Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku w Stanach Zjednoczonych Ameryki

Stany Zjednoczone składają się z pięćdziesięciu stanów i jednego dystryktu federalnego – Kolumbia, ze stolicą kraju: Waszyngton. Władzia wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza wykonywana jest na dwóch szczeblach: federalnym i stanowym. Cechą charakterystyczną amerykańskiego ustroju jest jego dualizm, przyznający pierwszeństwo prawu federalnemu538. Zgodnie z konstytucją, ustawy federalne oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią nadrzędne prawo w kraju, wiążąc wszystkie sądy stanowe, niezależnie od postanowień lokalnych przepisów⁵³⁹.

Ustawodawstwo federalne składa się z pięćdziesięciu czterech sekcji dotyczących540: administracji rządowej, bezpieczeństwa wewnętrznego, armii, systemu bankowego, prawa upadłościowego, rolnictwa, edukacji, cła, handlu, marynarki wojennej, kolei, telekomunikacji, poczty, prawa pracy, transportu oraz opieki medycznej. Wszystkie wymienione zagadnienia nie podlegają regulacjom prawa stanowego. Prawo stanowe posiada zatem kompetencje do stanowienia prawa na terenie danego stanu, we wszystkich obszarach życia swoich mieszkańców z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla prawa federalnego541.

538Por. P. Sarnecki, Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Kraków 2008, s. 79

539The Constitution of the United States, National Center for Constitutional Studies, Washington D.C. , 2010, s. 15-16

540United States Code, http://uscode.house.gov/download/download.shtml

147 Jak wynika z powyższego, prawo spadkowe nie jest dziedziną zarezerwowaną dla prawa federalnego. Oznacza to, iż w całości podlega prawom stanowym, uchwalanym i obowiązującym na terytorium poszczególnych stanów. Brak harmonizacji na poziomie federalnym, nie świadczy jednak w praktyce o konieczności występowania znaczących rozbieżności w procesie nabycia spadku w poszczególnych stanach. Pomimo pełnej autonomii w zakresie stanowienia lokalnego prawa, w ustawodawstwie wszystkich stanów istnieją wspólne punkty w obszarze głównych mechanizmów nabywania spadku. Wynika to z faktu, iż prawo spadkowe w Stanach Zjednoczonych oparte jest na podobnych zasadach do reguł obowiązujących w Anglii i Irlandii, gdyż amerykański system prawa (common law) wywodzi się bezpośrednio z prawa angielskiego. Jedynym stanem, w którym występuje przewaga prawa skodyfikowanego (civil law) jest Luizjana, gdzie równolegle obowiązuje common law i system prawa cywilnego542.

Śmierć spadkodawcy wywołuje zatem konieczność powołania zarządcę majątku spadkowego. W zależności od tego, czy do dziedziczenia dochodzi w oparciu o testament czy przepisy ustawowe będzie to wykonawca lub administrator. Analogicznie jak w omawianych uprzednio państwach z grupy common law, funkcja zarządcy może okazać się rolą przytłaczjącą i ponad siły dla osoby pozbawionej doświadczenia i znajomości reguł prawa spadkowego. Niezależnie od negatywnych aspektów tej pracy, w amerykańskiej literaturze podkreślany jest wymiar socjologiczny i ambicjonalny tej funkcji. „Ta praca na końcu dostarczy Ci olbrzymiej satysfakcji, będzie przejawem uhonorowania ostatniej woli zmarłego i niekwestionowalnym darem dla osób żyjących. Jest to forma powiedzenia do widzenia i pójścia naprzód”543.

Stopień trudności pracy wykonawcy/ administratora niewątpliwie zależy od ilości przygotowań poczynionych przed śmiercią spadkodawcy. Wpływ na tempo działań będzie mieć poziom zorganizowania zmarłego, porządek w jego dokumentacji, wiedza zarządcy na temat sytuacji materialnej spadkodawcy jak również postawa rodziny w stosunku do osoby regulującej sprawy majątkowe zmarłego. W zależności od konkretnych okoliczności, praca zarządcy może być stosunkowo prosta lub też przyprawiać o ból głowy.

