Podział nauki

Nauka stanowi określoną, zwartą całość. Istnieje tylko jedna nauka, która stawia sobie za cel poznanie obiektywnej prawdy o świecie oraz praw rządzących jego rozwojem. Oczywiste jednak jest, że współczesna nauka obejmuje tak szerokie pole aktywności umysłowej, że trudno byłoby oczekiwać, aby na co dzień uczeni zajmujący się na przykład biologią molekularną oraz hutnictwem metali nieżelaznych, a także językiem starofrancuskim znajdywali potrzebę (lub nawet możliwość) wspólnych kontaktów zawodowych. Ze względów praktycznych celowym jest więc wprowadzić pewne podziały i systematykę. Tak więc ze względu na stosowane metody oraz przedmiot badań możliwe jest wydzielenie w niej pewnych fragmentów, zależnie od przyjętego kryterium podziału:

• teoretyczne i praktyczne;

• przyrodnicze i humanistyczne;

• formalne i empiryczne.

Najszerszym wydaje się podział na nauki formalne, nazywane również dedukcyjnymi i nauki empiryczne, niekiedy nazywane indukcyjnymi.

Z powyższego stwierdzenia można wyciągnąć wniosek, iż zasadniczym kryterium tego podziału jest sposób wnioskowania. Nauki formalne uzasadniają swoje tezy bez odwoływania się do doświadczenia, opierają się wyłącznie na dedukcji.

Do tej grupy należą przede wszystkim filozofia i matematyka. Do grupy nauk empirycznych należy znacznie większa grupa nauk opierających się na doświadczeniu i wyciąganiu wniosków, uogólnianiu doświadczeń. Do tej grupy zaliczają się między innymi nauki biologiczne, medyczne, techniczne czy humanistyczne.

Ze względu na przedmiot badań stosuje się podział na nauki społeczne, nazywane niekiedy również humanistycznymi, oraz nauki przyrodnicze.

O ile stosunkowo klarownie kształtuje się pogląd na przedmiot badań nauk społecznych - jest nim społeczeństwo, to termin nauki przyrodnicze nie jest tak jednoznaczny.

Istotne nieporozumienia w tym względzie mogą wynikać z terminologii stosowanej przez instytucje kierujące polską nauką, takie jak Komitet Badań Naukowych, Centralna Komisja Do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych, Rada Główna Szkolnictwa Wyższego czy wreszcie Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu.

Często przyjmuje się, że nauki przyrodnicze obejmują wszystko, co nie dotyczy nauk społecznych. Tak więc nauki przyrodnicze zajmują się badaniem przyrody żywej i martwej, środowiskiem geograficznym oraz środowiskiem wytwarzanym przez człowieka, czyli techniką. Z powyższego wynika, że współczesne nauki przyrodnicze stanowią znacznie bardziej zróżnicowaną grupę nauk, co w naturalny sposób skutkuje ich podziałem na nauki o ziemi, nauki medyczne, nauki rolnicze, nauki biologiczne, a także nauki techniczne. Do grupy tych ostatnich zaliczana jest (choć nie przez wszystkich) nawigacja.

Szczególnie kontrowersyjny jest podział na nauki teoretyczne i nauki praktyczne o czym wspomnieliśmy już wcześniej. Wszelkie podziały należy jednak traktować jako próbę wprowadzenia porządku terminologicznego, ułatwienia wymiany informacji lub wreszcie zarządzania nauką. Z pewnością

kwestie te mają niewielki wpływ na istotę nauki, i bez wątpienia nie można podziałów tych traktować jako zamkniętych. Stosuje się w nich bowiem przeróżne kryteria, jest to raczej tak, jak z podziałem przedmiotów według kolorów lub twardości. Z pewnością więc przedmiotom czerwonym nie można przeciwstawiać twardych lub elastycznych. Wszak należy pamiętać, że jakiekolwiek podziały mogą być prowadzone wyłącznie na zasadzie przeciwstawiania tego samego kryterium, a te bywają różne w przypadku różnych podziałów.

W podziale nauk istotną kategorię stanowią dyscypliny. Są to gałęzie nauki wyodrębnione na podstawie takich kryteriów jak:

• przedmiot badań;

• metody i zakres badań;

• stosowane źródła i środki;

• rodzaje formułowanych twierdzeń i sposoby ich dowodzenia.

Pamiętajmy jednak, że wywód dotyczy nauki. W związku z tym należy dostrzegać różnicę pomiędzy pojęciem dyscyplina naukowa i dyscyplina dydaktyczna, nazywanym często kierunkiem dyplomowania.

Każdy podział jest w jakiś sposób skażony subiektywizmem jego twórców, choćby poprzez fakt przyjęcia konkretnego kryterium dzielenia. W Polsce sytuację komplikuje fakt występowania trzech wzajemnie niezależnych instytucji mających na takie podziały wpływ. Tak więc, jak to już było zasygnalizowane, Komitet Badań Naukowych wprowadza swój podział, według którego porządkuje się obszar zinstytucjonalizowanych badań finansowanych przez państwo (patrz zał.2).

Z kolei Centralna Komisja (do spraw tytułu naukowego i stopni naukowych) wprowadziła swoją systematykę, która miała na celu usprawnienie funkcjonowania tego ciała poprzez podział na sześć sekcji tematycznych:

• Sekcja I - Nauk Humanistycznych i Społecznych;

• Sekcja II - Nauk Ekonomicznych;

• Sekcja III - Nauk Biologicznych, Rolniczych i Leśnych;

• Sekcja IV - Nauk Medycznych;

• Sekcja V - Nauk Matematycznych, Fizycznych, Chemicznych i Nauk o Ziemi;

• Sekcja VI - Nauk Technicznych.

W efekcie tego podziału nawigatorzy nie są traktowani przez Centralną Komisję jako przedstawiciele nauk technicznych, lecz jako specjaliści Nauk o Ziemi.

Jakby tego nie było dość, Rada Główna Szkolnictwa Wyższego i potwierdzając te poglądy - również MENiS, wprowadza całkowicie odrębny katalog dyscyplin dydaktycznych, w których można uzyskiwać dyplomy zaświadczające o wykształceniu wyższym ich posiadaczy (patrz zał.l). W tym miejscu zwrócimy czytelnikowi uwagę na fakt, że według tego podziału nawigacja jest odrębną dyscypliną dydaktyczną bez wskazywania na jej techniczny lub inny charakter, natomiast w świetle poglądów KBN nawigatorzy uprawiają „technikę nawigacji”, która traktowana jest jako dyscyplina techniczna na równi np. z geologią, górnictwem czy transportem i rozpatrywana w Zespole T 12.

W ramach dyscyplin wyróżnia się ponadto specjalności, które wynikają zazwyczaj, choć nie zawsze, z różnego doboru źródeł wiedzy, środków działania oraz metod badawczych, jednak niekiedy wynikają także z innego zakresu badań.

Specjalności, zarówno w obszarze badań, jaki i dyplomowania, traktowane są bardziej swobodnie i właściwie brak jest dokumentów oficjalnych systematyzujących ten obszar.