
Góra J. 2007. Miskant olbrzymi – charakterystyka i praktyczne wykorzystanie w „Poradnik Gospodarski” WODR Poznań; nr III/2007 s: 28 – 29; nr IV/2007 34 – 35.
Górecki H., Biskupski A., Hoffmann J. 2002. Postęp w technologii produkcji nawozów fosforowych z uwzględnieniem wykorzystania surowców wtórnych i odpadowych. Nawozy i nawożenie, Puławy 2002, nr 4 (13); 9 – 36.
Górka K. 2007. Stan środowiska naturalnego i jego ochrona w świetle danych statystycznych.
„Aura” Warszawa, Sigma NOT 2/2008, 8 – 10.
Grabiński J., Księżak J., Nieróbca P., Szeleźniak E. 2006. Uprawa wierzby wiciowej i ślazowca pensylwańskiego na cele energetyczne. IUNG Puławy; ss 57.
Gradziuk P. 2003. Możliwości wykorzystania surowców pochodzenia rolniczego na cele energetyczne w Gospodarka, człowiek, środowisko na obszarach wiejskich Red. Nauk. Marek Kłodziński, Warszawa: IRWiR PAN; s 238.
Grajek W., Gumienna M., Lasik M., Czarnecki Z. 2008. Perspektywy rozwoju technologii produkcji bioetanolu z surowców skrobiowych. Przemysł Chemiczny, 87/11(2008), Sigma-NOT Warszawa; 1094 – 1101.
Grzebisz W. 2003. Nawożenie rzepaku potasem i innymi składnikami. International Potash Institute Basel i Akademia Rolnicza w Poznaniu, 2003; ss 48.
Grzebisz W., Podleśna A., Wielebski Fr. 2005. Potrzeby pokarmowe i nawożenie. W pracy zbiorowej Technologia produkcji rzepaku. „Wieś Jutra” Warszawa 2005; 74 – 89.
Grzebisz W. 2006. Nawożenie rzepaku ozimego. W pracy zbiorowej Rzepak. Biopaliwa.
„AgroSerwis” Warszawa 2006; 40 – 45.
Grzebisz W. 2008. Nawożenie roślin uprawnych. Tom I. podstawy nawożenia. PWRiL Warszawa; ss 428.
Grześkiewicz H., Trawczyński C. 1998. Wpływ nawozów wieloskładnikowych typu Polifoski na plonowanie i jakość bulw ziemniaka. Fol. Univ. Agric. Stein. 190 Agricultura (72): 81 – 85, Ann. 1998.
Grześkowiak A., Pasikowski K., Wołoszyk Cz. 1998. Struktura asortymentowa zużycia nawozów mineralnych w Polsce. Fol. Univ. Agric. Stein. 190 Agricultura (72): 87 – 93, Ann.
1998.
Grzmil B. 2001. Sposoby otrzymywania mineralnych nawozów wieloskładnikowych. Folia Univ. Agric. Stein. 223 Agricultura (89): 57 – 66.
Grzybek A., Gradziuk P., Kowalczyk K. 2001. Słoma - energetyczne paliwo. Wyd. Wieś Jutra, Warszawa; ss 83.
GUS 2008, Rolnictwo w 2007. publ. czerwiec 2008, adres: http:/ /www.stat.gov.pl /cps/rde/xbcr/gus/PUBL_rolnictwo_2007.pdf.
GUS 2008 A. Wyniki produkcji roślinnej w 2007. Warszawa 2008. http:/ /www.stat.
gov.pl/cps /rde/xbcr/gus/PUBL_wyniki_produkcji_roslinnej_w_2007.pdf.
GUS 2008 B. Skup i ceny produktów rolnych w 2007 r. Warszawa maj 2008. http:/ /www .stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_skup_ceny_produktow_rolnych_2007.pdf.
Gutowska Anna Edyta 2005. Rośliny energetyczne – trawy. MODR Warszawa Płońsku, www. drewno.pl/?pid=info_article_details&aid=1811.