Osoba pełniąca funkcję zarządcy – w pierwszej kolejności - przeprowadza inwentaryzację dokumentacji. Jest to podstawowy krok przez zwróceniem się do sądu z oficjalnym wnioskiem o przyznanie upoważnienia do administrowania majątkiem zmarłego (probate). Zgromadzone

542P. Laidler, Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki, przewodnik, Kraków 2007, s. 130

148 dowody muszą uwzględniać: testament spadkodawcy544; jego instrukcję dotyczącą sposobu pochówku; akty własności nieruchomości i ruchomości (np. samochodu, jachtu); umowy określające wysokość zobowiązań, identyfikacje wszystkich wierzycieli, potwierdzenie dokonanych płatności za pogrzeb, opiekę medyczną w szpitalu przed śmiercią, a także zawierać pełną listę składników majątku z ich wartością rynkową545.

Kolejną czynnością jest określenie podstawy opodatkowania i uregulowanie należnych podatków, w tym podatku od nieruchomości, podatku od spadku oraz – jeśli wymagany - podatku federalnego⁵⁴⁶. Po opłaceniu zobowiązań fiskalnych należy spłacić zaciągnięte pożyczki i kredyty, uregulować zadłużenie na karcie kredytowej, zlikwidować debet na rachunku bankowym, opłacić rachunki i rozliczyć pozostałych wierzycieli547.

Ostatnim etapem w procesie zarządzania majątkiem jest przekazanie majątku beneficjentom. Ta czynność wykonywana jest na samym końcu, w oparciu o dobra i środki pozostające po uregulowaniu wszelkich zobowiązań zmarłego. W przypadku nieprawidłowości w rozdysponowaniu majątku bądź błędów w regulowaniu zobowiązań fiskalnych i pozafiskalnych, wykonawca/ administrator ponosi pełną odpowiedzialność materialną i karną. Zakres odpowiedzialności różni się w poszczególnych stanach. Zawsze jednak oznacza obowiązek zwrócenia równowartości szkody, a w przypadku niektórych stanów dodatkowo konieczność zapłacenia grzywny stanowiącej niekiedy wartość dokonanego zaniedbania548.

Przekazywane dobra nie mogą również stracić na wartości w toku przekazywania majątku spadkobiercom. Powinny zostać odpowiednio zabezpieczone przez zniszczeniem, kradzieżą lub

544Niektóre stany nie wymagają załączenia oryginału testamentu. Sąd stanu Georgia, w sprawie Westmoreland v. Tallent, uznał, iż ze względu na brak możliwości odnalezienia oryginału, dopuszcza wykorzystanie kopii ostatniej woli potwierdzonej pod przysięgą przez prawnika i notariusza odpowiedzialnego za sporządzenie oryginalnego dokumentu w przeszłości. Westmoreland v. Tallent, 549 S.E. 2d 113 (Ga. 2001).

Sąd w New Jersey zaakceptował niepodpisany testament, w którym znajdowała się adnotacja iż oryginał został wysłany pocztą do egzekutora. Niestety oryginalny egzemplarz nigdy nie dotarł do adresata, dlatego sąd zdecydował się na akceptacje niepodpisanej kopii. In re Estate of Ehrlich, 47 A.3d 12 (N.J. Super. Ct. App. Div. 2012)

http://www.leagle.com/decision/In%20NJCO%2020120629475/IN%20RE%20ESTATE%20OF%20EHRLICH

Sąd w stanie Floryda zaakceptował elektroniczną wersję testamentu znajdującego się w komputerze prawnika odpowiedzialnego za prowadzenie spraw cywilnych zmarłego, argumentując iż jest to zgodnie z prawem stanowym Smith v. DeParry, 86 So.3d 1228 (Fla. App. 2012)

545G.M. Nickel, Probate and settle an estate in Florida, Illinois 2006, s. 111

546United States code annotated, Eagan 2002, s. 20 Podatek federalny jest wymagany w przypadku nieruchomości, których sumaryczna wartość przekracza 5,5 miliona dolarów.

547M.C. Jasper, Executors and personal representatives: rights and responsibilities, New York 2003, s. 16

149 stratą. Dotyczy to domu, zaparkowanego samochodu oraz inwestycji finansowych. W przypadku dwóch pierwszych aktywów, rolą zarządcy jest podjęcie działań zapewniających bezpieczeństwo środków trwałych. W stosunku do lokat lub inwestycji kapitałowych, nadrzędnym celem nie jest dalsze pomnożenie zgromadzonych środków lecz zabezpieczenie posiadanych funduszy przed ewentualną stratą549.

