vol. 30/2011 ISSN 1505-2192
Barbara Krauz-Mozer, Piotr Borowiec, Paweł Ścigaj, Politologia w Pol-sce w latach 1989–2009. Kandydaci, studenci i absolwenci studiów politologicz-nych. Artykuł przedstawia przekształcenia studiów politologicznych w Polsce w ostatnich dwudziestu latach z uwzględnieniem: zmian w zakresie sektora szkol-nictwa wyższego i nauki w Polsce, przyrostu ośrodków kształcenia politologicznego, liczby studentów, absolwentów oraz kandydatów na studia politologiczne. Dane na temat politologii są analizowane na tle innych, wybranych kierunków. Prezentowane informacje nie pozostawiają wątpliwości, że politologia, jako kierunek studiów, przeszła w ostatnich latach gwałtowne zmiany. Szybki przyrost studentów pod koniec lat 90. oraz ośrodków kształcenia na początku XXI wieku, uczynił z polito-logii jeden z najliczniejszych kierunków studiów w kraju. W ostatnich latach następuje jednak systematyczny spadek liczebności studentów, jednocześnie notuje się spadek zainteresowania kandydatów studiami politologicznymi. Zmiany te są na tyle duże, że nie pozostały bez wpływu na kondycję ośrodków kształcenia poli-tologicznego, z których wiele przeżywa kłopoty z uruchomieniem studiów. Co ważne, zmiany te wydają się niezależne od tendencji dla studiów wyższych w Polsce w ogóle, jak i dla wybranych kierunków studiów.
Artur Laska, Dyskurs jako kategoria analizy politologicznej. Intencją artykułu jest próba zdefi niowania pojęcia dyskursu w ujęciu interdyscyplinarnym. Kategoria ta potraktowana zostaje nie tylko jako swoisty zbiór wypowiedzi, ale jako wytwór języka osadzony w ściśle określonym kontekście. Podejście takie zakłada istnienie interakcji między indywidualnymi rodzajami zachowań dyskursywnych a określo-nymi obszarami sfery publicznej. Autor próbuje wymienić cechy dyskursu jako jednego z wymiarów polityki. Pokazuje również możliwości użycia perspektywy
dyskursywnej w metodologii badań politologicznych. Analiza dyskursu jest poprawna tylko wówczas, gdy łączy właściwości struktur dyskursywnych z właści-wościami procesów politycznych. Ograniczenie się wyłącznie do poziomu tekstu jest poważnym błędem metodologicznym. Dyskursy stanowią bowiem semiotyczny kontekst praktyki politycznej, a tym samym pozostają odrębnym wymiarem sys-temu politycznego.
Łukasz Młyńczyk, Możliwości wykorzystania paradygmatu koincydencji we współczesnych badaniach politologicznych. wyjaśnienie zjawiska politycznego jest nie tyle funkcją wielowariantową, lecz wieloelementowym narzędziem badawczym, które gwarantuje adekwatność (w szerszym kontekście chodzi o szanse wyjaśnienia) kosztem uniwersalności. Proponowany paradygmat koincydencji dostarcza możli-wości aplikacji wyjaśnień, które pozornie pozostają ze sobą w sprzeczności mery-torycznej oraz metodologicznej. Poprzez pojęcia „metaaktywności” oraz
„ quasi-eksperta” zostają wyjaśnione kryteria, które gwarantują powstanie wieloele-mentowego narzędzia badawczego w naukach politycznych. Podstawą rozważań jest szeroko rozumiana egzemplifi kacja sporu pomiędzy metodologią normatywną oraz empiryczną.
Dariusz Skrzypiński, Polityczne wymiary władzy sądowniczej. Tekst jest próbą skonfrontowania tezy o tzw. „apolityczności” władzy sądowniczej z politologiczną analizą jej funkcjonowania jako instytucji systemu politycznego. Podstawą przepro-wadzonej analizy jest ukazanie politycznej wielowymiarowości judykatywy z jed-noczesnym ukazaniem odrębności jakie odróżniają ją od legislatywy i egzekutywy.