Heimann S. 2005. Zasady oceny odmian i ich wartość gospodarcza. W pracy zbiorowej Technologia produkcji rzepaku. „Wieś Jutra” Warszawa 2005; 62 – 67.
Hodowla Roślin Strzelce, Grupa IHAR 2008. Pszenżyto jare Wanad. Pobrano ze strony http:/
/www.hr-strzelce.pl/ulotki%20PDF/wanad.pdf.
Igras J. 2004. Bilans składników pokarmowych na poziomie pola i gospodarstwa. Materiały szkoleniowe 90, Seminarium „Stosowanie agrochemikaliów”, IUNG, Puławy 2004; 47 – 58.
Iżewska A. 2006. Zawartość metali ciężkich w trzcinie chińskiej jako wskaźnik jej wykorzystania do utylizacji osadów ściekowych i kompostów z osadów ściekowych. Zesz.
Probl. Post. Nauk Roln. 2006. z. 512; 165 – 171.
Jabłoński K. 1998. Wpływ nawożenia Polifoską 6, Polifoską 12, Polimagiem 305 na plonowanie i jakość ziemniaka. Fol. Univ. Agric. Stein. 190 Agricultura (72); 109 – 114.
Jadczyszyn T. 2004. Zasobność gleb i potrzeby nawożenia NPK. Materiały szkoleniowe 90, Seminarium „Stosowanie agrochemikaliów”, IUNG, Puławy 2004; 127 – 135.
Jeżowski St. 2001. Wykorzystanie trzciny chińskiej. Polsko – Niemiecka Konferencja Połczyn Zdrój 2000. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2/2001; 119 – 121.
Kabata-Pendias A., Pendias H. 1999. Biogeochemia pierwiastków śladowych. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999; ss 364
Kaczor A., Brodowska M. 2002. Wpływ wapnowania i nawożenia siarką na zawartość azotu mineralnego w jarych formach pszenicy i rzepaku. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2002. z.
484: 237 – 242.
Kaczor A., Brodowska M. S., Kowalski G. 2004. Wpływ nawożenia siarka i wapnowania na zawartość siarki w jarych formach pszenicy i rzepaku. Annales *Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin Vol. Lix, Nr 4 Sectio E, 2004; 1847 – 1853.
Karwowska-Marska E. 2005. Wierzba a metale ciężkie w łańcuchu pokarmowym gleba – roślina – człowiek. Materiały z konferencji „Energia z biomasy szansą na rozwój.
Uwarunkowani i prognozy”, Szczecin 2005
Klepacki B., Wałkowski T. 2005. Kalkulacja kosztów i opłacalności produkcji. W pracy zbiorowej Technologia produkcji rzepaku. „Wieś Jutra” Warszawa 2005;
Klikocka H. 2004. Nowoczesne technologie uprawy pszenżyta jarego. WODR Sitno 2004.
Komisja Europejska [2009] Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Rolniczych (CCA).
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej CCA – 27, Dz. U. C 297 A, z 20.11.2008., suplement A-27.1: Dz. U. C 43 A, 21.02.2009.
Kopeć M., Gondek K. 2006. Wpływ nawożenia mineralnego na zmiany zawartośći i ilości pobranego potasu przez ruń łąkową w długotrwałym doświadczeniu 1968 – 2004. Zesz.
Probl. Post. Nauk Roln. z. 512; 347 – 356.
Koper J., Siwik – Ziomek A. 2004. Zawartość siarki ogółem i siarczanowej oraz aktywność arylosulfatazy w glebie po wieloletnim zróżnicowanym systemie uprawy. Zesz. Probl. Post.
Nauk Roln. 2004 z. 499; 157 – 163.
Kościk B. (red.) 2003. Rośliny Energetyczne. Wyd. Akademii Rolniczej w Lublinie, Lublin 2003; ss 146.
Kotecki A., Malarz W., Kozak M., Aniołowski K. 2001. Wpływ nawożenia azotem na skład chemiczny nasion pięciu odmian rzepaku jarego. w Rośliny Oleiste, zeszyt Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Radzików XXII (1) 2001; 81-90.