Jak wynika z powyższej analizy, praca wykonawcy/ administratora jest bardziej misją niż pracą. Skierowana jest przede wszystkim do osób uczciwych, charakteryzujących się wysokimi standardami etycznymi i moralnymi. W sytuacji braku wymienionych cech, majątek spadkobierców może stracić na wartości, zostać sprzedany poniżej wartości rynkowej lub nienależycie zabezpieczony ze stratą. Są to w mojej opinii kolejne argumenty przemawiające za dysfunkcjonalnością powyższego mechanizmu prawnego w państwach stosujących common law.

Realizacja funkcji administratora/ wykonawcy podatna jest również na malwersacje finansowe zarządców, skłonnych do złamania prawa w celu uzyskania korzyści materialnych z majątku zmarłego. Głośną historią w Stanach Zjednoczonych był przypadek kobiety, która pełniąc funkcję administratora swojej matki, celowo zaniżyła rzeczywistą wartość pozostawionego majątku, aby przekazać mniejszą kwotę należnego spadku swojemu rodzeństwu i ojcu. Wysokość zdefraudowanej kwoty wynosiła 460.000$. Córka zadeklarowała przed sądem kwotę 60.000$, kiedy faktyczna wartość majątku pozostawionego przez matkę wynosiła pół miliona dolarów550. Postepowanie administratora naraziło rodzinę na wymierne straty finansowe i zakończyło się półtorarocznym więzieniem dla niej i jej małżonka.

Powyższy kazus obrazuje ryzyko związane z angażowaniem osób – nawet z grona najbliższej rodziny. W przepisach praw stanowych znajdują się co prawda wytyczne dotyczące kryteriów jakie powinien spełnić kandydat do pełnienia wymienionej funkcji. Jednak mimo wszystko nie gwarantują one wyeliminowania wymienionych zagrożeń. I tak, każde stanowe ustawodawstwo wskazuje, iż wykonawcą/ administratorem nie może zostać osoba skazana prawomocnie za przestępstwo. Niektóre stany zakazują również powierzenia roli zarządcy osobom niemającym obywatelstwa amerykańskiego, z wyjątkiem osób będących najbliższą rodziną zmarłego551. Stan Nowy Jork zabrania pełnienia funkcji wykonawcy cudzoziemcom, jeśli Ci nie mieszkają na

549M. Randolph, The executors…op.cit., s. 6

550B.R. Ballou, Brockton woman sentenced after cheating her siblings out of thousands in settlement in mother's death, Boston 2012

Http://www.sawlaw.com/Our-Law-Blog/2012/January/Estate-Administrator-Caught-Cheating-Siblings-of.aspx

150 terytorium stanu552. Oba ograniczenia mają na celu wyeliminowanie potencjalnego braku wpływu sądownictwa stanowego na osobę, która ze względu na swoją przynależność narodową lub stanową nie podlega jurysdykcji stanowej.

Ze względu na szeroki wachlarz obowiązków i brak praktycznego przygotowania prawniczego, wykonawca/ administrator może zrzec się obowiązku pełnienia powyższej funkcji. Sąd wskazuje wówczas inną osobę. W większości stanów obowiązują przepisy regulujące krąg i sekwencje osób. Są to kolejno: małżonek lub partner w przypadku zarejestrowanego związku, dzieci zmarłego, jego wnuki, rodzicie, pozostali spadkobiercy, beneficjenci ostatniej woli, a w przypadku braku powyższych osób - wierzyciel dążący do zaspokojenia swoich należności. Brak akceptacji do pełnienia wymienionej funkcji przez kogokolwiek z przytoczonych interesariuszy, wymaga od sądu powołania administratora publicznego, odpowiedzialnego za przeprowadzenie postepowania spadkowego z ramienia administracji stanowej⁵⁵³.

Kolejnym mankamentem amerykańskiego prawa spadkowego jest możliwość wskazania kilku wykonawców w testamencie. Teoretycznie, takie rozwiązanie powinno być korzystne dla wykonawcy, gdyż umożliwia podział zadań pomiędzy dwie lub więcej osób – redukując czas i zaangażowanie poszczególnych osób. W praktyce jednak, działanie każdego z wykonawców wymaga akceptacji pozostałych. Jest to konsekwencja solidarnej odpowiedzialności podmiotów. Zwiększa to zatem kompleksowość postępowania, bez wyraźnych korzyści dla poszczególnych osób zaangażowanych w pracę554.