Poziom aktywności fizycznej Polaków w świetle obowiązujących

Rekomendacje dotyczące aktywności fizycznej

Pod pojęciem aktywności fizycznej rozumie się „każdy ruch ciała wynikający z kurczliwości mięśni szkieletowych prowadzący do znaczącego wzrostu wydatku energetycznego” [124]. W rozumieniu aktywności fizycznej wyróżnia się aktywność fizyczną zawodową, jak również aktywność fizyczną związaną z czasem wolnym, której istotną część stanowi wysiłek fizyczny związany z wykonywaniem treningu sportowego. Pojęciem treningu sportowego określa się „każdy ruch ciała, który prowadzony jest w sposób planowany i regularny w celu poprawy lub podtrzymania jednego lub wielu komponentów sprawności fizycznej” [124, 245].

Rekomendacje dotyczące aktywności fizycznej dla utrzymania lub poprawy zdrowia osób w wieku 18 – 65 lat przedstawione w 2007 roku przez ACSM i AHA zalecają: [38, 49, 126, 255] osiągnięta poprzez kumulację 30 min wysiłku podzielonego na kilka 10-cio min.

odcinków;

 intensywną aktywność fizyczną rozumie się jako m.in. jogging oraz aktywność powodującą gwałtowny wzrost częstości oddechu i akcji serca;

 umiarkowana oraz intensywna aktywność fizyczna powinny stanowić zupełnienie czynności o niskiej intensywności, jak robienie zakupów itp.;

 stosowanie minimum dwa razy w tygodniu ćwiczeń utrzymujących lub zwiększających masę mięśniową;

 dalsze korzyści, takie jak poprawa sprawności i wydolności, zmniejszenie ryzyka chorób niezakaźnych i utrzymanie stałej masy ciała, można osiągnąć poprzez przekraczanie minimalnych rekomendacji dotyczących aktywności fizycznej;

Rekomendacje dla osób w wieku 50 – 64 i powyżej 65 r. ż., i innych cierpiących z powodu występujących chorób przewlekłych lub będących pod stałą opieką medyczną zakładają:

 umiarkowaną aktywność uzależnioną od stanu zdrowia i indywidualnego poziomu wydolności;

 podejmowanie aktywności, które będą utrzymywały lub zwiększały sprawność ruchową i koordynację;

 podejmowanie aktywności zintegrowanej z rekomendacjami terapeutycznymi.

Rekomendacje ACSM i AHA różnią się od wytycznych IOM oraz IASO mówiących o minimum 60 minutach umiarkowanych ćwiczeń dziennie [90, 266]. W stosunku do zaleceń IOM i IASO istnieją jednak pewne zastrzeżenia co do przeszacowania zalecanej ilości, jak również intensywności wysiłku określanego jako umiarkowany [5, 38, 268].

Zalecenia skierowane do dzieci i młodzieży są zróżnicowane w różnych krajach [313]:

 Australia – minimum 60 minut dziennie aktywności umiarkowanej lub intensywnej oraz nie więcej niż 2 godziny spędzane przed telewizorem, komputerem itp.;

 Canada – 90 minut dziennie aktywności umiarkowanej lub intensywnej lub ekwiwalent 16 500 kroków wykonanych podczas dnia;

 Stany Zjednoczone – minimum 60 minut umiarkowanej aktywności w większość dni, najlepiej codziennie;

 Wielka Brytania – minimum 60 minut dziennie aktywności przynajmniej umiarkowanej i minimum dwa razy w tygodniu aktywności powodującej

„wysoki stres związany z wysiłkiem”.

Rekomendacje dotyczące aktywności fizycznej można określić jako ilość kroków, którą należy wykonać w ciągu dnia, aby zachować prawidłowy stan zdrowia. Do pomiaru używa się krokomierzy (podometrów), które są praktyczne stosowanym narzędziem wykorzystywanym dla osiągnięcia dziennych zaleceń [183, 224, 313, 314].

Zgodnie z klasyfikacją poziomu aktywności fizycznej przedstawionej przez C. Tudor Locke i wsp. [313] zaleca się wszystkim osobom dorosłym wykonywanie minimum 10 000 kroków dziennie, co odpowiada dystansowi ok. 8 km, a dzieciom nawet 12 000 – 16 500 kroków dziennie [39, 94, 98, 177, 224].

Zalecenia dotyczące aktywności fizycznej można przedstawić w postaci graficznej, jako piramidę aktywności fizycznej, co obrazuje rycina 1.

Rycina 1. Piramida aktywności fizycznej (Opracowana na podstawie piramidy aktywności Holloszy [131]

oraz Costanza i wsp. [74].

W podstawie piramidy zawarte są rodzaje aktywności, które powinny stanowić część każdego planu dnia. Kolejne poziomy przedstawiają typy aktywności, które powinny być wykonywane odpowiednio 3 i 2 razy w tygodniu. Szczyt piramidy obrazuje takie rodzaje aktywności, które należy w miarę możliwości ograniczać.

Intensywność wysiłku fizycznego w świetle obowiązujących rekomendacji

W celu scharakteryzowania intensywności wysiłku wykorzystuje się tzw.

ekwiwalent metaboliczny MET, poprzez wielokrotność którego określa się wydatek energetyczny związany z wykonaniem danej aktywności. Jako jeden MET przyjmuje się taki poziom wydatku energetycznego, który odpowiada metabolizmowi spoczynkowemu organizmu, który przyjmuje się jako 1 kcal (4,186 kJ)•kg^-1•h^-1 lub 3,5 ml O2•kg^-1•min^-1, co jest równoważne z siedzeniem w ciszy. Poziom wydatku energetycznego wyrażonego jako wielokrotność MET przyjmuje wartości ≥ 0,9 MET [5, 131].