Kowalczyk – Juśko A. 2003. Topinambur. W Kościk B. (red.) 2003. Rośliny Energetyczne.
Wyd. Akademii Rolniczej w Lublinie, Lublin 2003; 96 – 110.
Krawczyk Z. 2007. „Ku 10,4% w roku 2010”. Chemik nr 6.2007. Gliwice; 299 – 302.
Krzymański J. 2005. Nieżywnościowe wykorzystanie rzepaku. W pracy zbiorowej Technologia produkcji rzepaku. „Wieś Jutra” Warszawa 2005; 34-39.
Krzywy J. 2001. Wpływ nawozów wieloskładnikowych na niektóre cechy aktywności enzymatycznej gleby. Folia Univ. Agric. Stein. 223 Agricultura (89), Ann. 2001: 93 – 98.
Krzywy E., Jakubowski W., Krzywy J. 2001 A. Wpływ nawozów wieloskładnikowych i jednoskładnikowych na wysokość i niektóre cechy jakościowe plonów roślin. Cz. I. Wpływ nawozów wieloskładnikowych i jednoskładnikowych na wysokość plonów roślin oraz zawartość w nich azotu, fosforu, potasu, wapnia, magnezu i siarki. Folia Univ. Agric. Stein.
223 Agricultura (89), Ann. 2001; 99 – 105.
Krzywy E., Krzywy J. 2002. Aktualne problemy nawożenia roślin w Polsce. Folia Univ.
Agric. Stein. 2002, Agricultura 226(90); 91 – 96.
Krzywy E., Iżewska A., Jeżowski S. 2003. Ocena możliwości wykorzystania komunalnego osadu ściekowego do nawożenia trzciny chińskiej (Miscanthus sachariflorus (Maxim.) Hack).
Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2003 z. 494; 225 - 232.
Krzywy E, Iżewska A, Wołoszyk C. 2004. Pobranie i wykorzystanie mikroelementów w okresie dwóch lat przez trzcinę chińską (Miscanthus sacchhariflorus) z osadu ściekowego oraz z kompostów wyprodukowanych z osadu ściekowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 502;
877 – 885.
Krzywy E., Ciubak J. 2006. Problemy nawożenia gleb i roślin w świetle zachodzących przemian społeczno – gospodarczych w rolnictwie. W monografii red. Ciubak J. Produkcja i stosowanie nawozów mineralnych. Polskie Tow. Inż. Ekologicznej, Szczecin; 5 – 11.
Krzywy E., Krzywy J., Krzywy-Gawrońska E., Bujnicja M. 2006. Wpływ kompostów z komunalnego osadu ściekowego i wycierki ziemniaczanej, słomy i trocin na pobranie makroskładników i mikroskładników przez nasiona rzepaku jarego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. z. 512; 391 – 401.
Krzywy E. 2007. Żywienie roślin. Wydawnictwo Naukowe Akademii Rolniczej w Szczecinie;
ss 178.
Krzywy-Gawrońska E. 2007. Analiza chemiczna gleb, nawozów i roślin. Wydawnictwo Naukowe Akademii Rolniczej w Szczecinie; ss 199.
Majtkowska G., Majtkowski Wł. 2005., Trawy energetyczne. W Trawy i rośliny motylowe drobnonasienne. Wydawnictwo wspólne Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin i „Agro Serwis” Warszawa; 94 – 97.
Majtkowski Wł. 2006. Zamieszanie z nazwą. Agroenergetyka nr 1/2006.
Malinowska E., Kalembasa D., Jeżowski St. 2006. Wpływ dawek azotu na plon i zawartość makroelementów w trawie Miscanthus saccariflorus uprawianej w doświadczeniu wazonowym. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 512: 403 - 409.
Marska E., Nowak W. 2001. Jak rozpoznać objawy niedoboru pierwiastków mineralnych niezbędnych dla roślin. Wyd. Danad, Szczecin 2001; s. 61.
Martyn W. 2003. Ogólne warunki przyrodnicze dla uprawy roślin energetycznych. W Kościk Bogdan (red.) 2003. Rośliny Energetyczne. Wyd. Akademii Rolniczej w Lublinie, Lublin 2003; 28 – 44.
