(za czas od 1 stycznia 1938 do 31 marca 1939).
7. Wykup gruntów, podlegających ustawie w przedmiocie ochrony drobnych dzierżawców rolnych.
Ustawą z 9 kwietnia 1938 (D. U. poz. 229) wprowadzono zmiany w ustawie z 18 marca 1932 (D. U. poz. 2 ex 1936), idące w następujących kierunkach:
a) rozszerzono prawo wykupu w okręgach przemysłowych i pod
miejskich na grunty wydzierżawione w czasie od 27 VIII 1924 do 1 VII 1932 z nieruchomości ziemskich ponad 60 ha;
h) zastrzeżono na rzecz właścicieli prawo wyłączenia od wykupu obszarów, nie podlegających parcelacji;
c) rozciągnięto moc obowiązującą ustawy z 18 III 1932 na ob
szar górnośląskiej części Województwa Śląskiego, zastrzega
jąc przedsiębiorstwom górniczym i przemysłowym prawo uwolnienia się od wykupu wzamian za odprawę, jeżeli przed
łożą określone przez ustawę zaświadczenia władz górniczych, względnie przemysłowych;
d) przewidziano możliwość żądania zaliczenia i potrącenia z ce
ny wykupu nadwyżek czynszu dzierżawnego, zapłaconych w czasie po 27 VIII 1924 ponad normę ustawową; prawo za
liczenia wymienionych nadwyżek odnosi się jedynie do spraw niezakończonych przed wejściem w życie omawianej ustawy (tj. przed 15 IV 1938);
e) przedłużono czasokres do składania podań o zastosowanie przymusowego wykupu do dnia 1 X 1938 r.
Pod poz. 354 ex 1938 ogłoszony został jednolity tekst ustawy z 18 III 1932, uwzględniający zmiany wprowadzone ustawą z 9 kwietnia 1938.
2. Wykup przez dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze są
dów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie.
Ustawą z 25 kwietnia 1938 (Dz. Ust. poz. 259) wprowadzono szereg zmian w ustawie z 28 marca 1933 (Dz. Ust. poz. 250).
Zmiany te:
a) wprowadzają ułatwienia co do terminu spłat ceny wykupu (10 lat zamiast 6), oraz oprocentowania (3°/o zamiast 5%);
b) rozszerzają prawo wykupu na 15-krotny obszar zajęty przez budynki (zamiast 10-krotnego) ;
c) obniżają cenę wykupu przez możliwość potrąceń l1/2%) tej ceny (zamiast 1%) za każdy rok od dnia zawarcia pierwszej umowy dzierżawnej; zmniejszenie ceny nie może przekraczać 7 0 % (zamiast 50%);
d) umożliwiają rozłożenie całej ceny wykupu na raty do 14 lat przy 3% oprocentowaniu;
f) obniżają wysokość opłaty stemplowej na 1%.
3. U porządkowanie wspólnot gruntowych.
Ustawa z 4 maja 1938 o uporządkowaniu wspólnot grunto
wych (Dz. Ust. poz. 290), mająca zastosowanie na terenie woje
wództw środkowych, wschodnich i południowych, oraz cieszyń
skiej części Województwa Śląskiego, reguluje:
a) podział gruntów wspólnych;
b) ustalenie na rzecz poszczególnych uprawnionych prawa współ
własności niepodzielonych gruntów wspólnych;
c) zagospodarowanie niepodzielonych gruntów wspólnych:
d) rozporządzanie gruntami wspólnymi.
Przepisom omawianej ustawy nie podlegają nieruchomości:
1. stanowiące majątek gromad i związków samorządowych;
2. stanowiące wspólną własność b. mieszczan — nie rolników;
3. będące użytkowanymi przez spółki szałaśnicze na obszarze cieszyńskiej części województwa śląskiego.
4. Własność gruntów pounickich na terenie województw wschod
nich uregulowana została:
a) układem ze Stolicą Apostolską z 20 czerwca 1938, ogłoszo
nym w Dz. Ust. poz. 222 ex 1939;
b) ustawą z 28 kwietnia 1938 (Dz. Ust. poz. 303).
