• Nie Znaleziono Wyników

!

SH X

■a% s r |

\ ^ ч Л

! ч/·*. νΛ

i

p t S c h n i cc.

ü pcln iizn а.

JOLQD

c,czek

r

pOyiói

UDRLYLDLp

d , w w

s a ' s c

R ye. 3, P ro fil w schodni wykopu IV . A r 202, ćw. С (p - poziom osadniczy)

S    H  NRQVWUXNFMH F LUH Z LLLD WLq  S LD V H N  MDVQ\ ] LH OR Q N D Z \  LáHN  @ F D OH F 5\F3URILOHSRáXGQLRZHZ\NRSyZVRQGDĪRZ\FK,62II SO S ²SR]LRPRVDGQLF]\

STRATYGRAFIA I CHRONOLOGIA OSTROWA 41 1 II III IV V * * ( ł VI VII VIII C i / 7 r

42 M. ŁASTOWIECKI

Ryc. 8. D iagram w ystępow ania rodzin typ ów naczyń całk ow icie obtaczanych w w ykopach II IV:, V, X , S i na podgrodziu (P — podgrodzie, S — sondaże)

STRATYGRAFIA I CHRONOLOGIA OSTROWA 43

Gr.I G r.n G r .U I G r.IV G r.V G.-.YI G rV Il

Ryc. 9. D iagram w ystępow ania grup krawędzi naczyń w wykopach II, IV, V, X , S i na pod­ grodziu (P — podgrodzie, S — sondaże)

44 M . ŁASTOWIECKI

Ryc. 12. Ceramika z 2 poziom u osadniczego (wykop IV, warstwa X).

STRATYGRAFIA I CHRONOLOGIA OSTROWA 47

STRATYGRAFIA I CHRONOLOGIA OSTROWA 51

52 M . ŁASTOWIECKI

STRATYGRAFIA I CHRONOLOGIA OSTROWA 53

<L-L 5 c m

54 M . ŁASTOWIECKI

Ryc. 23. Ceram ika z 4 p o zio m u osadniczego (w ykop II, warstwa III) S T R A T Y G R A F IA I C H R O N O L O G IA O S T R O W A

56 M. ŁASTOWIECKI

STRATYGRAFIA I CHRONOLOGIA OSTROWA 57

STRATYGRAFIA I CHRONOLOGIA OSTROWA

60 M . ŁASTOWIECKI

STRATYGRAFIA I CHRONOLOGIA OSTROWA 6 1 P o zio m y o sa d u « W yznacz n ik i P rz e d z ia ł c h ro n o lo g ic z n y C h ro n c l. p o z io m u w////////// w Æ / / / m W / L · , ... . b e I I f XISIw.

Ryc. 30. Pozaceram iczne w yznaczniki ch ronologii (a — m onety, b — ostrogi, с — m iecz, d — groty strzał, e — grzebienie, f — kabłączki skroniow e)

STRATY G R A FIA I C H R O N O LO G IA OSTROW A 63

M . ł a s t o w i e c k i

66 M . ŁASTOWIECKI

L IT E R A T U R A

A n d e r s z o w a Κ ., Ł o m n i c k i J., N o w a k A ., S z e n i c o w a W. 1963, Spraw ozdan ie z p ra c ba­

daw czych na O strow ie L ednickim w 1961 r., SpAr 15, s. 218 - 230.

D a l b o r W . 1959, G ród k sią żęcy z X wieku na O strow ie Lednickim , S1A 6, s. 1 7 2 -2 8 8 . D y m a c z e w s k a U . 1970, C eram ika wczesnośredniowieczna z San toka, po w . G orzów W lkp.,

S1A 16, s. 145 - 241.

D y m a c z e w s k a U ., D y m a c z e w s k i A . 1967, W czesnośredniowieczny San tok, S1A 14, s. 185 - - 241.

D y m a c z e w s k i A . 1961, B adania w ykopaliskow e w ogrodzie p r z y ul. W ieżow ej 2 - 4 w P ozn a­ niu w latach 1939, 1950 - 1953, (w:) Pozn ań we wczesnym średniow ieczu, t. 3, W rocław — W arszawa, s. 138 - 229.