Mastalerczuk G. 2007. Zawartość składników pokarmowych w organach roślin łąkowych w warunkach różnej intensywności użytkowania. Łąkarstwo Polsce, 9, 131 – 140.
Mazur T., Mazut Zb., Wojtas A., Grześkowiak A. 2001. Wpływ nawozów wieloskładnikowych na wielkość i jakość plonów roślin uprawnych w 4 – polowym zmianowaniu. Folia Univ.
Agric. Stein. 223 Agricultura (89), Ann. 2001; 113 – 119.
Mercik S., Mazur T., Łabętowicz J., UrbanowskiS., Lenart S., Stępień W., Sądej W. 2003A.
Ocena trzech systemów nawożenia stosowanego w 5 wieloletnich doświadczeniach polowych na podstawie plonowania zbóż i wykorzystania składników pokarmowych. Zesz. Probl. Post.
Nauk Roln. Z. 494; 295 – 303.
Mercik St., Stępień M., Pietrzak St. 2004B. Przydatność obornika do regeneracji gleb bardzo kwaśnych, ubogich w próchnicę oraz wyczerpanych ze składników pokarmowych. Cz. II.
Plonowanie roslin i pobranie składników pokarmowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 499:
261 - 270.
Mocarski N. 2004. Porównanie zawartości fosforu przyswajalnego oznaczonego metodami Egnera-Riehma i Houby w glebie użytkowanej rolniczo w trzech systemach uprawy. Zesz.
Probl. Post. Nauk Roln. z. 499: 271 – 278.
Muśnicki C. 2005. Wymagania klimatyczne i glebowe oraz dobór stanowiska. W pracy zbiorowej Technologia produkcji rzepaku. „Wieś Jutra” Warszawa 2005; 68 – 73.
Nawrocki St., Terelak H. 2004. Problemy wartości bonitacyjnej i użytkowej gleb Polski. Acta Agrophysica, Rozprawy i Monografie, PAN Lublin, 2004(5), 43 – 48.
Nowak W., Draszawka-Bołzan B. 2002. Zawartość kadmu, ołowiu i niklu w życicy trwałej pod wpływem nawożenia nawozami wieloskładnikowymi. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2002 z. 484: 433 – 439.
Ostrowska A., Gawliński S., Szczubiałka Z., 1991. Metody analizy i oceny właściwości gleb i roślin. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa, ss: 364.
Panak H., 1995. Przewodnik metodyczny ćwiczeń z chemii rolnej. Wyd. ATR Olsztyn, ss: 242.
Podleśna A. 2003. Wstępna ocena potrzeb nawożenia siarką rzepaku ozimego. W Rzepak.
Rośliny Oleiste. biuletyn IHAR O. w Poznaniu, 2, 2003: 641-650.
Podleśna A. 2006. Wzrost, rozwój i plonowanie odmian rzepaku ozimego zależnie od nawożenia siarką. Nawozy i nawożenie nr 1 (26), IUNG PIB Puławy 2006; 157 – 170.
Podleśny J. 2005. Trawa Miscanthus x giganteus – jej charakterystyka oraz możliwości wykorzystania. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2/2005; 41 – 51.
Raport 1998. Raport z badań monitorowanych nad jakością gleb, roślin, produktów rolniczych i spożywczych w 1997r. Min. Rolnictwa i Gospod. Żywnościowej, Państwowa Inspekcja Skupu i Przetwórstwa Art. Rolnych, Warszawa 1998; ss 144.
Rosiak E. 2005. Produkcja rzepaku w Polsce i na świecie. W pracy zbiorowej Technologia produkcji rzepaku. „Wieś Jutra” Warszawa 2005; 7-17.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi.[Dz. U.02.165.1359].
Rozporządzenie (WE) nr 2003/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. w sprawie nawozów [Dz.Urz. WE L 304 z 21.11.2003].
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa I Rozwoju Wsi z dnia 19 października 2004 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu [Dz.U. 2004.236.2369].
