Powody pozostania przy imieniu zakonnym

Jak wynika z analizy zebranego materiału, 98% sióstr, mimo możliwości powrotu do imienia chrzestnego, pozostało przy imieniu zakonnym.

Dla około 20% najważniejszym powodem takiej decyzji była wierność podjętej de-cyzji – najczęściej same ją podjęły, tylko w 3 wypadkach imię nadała im przełożona, lecz i wtedy czerpały radość ze świadomości nowego życia. Właśnie wśród nich znajdują się sio-stry, których imiona mają związek z predykatami.

Nie miałam żadnego zamiaru do zmiany imienia, ponieważ czułam się bardzo związana z Matką [Franciszką Popiel], z tego tytułu, że jak gdyby w niej upatrywałam model osoby konsekrowanej.

Model człowieka, który był cały naprawdę poddany Panu Bogu. I dlatego też czułam z nią taką niesa-mowitą, duchową więź. I właściwie miałam też taki kontakt poprzez modlitwę, czytanie jej pism (bo mamy duże zbiory jej listów, jej nauk). (…) Wielokrotnie byłam też w Asyżu i też miałam okazję głębiej poznawać tę duchowość jego [św. Franciszka] i prostotę, i takie przylgnięcie do tajemnicy samego Jezusa. On jak gdyby odtwarzał swoim życiem samego Jezusa (wywiad z M. Franciszką Sa-gun, oprac. własne).

Najczęstszą jednak przyczyną było przyzwyczajenie się do posługiwania się imie-niem zakonnym. Podawały ją niejednokrotnie te siostry, którym przełożona nadała imię, a które się spodobało (nierzadko dopiero po jakimś czasie). Dwie siostry zniechęciła po prostu formalna droga otrzymania akceptacji.

Dla trzech sióstr – s. Felicyty, s. Ancilli i s. Dominiki najważniejszym czynnikiem po-twierdzającym brak chęci do zmiany była świadomość znaczenia imienia zakonnego i duchowe utożsamianie się z nim.

66

Zakończenie

Zaprezentowany materiał uwidocznia specyfikę żeńskiego imiennictwa zakonnego. Ze-stawienie imion zakonnych z chrzestnymi pozwala na bardziej wyraziste dostrzeżenie różnic i podobieństw przede wszystkim w aspekcie socjolingwistycznym. Całościowy materiał an-troponimiczny ujawnia związek z kultem świętych (pod względem genezy w obu kategoriach imion najliczniejszą grupę stanowią imiona pochodzące od świętych) oraz leksykę odnoszącą się do wartości chrześcijańskich. Zarówno rodzice, jak i nowicjuszki czy Matki Generalne korzystały przede wszystkim z takich źródeł jak Biblia czy kalendarz świętych Kościoła.

Wśród imion zakonnych zdecydowaną rzadkość stanowią imiona o pochodzeniu sło-wiańskim, rodzimym, za to niemal dwa razy więcej występuje imion o proweniencji łaciń-skiej. W omawianym zbiorze nie występują również antroponimy związane z bohaterami świeckimi. Równocześnie liczniejsze są imiona pochodzące od imion lub nazwisk męskich (Ojców i Doktorów Kościoła).

Porównując motywacje, którymi kierowano się przy wyborze imienia chrzestnego i zakonnego, należy zwrócić uwagę na okoliczności, które mu towarzyszyły oraz jakie cele chciano osiągnąć. Widać wyraźnie, że podczas nadawania imienia chrzestnego kierowano się najczęściej aspektami rodzinnymi – dziedziczeniem imienia, tradycjami itp., a przy wybiera-niu imienia zakonnego przeważały powody religijne. Wyjątkowym wypadkiem jest siostra, której niejako instytucjonalnie nadano zarówno imiona chrzestne – Bronisława Kazimie-ra (przez władze hitlerowskie), jak i imię zakonne – Romana – przez Matkę GeneKazimie-ralną.