Na mocy układu Stolica Apostolska zrzekła się na rzecz Pań
stwa Polskiego roszczeń Kościoła Katolickiego do prawa własności na wszystkich ziemiach pounickich, zabranych Kościołowi przez Rosję, bez względu na to, czy ziemie te stanowią przedmiot sporu, czy znajdują się w posiadaniu Państwa, czy też innych osób.
Wzamian za to zrzeczenie się Państwo przyznało Kościołowi 12 tysięcy ha, z czego 9 120 ha in natura, resztę zaś w formie obli-gacyj 4% Pożyczki Konsolidacyjnej w kwocie 2 500 000 zł. Na mocy ustawy z 28 kwietnia 1938 ujawnianie własności na rzecz osób prywatnych, które swój stosunek prawny ze Skarbem
Pań-stwa uregulowały, bądź uregulują, odbywać się ma na podstawie orzeczenia, przewidzianego w art. 61 ustawy o wykonaniu reformy rolnej.
5. Ulgi przy regulacji hipotecznej
przewiduje ustawa z 9 kwietnia 1938 (Dz. Ust. poz. 241).
Z ulg tych korzystają przy pierwiastkowej regulacji hipotecz
nej nieruchomości o obszarze, nie przewyższającym 50 ha, poło
żone poza granicami miast wydzielonych.
Ustawodawca pragnie zachęcić osoby zainteresowane do prze
prowadzenia dobrowolnej pierwiastkowej regulacji hipotecznej, zwalniając odnośne akty, dokumenty pełnomocnictwa, poświadcze
nia itp. od opłat stemplowych i administracyjnych.
Rozporządzenie wykonawcze Ministerstwa Sprawiedliwości z 11 lipca 1938 (Dz. Ust. poz. 386) ustaliło wzór wyciągów z akt stanu cywilnego, potrzebnych dla celów regulacji hipotecznej.
Ustawa z 9 IV 1938 obowiązuje tylko na obszarze b. zaboru rosyj
skiego, a przewidziane w niej ulgi będą stosowane tylko do dnia 31 marca 1943.
6. Splata wierzytelności hipotecznych,
do których miała poprzednio zastosowanie ustawa z 29 III 1933 o ulgach w zakresie oprocentowania i terminów spłaty wierzytel
ności hipotecznych, przewidująca moratorium do 1 stycznia 1938 (Dz. Ust. poz. 213) uregulowana została ostatnio ustawą z 5 lu
tego 1938 (Dz. Ust. poz. 54). Przepisy tej ustawy nie odnoszą się do długów rolniczych, objętych rozporządzeniem Prezydenta R. P.
z 24 X 1934 (Dz. Ust. poz. 59 ex 1936). Zasadnicze postanowienia ustawy z 5 lutego 1938 są następujące:
1. przed dniem 1 czerwca 1938 niedopuszczalna była egze
kucja kapitału wierzytelności hipotecznych;
2. gdyby wierzyciel wytoczył proces o zapłatę wierzytelności hipotecznej, sąd procesowy może udzielić odroczenia terminu za
płaty długu w całości do 31 grudnia 1939, względnie rozłożyć spłatę na raty do 31 grudnia 1943 r.; jeżeli dla wierzytelności istnieje już tytuł egzekucyjny, ulgi powyższe przyznaje sąd w po
stępowaniu niespornym (incydentalnym); sąd może odmówić przyznania wspomnianych ulg:
a) gdy dłużnik może dług zapłacić,
b) gdy dłużnik uchyla się w sposób złośliwy od wypełnienia zobowiązań;
c) gdy wierzytelność uległa już w swoim czasie przerachowaniu w myśl rozporządzenia waloryzacyjnego z 14 maja 1924 w skali niższej niż 100%.
3. W razie żądania spłaty przed 31 grudnia 1939, dłużnik może w tym czasie dokonać spłaty długu listami zastawnymi, wy
szczególnionymi w rozp. Min. Skarbu z 2 maja 1938 (Dz. U. poz.
297) według kursu w rozporządzeniu tym wymienionego.
