ROZDZIAŁ 3 Geneza i okoliczności narodzin imperializmu w Japonii
3.4 Porozumienie dżentelmeńskie w sprawie japońskich imigrantów w USA (1907)
„Niech w Afryce Południowej siedzą niepodzielnie Hotentoci, w Ameryce – Indianie, w Australii – te półmałpy, co czepiają się po drzewach, żyją surowymi owocami i porozumiewają się przy pomocy prawie nieartykułowanych dźwięków, a tymczasem rasy naszego, wyższego typu co tworzą cywilizację, co przekształcają powierzchnię ziemi w ten sposób, iż może ona sto razy tyle ludzi pomieścić, niech te rasy duszą się w przeludnionej Europie, nie rozszerzając poza jej granice swego panowania i swej cywilizacji i czekając, aż się zbliży „żółte niebezpieczeństwo”,
aż przyjdą ze wschodu barbarzyńcy, którzy nasz typ życia zniszczą. To będzie pięknie, sprawiedliwie i humanitarnie615
.
Roman Dmowski
(polityk, mąż stanu, minister spraw zagranicznych)
S
urowe zasady polityki samoizolacji sakoku panujące w Japonii do roku 1854, nie pozwalały jej mieszkańcom na wyjazdy za granicę. Uległo to zmianie po roku 1868, kiedy rząd w Tokio zdjął obostrzenia i sam zaczął organizować zagraniczne wojaże swym obywatelom, celem zapoznania ich z nowościami technologicznymi. Ta taktyka w dalszej perspektywie miała przyczynić się do modernizacji kraju. Głównymi celami emigracji japońskiej stały się Europa i Ameryka.Tymczasem rewolucja przemysłowa spowodowała, że potrzeba siły roboczej była większa niż kiedykolwiek. Jak podaje Hugh Brogan, podaż była zbyt mała w stosunku do popytu i konieczne stało się zwiększenie produkcji, a co za tym idzie zatrudnienia siły roboczej. Braki w zasobach ludzkich, zaczęto nadrabiać zatrudniając emigrantów616 . Pierwsi japońscy robotnicy przybyli do niezależnego Królestwa
615 R. Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka, Ligatur, Skultuna, 2007, s. 161.
616 Nastroje antychińskie pośród amerykańskich przedsiębiorców spowodowały, że zaczęli oni rekrutować pracowników spośród japońskich robotników. D. G. Gutiérrez, Walls and Mirrors: Mexican
Hawajów w 1885 roku 617. Większość z nich pragnęła osiedlić się w Stanach na stałe. Z łatwością dostosowali się do panujących w Ameryce norm i zwyczajów618. Jednakże stale wzrastająca liczba japońskich imigrantów spowodowała, że zaczęto na nich patrzeć podejrzliwie i traktować z dużą dozą ostrożności. Amerykanie obawiali się bowiem o zatrudnienie rodaków.
14 maja 1905 roku, w związku z rosnącym niezadowoleniem amerykańskich mieszkańców, utworzono Ligę Wykluczenia Azjatyckiego (ang. Japanese and Korean Exclusion League, Asiatic Exclusion League, w skrócie: AEL)619, która miała na celu zapobieganie imigracji ludności z Azji do USA. W 1905 roku Liga ustaliła następujące zasady:
1. Rozszerzenie Ustawy o wykluczeniu Chińczyków (ang. Chinese Exclusion Act)620 poszerzające nacje o Japończyków i Koreańczyków;
2. Wykluczenie japońskich pracowników i firm, które ich zatrudniają;
3. Wywarcie nacisków na kuratorium oświaty celem odseparowania japońskich dzieci od białych.
4. Wszczęcie kampanii propagandowej, aby poinformować o „zagrożeniu” Kongres i prezydenta621.
Członkowie Ligi kontestowali również fakt, że Amerykanie japońskiego pochodzenia (ang. Japanese Americans) nie mieszkali w obrębie swojej grupy, bądź w Chinatown (chiń. 唐人街)622, tylko byli rozproszeni po całym mieście.
W tym okresie około 93 japońskich uczniów pobierało naukę w 23 szkołach podstawowych. Do tej pory wszystkie dzieci uczyły się razem, a biali rodzice nie mieli z tego tytułu żadnych obiekcji. Jednak od czasu powstania Ligi, interweniowała ona Americans, Mexican Immigrants, and the Politics of Ethnicity, University of California Press, California 1995, s. 43.
617 Hawaje weszły do gospodarczej sieci USA pod koniec XIX wieku. Zostały zaanektowane do USA w 1898 roku, a stanem Unii stały się w 1959 roku. Demograficzny upadek rodzimych Hawajczyków był spowodowany naporem azjatyckich i europejskich chorób. To znacznie ułatwiło azjatycką emigrację na wyspy. Zob. H. Brogan, Historia Stanów Zjednoczonych…, dz. cyt., s. 436.