W dalszej kolejności omówione jest zjawisko judykalizacji polityki czyli zwiększania zakresu wpływu orzecznictwa sądów powszechnych na polityczny proces decyzyjny oraz jego konsekwencje dla funkcjonowania demokratycznych systemów politycz-nych. W jego ramach zaakcentowana została tzw. polityczność bezpośrednia i pośrednia, będące efektem złożonych relacji łączących władzę sądowniczą z pozo-stałymi organami władzy państwowej.
Monika Trojanowska-Strzęboszewska, Polityka granic Unii Europejskiej – nowa propozycja teoretyczna. Artykuł przedstawia propozycję nowego spojrzenia na sposób defi niowania unijnej polityki odnoszącej się do funkcjonalnego wymiaru jej granic zewnętrznych. Stanowi tym samym kontrpropozycję dla wąskiego defi -niowania zakresu tej polityki, ograniczanego do kwestii kontroli granicznych i zasad przekraczania granic. W ujęciu tym polityka granic UE stanowi rodzaj politycznej
194 Abstracts
ramy dla trzech, prowadzonych na gruncie odrębnych polityk sektorowych, pro-gramów unijnych działań ukierunkowanych na: – współpracę transgraniczną społeczności lokalnych, mieszkających na terenach przygranicznych; – ustanowie-nie wzmocnionych kontroli i ochrony granic; – stabilizację unijnej (za)granicy. Jest to trójaspektowa, wewnętrznie zróżnicowana polityka, której realizacja – w zależ-ności od aspektu – odbywa się za pomocą instrumentów fi nansowych, prawnych bądź politycznych. Propozycja ta stanowi bardziej kompleksowe podejście do analizowania unijnej polityki wobec granic zewnętrznych i daje możliwość spojrze-nia na poszczególne odcinki tych granic pod kątem poziomu izolacji obszarów przygranicznych, stopnia „szczelności” reżimu kontroli granic oraz „przyjazności”
bądź „wrogości” relacji utrzymywanych z państwami sąsiedzkimi. Wydaje się, że taka perspektywa w większym stopniu jest w stanie oddać zróżnicowany charakter poszczególnych odcinków unijnych granic zewnętrznych oraz określić, jaki jest ich rzeczywisty stopień otwartości bądź zamkniętości.
Radosław Potorski, Udział polityki jurysdykcyjnej Unii Europejskiej w ramach funkcjonowania polskiego systemu politycznego. Przynależność naszego kraju do organizacji integracyjnej o tak zaawansowanym charakterze i wielopłaszczyznowej konstrukcji jak Unia Europejska sprawia, iż koniecznym jest szersze spojrzenie na problem rodzimego systemu politycznego. Będąc nowym państwem członkowskim Polska (tak organy władzy, jak i społeczeństwo) dopiero „uczy się uczestnictwa”
w procesie integracji. Nie jest to jednakże zadaniem prostym, albowiem Unia jest najbardziej zaawansowaną strukturalnie organizacją międzynarodową na świecie o niepowtarzalnej budowie i metodach funkcjonowania, gdzie stwarzane są ramy dla mechanizmów prawnych nie mających bezpośrednich analogii w systemach krajowych. Jednym z nich jest stałe posługiwanie się orzecznictwem sądu między-narodowego jakim przecież jest TS w realizacji bieżących zadań wewnątrz-państwo-wych. Nie obarczonym bowiem błędem jawi się konstatacja, że rozstrzygnięcia Trybunału stają się elementem, który może i powinien być uwzględniany podczas procesu podejmowania decyzji politycznych w ramach Rzeczypospolitej Polskiej.
Uprawnionym wydaje się w związku z tym postulat szerokiego informowania o samym fakcie, ale także i konsekwencjach wynikających z tego, że Trybunał Sprawiedliwości stał się immanentną częścią polskiego systemu.
