W preambule Konwencji o Prawach Dziecka społeczność międzynarodo-wa wyraziła przekonanie, że dziecko z umiędzynarodo-wagi na swoją niedojrzałość fizyczną oraz umysłową, wymaga szczególnej opieki i troski, w tym właściwej ochrony prawnej, zarówno przed, jak i po urodzeniu2. Nie ulega zatem wątpliwości, że dziecko zostało potraktowane jako podmiot podlegający szczególnej ochronie, która jest zadaniem każdego państwa-strony tej konwencji. Dziecko jest jednak nie tylko szczególnym przedmiotem ochrony prawnej, ale także podmiotem posiadającym swoją tożsamość osobową i prawa. Godność i prawa człowieka nie zależą bowiem od osiągnięcia określonego wieku lub poziomu rozwoju, lecz są przyrodzone3. Charakterystyczna dla dziecka niedojrzałość fizyczna, psychiczna i społeczna nie daje podstawy do trak-towania go jako niepełnego człowieka o zmniejszonej godności i ułomnym katalo-gu praw. Przeciwnie, z faktu bycia słabszym wynika, że powinien być wyposażony w dodatkowe prawa i bezwzględnie należy mu się szczególna ochrona i opieka ze strony dorosłych, w tym szczególnie rodziców4. Tak więc dziecko nie jest przedmio-tem, ani własnością rodziców, krewnych, czy państwa i jego organów, ale podmiotem posiadającym własną tożsamość i własne prawa, których przestrzeganie gwarantuje system przepisów prawnych. Ochrona dziecka jest więc jednym z najistotniejszych obowiązków państwa, a przyjęty system prawny powinien uwzględniać odrębności psycho-fizyczne małoletnich, ich specyficzne potrzeby oraz konieczność zapewnie-nia im opieki i pomocy, gdyż sami nie potrafią jeszcze właściwie zabezpieczyć swo-jego dobra i skutecznie bronić swoich interesów.
Ochrony dziecka nie należy jednak oddzielać od roli i funkcji jaką spełnia wobec niego jego otoczenie, w szczególności jego rodzina. Kluczową rolą ustawo-dawcy karnego w zakresie ochrony dziecka jest bowiem wytyczanie minimalnych standardów funkcjonowania tej wspólnoty. Racjonalny ustawodawca nie tylko zmie-rza do ochrony istotnych atrybutów rodziny, lecz również dba o określony model chowań i odpowiedni poziom relacji w niej występujących. Z analizy przepisów
za-1 Dr Sławomir Hypś – Katolicki Uniwersytet Lubelski, Katedra Prawa Karnego.
2 Zob. Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., Dz. U. z dnia 23 grudnia 1991 r., Nr 120, poz. 526 z późn. zm.
3 Zob. A. Grześkowiak, Prawa dziecka a świat polityki, „Ethos” 2001, nr 3 (55), s. 160.
4 Zob. szerzej A. Krawczak-Chmielecka, O rozwoju praw dziecka w Polsce i na świecie, „Dziecko Krzyw-dzone. Teoria, badania, praktyka” 2017, nr 2, vol. 16, s. 11 i n., także: A. Nowak, Prawna ochrona wartości dziecka i dzieciństwa, „Chowanna” 2010, nr 1, s. 121.
wierających zakazy karne można bowiem wyprowadzić wiele wskazań odnoszących się do prawidłowych zachowań w zakresie życia rodzinnego i prywatnego obywateli.
Przepisy regulujące takie normy docelowo mają wpływać na określony model życia rodzinnego i funkcjonowanie samej rodziny; często są jednak także przedmiotem krytyki lub zastrzeżeń, zawłaszcza w aspekcie dyskusji nad granicami ludzkiej wol-ności, w tym również dzieci5.
