Dobiegająca końca analiza papieskiego nauczania na temat po
bożności maryjnej stanowi szczególną zachętę, by spojrzeć jeszcze na polską maryjność. Jan Paweł II, w czasie wizyty ad limina Apostolo
rum polskich biskupów w 1993 roku, mówi wręcz o polskiej dro
dze maryjnej. Pragnie przez to wskazać na polski akcent w poboż
ności maryjnej; na to, że maryjność stała się specyfiką pobożności Polaków, kultury polskiej i tego wszystkiego, co wiąże się z codzien
nym życiem chrześcijańskim. To, co się nawiązało między Matką Bożą, Matką Kościoła, Królową Polski a Kościołem i Narodem w Polsce - zaznacza Papież - jest swego rodzaju przymierzem. Można mówić o jakiejś analogii do tego Przymierza, Starego czy Nowego, które Bóg zawarł z ludzkością144.
Polska pobożność maryjna ma wiele różnych form wyrazu. Zde
cydowana większość z nich - jak pielgrzymki, godzinki, nowenny, różaniec, koronacje, szkaplerz - nie wyróżnia jej od innych narodów.
Jest jednak wśród tych form wyjątkowa, która od lat stanowi polskie proprium - chodzi tu o przeróżne akty zawierzenia Matce Bożej. Droga ta biegnie wyraźnie od św. Maksymiliana Kolbe ku kardynałowi S. Wyszyńskiemu, który wszystko postawił na Maryję, oraz ku Jano
wi Pawłowi II - Totus Tuus. Zaś w wymiarze społecznym obejmuje ona cały naród polski. Zwykło się ją nazywać Aktem Jasnogórskim, ponie
waż Episkopat Polski z racji millennium chrztu nadał jej kształt Jasno
górskiego Aktu oddania Maryi w niewolę miłości za wolność Kościoła w Polsce i w świecie. Papież nawołuje do pogłębionej refleksji nad tym
143 RM 5 0 ; por. M . TH U RIA N , Maryja-ikona a zjednoczenie chrześcijan, „Ateneum Kapłańskie” 8 0 (1 9 8 8 ) t. 1 1 0 , 4 3 6 .
144 Cyt. za S. N O W A K, Polska duchow ość maryjna, w: Signum M a gn u m ..., 3 2 4 .
aktem i określa go jako polską drogę do nowego tysiąclecia i nowej ewangelizacji145. Jego wartość wynika nade wszystko z wielkich owo
ców, jakie wydal program duszpasterski z nim związany w połącze
niu z peregrynacją Jasnogórskiego Obrazu i to w okresie wielkiego zmagania się o duszę Polaków146. Papieskie wezwanie, by nadać ma
ryjne oblicze życiu społeczno-ekonomicznemu koresponduje w pełni z przesłaniem Redemptoris Mater, która ukazuje Maryję jako najdo
skonalszą ikonę wolności i wyzwolenia ludzkości i wszechświata147.
W tym sensie akt zawierzenia nie skłania człowieka do bezczynności, lecz wprost przeciwnie - stanowi zobowiązanie do życia i działania w sposób autentyczny i pełny Ewangelią. W polskiej drodze zawie
rzenia można więc widzieć syntezę chrystotypicznego i eklezjotypicz- nego kształtu pobożności maryjnej.
Osobny jej rozdział stanowi Jasna Góra ze swą Ikoną Czarnej M adonny14*. Papież z Polski - zwłaszcza podczas pielgrzymek do Ojczyzny - stał się szczególnym interpretatorem funkcji tegoż sank
tuarium. Bogate w treść wypowiedzi o nim można zgromadzić w czterech wątkach. Najpierw jest ono miejscem doświadczenia obecności Matki Bożej. Przyzwyczaili się [Polacy] - stwierdza Jan Paweł II - ze wszystkim przychodzić na Jasną Górę, aby m ówić o wszystkim swojej Matce - Tej, która tutaj nie tylko ma swój Ob
raz, swój Wizerunek, jeden z najbardziej znanych i najbardziej czczo
nych na całym świecie - ale która tutaj w jakiś szczególny sposób jest.
Jest obecna149. W tej samej homilii wskazuje on na jeszcze bardziej wewnętrzną łączność Maryi z narodem: Tyle razy przybywaliśmy tutaj [...], aby usłyszeć, jak bije serce Kościoła i serce Ojczyzny w Sercu Matki [...]. Jasna Góra jest sanktuarium Narodu150.
Drugie znaczenie Jasnej Góry to funkcja polskiej Kany, która pomaga usłyszeć słowa Maryi: Zróbcie wszystko, cokolwiek wam pow ie! (J 2 , 5). W ten sposób sam Chrystus został zaproszony w nasze dzieje, by okazać swą zbawczą moc. Na tej drodze Jasna Góra staje się szczególnym miejscem ewangelizacji. Słowo Dobrej Nowiny
145 Przemówienie Ojca ŚwiętegoJana Pawia II do biskupów polskich przybyłych z wizytą ad limina Apostolorum , w: Matka Odkupiciela Matką Kościoła. Dokum enty, Warszawa 1 9 9 0 , 3 62.