Nie można spłacać listami zastawnymi:
a) długu, który został przez Sąd rozłożony na raty, h) długu nieoprocentowanego,
c) gdy dłużnik nabył nieruchomość w drodze kupna po 1 lipca 1932.
Prawo korzystania z ulg tracą dłużnicy, zalegający z płace
niem odsetek, należnych po 1 stycznia 1938, przez trzy miesiące.
Ustawa nie reguluje wysokości odsetek.
7. Przepisy oddłużeniowe.
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 19 XI 1938 (Dz. U. poz.
622) wprowadził zmiany do dekretu z 14 I 1936 (Dz. U. poz. 23) o ulgach w spłacie zobowiązań spółdzielni i ich central.
Dekret z 23 XI 1938 (Dz. U. poz. 629) wprowadził dalsze zmiany do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 X 1934 o konwersji i uporządkowaniu długów rolniczych (Dz. U.
poz. 59 ex 1936).
Oba wymienione dekrety mają zasadniczo charakter wyjaśnia
jący. Ich celem jest lepsze i dokładniejsze ujęcie tych postano
wień, które w praktyce powodowały trudności interpretacyjne.
Oba dekrety rozszerzają ochronę niektórych wierzytelności uprzywilejowanych.
W związku z przepisami oddłużeniowymi pozostaje ustawa z 5 lutego 1938 o ułatwieniach w zaciąganiu pożyczek w listach zastawnych (Dz. U. poz. 55).
Do tej samej kategorii należy rozporządzenie Ministra Skarbu z 31 XII 1938 w sprawie oznaczenia papierów wartościowych i ich kursów przy spłacie długów rolniczych (Dz. U. poz. 14 ex 1939).
Rozporządzenie to wymienia rodzaje obligacyj państwowych i listów zastawnych, którymi można spłacać długi rolnicze i to według ich wartości nominalnej.
Ustawą z 29 III 1939 (Dz. U. poz. 170) zawieszono wymagal
ność długów rolniczych, podlegających rozp. z 24 X 1934 do 30 czerwca 1939.
8. Przedłużenie obniżeniu komornego.
Ustawą z 1 lutego 1938 przedłużono na czas od 1 grudnia 1937 do 31 grudnia 1938 obniżenie komornego, przyznane art. 1
i 2 dekretu Prezydenta R. P. z 14 XI 1935 (Dz. U. poz. 504). Po
cząwszy od 1 stycznia 1939 wysokość komornego miała wzrastać co kwartał o 21/2 % podstawowego komornego aż do osiągnięcia wysokości pełnego podstawowego komornego.
Jednak ustawą z 3 stycznia 1939 (Dz. U. poz. 1) obniżenie komornego przedłużono do 31 marca 1940, a przewidziana ustawą z 1 II 1938 podwyżka skutkować będzie dopiero od 1 kwietnia 1940.
O ile idzie o teren woj. śląskiego obie wymienione ustawy odnoszą się jedynie do komornego w budynkach, nie podlegają
cych ochronie lokatorów, a należących do Skarbu Państwa, ban
ków państwowych, związków samorządu terytorialnego, zakładów ubezpieczeń społecznych oraz innych instytucyj prawa publicz
nego.
9. Umarzanie prywatno prawnych wierzytelności państwowych uregulowała ustawa z 9 kwietnia 1938 (Dz. U. poz. 228). Ustawa ta dotyczy prywatnoprawnych wierzytelności tak Skarbu Państwa jak i państwowych przedsiębiorstw monopoli i funduszów. Ustawa określa warunki oraz procedurę umorzenia.
10. Należności gmin z tytułu rozliczeń z właścicielami zniesionych obszarów dworskich
doznały specjalnego zabezpieczenia rzeczowego na mocy ustawy z 31 marca 1938 (Dz. U. poz. 209). Mianowicie korzystają one z pierwszeństwa zaspokojenia z nieruchomości, wchodzącej w skład zniesionego obszaru dworskiego, bezpośrednio po należnościach, wymienionych w art. 800 § 1 p. 3 k. p. c, a przed innymi należ
nościami, określonymi w dalszych punktach tego paragrafu.
Wierzytelności gmin mogą być uwidocznione w księdze wie
czystej.