Objęcie dziecka i jego praw szczególną ochroną pozostaje przede wszystkim w związku z koniecznością zabezpieczenia jego prawidłowego rozwoju. Dotyczy bo-wiem osoby, której rozwój fizyczny i psychiczny nie jest jeszcze zakończony, a jego osobowość nie jest jeszcze w pełni ukształtowana. Proces dojrzewania następuje bowiem stopniowo. Dziecko wraz z wiekiem i poziomem rozwoju intelektualnego nabywa świadomość, co do znaczenia swojego postępowania oraz umiejętności od-różniania dobra od zła, a także zdolności kierowania swoim postępowaniem zgod-nego z nabytym systemem wartości. Zabezpieczenie prawidłowego rozwoju dziecka polega zatem zarówno na kształtowaniu prawidłowej osobowości małoletniego, jak i jego procesu wychowania oraz oczywiście spoczywa głównie na rodzinie. Poza najbliższymi, do wspomagania dziecka w jego rozwoju na zasadzie pomocniczości, powołane jest także społeczeństwo i państwo. Chodzi zatem o ochronę prawidłowe-go rozwoju fizyczneprawidłowe-go, psychiczneprawidłowe-go i społeczneprawidłowe-go dziecka, w szczególności gdy jest ono narażone na jakiekolwiek niebezpieczeństwo i zagrożone są jego warunki wychowawcze z powodu środowiska w jakim żyje, w tym przez zachowanie osób, które sprawują nad nim opiekę, bądź z powodu zachowań jego samego, w ten sposób, aby nie stał się osobą skrzywdzoną.
Jednym z najważniejszych zagrożeń rozwoju dziecka, a także narusze-niem jego praw, jest narażenie go na stosowanie przemocy i znoszenie jej skutków.
Ochrona dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją jest w Polsce wartością konstytucyjną. Zgodnie z art. 72 ust. 1 Konstytucji RP6: „(…) Rzeczypospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją(...)”. Również przepis art. 19 Konwencji o Prawach Dziecka naka-zuje chronić dziecko przed wszelkimi formami: przemocy fizycznej i psychicznej, krzywdy, zaniedbania, złego traktowania, wyzysku, w tym wykorzystywania dla celów seksualnych. Obowiązki państwa w tym zakresie wynikają zatem zarówno z przyjętych przez Polskę umów międzynarodowych7, jak i wielu regulacji
krajo-5 Szerzej zob. A. Grześkowiak, Gli aspetti giuridici nell`elaborazione delle leggi nella societa pluralistica per il diritto alla vita, [w:] J. de Dios Vial Correa, E. Sgreccia (red.), La dignita della procreazione umana e le tecnologie riproduttive. Aspetti antropologici ed etici. Atti della decima Assemblea Generale della Pontificia Academia per la Vita, Citta del Vaticano 2005.
6 Zob. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r., Nr 78, poz. 483 z późn. zm.
7 Zjawisku przemocy, w tym przemocy wobec dzieci, poświęcono wiele dokumentów międzynarodowych, któ-re nakładają na państwa obowiązki jego zwalczania. Poza dokumentami ogólnie zakazującymi jakiejkolwiek przemocy to samej problematyce przemocy w rodzinie zostały poświęcone następujące akty europejskie:
Re-wych8. Szczególną pozycję w ramach krajowego systemu prawnego spełniają prze-pisy prawnokarne, albowiem przewidują najsurowszą dolegliwość jaka pozostaje w dyspozycji państwa. Niewątpliwie więc na ustawodawcy karnym spoczywa pod-stawowy obowiązek zapobiegania stosowaniu przemocy wobec dziecka, a zatem za-pewnienia ochrony jego rozwoju.
Używanie przemocy może prowadzić do wielu patologii zarówno w życiu indywidualnym dziecka, jak i przekładać się na kształt życia społecznego. W literaturze podnosi się, że nawet stosowanie wobec dziecka przemocy o niewielkiej skali, może doprowadzić do urazów fizycznych, zaburzeń psychicznych dotyczących poczucia własnej wartości i godności, jak również różnego rodzaju nerwic, zaburzeń zachowa-nia w relacjach do innych osób, ograniczeń w życiu społecznym, postaw agresyw-nych w stosunku do własagresyw-nych dzieci, reakcji depresyjagresyw-nych prowadzących nawet do prób samobójczych9. Negatywne skutki stosowania przemocy wobec dziecka mogą zatem dotyczyć jego funkcjonowania w wielu obszarach życia fizycznego, psychicz-nego i społeczpsychicz-nego. Przede wszystkim przynoszą zagrożenia dla rozwoju fizyczpsychicz-nego i zdrowotnego dziecka. Najczęściej wskazuje się na osłabioną odporność organizmu, bóle, choroby psychosomatyczne, zaniedbania