W Polsce zarejestrowanych jest dziÊ oko∏o 3,6 mln podmiotów gospodar-czych.3Prawie 1,7 faktycznie prowadzi dzia∏alnoÊç. 96% to firmy prywatne. Najlicz-niejszà grupà (a˝ 95%) sà mikroprzedsi´biorstwa (zatrudniajàce do 10 osób),4
za-zwyczaj funkcjonujàce tam, gdzie nie trzeba wielkiego kapita∏u i nak∏adów pracy wysokokwalifikowanej, czyli w handlu, naprawach, transporcie, us∏ugach budow-lanych, obs∏udze nieruchomoÊci i innych podmiotów gospodarczych.5 Ârednich firm jest w Polsce 0,8%, du˝e stanowià zaledwie oko∏o 0,1%. W porównaniu z 1990 rokiem liczba ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw wzros∏a o ponad 330%.
1
Sektorowy Program Operacyjny Wzrost KonkurencyjnoÊci Przedsi´biorstw na lata 2004-2006 (SPO WKP), wersja zatwierdzona przez Rad´ Ministrów 16.03.2004, str. 11.
2 Dane Eurostatu dla roku 2001 – dotyczà wy∏àcznie tzw. przedsi´biorstw aktywnych, czyli rzeczywi-Êcie prowadzàcych dzia∏alnoÊç gospodarczà. Ze wzgl´dów metodologicznych dane te ró˝nià si´ od publikowanych przez G∏ówny Urzàd Statystyczny, wykorzystywanych w dalszej cz´Êci rozdzia∏u.
3
Dane Krajowego Rejestru Urz´dowych podmiotów gospodarki narodowej REGON.
4 Zgodnie z definicjà obowiàzujàcà od 1 stycznia 2005 roku.
5 Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa w Unii Europejskiej, Polska Agencja Rozwoju
Najpopularniejszà formà prowadzenia interesów jest indywidualna dzia-∏alnoÊç osób fizycznych (79,5% ogó∏u przedsi´biorstw w Polsce). Na wzrost rejestracji wp∏yn´∏o mi´dzy innymi przechodzenie cz´Êci pracowników na samozatrudnienie. Spó∏ki cywilne i spó∏ki prawa handlowego to prawie 15% ogó∏u podmiotów gospodarczych. JeÊli ju˝ ktoÊ decyduje si´ na za∏o˝enie spó∏ki, najcz´Êciej wybiera form´ z ograniczonà odpowiedzialnoÊcià (95,4% wÊród spó∏ek kapita∏owych, a 82,6% wÊród spó∏ek ogó∏em). Równie˝ wÊród spó∏ek z udzia∏em kapita∏u zagranicznego a˝ 97% stanowià spó∏ki z o.o.
Wa˝nym zjawiskiem ostatnich lat by∏o znaczàce zmniejszenie si´ iloÊci firm paƒstwowych. W 1990 roku w Polsce by∏o 8453 przedsi´biorstw paƒ-stwowych. Do 30 wrzeÊnia 2003 roku sprywatyzowano 5503 z nich, cz´Êç znik∏a z rynku lub trafi∏a do samorzàdów lokalnych (proces komunalizacji). W 2003 roku Skarb Paƒstwa by∏ w posiadaniu ponad 1800 firm,6 dziÊ ma ich wcià˝ oko∏o 1400.7
Analizujàc wspó∏czesnà polskà przedsi´biorczoÊç warto podkreÊliç, ˝e systematycznie wyd∏u˝a si´ okres aktywnoÊci ma∏ych firm. Oznacza to obni-˝anie udzia∏u przedsi´biorstw funkcjonujàcych tylko rok lub dwa lata na rzecz tych, które istniejà d∏u˝ej ni˝ pi´ç lat. Âwiadczy to o coraz wi´kszej sta-bilnoÊci polskiego biznesu. JednoczeÊnie utrzymuje si´ szybkie tempo po-wstawania nowych podmiotów, zw∏aszcza rejestrowanie indywidualnych dzia∏alnoÊci gospodarczych, stymulowane dodatkowo przez ró˝nego rodza-ju programy wsparcia, szkolenia i inkubatory.
Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa (MSP) sà kluczowe dla promocji zatrud-nienia i wzrostu gospodarczego w Europie. Europejska Karta Ma∏ych Przed-si´biorstw uzna∏a je za kr´gos∏up europejskiej gospodarki i podkreÊli∏a ko-niecznoÊç ich wspierania.8
MSP stanowià podstaw´ regionalnego rozwoju, sà istotne dla funkcjonowania niezak∏óconej konkurencji i konsolidacji ryn-ku europejskiego.
6 SPO WKP, str. 12
7
Skarb Paƒstwa posiada dziÊ na wy∏àcznoÊç ok. 400 firm, w ok. 200 przedsi´biorstwach ma udzia∏y wi´kszoÊciowe, a w ok. 800 spó∏kach jest mniejszoÊciowym w∏aÊcicielem (dane Mi-nisterstwa Skarbu Paƒstwa).
8 Karta ta zosta∏a przyj´ta przez Rad´ Europejskà w 200 roku i zatwierdzona w dwa lata póê-niej przez kraje kandydujàce. Wi´cej w: Sprawozdanie w sprawie wdra˝ania Europejskiej
Z geograficznego rozk∏adu MSP wynika, ˝e powstajà znacznie cz´Êciej w miastach, na terenach zurbanizowanych, dysponujàcych lepszà infra-strukturà i wy˝szym poziomem kadr.9 Dzia∏ajà g∏ównie na rynkach lokal-nych. Jedynie oko∏o 14 tysiecy polskich firm tego sektora prowadzi dzia∏al-noÊç eksportowà, choç w ostatnich latach ich aktywdzia∏al-noÊç za granicà roÊnie (najwy˝sze obroty uzyskujà w krajach rozwini´tych).10Patrzàc jednak global-nie, udzia∏ MSP w ca∏ej polskiej wymianie handlowej zmniejszy∏ si´, g∏ów-nie ze wzgl´du na ekspansj´ du˝ych firm.11O ponad 2,2 miliony zwi´kszy-∏a si´ za to liczba osób w wieku produkcyjnym (63,5% mieszkaƒców w 2004 roku).12W latach 90. studia zwiàzane z przedsi´biorczoÊcià wybiera∏o coraz wi´cej m∏odych ludzi: 9,8% w 1990 roku i a˝ 27,9% w 1999 roku. SpoÊród studentów, którzy ukoƒczyli szko∏y wy˝sze, najwi´kszà liczb´ stanowià dziÊ absolwenci biznesu i administracji.13
Du˝ym wyzwaniem dla polskiej przedsi´biorczoÊci jest kwestia zatrudnie-nia. Nadmierne obcià˝enia nie sprzyjajà przyjmowaniu do pracy etatowej nowych pracowników. Jest to jedna z przyczyn, dla której Êrednia wielkoÊç polskiej firmy jest mniejsza ni˝ w UE i wynosi zaledwie ok. 3,3 osoby. W 2001 roku zatrudnieni w polskich przedsi´biorstwach stanowili jedynie oko∏o 6,2% ogó∏u pracowników w firmach dzia∏ajàcych na terenie UE. Jed-noczeÊnie trzeba podkreÊliç rol´ biznesu w zwalczaniu bezrobocia. Na po-czàtku XXI wieku w sektorze publicznym w Polsce pracowa∏o 32,2% wszyst-kich pracujàcych, a w sektorze prywatnym dwa razy wi´cej (67,8%).14 W 2005 roku polskie przedsi´biorstwa ∏àcznie zatrudnia∏y oko∏o 4,8 milio-na pracowników. Najwi´cej osób pracuje w mikrofirmach.15
Nadal znaczàcà rol´ w polskiej gospodarce odgrywajà przedsi´bior-stwa du˝e, czyli zatrudniajàce 250 osób i wi´cej. W 2001 roku funkcjo-nowa∏o ich oko∏o 4300. WÊród 500 firm o najwi´kszych obrotach domi-nujà pracodawcy prywatni (265 firm w 2001 roku), w ca∏oÊci lub w prze-9 Dokument przyj´ty przez Rad´ Ministrów, 17.06.2003r. „Przedsi´biorczoÊç w Polsce.
Raport.” str. 63
10Eksport towarów sektora MSP w latach 1993-2001 wzrós∏ z ponad 3 mld USD do oko∏o 15,8 mld USD, a import z 6,7 mld USD do ponad 30 mld USD.