618 B. M. Hayashi, For the Sake of Our Japanese Brethren: Assimilation, Nationalism, and Protestantism Among the Japanese of Los Angeles, 1895-1942, Stanford University Press, California 1995, s. 41-55.
619 Na czele Ligi Wykluczenia Azjatyckiego stanął Schnellers. Stworzona została ona przez 67 związków zawodowych. J. Price, Orienting Canada: Race, Empire, and the Transpacific, UBC Press, Vancouver 2011, s. 19.
620 Chinese Exclusion Act została podpisana przez prezydenta USA Chestera A. Arthura 6 maja 1882 roku.
621
D. McFarland, A. Eng, The Japanese Question: San Francisco Education in 1906, Stanford University School of Education, California 2006, s. 1–11.
622 Chinatown- miejsce skupiające ludność pochodzenia azjatyckiego. Więcej o historii Chinatown [w:] S. P. Erie, H. D. Brackman, Beyond Chinatown: The Metropolitan Water District, Growth, and the Environment in Southern California, Stanford University Press, California 2006.
kilkakrotnie w kuratorium oświaty (ang. Board of Education, California, Kalifornijskie
kuratorium oświaty) w sprawie odseparowywania dzieci i przydzielenia ich do różnych
szkół. Kuratorium odmawiało tworzenia nowych placówek twierdząc, że istniejące szkoły są w stanie pomieścić wszystkich uczniów623
.
Po trzęsieniu ziemi, które miało miejsce w San Francisco 18 kwietnia 1906 roku, kuratorium wysłało 93 uczniów azjatyckiego pochodzenia do chińskiej szkoły podstawowej, zmieniając jednocześnie jej nazwę na Orientalna Szkoła Publiczna (ang.
The Oriental Public School). Obywatele amerykańscy japońskiego pochodzenia byli
oburzeni i zbulwersowani tym faktem. Takie postępowanie naruszało bowiem w jawny sposób traktat z 1894 roku, w którym zagwarantowane mieli prawo do emigracji624
. Przeniesienie uczniów do innej szkoły uznali za upokorzenie. Ubodło ich, że edukacja ich dzieci nie może być traktowana na równi z edukacją dzieci amerykańskich, zwłaszcza że po trzęsieniu ziemi transport był ograniczony i wielu uczniów nie mogło nawet dotrzeć do wyznaczonej przez kuratorium placówki.
Rozgniewani japońscy imigranci powiadomili media w Japonii o panującej w USA segregacji rasowej. Gazety w Tokio uznały podział dzieci za „obrazę ich narodowej dumy i honoru”625. Również japoński rząd zainteresował się sytuacją obywateli za granicami kraju. Postanowił dołożyć wszelkich starań, aby byli oni traktowani z szacunkiem.
W związku z nasilaniem się problemu, rządy amerykański i japoński postanowiły interweniować w tej sprawie, aby zachować pokój i dobre relacje między dwoma krajami. Prezydent Theodore Roosevelt w odpowiedzi na kryzys w dobrosąsiedzkich relacjach, skupił się na trzech aspektach rozwiązania problemu. Uważał, że należy: pokazać Japonii, że polityka Kalifornii nie odzwierciedla ideałów całego kraju, zmusić San Francisco do zlikwidowania polityki selekcji i ostatecznie rozwiązać problem japońskiej imigracji. W tym celu Roosevelt wysłał Sekretarza
623D. Leab, Encyclopedia of American Recessions and Depressions [2 volumes], ABC-CLIO, Santa Barbara, California 2014, s.356. Zob. H. Masuda, Rumors of War: Immigration Disputes and the Social Construction of American-Japanese Relations, 1905–1913,[w:]“ Diplomatic History”, 33 (Jan. 2009), s. 1–37.
624
Japońska imigracja stanowiła wówczas 1% ludności Kalifornii.
625Y. Park, The Dark Side: Immigrants, Racism, and the American Way, Universe 2012, s.120. Zob. także: D. Wyatt, Five Fires: Race, Catastrophe, and the Shaping of California, Oxford University Press, New York 1997; D. Nakanishi, T. Yamano, The Asian American Educational Experience: A Sourcebook for Teachers and Students, Routledge, London and New York 2014.
Handlu i Pracy Victora Howarda Metcalfa (1853–1936)626 do Kalifornii, aby zbadał skalę zjawiska rasowych animozji i wymuszenia odstąpienia od polityki nierównego traktowania obywateli amerykańskich japońskiego pochodzenia. Pertraktacje okazały się jednak bezskuteczne. Również próba wywarcia nacisku przez prezydenta na kuratorium nie przyniosła rezultatów.