Zgodnie z kompendium aktywności fizycznej opracowanym przez Ainsworth i wsp.

[5] w oparciu o współczynnik MET możliwe jest określenie intensywności oraz wydatku energetycznego poszczególnych rodzajów aktywności fizycznej zawodowej, jak również związanej z czasem wolnym. Stosując podział na pracę lekką (<3 MET), umiarkowaną (3 - 6 MET) oraz umiarkowanie ciężką i ciężką (> 6 MET) zaproponowany przez Pate i in. [246] lub Holloszy [131] możliwe jest ustosunkowanie się do rekomendacji dotyczących dziennego poziomu aktywności fizycznej. Podział Pate i in. różni się w stosunku do podziału przedstawionego przez Holloszy w zakresie poziomu intensywności dla pracy lekkiej i umiarkowanej, które według McArdle wynoszą odpowiednio 1,6 - 3,9 MET oraz 4 - 6 MET. Przykładowe wartości MET w oparciu o podział wg Pate i wsp. przedstawiono w tabeli 6.

Intensywność wysiłku, w przypadku form ruchu opartych o chód lub bieg, można również przedstawić jako ilość kroków wykonywanych w określonym odstępie czasu.

Zgodnie z wytycznymi Tudor Locke i in. [313] oraz Marshalla i in. [224] za intensywność umiarkowaną uznaje się wykonanie 3000 kroków w ciągu 30 minut aktywności.

Poziom aktywności fizycznej Polaków

Według badań Centrum Opinii Publicznej przeprowadzanych w latach 2003 – 2009 aż 54 – 59% Polaków nie uprawiało dodatkowych ćwiczeń fizycznych, a 20 – 21%

uprawiało sport rekreacyjnie rzadziej niż jeden raz w tygodniu [64, 65, 66]. Regularny wysiłek fizyczny deklarowało 9 – 13% respondentów. Największy odsetek, spośród osób aktywnych fizycznie deklarował, iż najczęściej wybieraną formą ruchu była jazda na rowerze (42% respondentów), gry zespołowe (26%), gimnastyka i ćwiczenia sprawnościowe (19%), pływanie (16%) bieganie (12%) oraz sporty zimowe (9%).

Wśród osób biegających 10% uprawiało lekką atletykę, a pozostała część biegała rekreacyjnie [63, 64, 66, 67].

W 2005 roku przeprowadzono badania z ramienia Komisji Europejskiej KE w których wykazano, iż poziom aktywności fizycznej Polaków był niski, ale zbliżony do średniej w innych krajach EU [100]. Wykazano, iż tygodniowa intensywna i umiarkowana aktywność fizyczna Polaków najczęściej była związana z przemieszczaniem się (78% respondentów), pracą w domu (59%) oraz pracą zawodową (42%), a nie aktywnością fizyczną związaną z czasem wolnym, w tym aktywnością fizyczną sportową, na którą poświęciło czas tylko 33% respondentów, co jest wynikiem niższym od średniej unijnej wynoszącej 41,2%.

Badania KE wykazały, iż polscy respondenci w przeciągu ostatniego tygodnia wykonywali średnio przez 1,9 dnia każdorazowo 123 minuty aktywności o dużej intensywności (<6 MET) oraz przez 2,9 dnia każdorazowo 125 minut aktywności o intensywności umiarkowanej (3-6MET), co było wartością wyższą od średniej unijnej wynoszącej odpowiednio 1,7 (91 minut) i 2,5 dnia (94 minuty). Dane KE wskazują, iż część polskiego społeczeństwa wypełnia rekomendacje dotyczące aktywności fizycznej jednak, bez określenia dokładnego odsetka populacji osób umiarkowanie i wysoko aktywnych.

Poziom aktywności fizycznej Polaków wypada również podobnie na tle krajów pozaeuropejskich. Badania przeprowadzone w Australii [271] wykazały, iż 14-54%

mieszkańców antypodów wypełniało zalecenia dotyczące dziennej aktywności fizycznej.

Badania Brien i Kaczmarzyka [49] na populacji 12881 Kanadyjczyków wykazały, iż tylko 33,6% ludności prowadziło aktywny tryb życia, choć nie było to równoznaczne z wypełnianiem kanadyjskich rekomendacji HCCSEP zakładających wyższy poziom tygodniowej aktywności niż rozpatrywany przez autorów. Badania dotyczące aktywności Amerykanów potwierdzają dane o niskim poziomie aktywności fizycznej mieszkańców Ameryki Północnej. Poziom mieszkańców Stanów Zjednoczonych wypełniających rekomendacje wynosił w zależności od autorów od 32,0-37,9 % [15] do 45,9% [71, 236]. Badania Baumana i wsp. przeprowadzone w 2008 roku [23] w 20 różnych krajach na świecie z wykorzystaniem kwestionariusza IPAQ wskazują na znaczne zmiany w poziomie aktywności fizycznej. Według Baumana i wsp. najwyższy odsetek mieszkańców o niskim poziomie aktywności wynoszący 40,0-43,3% wykazują Arabia Saudyjska, Belgia, czy Japonia, w przeciwieństwie do takich krajów, jak Chiny

(6,9%), Kanada (13,7%), Stany Zjednoczone (15,9%), czy Australia (17,2%), które według innych ww. autorów charakteryzują się niskim poziomem aktywności fizycznej mieszkańców.