Aldona Wiktorska-Święcka, European governance jako zasada zintegrowa-nego zarządzania publiczzintegrowa-nego na szczeblu europejskim. Kluczowe zagadnienia i uwarunkowania instytucjonalne. Koncepcja governance stanowi część
współcze-snych trendów w zarządzaniu publicznym. Od lat 90. XX stulecia zdobywa coraz większą popularność jako jedna z nieodłącznych zasad, związanych z nowymi trendami. Governance oznacza włączanie aktorów, działających w różnych dziedzi-nach i na zróżnicowanych poziomach, w celu osiągnięcia ich sprzężenia. W polskiej rzeczywistości koncepcja ta jest stosunkowo mało rozpowszechniona, dlatego warto promować jej założenia i wskazywać w jaki sposób może być implementowana w praktyce polityczno-instytucjonalnej. Obecnie jest ona identyfi kowana z ulepsza-niem metod zarządzania w Unii Europejskiej we wszystkich aspektach implemen-tacji polityk wspólnotowych, w kwestiach znajdujących się poza zasięgiem admini-stracji. Ich waga wzrasta, jako że odnoszą się do partycypacji społecznej oraz kwestii legitymizacji działań publicznych w Unii Europejskiej. Celem artykułu jest zaprezentowanie kluczowych zagadnień, dotyczących koncepcji European gover-nance. W kontekście badań nad ich praktycznymi zastosowaniami, zaprezentowane zostają także kluczowe dokumenty europejskie, dotyczące governance.
Tomasz Kubin, Polityka Unii Europejskiej wobec Białorusi w kontekście wyborów prezydenckich z 19 grudnia 2010 roku. Autorytarny sposób sprawowania władzy przez prezydenta Białorusi A. Łukaszenkę powodu-je, że od mniej więcej połowy lat dziewięćdziesiątych XX w. stosunki tego państwa z Unią Europejską (UE) kształtują się w sposób zupełnie odmienny od relacji UE z innymi krajami Europy Wschodniej. Również polityka UE wobec Białorusi i jej rezultaty są zdecydowanie różne od działań UE wobec innych krajów wschodnioeuropejskich. Celem artykułu jest przedstawienie polityki UE wobec Białorusi w kontekście wyborów prezydenc-kich (19 grudnia 2010 r.) w tym państwie. W pierwszej części artykułu wspomniane zostały najważniejsze działania UE wobec Białorusi z okresu poprzedzającego ww.
wybory, stanowiące tło dla wydarzeń, jakie nastąpiły po elekcji prezydenckiej z grudnia 2010 r. na Białorusi. W podsumowaniu przedstawiona została analiza przyczyn tego, że jak do tej pory polityka UE wobec Białorusi nie przynosi widocz-nych efektów.
Krzysztof Zuba, Koniec wspólnej Europy? Potencjalne konsekwencje brytyjskiej
„referendum lock” i „sovereignty clause” dla przyszłości integracji europejskiej.
Celem artykułu jest określenie możliwych konsekwencji opracowywanej przez brytyjski Parlament nowelizacji European Community Act, zawierającego tzw.
„referendum lock” (wymóg przeprowadzenia referendum przy każdej zmianie ist-niejącego stanu instytucjonalno-prawnego European Union (EU), która prowadzi do istotnego transferu suwerenności na rzecz EU) oraz „sovereignty clause”
(potwier-196 Abstracts
dzenie, że jedynie Parlament sprawuje na obszarze the United Kingdom bezpośred-nią władzę ustawodawczą). Wejście w życie ustawy może pociągnąć za sobą dalekie konsekwencje dla przyszłości UE. Konieczność przeprowadzania referendum w European issues, wobec dalekiej i trwałej niechęci Brytyjczyków wobec integracji europejskiej, może skutkować wyłączeniem Wielkiej Brytanii z przyszłych działań pogłębiających integrację. To z kolei może skutkować rozbiciem jedności państw europejskich i de facto zwycięstwa „multi-speed” idea of integration.