D z i e d u s z y c k i W . 1982, W czesnom iejska ceram ika kru szw icka w okresie o d 2 p o ło w y X w. p o

połow ę X I V w., W rocław —W arszawa —K raków .

G o d y c k i M . 1956, W czesnośredniowieczne cm entarzysko na O strow ie L edn ickim , W rocław. H e n s e l W . 1939, C eram ika z grodów piastow skich w Gnieźnie, (w:) G n iezn o w zaraniu dzie­

jó w w św ietle w yk opalisk, P oznań, s. 146 - 165.

H e n s e l W . 1 9 5 0 - 1959, Stu dia i m ateriały do osadnictwa W ielkopolski wczesnohistorycznej,

t. 1 - 3 , P ozn ań.

H i l c z e r ó w n a Z. 1956, O stro g i p o lsk ie z X - X I I I w., Poznań.

H i l c z e r ó w n a Z. 1961, R ogow n ictw o gdańskie w X - X I V wieku, (w:) G dańsk w czesn ośred n io­ w ieczny, t. 4, G dań sk, s. 41 - 144.

H i l c z e r ó w n a Z. 1967, D o rze cze górn ej i środkow ej O b ry o d VI do p o c zą tk ó w X I wieku, W roc­ ław — W arszawa — Kraków.

J ó z e f o w i c z ó w n a K . 1969, S ztu k a okresie wczesnoromahskim , (w:) D zieje W ielk op olsk i, t. 1, s. 131 i n ., P ozn ań.

K o l a A ., W i lk e G. 1985, W stępne spraw ozdanie z archeologicznych badań podw odnych p r z e ­

prow adzonych na reliktach m ostów wczesnośredniowiecznych w Jeziorze Lednickim w latach 1 9 8 2 - 1983, A cta U N C , A . 11, A rch eologia pod w od na 2, s. 63 - 74.

K ó c k a - K r e n z H . 1971, E s o wate k a b łą czk i skroniowe, F A P 22, s. 102 - 125, Poznań. L e p ó w n a B. 1968, Garncarstwo gdańskie w X - X I I I wieku, Prace K om isji A rcheologicznej,

G dańsk w czesnośredniow ieczny 7.

L e ś n y J. 1976, P o cz ą tk i, rozw ój i upadek kasztelan ii na O strow ie Lednickim , StiM D W P 23, s. 5 - 37.

Ł o m n i c k i J. 1967, O strów L edn icki, SSS 3, s. 551 - 554.

Ł o m n i c k i J. 1968, O strów L edn icki p o m n ik ku ltu ry narodu polskiego, Poznań.

Ł o s i ń s k i W . 1983 (red.) Szczecin we wczesnym średniowieczu, W zgórze Z am kow e, W rocław — Warszawa.

M i k o ł a j c z y k G. 1959, Badania archeologiczne na O strow ie Lednickim , po w . Gniezno, w 1956r., SpAr 6, s. 94 - 97.

M i k o ł a j c z y k G. 1961, Badania na O strow ie L ednickim , pow . Gniezno w 1957 - 1959 r., SpA r 13, s. 139 - 144.

M i k o ł a j c z y k G. 1963, Spraw ozdanie z p ra c archeologicznych przeprow adzonych na O strow ie

, Lednickim , p ow . Gniezno w 1960 r., SpA r 15, s. 213 - 217.

N a d o l s k i A. 1954, S tu dia n ad uzbrojeniem p o lsk im w X , X I i X I I wieku, Ł ó d ź.

N a d o l s k i A . 1968, W czesnośredniowieczne m ilitaria z Jeziora Lednickiego, (w:) Studia M uzeal­ n e 5, s. 7 - 18.

N i e s i o ł o w s k a - H o f f m a n A . 1957, Spraw ozdanie z p ra c wykopaliskow ych na O strow ie ..Led­

nickim , pow . gnieźnieński, w 1955 r., SpAr 3, s. 224 - 236.

N o w a k A . 1962, Spraw ozdan ie z badań na O strow ie Lednickim , pow . Gniezno w 1962 r.,SpA r 17, s. 181 - 189.