11
Spadek w eksporcie z 47,7% w 1999 r. do 43,9% w 2001 r., spadek w imporcie w analo-gicznym okresie z 65,4% do oko∏o 59,4%.
12Narodowa Strategia SpójnoÊci, wersja z lutego 2006, str. 20.
13W 2002 roku by∏o to 35,2% ogó∏u studentów. Za: SPO WKP, str. 10.
14
SPO WKP, str. 10.
15
Biuletyn Statystyczny GUS. Dane nie obejmujà mikroprzedsi´biorstw. Podana liczba obej-muje zarówno w∏aÊcicieli firm, jak i osoby zatrudnione.
wa˝ajàcej cz´Êci nale˝àcy do kapita∏u zagranicznego, g∏ównie europej-skiego. Jednak sytuacja gospodarcza Polski wcià˝ w du˝ym stopniu zale-˝y od efektów ekonomicznych duzale-˝ych przedsi´biorstw paƒstwowych. Z pierwszej dziesiàtki najwi´kszych pracodawców w Polsce wi´kszoÊç na-le˝y do Skarbu Paƒstwa. Problemy restrukturyzacyjne tych przedsi´biorstw jeszcze przez wiele lat b´dà rzutowaç na sytuacj´ na rynku pracy i kondy-cj´ sektora finansów publicznych.
W latach 2003-04 przedsi´biorstwa prywatne generowa∏y oko∏o 79% PKB. Warto zaznaczyç, ˝e powoli wzrasta tak˝e udzia∏ ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w tworzeniu PKB: wynosi ju˝ prawie 50%.16 Trzeba jednak stwierdziç, ˝e ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa starej UE – przy nieco tylko wy˝szej skali zatrudnienia – wytwarzajà prawie dwie trzecie PKB, co ozna-cza, ˝e polskie firmy tego sektora MSP sà mniej wydajne.17
Ze zjawisk korzystnych dla polskiej przedsi´biorczoÊci wypada podkreÊliç znaczàcà popraw´ wyników finansowych w ostatnich trzech latach, co spo-wodowa∏o widoczny wzrost rentownoÊci.18 Dobra sytuacja finansowa po-zwoli∏a przedsi´biorcom skumulowaç znaczne Êrodki, co powinno si´ prze-∏o˝yç na wzrost inwestycji. Analizujàc wydatki przedsi´biorstw przemys∏o-wych mo˝na tak˝e zauwa˝yç stopniowe zwi´kszanie nak∏adów na innowa-cje.19 Trzeba jednak wyraênie stwierdziç, ˝e w porównaniu z krajami starej UE wydatki takie sà nadal stosunkowo niskie.
Na liÊcie podmiotów gospodarczych o najni˝szej (ujemnej) rentownoÊci znajdujà si´ du˝e przedsi´biorstwa przemys∏u ci´˝kiego, zw∏aszcza huty i kopalnie. Ich restrukturyzacja jest trudna, a skala potrzebnych zmian ogromna. Dodatkowo w gr´ wchodzà bolesne skutki spo∏eczne ich moder-nizacji (zw∏aszcza masowe zwolnienia), a tak˝e silna koncentracja tych przedsi´biorstw na okreÊlonym terenie, co mo˝e prowadziç do zaburzeƒ w regionalnej strukturze zatrudnienia.
Wyniki du˝ych przedsi´biorstw prywatnych z udzia∏em kapita∏u zagra-nicznego sà znacznie lepsze ni˝ przeci´tnie w gospodarce. Nie ust´pujà im wiele du˝e firmy polskie (100% polskiego kapita∏u lub z kapita∏em 16Sektor MSP wytworzy∏ w 2001 roku 48,4% PKB, w tym ma∏e firmy a˝ 39,4%.
17SPO WKP, str. 11.
18
W 2004 roku rentownoÊç brutto wynios∏a 5,6%, a rentownoÊç netto 4,5%.
19
Wzrost z 12,2 mld PLN w 2000 roku do 15,5 mld PLN w 2003 roku. Za: Narodowa Stra-tegia SpójnoÊci, str. 22.
mieszanym), których coraz wi´cej prowadzi dzia∏alnoÊç bardzo dochodo-wà. W sytuacji obni˝ajàcej si´ inflacji i poprawy koniunktury gospodar-czej jest tak˝e szansa na budowanie wspó∏pracy mi´dzy du˝ymi firami z sektorem MSP. 20