Polityka rolna Unii Europejskiej

Zagadnienia związane z rolnictwem oraz obszarami wiejskimi nabrały nowego znaczenia po integracji Polski z Unią Europejską.

Wspólna polityka rolna Unii Europejskiej [WPR, 2014, on-line] jest nie tylko cechą gospodarki centralnie zarządzanej. Okazała się również wyrazem dążenia krajów członkowskich do zbudowania zrównoważonej gospodarki w oparciu o kwestie ekonomiczne, przestrzenne, społeczne oraz środowiskowe. Europa musi zmierzyć się z niezrównoważonym wykorzystaniem zasobów naturalnych, znaczącymi zmianami klimatu i potencjalna utratą bioróżnorodności [Biogospodarka dla Europy, 2012, on-line].

W momencie akcesji do Unii Europejskiej w Polsce działało już wiele instrumentów zbliżonych do rozwiązań unijnych [Gburczyk, S., 2005].

35 Przystąpienie Polski do struktur Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku wymagało spełnienia wielu warunków, w tym ekonomicznych, politycznych i społecznych. Zmiany te odbyły się na drodze transformacji w kierunku gospodarki rynkowej i dostosowania się do standardów europejskich. Rolnictwo jako sektor gospodarki poddany został w skomplikowany sposób szeregowi zmian, w tym procesom modernizacji i restrukturyzacji. Jednym z kluczowych zadań okazało się sprostanie problemom społecznym i ekonomicznym w polskim rolnictwie. Doświadczenia państw zachodnich pokazują, iż na rozwój rolnictwa wpływ ma polityka makroekonomiczna. W warunkach gospodarki rynkowej decydujący wpływ na sektor rolno-spożywczy ma finalny popyt na produkty rolne i żywnościowe [Kowalski, A., 2009].

Oprócz wymiernych efektów przystąpienia do Unii Europejskiej warto podkreślić szereg zmian o charakterze niewymiernym. Zaliczyć można do nich usprawnienie funkcjonowania administracji, rozwój planowania rozwoju regionalnego, większa stabilność finansowa, rozwój partnerstwa publiczno-prywatnego, współpraca i wymiana doświadczeń pomiędzy regionami Europy [Czykier-Wierzba, D., 2010].

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej było i jest możliwością korzystania z transferów otrzymywanych głównie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) oraz Polityki Spójności.

2.4.1. Pomoc finansowa dla polskiego rolnictwa - mechanizmy wsparcia

Rolnicy inwestując w rozwój swoich gospodarstw coraz częściej korzystają z zewnętrznych źródeł finansowana, w tym programów rolno-środowiskowych, szeregu pożyczek z udziałem środków Unii Europejskiej.

W latach 2000-2006 do głównych źródeł finansowania rolnictwa i obszarów wiejskich w krajach Unii Europejskiej był Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) obejmujący Sekcję Gwarancji, Sekcję Orientacji. Z Sekcji Orientacji pochodziły środki na Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004-2006”. Natomiast z Sekcji Gwarancji pochodził Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006 oraz płatności bezpośrednie.

Lata 2007-2013 to okres nowej perspektywy finansowej. Wsparcie rozwoju było finansowane w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW).

36 Tabela 2 Charakterystyka Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 Środki wydane - stan na 31.12.2011 Działania Osi 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego 10 899 034 672,52

1.1 Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie 1.2 Ułatwienie startu młodym rolnikom

1.3 Renty strukturalne

1.4 Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów 1.5 Modernizacja gospodarstw rolnych

1.6 Zwiększenie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej 1.7 Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa

1.8 Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności 1.9 Działania informacyjne i promocyjne

1.10 Grupy producentów rolnych

Działania Osi 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich 8 837 265 812,85

2.1 Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich u innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania

2.2 Program rolnośrodowiskowy (płatności rolnośrodowiskowe) 2.3 Zalesienie gruntów rolnych oraz zalesiane gruntów innych niż rolne 2.4 Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy orz wprowadzenie instrumentów zapobiegawczych

Działania Osi 3 – Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej

2 515 900 246,91

3.1 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej 3.2 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw

3.3 Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej 3.4 Odnowa i rozwój wsi

Działania Osi 4 – Leader 290 985 668,31

4.1 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju 4.2 Wdrażanie projektów współpracy

4.3 Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów informacyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2009

37 Zgodnie z przepisami każdy kraj członkowski zobowiązany był do opracowania Krajowego Planu Strategicznego oraz Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 (Tab. 2).