STRATYGRAFIA I CHRONOLOGIA OSTROWA 67

N o w a k A . 1966, Badania archeologiczne na O strow ie L edn ickim , p o w . Gniezno w 1963 r., SpAr 18, s. 179 - 189.

P a l u b i c k a A . 1975, M a teria ły do studiów nad osadnictw em bnińskim. G rodzisko w klęsłe, P o z­ nań.

S o k o ł o w s k i M . 1876, R uiny na O strow ie Jeziora Lednicy, Pam iętnik A k ad em ii U m iejętności w K rak ow ie, K raków .

Ś w i e c h o w s k i Z. 1962, W czesna architektura p ia sto w sk a około r. 1000,(w:) P oczątk i Państw a P olsk iego, K sięga T ysiąclecia 2 , s. 250 i n ., P ozn ań.

T o m a s z e w s k i A . 1974, R om ańskie k o ścio ły z em poram i zachodnim i na obszarze P olski, C zech

i W ęgier, W rocław —W arszawa.

W o k r o j F . 1951, W czesnośredniowieczne c za sz k i p o lsk ie z O strow a Ledn ickiego, Sp P A U III nr 6, s. 519 - 523.

W o k r o j F. 1953, W czesnośredniowieczne c za szk i p o lsk ie z O strow a L edn ickiego — Crania P o ­ lo n ica , W rocław. '

W r z o s e k A . 1912, O strów L edn icki i znaczenie je g o dla antropologii, P A n 6, s. 65 - 76. W r z o s e k A . 1933, O strów Lednicki. C m en tarzysko na O strow ie L edn ickim i znaczenie jeg o dla

antropologii w św ietle w ykopalisk w roku 1932, Sp P A U 38, s. 35 - 36.

W r z o s e k A . 1961, Z a b y tk i wczesnośredniowieczne z O strow a Ledn ickiego,F A P 12, s. 242 - 280. Ż u r o w s k a K . 1983, Stu dia n ad architekturą wczesnopiastow ską, Z eszyty nau kow e U J, Prace

z historii sztuki 17.

Ż u r o w s k i K . 1952, O strów L edn icki w św ietle ostatnich badań archeologicznych,A R 4, s. 424 - - 436.

Ż u r o w s k i K . 1953, Spraw ozdanie z badań w ykopaliskow ych na O strow ie L edn ickim w latach

1949- 1953, StW cz 2, s. 113 - 125.

Ż u r o w s k i K . 1975, Uwagi na tem a t interpretacji źró d eł archeologicznych z O strow a L edn ickiego,

p o w . Gniezno, A cta U N C , A . 5, s. 227 - 239.

S T R A T IG R A P H IE U N D C H R O N O L O G IE D E R IN S E L O ST R Ó W L E D N IC K I

Z u s a m m e n f a s s u n g

Ostrów L ednicki ist ein e Insel m it F läche von acht H ektar, die sich im südlichen T eil d es postglazialen R inn en sees befindet. D ie natürliche W ehrhaftigkeit und fruchtbaren B öd en waren für d ie B esiedlung so w o h l der Insel als auch der U m gebu ng des Sees günstig.

D ie bis heute sichtbaren W älle der Burganlage und die R elik ten der m onu m en talen Steinar­ chitektur w eckten seit jeher großes Interesse der H istoriker. D er M angel an schriftlichen Q uellen verstärkte die R ätselhaftigkeit der Insel. D esh a lb wurden bereits in der ersten H älfte des 19. Jh. archäologische Forschungen vorgen om m en, d ie m it ein igen U n terbrechungen bis heute weitergeführt werden. D ie infolge der U ntersuchungen ausgegrabenen F unde sin d von d en M itarbeitern des 1969 gegründeten M useum s der Ersten P iasten a u f In sel L ednica bearbeitet worden.