Motywacje świeckie, a szczególnie rodzinne są na tyle silne, że występują u tych sióstr, które samodzielnie decydowały o wyborze imienia zakonnego. Siostry zakonne sięgały wtedy do tradycji „dziedziczenia” imienia (jak w wypadku siostry Kwiatkowskiej czy Wój-cik), czyli typowych motywów wybierania imienia chrzestnego. W paradygmacie motywacji religijnych zmianie uległa funkcja danego świętego lub świętej. W imiennictwie zakonnym często patrona nie wybiera się, jak zdarza się to w wypadku imion chrzestnych, by czuwał nad osobą noszącą jego imię, lecz po to, by dana siostra nosząca imię zakonne wpatrywała się w jego przykład życia i naśladowała jego czyny w celu osiągnięcia własnej świętości.

67

Trzeba zauważyć, że samo imię chrzestne nie miało wpływu na wybór imienia zakon-nego (wyjątkami są siostry, które kierowały się znaczeniem imienia chrzestzakon-nego – by zakonne miało takie samo), lecz pojawiały się różnorodne tendencje, motywy wyboru imienia zakon-nego typowe dla imiennictwa chrzestzakon-nego.

68

Summary

The onomastic analysis of the chosen baptismal and monastic names of the sisters from the Congregation of the Ursulines of the Antagonizing Heart of Jesus

Keywords: onomastic, antroponomy, baptismal names, monastic names, motivation

The subject of the elaboration are the monastic names of the sisters from the Congre-gation of the Ursulines of the Antagonizing Heart of Jesus bestowed upon them before the second Vatican Council and their baptismal names studied with regard to a.o. the sociolingu-istic aspect. In the first (theoretical) part of the elaboration there are demonstrated purposes, methods and the characteristics of the material as well as the history of the Congregation and the Ursulines’ apostolic activity. In part two an analysis was performed of material which contains information about the origin, construction, etymology, and above all about the mo-tivation of these. The last part contains a presentation about relations between the baptismal name and the monastic name.

69

BIBLIOGRAFIA

 Bojarska T., 1989, W imię trzech krzyży, Warszawa.

 Borek H., 1978, Socjolingwistyczne aspekty imiennictwa, „Onomastica”, XXIII, s. 163–175.

 Borkowska M., 1996, Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII–XVIII wieku, Warszawa.

 Borkowska M., 2004, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, T. I: Polska Zachodnia i Północna, Warszawa.

 Borkowska M., 2005, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, T. II:

Polska Centralna i Południowa, Warszawa.

 Borkowska M., 2008, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, T. III:

Wielkie Księstwo Litewskie i Ziemie Ruskie Korony Polskiej, Warszawa.

 Breza E., 2013, Nazwy zakonów i zgromadzeń zakonnych żeńskich, [w:] „Slavia Occidentalis” 70/1, s. 35-62.

 Bubak J., 1993, Księga naszych imion, Wrocław.

 Bystroń J. S., 1938, Księga imion w Polsce używanych, Warszawa.

 Doroszewicz K., 2013, Z imieniem przez życie. Psychologiczne aspekty imion ludzkich, Warszawa.

 Flisek A., Żelazowska D. (red.), 2014, Kodeks prawa kanonicznego, Warszawa.

 Fros H., Sowa F., 1995, Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny, Kraków.

 Fros H., Sowa F., 2004, Księga imion i świętych, t. 1-6, Kraków.

 Górska U., Kosicka A., Ledóchowska J. i in. (red.), 1981, Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego. Szkic historyczny – stan aktualny, Poznań-Warszawa.

 Grzenia J., 2002, Nasze imiona, Warszawa.

 Jadwiżanki 2017: http://www.jadwizanki.pl/?wpis-patron=kult-sw-jadwigi-krolowej [dostęp 18.05.2017].

 Kaleta Z., 2005, Historia i stan dzisiejszy onomastyki w Polsce. Publikacje ono-mastyczne. Instytucje, [w:] Rzetelska-Feleszko E. (red.), Polskie nazwy własne.

Encyklopedia, Kraków, s. 83-93.

 Kaleta Z., 2005, Kierunki i metodologia badań. Terminologia, [w:] Rzetelska-Feleszko E. (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia, Kraków, s. 45-82.

 Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego, 2005, Kielce.

70

 Kopertowska D., 1994, Ewolucja motywacji w imiennictwie, „Język Polski”, LXXIV, s. 22–33.

 Krawczyk-Tyrpa, 2004, Imiona zakazane i unikane, [w:] Pająkowska-Kensik M. i Czachorowska M. (red.), Nazwy mówią, Bydgoszcz.

 Kupis B., 1991, Nasze imiona, Warszawa.

 Kupis B., 1999, Najciekawsze imiona, Warszawa.

 Kupiszewski W., 1991, Dlaczego Agnieszka a nie Ines? Wybierz imię dla swego dziecka, Warszawa.

 Ledóchowska J., 1998, Życie i działalność Julii Urszuli Ledóchowskiej, Warszawa.

 Łapińska M., 2004, Motywacje wyboru imion zakonnych w Zgromadzeniu Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny [w:] Pająkowska-Kensik M.

i Czachorowska M. (red.), Nazwy mówią, Bydgoszcz.

 Łuczak Cz. (red.), 1987, Położenie ludności polskiej w Kraju Warty 1939-1945.

Dokumenty niemieckie, Poznań, s. 321-324.

 Majewski M., 2015, Tajemnice biblijnych imion, Kraków.

 Malec M., 1992, Miejsce imion biblijnych w antroponimii polskiej, [w:] Biblia a kultura Europy, Łódź, s. 86-94.

 Malec M., 1996, O imionach i nazwiskach w Polsce. Tradycja i współczesność, Kraków.

 Malec M., 2001, Imię w polskiej antroponimii i kulturze, Kraków

 Malec M., 2004, Nazwy osobowe — ich rodzaje, pochodzenie i funkcje, [w]: Mró-zek R. (red.), Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej, Katowice.

 Malec M., 2005, Imiona, [w:] Rzetelska-Feleszko E. (red.), Polskie nazwy własne.

Encyklopedia, Kraków, s. 97-118.

 Przybylska V., 2008, Imiona zakonne Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety prowincji nyskiej w XIX wieku, [w:] „Studia śląskie” tom LXVII, s. 217-229.

 Przybył M., (red.), 2002, Sobór Watykański II: konstytucje, dekrety, deklaracje:

tekst polski, nowe tłumaczenie, Poznań.

 Reguła św. Augustyna i Konstytucje Instytutu Sióstr Urszulanek Najświętszego Serca Jezusa Konającego, 1938, Pniewy.

 Rzetelska-Feleszko E., 2005, Przedmowa, [w:] Rzetelska-Feleszko E. (red.), Pol-skie nazwy własne. Encyklopedia, Kraków, s. 9-11.

 Sochacka S., 2003, Imiennictwo żeńskich zgromadzeń zakonnych, [w:] Biolik M.

(red.), Metodologia badań onomastycznych, Olsztyn, s. 245–254.

 Susłowska T. (red.), 1991, Zawsze w PRAWDZIE. Matka Franciszka Popiel, ur-szulanka SJK 1916-1963, Warszawa.

71

 Szewczyk Ł. M., 2000, Kultowe i kulturowe znaczenie imiennictwa wybranych polskich zakonów żeńskich (na przykładzie imion sióstr franciszkanek), [w:] Inspi-racje chrześcijańskie w kulturze Europy. Materiały z konferencji 11–14 maja 1999 r., Łódź, s. 429–444.

 Tischner J., 2003, O człowieku. Wybór pism filozoficznych, Wrocław, s. 314-322.

 Umińska-Tytoń E., 2003, Niektóre kulturowe aspekty imiennictwa polskiego, [w]:

Kaleta Z. (red.), Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, War-szawa, s. 121–147.

 Urszulanki 2017: www.urszulanki.pl [dostęp: 6.02.2017].

 Ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz.U. 2008 Nr 220 poz. 1414) [dostęp z Internetowego Systemu Aktów Prawnych, www.isap.sejm.gov.pl z dnia 5.05.2017 r.]

