Pozostałe działania wspierające rozwój obszarów wiejskich

Trzeci blok działań, obejmujący szeroki zakres problemów związanych z rozwojem obszarów wiejskich, wdrażany jest w większości regionów Hiszpa-nii poprzez krajowy program rozwoju obszarów wiejskich, w którym przyjęto podejście oddolne, zbliżone do programu LEADER (od obywateli do admini-stracji). Niektóre Wspólnoty Autonomiczne, jak: Baleary, Roja, Nawarra, Mur-cja i Kraj Basków, zdecydowały się na wdrażanie działań dotyczących dywersy-fikacji działalności gospodarczej na obszarach wiejskich przez zastosowanie bardziej klasycznego podejścia odgórnego (od administracji do obywateli). Re-alizacja działania koncentrowała się tu na wspieraniu rozwoju infrastruktury na obszarach wiejskich i we wsiach oraz rozwoju turystyki wiejskiej.

V. PODSUMOWANIE

Rolnictwo hiszpańskie determinują niekorzystne, choć silnie zróżnicowane warunki naturalne (gleby, klimat) oraz demograficzna i ekonomiczna presja na ziemię. Restrukturyzacja sektora rolnego została przyspieszona w wyniku akce-sji Hiszpanii do EWG. W ostatnich 25 latach obserwować można silną tendencję zaniku drobnych gospodarstw rolnych bądź ich konsolidację w większe farmy.

Za najistotniejsze przemiany można uznać: ograniczenie rolnictwa na obszarach suchych a zwiększenie upraw na obszarach nawadnianych; zwiększenie po-wierzchni naturalnych pastwisk i terenów zakrzewionych w obszarach górskich;

zwiększenie obszarów o przeznaczeniu innym niż rolnictwo jako rezultat proce-sów urbanizacyjnych; zwiększenie powierzchni naturalnych obszarów chronio-nych jako wynik nowego podejścia do polityki ochrony środowiska naturalnego.

Konsekwencją tych zmian były znaczące przemiany w wykorzystaniu zie-mi i kształtowaniu krajobrazu. Oprócz czynników przyrodniczych ważne zna-czenie dla zróżnicowania systemu rolnego w Hiszpanii mają też względy histo-ryczne i społeczne. Jednym z takich czynników, wpływających równocześnie na rozwój i strukturę społeczności wiejskich, jest nawadnianie, które ma istotny udział w utrzymywaniu populacji ludności wiejskiej na terenach suchych, kre-acji zatrudnienia na tych terenach oraz dywersyfikkre-acji struktury działalności go-spodarczej na wsi.

Trudne warunki hiszpańskiego rolnictwa czynią je szczególnie wrażliwym na zmiany polityki rolnej. Relatywnie duże gospodarstwa, znaczna proporcja rolników dwuzawodowych oraz procesy starzenia się ludności wiejskiej na ob-szarach o niekorzystnych warunkach dla rolnictwa sprawiają, że narodowa stra-tegia wobec tego sektora gospodarki nastawiona jest głównie na utrzymanie rol-nictwa jako sposobu gospodarowania na jak największym obszarze kraju, przy wykorzystaniu zarówno jego funkcji produkcyjnych, jak też publicznych. Waż-ne jest także zachowanie upraw istotnych dla płodozmianu, takich jak: zboża, rośliny oleiste i wysokobiałkowe, a także produkcji zwierzęcej opartej na eks-tensywnym wypasie.

Zasady i cele hiszpańskiego modelu reformy WPR stworzone zostały dro-gą szerokich dysput rządu centralnego oraz Wspólnot Autonomicznych i bran-żowych organizacji rolników. Z jednej strony brano pod uwagę specyfikę hisz-pańskiego rolnictwa, z drugiej zasady sprawiedliwości społecznej i akceptowal-ność przyjętych rozwiązań w długim okresie. Szczególnie niesprawiedliwe

wy-dawało się w Hiszpanii promowanie prorynkowej polityki rolnej nastawionej na konkurencyjność, przy równoczesnym dopuszczaniu zróżnicowania wyjścio-wych punktów odniesienia.