D ie archäologischen Ausgrabungsarbeiten wurden in verschiedenen T eilen der Insel ge­ führt. D a s F eh len ein es Terrainprofils, das die ein zelnen Ausgrabungen verbinden würde, er­ schwert die B estim m ung stratigraphischer B eziehungen der ausgesonderten K ulturschichten. B ei Synchronisierung der Schichten wurde d ie A nalyse der K eram ik ausgew ertet, w ob ei d ie chronologisch e K onvergenz der K eram ikkom plexe m it ähnlicher H erstellungstechnik un d G e­ fäß m orp h ologie angenom m en wurde. E s w urden drei technische G efäßgruppen ausgesondert:

68 M . ŁASTOWIECKI

a) handgem achte G efäße, b) teilw eise a u f D reh scheibe abgedrehte G efäße, c) ausschließlich a u f D reh scheibe abgedrehte G efäße. Im R ahm en dieser technischen G ruppen wurden 10 G efäß­ typ en ausgesondert.

Bei der Bestim m ung der C h ron ologie w ertete m an stratigraphische L age der ausgesonder­ ten Schichten, A n alyse der K eram ik und anderer F unde (M ünzen, Schm ucksachen, Steigbügel, K äm m e) aus.

Aufgrund der durchgeführten A n alyse wurden a u f O strów Lednicki sieben H orizon te der frühm ittelalterlichen B esiedlung unterschieden. D ie ältesten Besiedlungsspuren stam m en aus dem N eolith ik u m . Es handelt sich um ein zelne in frühm ittelalterlichen Schichten gefundene Scherben. Im G rabungsschnitt X haben sich d ie Spuren der Schicht m it K eram ik aus der röm i­ schen K aiserzeit erhalten.

H orizon t 1 ( 8 . - 9 . Jh.) .

D ie m it dem 1. H orizon t verbundenen Besiedlungsspuren kom m en in verschiedenen Teilen der Insel vor. A u s dieser Zeit stam m en ein e W ohngrube und ein e H erdstelle, das ein zige In ­ ventar dieser Objekte bildet d ie K eram ik (Taf. 4).

H orizon t 2 (9. Jh. — M itte des 10. Jh.) .

E nde des 9. oder A n fang des 10. Jh. wurde im sü dlich en T eil der Insel ein e Burg v o m in n e­ ren D urchm esser ca. 40 m errichtet. D ie Breite der W allsohle betrug ca. 8 - 1 0 m und die W allhöhe ca. 5 m . In anderen T eilen der Insel (G rabungsschnitt II, Vorburg) wurden nur Spuren der Schicht aus dieser Zeit festgestellt. E inzige F unde bilden, ähnlich w ie im Falle des 1. H o rizo n ­ tes, K eram ikbruchstücke (Taf.· 3, A b b. 11 - 12).

H orizont 3 (2. H älfte des 10. - 1. H älfte des 11. Jh.)

In der zw eiten H älfte des 10. Jh. wurde a u f O strów Lednicki an Stelle der k lein en ein e ge­ räum ige Burg aufgestellt, d ie m it den ersten historischen poln isch en Herrschern, d.h. M ieszko I. und Bolesław Chrobry, verbunden war. Zu dieser Zeit wurde die Oberfläche des südlichen In ­ selteiles, die einst m it V ertiefungen von Breite bis 25 m durchgeschnitten war, ausgeglichen. Es wurden auch die W ehrwälle, 2 Brücken, w ie auch der die beiden Brücken m it dem Burgtor verbindende W eg gebaut. Im südlichen Teil der Burg wurden ein Steinbau (Palatium ) un d eine K ap elle, im nördlichen T eil dagegen ein e einschiffige K irche errichtet.

Im Burginneren sind neben den Steinbauten auch Spuren der W ohnhäuser entdeckt worden. D ie Bebauung des Burginneren ist schw er zu rekonstruieren, da im 12. Jh. an dieser Stelle ein F ried h o f angelegt w orden war, w odurch die älteren Schichten zerstört wurden.

A n der nördlichen Seite der W älle erstreckte sich die Vorburg m it dichter Bebauung. Es wurden hier überirdische W ohnhäuser w ie auch eingetiefte Erdhütten aufgedeckt.