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2007 r. w sprawie Narodowych Celów Wskaźnikowych na lata 2008-2013 [Dz.U.07.110.757].
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa I Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu [Dz. U. 08.119.765]
Rozwadowski P., Kałuża L., Ginalski S. 2006. Przemysł nawozów mineralnych. W monografii red. Ciubak J. Produkcja i stosowanie nawozów mineralnych. Polskie Tow. Inż.
Ekologicznej, Szczecin; 29 – 50.
Rutkowska B. Szulc W., Łabętowicz J., Korc M., Sałajczyk M. 2002. System nawożenia jako czynnik determinujący zasobność gleby w przyswajalne formy składników pokarmowych.
Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 2002, z 484; 537 – 548.
Sady Wł. 2000. Nawożenie warzyw polowych. Wyd. Plantpress, Kraków 2000; ss. 97.
Sawicki B., Kościuk K. 2003. Trawy i zbiorowiska trawiaste. W Kościk B. (red.) 2003.
Stępień W., Mercik S. 2001. Działanie na rośliny i glebę nawozów wieloskładnikowych i pojedynczych w zmianowaniu pięciopolowym. Folia Univ. Agric. Stein. 223 Agricultura (89);
165 – 168.
Stanisłąwska – Lubiak E., Korzeniowska J. 2007. Ocena stanu odżywienia roślin. Ocena składu chemicznego roślin. Oddział Krakowski Polskiego Towarzystwa Inżynierii Ekologicznej, Krajowa Stacja Chemiczno – Rolnicza; 5 – 21.
Stankowski Sł., Wołoszyk C. 2002. Następczy wpływ nawozów organicznych i dawek azotu na plon i jakość ziarna pszenżyta ozimego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. z. 484; 623 – 628.
Strączyńska ST. 1998. Wpływ nawożenia organicznego i mineralnego na skłąd frakcyjny związków próchnicznych i chemiczne właściwości gleby. Fol. Univ. Agric. Stein. 190 Agricultura (72); 289 – 293.
Sułek A., Podolska G., Leszczyńska D., Noworolnik K. 2007. Reakcja zbóż na nawożenie azotem. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, Studia i Raporty, Zeszyt nr 9; 29-36.
Szewczuk C., 2007. „Rośnie znaczenie nawozów mineralnych”. „Nowoczesna uprawa” nr 4 (6), APRA Poznań; 13 – 15.
Toboła P., Muśnicki C. 2003. Wpływ wzrastających dawek nawożenia azotem na plonowanie rzepaku jarego. W Rzepak. Rośliny Oleiste biuletyn IHAR O. w Poznaniu 1, 2003; 121-130.
Tys J. 2005. Technologia zbioru. W pracy zbiorowej Technologia produkcji rzepaku. „Wieś Jutra” Warszawa 2005; 147 – 150.
Ustawa z dnia 10 lipca 2007r. o nawozach i nawożeniu [Dz.U.07.147.1033].
Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie [D.U. 03.137.1299 z późniejszymi zmianami].
Węgorek T. 2003. Drzewa. W Kościk B. (red.) 2003. Rośliny Energetyczne. Wyd. Akademii Rolniczej w Lublinie, Lublin 2003; 45- 55.
Winiarski A. 2004. Nowe kierunki w produkcji i stosowaniu nawozów. Materiały szkoleniowe 90, Seminarium „Stosowanie agrochemikaliów”, IUNG, Puławy 2004; 23 – 45.
Wiśniewski J., Bielińska E.J., 1998. Wpływ stosowania nawozu wieloskładnikowego na aktywność enzymatyczną i zawartość mineralnych form azotu w glebie pod uprawą tytoniu..
Folia Univ. Agric. Stein. 190 Agricultura (72); 343 – 348.
Wróbel St. 2004. Potrzeby nawożenia roślin uprawnych mikroelementami. Materiały szkoleniowe 90, Seminarium „Stosowanie agrochemikaliów”, IUNG, Puławy 2004; 3 – 22.
Zawadzki S i in. Gleboznawstwo. PWRiL Warszawa, Wydanie IV; ss 560.