higieniczne lub w ogóle na brak na-wyków higienicznych, chroniczne zmęczenie, zaburzenia snu, skłonność do urazów lub urazy ciała w postaci: sińców, guzów, otarć, krwawień, braków we włosach, blizn lub pręg. W obszarze funkcjonowania życia psychicznego mogą natomiast pojawić się zaburzenia emocjonalne (chwiejność), poczucia zagrożenia, lęku, winy i wstydu, wzmożonej czujności i niemożności rozluźnienia się, a także chroniczny smutek lub depresja, tłumienie negatywnych emocji wobec sprawcy i przenoszenie ich na innych dorosłych lub rówieśników, trudności w nawiązywaniu bliskiej relacji z ludźmi, ob-niżone poczucie własnej wartości, nieadekwatne wyrażanie emocji np. w postaci za-chowań agresywnych lub ucieczkowych, autoagresja, problemy z nauką (trudności z koncentracją i zapamiętywaniem), izolowanie i zamykanie się w sobie lub nadmierna aktywność. Często także zmienia się funkcjonowanie dziecka krzywdzonego w relacji z dorosłymi. Pojawia się wrogość, nieufność, problemy z granicami tej relacji w
posta-komendacja 561 (1969) o ochronie małoletnich przed złym traktowaniem z 30 września 1969 r., Rekomenda-cja nr R (79) 17 Komitetu Ministrów Rady Europy dotycząca ochrony dzieci przed złym traktowaniem z 13 września 1979 r., całościowo zagadnienie to obejmuje natomiast Rekomendacja nr R (85) 4 Komitetu Mini-strów Rady Europy w sprawie przemocy w rodzinie z 26 marca 1985 r., Rekomendacja nr R (90) 2 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie środków społecznych dotyczących przemocy w rodzinie z 15 stycznia 1990 r., Rekomendacja R 91/9 w sprawie środków nadzwyczajnych dotyczących rodziny, Rekomendacja 1371 (1998) o krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci, Rekomendacja 1065 (1987) w sprawie handlu dziećmi i innych form eksploatacji dzieci, Rekomendacja 16 (2001) o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem oraz Rekomendacja 135 (2003) o lokalnej współpracy na rzecz prewencji i zwalczania przemocy w szko-le. Dokumenty te, poza wskazaniami dla państw członkowskich, próbują także zdefiniować pojęcie zjawiska przemocy w rodzinie i ustalić krąg osób w nim uczestniczących.
8 Szerzej zob. M. Czaja, Ochrona rozwoju dziecka przed zagrożeniami w aspekcie prawa międzynarodowego, europejskiego i krajowego, Warszawa 2016, także: J. J. Błeszyński, A. Rodkiewicz-Ryżek, Ochrona praw dziecka w świetle standardów polskich i międzynarodowych, „Pedagogia Christiana” 2012, nr 2/30.
9 Zob. szerzej: J. Mazur, Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, War-szawa 2002, także: J. L. Herman, Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi, GWP, Gdańsk 2003.
ci albo nadmiernego lgnięcia do dorosłych, albo utrzymywania „sztucznego” dystansu, charakterystyczne jest także zachowanie polegające na nieposłuszeństwie wobec więk-szości osób, które nie stanowią zagrożenia, a także potrzeba zwracania na siebie uwagi, nie słuchanie, nie wykonywanie poleceń lub podejmowanie zachowań przekornych.
Negatywne skutki stosowania przemocy wobec dziecka rzutują także na jego relacje z rówieśnikami i funkcjonowanie w szkole. Wobec rówieśników często pojawiają się zachowania agresywne (bicie, agresja werbalna), przyjmowanie roli lidera negatywne-go w grupie lub wręcz przeciwnie roli „kozła ofiarnenegatywne-go”, wycofanie, odrzucenie lub nadmierna potrzeba zwracania na siebie uwagi, któremu często towarzyszy wulgarne słownictwo, demonstrowanie gestów, słownictwa i zachowań seksualnych. W szko-le często występuje brak zainteresowania zajęciami i szko-lekcjami, czemu towarzyszą złe wyniki w nauce lub pogorszenie się wyników (w stosunku do tego jak dziecko uczyło się wcześniej), spóźnienia, ucieczki z lekcji, wagary oraz inne „lekceważenie” obo-wiązków szkolnych (łącznie z przyzwoleniem rodziców np. w postaci zatrzymywania dziecka w domu, obarczania innymi obowiązkami), brak przyborów szkolnych, ksią-żek, zeszytów (spowodowane także zaniedbaniem ze strony rodziców). Możliwa jest także postawa przeciwna tj. „ucieczki w naukę” w celu uzyskiwania bardzo dobrych ocen, co stanowi sposób izolowania się od problemów i chęć zapomnienia o nich10.