D ie m onum entale Architektur und zahlreiche m it der H ausw irtschaft verbundene Funde (Taf. 5, 6), ein K om p lex der sog. sakralen F unde (Pektorale, bronzenes K reuz, bronzene F ib el und beinerner B eschlag ein es Buches), M ilitaria (H elm , Schwert, Speerspitzen, Streitäxte) lassen annehm en, daß die Burg a u f O strów Lednicki zu den H auptzentren des Staates der ersten P iasten gehörte.

D ie Zerstörung der Burg verbindet m an in der Fachliteratur m it dem V olksaufstan d in den 30er Jahren des 11. Jh. oder m it dem ü b er fa ll B retislavs im Jahr 1039, was durch die D a tie ­ rung der K eram ik aus den m it V ernichtung der Burg verbundenen Schichten in die Zeit um die M itte des 11. Jh. bestätigt wird (Taf. 3, Abb. 13 - 18).

H o rizo n t 4 (2. H älfte des 11. Jh.)

' D ie V erlegung des p olitisch en Zentrum s von G roß polen nach K rak ów um d ie M itte des 11. Jh. hatte die Funk tionsän deru ng der alten H auptburge zur F olge. D ies ließ sich auch a u f O strów L ednicki nach w eisen. D er Burgwall wurde ausgebessert, die Burgkirche verm utlich w iederaufgebaut und durch A nbau von A n nexen an die nördlich e W and des Presbyterium s und

STRATYGRAFIA I CHRONOLOGIA OSTROWA 69

des H auptschiffes erweitert, das P alatium wurde dagegen n icht w iederaufgebaut. Im Burginneren w ie auch in der V orburg ließ sich zu dieser Zeit ein e d ichte B ebauung feststellen. O strów L ed ­ nick i spielte nu n die R o lle ein er K astelanei — ein es adm inistrativen und w irtschaftlichen Zentrum s.

H orizon t 5 (11. Jh. — 1. H älfte des 12. Jh.)

Z u dieser Z eit sp ielte O strów L ednicki weiter die R o lle ein es adm inistrativ-w irtschaftlichen Zentrum s. D ie B esiedlung der Vorburg nah m zu. A n der Stelle der H olzhau srelikte blieb en im 5. H orizon t Lehm tennen m it reichem Fundinventar erhalten (Taf. 5, 6, A b b 19 - 24, 31). A u ch im Burginneren sind die aus diesem H o rizo n t stam m enden Lehm tennen der H äuser zu sehen (Taf. 5, A bb. 25, 26, 32).

H o rizo n t 6 (12. Jh.)

D ie zu m 6. H orizon t gerechneten Schichten in der Vorburg w eisen Spuren der teilw eisen Zerstörung durch d ie spätere Bearbeitung des B odens auf. E s b lieb en nur F ragm ente ein zeln er H erdstellen und einer Lehm tenne erhalten. D ie s ist der letzte S iedlun gshorizon t in dem unter­ su ch ten T eil der V orburg (Taf. 6).

Im M ittelteil der Burg wurde verm utlich in dieser Z eit ein F ried h o f angelegt, der bis zum 14. Jh. nachw eisbar war. M it diesem H o rizo n t so ll m an auch die Z erstörung der K irche im nördlich en T eil der Burg verbinden, w orauf das a u f dem Trüm m erfeld liegen d e M aterial aus Schichten III und II hinw eist (T a f 5, A b b. 27 - 28).

H orizon t 7 (12./13. - 14. Jh.)

D ie Besiedlungsspuren aus dieser Z eit wurden in der Burg, an der sü dlich en und w estlich en Seite des F ried hofes, festgestellt. D ie B urgkapelle m it ein em angebauten Turm fun gierte dam als als Pfarr-(?) oder F ried hofskirche (?). D ie gestürzte K apellenw an d überdeckte den F ried h o f (Taf. 5, A bb. 29).