W Hiszpanii uważano, iż decyzje polityczne powinny kierować się do-brem ogółu społeczeństwa, wykraczającym poza sumę interesów indywidual-nych grup interesów reprezentowaindywidual-nych przez rolników, przemysł i handel spo-żywczy. Z tego punktu widzenia utrzymywanie rolnictwa jako działu gospodar-ki stanowi podstawowy cel narodowej strategii Hiszpanii. Pozwala na lepsze wykorzystanie zasobów naturalnych oraz zachowanie atrakcyjnego krajobrazu wsi. Uzasadnia też finansową pomoc dla rolnictwa i jego funkcji produkcyjnych.

Z dotychczasowych doświadczeń wynikało, że najlepsze efekty daje stop-niowe przechodzenie do nowych rozwiązań. Hiszpania wybrała więc model wsparcia rolnictwa możliwie najpełniej powiązany z wielkością produkcji.

Na całym obszarze kraju, z wyjątkiem Wysp Kanaryjskich, stosowa-ny jest średni krajowy poziom jednolitych płatności, niezależnie od tego czy wsparcie jest całkowicie, czy częściowo oddzielone od produkcji. Płatności oparto na modelu historycznym, kalkulując je na bazie skali pomocy finan-sowej, a nie na podstawie areału użytków rolnych uprawnionych do uzyska-nia wsparcia.

W przypadku Hiszpanii polityka strukturalna realizowana była na długo przed akcesją do EWG i koncentrowała się na osiągnięciu głównego celu, jakim był wzrost produktywności i konkurencyjności hiszpańskiego rolnictwa. Kon-stytucja Hiszpanii nie przyznaje rządowi centralnemu pełnych kompetencji w sprawach rolnych. Są one dzielone z organami władzy terytorialnej, tj. sie-demnastoma Wspólnotami Automatycznymi. W Hiszpanii większość marginesu swobody, który w dziedzinie rozwoju wiejskiego Komisja Europejska pozosta-wia do decyzji państw członkowskich, wykorzystują Wspólnoty Autonomiczne.

W Hiszpanii przyjęto mieszany model wdrażania polityki strukturalnej.

Krajowe programy realizujące działania, które wymagają wspólnych warunków na całym terytorium kraju zostały wdrożone dzięki podejściu horyzontalnemu, a pozostałe działania w ramach programów regionalnych. Podział środków bu-dżetowych na poszczególne działania w latach 2000-2006 zachował wyraźne cechy polityki strukturalnej. Działania mające zwiększać konkurencyjność rol-nictwa absorbowały aż 58% budżetu.

W nowej perspektywie budżetowej (lata 2007-2013) będzie stosowane krajowe podejście horyzontalne, obejmujące niewielką liczbę działań: program nawadniania ziemi rolnej, wsparcie przemysłu rolno-spożywczego, wsparcie doradztwa rolniczego (w ramach Osi 1) oraz działania na rzecz zwalczania po-żarów lasów (Oś 2). O podziale środków między poszczególne działania decy-dują Wspólnoty Autonomiczne.

LITERATURA

1. E. Kawecka-Wyrzykowska, G. Dybowski: Możliwości wykorzystania ochrony krajowego rynku po akcesji jako sposobu kompensacji nierówności warunków konkurencji – doświadczenia akcesyjne Portugalii i Hiszpanii.

Ekspertyza wykonana dla Departamentu Integracji Europejskiej MRiRW.

IERiGŻ, Warszawa 2002.

2. E. Diez Patier, D. T. Herranz, I. A. Muniz: The margin for national policies in the framework of the CAP – the case of Spain. Ekspertyza wykonana dla IERiGŻ-PIB, Madryt 2006.

3. L. M. Albisu, A. Gracia: Review of the Spanish food chain systems. Raport dla Komisji Europejskiej z realizacji pakietu nr 2 projektu: Key factors influ-encing economic relationships and communication in European Food chains.

Saragossa 2006.

4. Priority criteria in view of the modification and reform of CAP. Hiszpańskie Ministerstwo Rolnictwa, Rybactwa i Żywności. Madryt 2001.

5. The model of development and application of CAP reform. Dokument konfe-rencji dotyczącej Hiszpańskiego Sektora Rolnego. Madryt 2004.

Mgr Cezary Klimkowski

DOŚWIADCZENIA IRLANDII W REALIZACJI NARODOWEJ