 Wieczorek E., 2011, Męskie imiona zakonne jako specyficzna warstwa antropo-nimii polskiej, [w:] Fijałkowska-Janiak I. i in. (red.), Zbliżenie. Literatura — kultu-ra — język — tkultu-ranslatoryka, Gdańsk.

 Wieczorek E., 2010, Imiona sióstr karmelitanek Dzieciątka Jezus z drugiej połowy XX wieku, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, V, nr 80.

 Zgromadzenie Sióstr Urszulanek SJK, 1998, Szary Dom w Warszawie, Warszawa.

 Zmuda E., 2015a, Imię zakonne - znakiem religijności i tożsamości, [w:] Cyran G., Skorupska-Raczyńska E. (red.), Język tożsamości, Gorzów Wielkopolski, s. 209-222.

 Zmuda E., 2015b, Maria jako imię zakonne, „Onomastica”, R. 59, s. 137-151.

72

ANEKS

Zamieszczam przykładową transkrypcję nagrania wywiadów z urszulankami, z siostrą zakonną Alicją Leśniewską (s. Zofią) z domu zakonnego w Pniewach.

WM – Weronika Milczarczyk AL – Alicja Leśniewska

WM: Piszę pracę dyplomową o imionach chrzestnych i zakonnych i chciałabym o tym z siostrą porozmawiać.

AL: Dobrze, w takim razie czekam na pytania.

WM: To może najpierw zapytam o imię zakonne – dlaczego Zofia? Czy siostra przełożona nadała to imię czy siostra dała propozycję, jak to wyglądało?

AL: Dałam propozycję i została uznana. Bo jednocześnie chciałam mieć swoje, ale to był taki okres, że trzeba było zmienić.

WM: A czy siostra przedstawiła kilka propozycji czy tylko tą jedną?

AL: Dałam tylko tą jedną.

WM: A czy siostra to jakoś motywowała?

AL: Chciałam, żeby było takie proste, znane, a nie jak wtedy miały siostry niektóre prze-kształcenia z łaciny albo ze Starego Testamentu, to mi nie odpowiadało, chciałam mieć takie proste.

WM: Rozumiem. I siostra przełożona zgodziła się na takie imię od razu?

AL: Tak, tak.

WM: A siostry imię chrzestne Alicja? Czy siostrze się podobało?

AL: Alicja Anna jeszcze. Czy mi się podobało? Owszem, podobało mi się. Tylko nie było ta-kiej świętej jeszcze i dlatego nie mogłam zostać tylko przy imieniu Alicja.

WM: I dlatego trzeba było wybrać drugie imię?

AL: Tak, tak, bo to był jeszcze inny okres, księża się nie zgadzali. Ale jedno i drugie imię, i trzecie mi się podoba.

73

WM: A czy imię Alicja rodzice nadali siostrze dlatego, że gdzieś usłyszeli na przykład czy w innych okolicznościach?

AL: Myślę, że usłyszeli, bo ktoś w rodzinie, starszy, z Lublina akurat, to właśnie był tak na-zwany i wiem, że stąd to imię przyszło po prostu.

WM: A po Soborze Watykańskim II siostra została przy swoim imieniu zakonnym?

AL: Zostałam. Bo można przejść było do starego, zwłaszcza że pojawiła się już jakaś Alicja święta, ale zostałam przy swoim. Tak jakoś jeszcze odkryłam jakąś głębię tego imienia.

WM: Bo siostra się przyzwyczaiła już do tego, że tak się nazywa?

AL: Od razu się pogodziłam, nie miałam żadnych zastrzeżeń.

WM: A jaki ma siostra predykat?

AL: Od Ducha Świętego.

WM: I czy to było jakoś związane z imieniem?

AL: Tak, było, ale nie chcę o tym mówić.

WM: Dobrze, rozumiem. To było wszystko o co chciałam siostrę zapytać. Bardzo dziękuję za pomoc!

AL: To ja zawołam następną siostrę. Szczęść Boże!

W dokumencie Analiza onomastyczna wybranych chrzestnych i zakonnych imion sióstr ze Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego (Stron 68-76)