Ostatecznie, 15 lutego 1907 roku, uzyskano w tej sprawie kompromis. Warunkiem przywrócenia dzieci do szkół publicznych było ograniczenie przez Roosevelta japońskiej imigracji. Rząd japoński ze swojej strony zgodził się na wstrzymanie przyznawania paszportów „robotnikom” próbującym wyjechać do USA, z wyjątkiem osób, które uprzednio uzyskały prawo pobytu w USA, a także z wyjątkiem rodziców, żon i dzieci rezydentów oraz osób, które posiadały udziały w amerykańskich przedsiębiorstwach rolnych627. Rząd federalny obiecał ochraniać prawa japońskiej mniejszości na terytorium USA. Amerykański Sekretarz Stanu Elihu Root (1845–1937) i japoński minister spraw zagranicznych Hayashi Tadasu (jap. 林 董, 1850–1913) zawarli w tej sprawie niespisane porozumienie tzw. porozumienie dżentelmeńskie, (jap. 日 米 紳 士 協 約 , Nichibei Shinshi Kyōyaku; ang. Gentlemen’s Agreement) [patrz: załącznik 18]. Notatka w tej sprawie, składająca się z sześciu punktów, została sporządzona rok później628
.
Wejście w życie porozumienia dżentelmeńskiego na jakiś czas załagodziło konflikt na tle rasowym na Zachodnim Wybrzeżu. Spowodowało jednak napływ do Ameryki fali tak zwanych „narzeczonych ze zdjęcia” (ang. picture bride). Pracujący w Stanach nieżonaci Japończycy mogli uzyskać prawo pobytu w USA dzięki zaaranżowanym przez swata małżeństwom. Odbywało się to w ten sposób, że swat przekazywał zainteresowanemu zawarciem związku małżeńskiego zdjęcia kandydatek na żonę, a ten wskazywał, która mu najbardziej odpowiada629
. Tym sposobem liczba ludności amerykańskiej rosła pomimo uzgodnionych w Porozumieniu limitów
626 Victor Howard Metcalf- amerykański polityk w gabinecie Theodora Roosevelta. Zob. B. Duignan, The Executive Branch of the Federal Government: Purpose, Process, and People, The Rosen Publishing Group, New York 2009.
627W. R. Browne (red.), Japanese-American Passport Agreement [w:] B.W. Huebsch, What's What in the Labor Movement: A Dictionary of Labor Affairs and Labor Terminology, New York, 1921; s. 261.
628R. T. Schaefer, Encyclopedia of Race, Ethnicity, and Society, SAGE Publications, New York 2008, s. 534. Gentlemen's Agreement of 1908 [w:]
http://www.upa.pdx.edu/IMS/currentprojects/TAHv3/Content/PDFs/Gentlemans_Agreement_1908.pdf (dostęp: 28.01.2015). Zob. także: Ch. E. Neu, An Uncertain Friendship: Theodore Roosevelt and Japan, 1906-1909, Harvard University Press, Cambridge 1967.
629 A. Y. Chai, Women’s history in public: “picture brides” of Hawaii. [w:] “Women's Studies Quarterly”, 1988, vol. 16, nr 1/2, s. 51-62.
dotyczących imigracji. Według spisu ludności z 1900 roku w Stanach Zjednoczonych przebywało 72 257 obywateli japońskich (42% mieszkało w Kalifornii), w 1920 roku spis ujawnił już 138 834 Japończyków (70% mieszkańców w Kalifornii)630. W USA wzrastały nastroje antyimigracyjne, które z czasem przerodziły się w konkretne postulaty polityczne. Argumenty przeciwników ludności azjatyckiej znalazły posłuch u władz stanowych Kalifornii, co w konsekwencji doprowadziło do uchwalenia szeregu ustaw imigracyjnych631. Porozumienie z 1907 roku nie zostało wpisane do uchwał ustalonych przez Kongres, lecz stanowiło umowę zawartą pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Japonią. Zostało ono unieważnione przez Ustawę Imigracyjną z 1924 roku, na podstawie której prawnie zakazano migracji Azjatów do USA.
630Census of 1900 [w:] https://www.census.gov/history/www/through_the_decades/overview/1900.html (dostęp: 16.02.2015); Census of 1910 [w:] https://www.census.gov/history/www/through_the_decades/overview/1910.html (dostęp: 16.02.2015); Census of 1920 [w:] https://www.census.gov/history/www/through_the_decades/overview/1920.html (dostęp: 16.02.2015).
631 J. J. Stephan, Hawaii Under the Rising Sun: Japan's Plans for Conquest After Pearl Harbor, University of Hawaii Press, Honolulu 2002, s. 12-14. Por. P. Finkelman, Race, Federalism, and Diplomacy: The Gentlemen’s Agreement A Century Later, [w:] “Osaka University Law Review”, nr. 56, 2009, s. 1-30.
3.5 Układ Root-Takahira odnośnie respektowania niezależności terytoriów USA