Celem zaspokojenia należności gmin z tytułu rozliczenia, wła
ściciele mają prawo — bez potrzeby uzyskiwania zgody ze strony wierzycieli hipotecznych— wydzielić na rzecz gmin uzgodnione z nimi części gruntów, wolne od ograniczeń i obciążeń nierucho
mości, z których je wydzielono z wyjątkiem ograniczeń i obciążeń, wyszczególnionych art. LXIII przepisów wprowadzających prawo o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.
Podstawą wpisu hipotek, względnie wydzieleń jest umowa właściciela z gminą lub prawomocne orzeczenie wydziału powia
towego względnie wojewody.
11. Wywłaszczenie na cele kolejowe i postępowanie wywłaszcze
niowe.
Ustawa z 15 stycznia 1938 (Dz. U. poz. 34) wprowadziła drobną zmianę do rozporządzenia Prezydenta R. P. z 24 IX 1934 o wywłaszczaniu na cele kolejowe (Dz. U. poz. 77). Ustawa z 30 marca 1939 (Dz. U. poz. 205) wprowadza zmiany w prawie o po
stępowaniu wywłaszczeniowym z 24 IX 1934 (Dz. U. poz. 776).
12. Przepisy dewizowe.
Dekret z 26 kwietnia 1936 w sprawie obrotu pieniężnego z za
granicą oraz obrotu zagranicznymi i krajowymi środkami płatni
czymi doznał w okresie sprawozdawczym dalszych zmian i to na mocy dekretów z 3 X 1938 (Dz. U. poz. 528) i z 6 XI 1938 (Dz.
U. poz. 571).
Jednolity tekst dekretu z 26 kwietnia 1936 ogłoszony został pod poz. 584 Dz. U. ex 1938.
Uległo też zmianie rozporządzenie wykonawcze Ministra Skar
bu do powyższego dekretu z 24 lipca 1936 (Dz. U. poz. 418), a to na skutek rozporządzenia Ministra Skarbu z 20 stycznia 1939 (Dz.
U. poz. 40). Dodatkowe rozporządzenie wydane zostało przez Mi
nistra Skarbu 23 lutego 1939 (Dz. U. poz. 119).
Bardzo doniosłe znaczenie posiada rozporządzenie Ministra Skarbu z 7 listopada 1938 (Dz. U. poz. 583), wydane na podstawie dekretu dewizowego, a nakazujące zgłoszenie i zaofiarowanie do skupu mienia posiadanego za granicą oraz należności od zagranicy i to w terminie trzydziestodniowym (do dnia 10 grudnia 1938).
13. Obrót nieruchomościami w Gdyni.
Na mocy przepisów o granicach Państwa wydawanie zezwoleń na nabywanie, dzierżawę, użytkowanie lub zarząd nieruchomości, położonych na terenie powiatu miejskiego w Gdyni, należało do kompetencji Wojewody Pomorskiego. Na mocy (rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 12 X 1938 (Dz. U. poz. 555) kompetencje Wojewody Pomorskiego w powyższym zakresie prze
kazane zostały Komisarzowi Rządu w Gdyni.
14. Normy obszarowe gospodarstw samodzielnych w wojewódz-twach południowych.
Na zasadzie art. 5 ust. 2 ustawy z 14 IV 1937 o ograniczeniu obrotu nieruchomościami powstałymi z parcelacji (Dz. U. poz.
272) ukazało się rozporządzenie Ministra R. i R. R. z 7 grudnia 1938 (Dz. U. poz. 9 ex 1939), ustalające normy obszarowe
samo-dzielnych gospodarstw rolnych w czterech województwach połud
niowych. Normy te ustalone są dla poszczególnych powiatów i wy
noszą od 3—7 ha użytków rolnych.
15. Zmiany przepisów szacunkowych dla nieruchomości ziemskich przymusowo wykupywanych na cele reformy rolnej wprowadza rozporządzenie Ministra R. i R. R. z 16 I 1939 (Dz.