T A B E L L E N

T ab elle 1. T ech nologisch -techn isch e M erkm ale der von o b en abgedrehten G efäß e T ab elle 2. T ech nologisch -techn isch e M erkm ale der v ö llig abgedrehten G efäße. T a b elle 3. V orkom m enshäufigkeit der G efäß e

T ab elle 4. Synchronisierung der Schichten v o n O strów Lednicki

T ab elle 5. Z usam m en stellun g des Fundinventars v o n der F u n d stelle 1 T a b elle 6. Z usam m en stellun g des Fundinventars v o n der Vorburg

A B B IL D U N G E N

A b b. 1. Verteilung der G rabungsschnitte au f O strów Lednicki in den Jahren 1961 - 1979 A b b. 2. D a s östlich e Profil des G rabungsschnittes in der Vorburg. Ar 558 (p — H o riz o n t der

Besiedlung)

A b b. 3. D a s östlich e Profil des G rabungsschnittes IV. Ar 202; V iertel С (p — H orizon t der B esiedlung)

A b b. 4. Südliche Profile der Sondierungsgrabungsschnitte I SO, II SO (p — H o riz o n t der B e­ siedlung)

A b b. 5. G efäß fam ilien — T ypen I - V I v o n O strów L ednicki

A b b. 6. G efäß fam ilien — Typen VII - X von O strów Lednicki . A b b . 7. H auptgruppen der R änder der G efäß e von O strów Lednicki

70 M . ŁASTOWIECKI

A b b . 8. D iagram m des V orkom m ens der F am ilien der Typen der v ö llig abgedrehten G efäße in den G rab ungsschnitten II, IV , V, X , S und in der Vorburg (P — Vorburg, S - S on die­

rungen) :

A b b. 9. D iagram m des V orkom m ens der G ruppen der Gefäßränder in den G rabungsschnitten II, IV , V, X , S und in der Vorburg (P — Vorburg, S — Sondierungen)

A bb. 10. K eram ik vom 1. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt X , Schicht IV) A b b. 11. K eram ik v o m 2. H orizon t der B esiedlung (Vorburg)

A b b. 12. K eram ik vom 2. H orizon t der B esied lu ng (G rabungsschnitt IV , Schicht X) A b b . 13. K eram ik v o m 3. H orizon t der B esied lu ng (Vorburg, A r 538, Schicht I llb ) A b b. 14. K eram ik v o m 3. H orizon t der Besiedlung (Vorburg, A r 538, Schicht l il a ) A b b . 15. K eram ik v o m 3. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt IV , Schicht VIII) A b b . 16. K eram ik v o m 3. H orizon t der B esied lu ng (G rabungsschnitt X , Schicht III) A b b. 17. K eram ik v o m 3. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt II, Schicht IIIj) A b b. 18. K eram ik v o m 3. H orizon t der B esied lu ng (G rabungsschnitt II, Schicht III5) A b b. 19. K eram ik v o m 4. H orizon t der B esiedlung (Vorburg, Ar 538, Schicht III4) A b b. 20. K eram ik v o m 4. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt IV , Schicht VII) A b b. 21. K eram ik v o m 4. H orizon t der B esied lu ng (G rabungsschnitt IV , Schicht V I, VII) A b b. 22. K eram ik v o m 4. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt II, Schicht III) A b b. 23. K eram ik v o m 4. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt II, Schicht III) A bb. 24. K eram ik v o m 4. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt III, Schicht III) A bb. 25. K eram ik vom 5. H orizon t der B esiedlung (Vorburg, Ar 538, Schicht Ila-c) A b b. 26. K eram ik v o m 5. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt X , Schicht Ha) A b b. 27. K eram ik v o m 6. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt IV , Schicht III, IV) A b b . 28. K eram ik v o m 6. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt X , Schicht II) A b b . 29. K eram ik v o m 7. H orizon t der B esiedlung (G rabungsschnitt IV , Schicht II, I) A b b. 30. .N ichtkeram ische D eterm inanten der D atieru ng (a — M ünzen, b — Sp oren, с —

Schwert, d — Pfeilspitzen, e — K äm m e, f — Schläfenbügel) A b b. 31. F unde vom 4. H orizon t der Besiedlung

A b b. 32. F unde v o m 5. H orizon t der B esied lu ng A b b. 33. F und e vom 6. H orizon t der Besiedlung Abb. 34. F unde vom 7. H orint der Besiedlung

Powiązane dokumenty