Polityka Unii Europejskiej przez dłuższy okres swojej działalności traktowała problem rozwoju wsi marginalnie, skupiając się jedynie na rolnictwie. Rozwój wsi stanowił swoistą pochodną rozwoju rolnictwa. Od lat 90-tych XX wieku obserwuje się wzrost zainteresowania w polityce rolnej rozwoju obszarów wiejskich w celach stymulowania działania, zwiększenia zatrudnienie, zwiększenia dochodu oraz dalszego rozwoju (Rys. 11).

Szereg finansowanych mechanizmów wsparcia spowodował ożywienie rolnictwa oraz obszarów wiejskich. Rolnictwo, przemysł rolno-spożywczy oraz infrastruktura obszarów wiejskich są dziedzinami określającymi rozwój obszarów wiejskich [Wiatrak, A.P, 2010].

Rysunek 11 Ewolucja polityki rolnej w Unii Europejskiej

Źródło: opracowanie na podstawie [Wiatrak, A.P, 2010]

•płatności bezpośrednie •wspomaganie rynków rolnych •środowisko

•Programy strukturalne

1990

•płatności kompensacyjne •wspomoganie rynków rolnych •środowisko

•programy strukturalne

1996

•wsparcie prcesów dostosowawczych w rolnictwie •stabilizacja rynków rolnych

•płatności za ochronę naturalnego i kulturowego krajobrazu obszarów wiejskich

•wsparcie rozwoju obszarów wijeskich

2002

•wsparcie procesów dostosowawczych w rolncitwie •stabilizacja rynków rolnych

•płatności za ochronę naturalnego i kulturowego krajobrazu obszarów wiejskich

•wsparcie rozwoju obszarów wiejskich

38 Unia Europejska dąży obecnie do skutecznej realizacji strategii gospodarczej „Europa 2020”. W tym celu ustanowiono trzy zreformowane cele [Zagórski, M., 2012]:

 Opłacalna produkcja żywności,

 Zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi oraz działania na rzecz klimatu,

 Zrównoważony rozwój terytorialny.

Przez ostatnie dwadzieścia lat wspólna polityka rolna przeszła szereg zmian. Konsekwencją tych zmian była rezygnacji z płatności od wielkości i struktury produkcji na rzecz dopłat do dochodu gospodarstw rolnych, redukcją interwencji rynkowej oraz dalszym rozwojem obszarów wiejskich. W perspektywie 2014-2020 WPR zachowa swoją dotychczasową strukturę z podziałem na filar I (dopłaty bezpośrednie) oraz filar II (rozwój wsi). Dwa komplementarne filary WPR 2014-2020 dostosowują politykę rolną do uwarunkowań rynkowych, środowiskowych i społecznych. Celem nowej ramy ma być wsparcie także funkcji pozaprodukcyjnych oraz stworzenie podwaliny zrównoważonego rozwoju przy uwzględnieniu kryteriów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych. Ważną kwestią jest faktyczne wsparcie aktywnych rolników, który korzystają z gruntów rolniczych. Ma to wyeliminować tzw. „sofa farmers”, czyli właścicieli gospodarstw, który utrzymują ziemię tylko dla celów pozyskania dopłat bezpośrednich. [Czyżewski, A., Stępień, S., 2012] W ramach tych założeń realizowane będą mechanizmy wsparcia w latach 2014-2020.