146 T A M Ż E ; por. T. SIUDY, Oblicza polskiej pobożności m aryjnej, w: T E N Ż E , Służebnica Pańska, N iepokalanów 1 9 9 5 , 1 69.
147 R M 3 7 ; por. Z . JABŁOŃSKI, Pielgrzymowanie z Maryją, „Ateneum Kapłańskie”
8 0 (1 9 8 8 ) t. 1 1 1 , 7 6 .
не Przekroczyć próg nadziei..., 1 58.
149 JA N PAW EŁ II, M acierzyńska obecność M aryi..., 4 4 . li0 T A M Ż E , 4 6 - 4 7 .
137
Zasadypobożności maryjnej w nauczaniuJana PawłaII
uzyskuje tutaj jakąś wyjątkową wyrazistość, a równocześnie zostaje jakby zapośredniczone przez MatkęiS\ W ostateczności prowadzi ono do nawrócenia. To jest chyba - konkluduje Papież - najbardziej pod
stawowy wymiar jasnogórskiego sześćsetlecial52.
Kolejną cechą polskiej pobożności maryjnej jest wymiar eklezjal
ny. Funkcja eklezjotwórcza Maryi wyraża się - komentuje T. Siudy myśl papieską - w apostolskim promieniowaniu Jasnej Góry i świadectwie życia pielgrzymującego tutaj ludu Bożego. Już samo pielgrzymowanie maryjne doskonale wyraża naturę Kościoła, który jest pielgrzymują
cym ludem Bożym. Zwłaszcza wielkie pielgrzymki jednoczą Kościół i objawiają jego hierarchiczny i charyzmatyczny charakter153.
I wreszcie odziaływanie narodotwórcze. Jasna Góra - głosi Jan Pawel II - jest wewnętrznym spoidłem życia Narodu, jest siłą, która chwyta głęboko za serce i trzyma Naród cały w pokornej a mocnej postawie wierności Bogu, Kościołowi i jego hierarchii [...]. Można na różne sposoby pisać dzieje Polski, zwłaszcza ostatnich stuleci, można je interpretować wedle wielorakiego klucza. Jeśli jednakże chcemy dowiedzieć się, jak płyną te dzieje w sercach Polaków, trzeba przyjść tutaj. [...] Trzeba usłyszeć echo całego życia Narodu w Sercu jego Matki i Królowej. A jeśli bije ono tonem niepokoju, jeśli odzywa się w nim troska i wołanie o nawrócenie, o umocnienie sumień, o uporządko
wanie życia rodzin, jednostek, środowisk - trzeba przyjąć to wołanie.
Rodzi się ono z miłości matczynej, która po swojemu kształtuje dziejo
we procesy na polskiej ziemi154. Wspomniana funkcja narodowotwór- cza nie sprzeciwia się jednak uniwersalistycznemu oddziaływaniu Jasnej Góry, albowiem to przecież z niej widać nie tylko Polskę, ale także Kościół cały w wymiarach krajów i kontynentów, cały w ma
cierzyńskim Sercu Maryi155.
Zaprezentowane opracowanie na temat zasad pobożności ma
ryjnej w nauczaniu Jana Pawła II nie tylko pomaga zapoznać się z myślą papieską, ale zarazem wystarczająco tłumaczy maryjną po
bożność obecnego Papieża, a zwłaszcza jego postawę całkowitego za
wierzenia Maryi - owo Totus Tuus. Z przytoczonych refleksji, pod
sumowań i ocen wyłania się oczywisty wniosek, że papieski wykład
151 T E N Ż E , Tyś wielką chlubą naszego narodu, w: Ja n Paweł II O M atce Bożej..., t. 2 , I7 9.
152 T A M Ż E , 1 8 0 ; por. J. NALASKOW SKI, Sanktuarium m aryjne, „Ateneum Kapłańskie” 8 0 (1 9 8 8 ) t . l l l , 1 0 9 .
153 T. SIUDY, Oblicza..., 1 7 3 ; por. JA N PAWEŁ II, Macierzyńska obecność M aryi..., 5 0 .
154 JA N PAW EŁ II, Macierzyńska obecność M ary i..., 4 7 . 1« C yt. za T. SIUDY, O blicza..., 1 7 3 .
o pobożności maryjnej zawiera cały szereg cennych przesłań pasto
ralnych. Stanowią one wezwanie nie tylko dla teologów, inspirując ich do pogłębionej interpretacji prawdy o pobożności maryjnej.
Są one ponadto zachętą do budowania mostów między rozchodzą
cymi się brzegami teologii i pobożności maryjnej. Jan Paweł II pró
buje wskazać na niezbędność tego typu konstrukcji, a równocześnie kreśli możliwość realnego scalenia refleksji naukowej i pobożności.
Pozwala to zrozumieć, jak wiele dokonał on w ciągu minionych dwudziestu pięciu lat dla uzdrowienia i kształtowania autentycznej pobożności maryjnej. Teraz zależy już tylko od teologów, pastorali- stów, kaznodziejów, katechetów i samych wiernych, na ile urze
czywistnione zostaną jego cenne intuicje.
O. dr Adam W ojtczak O M I U niw ersytet im. A dam a M ickiew icza (Poznań)
ul. Szkolna 1 2 P L - 6 4 - 2 1 1 O bra e-m ail: aw o jtczak @ o m i.o rg .p l