Zjawisko przemocy jest jednym z najtrudniejszych i najbardziej aktualnych problemów występujących w rodzinach. W szczególności dotyka ono członków ro-dziny słabszych fizycznie, tj. dzieci i kobiet11. Jednym z podstawowych zadań prawa karnego w zakresie prawidłowego funkcjonowania dziecka jest doprowadzenie do ograniczenia lub całkowitego wyeliminowania przemocy z życia rodzinnego. W celu osiągnięcia tego efektu państwa podejmują próby przeciwdziałania temu zjawisku w dwóch głównych kierunkach12. Przede wszystkim stopniowo uchwalają nowe przepisy - najczęściej o charakterze karnym - mające na celu wprowadzenie wy-raźnego zakazu opierania jakichkolwiek relacji rodzinnych na stosowaniu przemocy i rozszerzaniu katalogu środków penalnych mających wyegzekwować zakazy karne stosowania przemocy. Drugim kierunkiem działania jest wprowadzanie specjalnych programów postępowania w celu natychmiastowej ochrony ofiary przemocy domo-wej oraz stosowania środków, które znacznie ograniczą lub uniemożliwią powstawa-nie dalszych krzywd u ofiary i jego rodziny13.
10 Zob. szerzej: S. D. Herzberger, Przemoc domowa. Perspektywa psychologii społecznej, Warszawa 2002, także: R. Izdebski, M. de Barbaro, W. Szaszkiewicz, Przemoc w rodzinie. Maltretowanie fizyczne i wy-korzystywanie seksualne dzieci i młodzieży, [w:]. I. Namysłowska (red.), Psychiatria dzieci i młodzieży, Warszawa 2005, także: A. Margolis, Zespół Dziecka Maltretowanego. Diagnostyka medyczna, Warszawa 1998, także: A. Miller, Zniewolone dzieciństwo. Ukryte źródła tyranii, Media Rodzina, Poznań 2000, także:
I. Pospiszyl, Przemoc w rodzinie, WSiP, Warszawa 1994.
11 Zob. B. Gruszczyńska, Przemoc wobec kobiet w Polsce. Aspekty prawno kryminologiczne, Oficyna 2007, s. 134-137, także: S. Spurek, Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Komentarz, Warszawa 2008, s. 16-21.
12 Szerzej na temat różnych modeli zwalczania przemocy domowej zob. M. Płatek, Karnoprawne modele przeciwdziałania przemocy w rodzinie, „Archiwum Kryminologii” 2007-2008 r., t. XXIX-XXX, s. 601-616.
13 Na gruncie prawa polskiego, zob. np. H. D. Sasal, Przewodnik do procedury interwencji wobec przemocy w rodzinie, Warszawa 2005.
Działania ustawodawcy polskiego w tym zakresie skupiają się wokół uchwa-lania przepisów, w których przemoc stanowi istotny element zachowania sprawcy.
Termin przemoc występuje zatem dość powszechnie zarówno w literaturze prawnej, jak i w ustawodawstwie. Szczególnie przepisy prawa karnego często odwołują się do tego terminu, nie nadając mu jednak precyzyjnie określonego zakresu znacze-niowego14. Podobnie w doktrynie prawa karnego wskazuje się, że ścisłe określenie treści pojęcia „przemoc” nie jest możliwe15. Trudności z określeniem ogólnej defini-cji przemocy mogą powodować podważenie realności jednej z podstawowych zasad prawa karnego, tj. nullum crimen sine lege. Brak legalnej definicji przemocy powo-duje konieczność ustalenia jej treści przez orzecznictwo i doktrynę.
W języku polskim pojęcie przemoc oznacza zazwyczaj użycie siły fizycz-nej wbrew czyjejś woli16. W literaturze przedmiotu podnosi się, że termin przemoc oznacza trzy różne sytuacje: po pierwsze dotyczy określenia samej siły fizycznej, jako rzeczywistego potencjału energii, następnie dla oznaczenia stosunku (relacji) siły fizycznej względem kogoś lub czegoś, oraz na oznaczenie efektu użycia siły fizycznej (jako skutku zamierzonego lub rzeczywistego)17. Najczęściej doktryna od-wołuje się do definicji w której: „przemocą jest takie działanie środkami fizycznymi, które uniemożliwiając lub przełamując opór zmuszanego, ma albo nie dopuścić do powstania lub wykonania jego decyzji woli, albo naciskając aktualnie wyrządzaną dolegliwość na jego procesy motywacyjne nastawić tę decyzję w pożądanym przez sprawcę kierunku”18. Przy czym odróżnione działania siłą lub środkami fizycznymi, które nastawione jest na wywołanie określonego skutku nie musi dotykać fizycznie osoby, będącej ofiarą. Działanie bowiem siły fizycznej bądź jej środków może zostać skierowane na osobę trzecią (np. dziecko ofiary) lub rzecz (np. cenny obraz), a skutek w postaci przymusu na rzeczywistą ofiarę19.