Krzysztof Żarna, Od konfl iktu do normalizacji? Polityka rządów Vladimíra Mečiara i Mikuláša Dzurindy na Słowacji wobec Republiki Węgierskiej w latach 1993–2002. Analizując główne problemy w bilateralnych relacjach słowacko--węgierskich w latach 1993–2002 można dojść do wniosku, że barier na drodze do porozumienia było w analizowanym okresie bardzo wiele. Wielowiekowa zależność Słowaków od Węgrów spowodowała wzrost tendencji nacjonalistycznych wśród polityków i społeczeństwa słowackiego. Kolejnymi czynnikami, które wpływały na wzajemną niechęć były postanowienia traktatu w Trianon, Dekrety Beneša , sytuacja mniejszości węgierskiej na Słowacji, spór wokół zapory wodnej na Dunaju oraz stanowisko ugrupowań nacjonalistycznych. Najgorzej sytuacja przedstawiała się w okresie rządów Vladimíra Mečiara (1993–1998). Działania tego rządu spotkały się z reakcją ze strony rządu węgierskiego a także Unii Europejskiej, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz Rady Europy. Konsekwencją tej polityki był fakt, że Słowacja nie została zaproszona podczas szczytu w Luksem-burgu (1997 r.) do rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych z UE. Podobnie sytuacja przedstawiała się w kontekście wejścia do Sojuszu Północnoatlantyckiego: podczas gdy Czechy, Polska i Węgry zostały zaproszone do członkowska w Madrycie w 1997 r., Słowacja pozostała na marginesie. Rządy Mečiara to również okres kry-zysu Grupy Wyszehradzkiej w ramach której mogłoby dochodzić do rozwiązywania wielu problemów bilateralnych. Wydawać by się mogło, że po wyborach 1998 r.
i zmianie rządów na Słowacji dojdzie do normalizacji we wzajemnych stosunkach.
Ważną ku temu przesłanką był skład koalicji rządowej, gdzie znaleźli się słowaccy Węgrzy czy powołanie mieszanych komisji mających rozwiązać najbardziej palące problemy. Oba państwa zmuszone były do współdziałania w celu osiągnięcia prio-rytetów w polityce zagranicznej, jakimi była chęć wejścia do Unią Europejską i Sojuszem Północnoatlantyckim. W tym też celu odnowiono współpracę w ramach Grupy Wyszehradzkiej. Powstaje pytanie, czy był to ten czynnik, który spowodował normalizację wzajemnych stosunków? Wydaje się, że nie. Oba państwa osiągnęły swój najważniejszy cel i do tego niezbędna była współpraca. Nie zmienia to faktu,
że również w okresie rządów Dzurindy dochodziło do wielu zadrażnień nie zwią-zanych już bezpośrednio z posunięciami rządu w Bratysławie, ale raczej obciąże-niami z przeszłości. Kolejnym aspektem były rządy na Węgrzech Viktora Orbana oraz stanowisko skrajnie nacjonalistycznych partii politycznych.
vol. 30/2011 ISSN 1505-2192
Piotr Borowiec – graduate of the Faculty of Sociology of the Jagiellonian Uni-versity in Cracow, PhD in humanities (political science). Lecturer at the Depart-ment of the Th eory of Politics and the State at the Faculty of International and Political Studies of the Jagiellonian University. He has published more than 40 papers, focusing on the fi elds of political sociology, the theory of politics and methodology. He has also written two monographs on a Polish daily and publish-ing house of the interwar period, Ilustrowany Kurier Codzienny: Jesteśmy głosem milionów (2005) and Między sensacją a nauką (2005). He is a co-author of a mono-graph Struktury organizacyjne polskich partii politycznych (2010). He has also co-edited a number of other works, such as: Czas społeczeństwa obywatelskiego. Między teorią a praktyką (2006), Kraków polityczny 2005. Rzecz o partiach i wyborach, (2006), Samotność idei? Społeczeństwo obywatelskie we współczesnym świecie, (2007), Globalizacja – nieznośne podobieństwo? Świat i jego instytucje w procesie uniformizacji (2008), Ilustrowany Kurier Codzienny (1910-1939) (2010).
Barbara Krauz-Mozer – sociologist, historian, political scientist, professor at the Faculty of International and Political Studies of the Jagiellonian University in Cracow; she heads the Department of the Th eory of Politics and the State. Her research interests include: the philosophy and methodology of political science and the theory of politics. She has published a number of works, such as: logiczne problemy wyjaśniania w nauce o polityce (1992), Teoria polityki. Metodo-logiczne podstawy politologii empirycznej, (1993), Teorie polityki (2005, 2007). She has also co-edited several publications, such as: Spotkania z Lewiatanem (2004), Czas społeczeństwa obywatelskiego. Między teorią a praktyką (2006), Samotność idei? Społeczeństwo obywatelskie we współczesnym świecie, (2007), Oblicza polskiego