Przemoc zatem może być także skierowana na psychikę i służyć do wpływa-nia na decyzje woli ofiary w celu podjęcia określonego działawpływa-nia, zaniechawpływa-nia bądź znoszenia20. Przy czym wpływanie na decyzje woli ofiary należy rozumieć szeroko, gdyż nie można wykluczyć, że sprawca stosuje przemoc bez jasno określonego celu, zmuszając jednak swoją ofiarę do jej znoszenia. Często zatem w literaturze przyj-muje się za przemoc każdego bezprawnego zamachu na jakiekolwiek prawem
chro-14 Przemoc jako znamię strony przedmiotowej zapisywana była w dyspozycjach części szczególnej wszyst-kich polswszyst-kich kodeksów karnych XX w., szerzej zob. T. Bigoszewski, Przemoc jako znamię strony przed-miotowej, „CzPKiNP” 1997, z. 2, s. 19-20.
15 Zob. m.in. T. Hanausek, Przemoc jako forma działania przestępnego, „ZNUJ” 1966, nr 24, s. 5. Pojawiały się także zdania, iż przemoc jest to działanie, które nie wymaga bliższego określenia ustawowego, zob.
S. Glaser, A. Mogilnicki, Kodeks karny, Kraków 1934, s. 157.
16 Zob. m.in. A. Markowski (red.), Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 2003, s. 779, także:
W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, tom. VII, Warszawa 1965, s. 296, także: T. i S. Skorupka (red.), Słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 1967, s.764.
17 Zob. W. Kubala, Znamię przemocy w ujęciu art. 123 k.k., „Problemy Praworządności” 1987, nr 8-9, s. 16-17.
18 T. Hanausek, Przemoc jako forma działania., dz. cyt., s. 65.
19 Zob. S. Hypś, Ochrona rodziny w polskim prawie karnym, Lublin 2012, s. 152-153.
20 Zob. K. Krajewski, O pojęciu przemocy w kryminologii, „Studia Kryminologiczne Kryminalistyczne i Peni-tencjarne” 1988, t. XIX, s. 77, także: W. Świda, Prawo karne, Warszawa 1978, s. 520.
nione dobro zarówno środkami fizycznymi, materialnymi, jak i psychologicznymi oraz moralnymi, jeśli ich celem jest wymuszenie określonego działania, zaniechania lub znoszenia albo pozbawienie człowieka prawnie chronionych dóbr i wartości21. Pojęcie przemocy nie zamyka się bowiem jedynie w stosowaniu siły fizycznej lub jej środków, lecz treścią swoją obejmuje różne formy zachowań mających na celu wymuszenie na ofierze określonego zachowania lub znoszenia określonej sytuacji.
W tym celu w kryminologii wyróżnia się co najmniej cztery formy przemo-cy: fizyczną, psychiczną, seksualną i ekonomiczną, która często w kontekście dzieci opiera się na ich zaniedbaniu materialnym. Wszystkie wskazane formy przemocy mogą być stosowane wobec dziecka. Przemoc fizyczną wobec dzieci często rozpatru-je się w zakresie dwóch aspektów. Po pierwsze do krzywdzenia fizycznego dziecka dochodzi wtedy, gdy działania drugiej osoby powodują u dziecka celowe urazy. Po drugie, gdy mamy do czynienia z wszelkiego rodzaju agresywnym i bezprawnym za-chowaniem odnoszącym się do ciała dziecka bez względu na doznany uraz. Przemoc psychiczna wobec dziecka jest natomiast definiowana jako rozmyślne, nie zawiera-jące aktów przemocy fizycznej, zachowania dorosłych wobec dzieci, które powodują znaczące obniżenie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka, w tym zaburzenia osobowości, niskie poczucie własnej wartości, stany lękowe itp. Za szczególną formę przemocy psychicznej wobec dzieci, przyjmuje się także sytuację, w której dziec-ko jest świadkiem przemocy w rodzinie. Oglądanie przez dzieci przemocy, czasem jest równie niszczące, krzywdzące jak bezpośredni atak. Osobnym problemem jest stosowanie wobec dziecka przemocy seksualnej. Zgodnie z definicją Światowej Or-ganizacji Zdrowia dziecko seksualnie wykorzystywane to każda jednostka w wieku bezwzględnej ochrony (w Polsce to 15 lat), którą osoba dojrzała seksualnie naraża na jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, której intencją jest seksualne zaspo-kojenie osoby dorosłej. Może to być przez świadome działanie osoby dorosłej, czy też przez zaniedbanie jej społecznych obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko. Do wykorzystywania seksualnego dzieci dochodzi zatem, gdy mamy do czynienia z intymnym kontaktem fizycznym pomiędzy sprawcą a ofiarą o podłożu seksualnym, ale także, gdy nie dochodzi do kontaktu fizycznego, ale dziecko uczestniczy w stymulacji werbalnej (np. przez pobudzenie opowieściami seksualnymi), jest świadkiem ekshibicjonizmu lub aktu płciowego, albo był zmu-szony do pozowania w produkcji pornografii. Przemoc ekonomiczna wobec dziecka najczęściej objawia się przez zaniedbywanie materialne, które zachodzi, gdy dziecko nie ma zaspokojonych potrzeb związanych z odżywianiem, higieną, zdrowiem, edu-kacją lub dostępem do kultury.
Pewną pomocą w tym względzie są ponadto istniejące definicje tego zjawiska w przepisach innych dziedzin prawa22. Na uwagę zasługuje definicja zawarta w polskiej
21 Zob. A. Ratajczak, Przemoc jako przestępstwo oraz jako sposób sprawowania władzy, „Gazeta Sądowa”
2000, nr 9, s. 10-11.
22 Pewną pomocą są także definicje przemocy rodzinnej, zawierane w dokumentach międzynarodowych, po-święconych zwalczaniu tego zjawiska. Na uwagę zasługuje chociażby definicja zawarta w memorandum
Deklaracji w sprawie przeciwdziałania przemocy w rodzinie z grudnia 1995 r., która okre-śla przemoc w rodzinie jako „każde działanie lub zaniechanie podjęte w ramach rodziny przez jednego z jej członków przeciwko pozostałym z wykorzystaniem istniejącej lub stworzonej przez okoliczności przewagi sił lub władzy, która godzi w ich prawa i do-bra osobiste, a w szczególności w życie, zdrowie (fizyczne i psychiczne) powodujące szkodę lub cierpienie”23. W definicji tej wyraźnie brakuje jednak ustalenia natężenia podjętego przez sprawcę działania. Jeśli bowiem ma to być każde działanie opisane w definicji to w pewnych wypadkach przemocą w rodzinie nazwane mogłoby być np.
dopuszczalne formy wykonywania władzy rodzicielskiej nad dziećmi. Najpełniejsza definicja terminu przemocy w rodzinie znajduje się w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie24. Zgodnie z art. 2 ust. 2 tej ustawy przez przemoc w rodzinie należy rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniecha-nie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności naraża-jące te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszanaraża-jące ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdro-wiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą25. Definicja ta nie jest jednak wiążąca dla prawa kar-nego i nie została stworzona na potrzeby Kodeksu karkar-nego, lecz ma zastosowanie wyłącznie do ustawy w której została zawarta. Jej wykorzystanie dla prawa karnego jest zatem ograniczone, a znaczenie ma ona przede wszystkim dla prawidłowego realizowania obowiązków określonych zadań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie przez organy administracji publicznej26.
wyjaśniającym Rekomendacji nr R (85) 4 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie przemocy w rodzi-nie z 26 marca 1985 r., która określa pojęcie przemocy fizycznej. Zgodrodzi-nie z tym dokumentem przemocą fizyczną jest każde działanie lub zaniechanie podjęte w ramach rodziny przez jednego z jej członków, które godzi w życie, integralność fizyczną lub psychiczną albo w wolność innego członka tej samej rodziny, lub które poważnie szkodzi rozwojowi jego osobowości, szerzej zob. E. Bieńkowska, Rada Europy o przemocy
wyjaśniającym Rekomendacji nr R (85) 4 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie przemocy w rodzi-nie z 26 marca 1985 r., która określa pojęcie przemocy fizycznej. Zgodrodzi-nie z tym dokumentem przemocą fizyczną jest każde działanie lub zaniechanie podjęte w ramach rodziny przez jednego z jej członków, które godzi w życie, integralność fizyczną lub psychiczną albo w wolność innego członka tej samej rodziny, lub które poważnie szkodzi rozwojowi jego osobowości, szerzej zob. E. Bieńkowska, Rada Europy o przemocy