U. poz. 37). Rozporządzenie to wprowadza nowy podział na okrę
gi ekonomiczne, a za miarodajne dla klasyfikacji gruntów przyj
muje przepisy zawarte w załączniku do art. 3 ustawy z 26 III 1935 o klasyfikacji gruntów do podatku dochodowego (Dz. U. poz. 203).
16. Nabywanie na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji.
Na mocy ustawy z 10 marca 1939 (Dz. U. poz. 133) uzyskało Państwo rodzaj ustawowego prawa pierwokupu w odniesieniu do wszystkich nieruchomości ziemskich, pozbytych w drodze egze
kucji.
Sąd, względnie instytucja wierzycielska, której przysługuje prawo prowadzenia egzekucji, winny bezzwłocznie przesłać wo
jewodzie odpis postanowienia o przybiciu względnie odpis proto
kołu licytacyjnego. Z prawa nabycia winien wojewoda skorzystać w ciągu 6 tygodni od dnia przybicia względnie od dnia otrzyma
nia zawiadomienia o dokonanej sprzedaży licytacyjnej przez insty
tucję wierzycielska. Czasokres jest zachowany przez samo wydanie przez wojewodę decyzji o nabyciu nieruchomości. Z tą chwilą Skarb Państwa wchodzi w prawa i obowiązki nabywcy z egzekucji, któremu winien zwrócić wpłacone przezeń sumy oraz zapłacić mu tytułem wynagrodzenia strat l°/o ceny nabycia.
Jeżeli któryś z wierzycieli wyraził w stosunku do nabywcy zgodę na zaliczenie jego wierzytelności na poczet ceny nabycia, może wypowiedzieć tę zgodę w przypadku nabycia nieruchomości przez Skarb Państwa.
Skarb Państwa nie może korzystać z prawa nabycia, jeżeli nabywcą z egzekucji jest małżonek, krewni w linii prostej i ich małżonkowie, rodzeństwo i ich małżonkowie — właściciela nieru
chomości, objętej postępowaniem egzekucyjnym, albo jej współ
właściciel.
Jakkolwiek ustawa z 10 marca 1939 pomija kwestię tę mil
czeniem, przyjąć należy, że z chwilą jej wejścia w życie utraciły moc prawną te postanowienia z obowiązującego dotąd na terenie Ziem Zachodnich rozporządzenia Rządu Pruskiego z 23 grudnia 1918 (Zbiór Ustaw Prusk. z 1919, str. 3), które regulują możliwość
zastosowania pierwokupu przez Państwo w wypadku pozbycia gruntu w drodze egzekucji.
17. Rejestrowe prawa rzeczowe na pojazdach mechanicznych.
Ustawa z 28 kwietnia 1938 (Dz. U. poz. 302) umożliwia usta
nowienie rejestrowych praw rzeczowych na pojazdach mechanicz
nych, które są poruszane silnikiem powyżej 100 cm3 i nie są prze
znaczone do ruchu po szynach.
Jako rejestrowe prawa rzeczowe ustawa wymienia:
a) rejestrowe zastrzeżenie prawa własności do czasu uiszczenia ceny kupna,
b) zastaw rejestrowy.
Prawa te nie mogą ciążyć na pojeździe równocześnie.
Rejestrowe zastrzeżenie prawa własności nastąpić może tylko na rzecz sprzedawcy. Zastaw rejestrowy można ustanowić wyłącz
nie na rzecz:
a) sprzedawcy dla zabezpieczenia ceny kupna pojazdu lub pod
wozia,
b) osoby, która wykonała nadwozie pojazdu, z tytułu należności za wykonanie,
c) osoby, która uiściła sprzedawcy pojazdu lub podwozia albo wy
konawcy nadwozia całość lub część należności, wymienionych pod a) i b) — do wysokości uiszczonej sumy.
Rejestr praw rzeczowych na pojazdach mechanicznych pro
wadzą nie sądy, jak to ma miejsce w przypadku rejestru zastaw-niczego na płodach rolnych i drzewie, lecz władze administracji ogólnej, właściwe miejscowo według przepisów o ruchu pojazdów mechanicznych (urzędy wojewódzkie). Ustawa reguluje szczegóło
wo uprawnienia osób, dla których istnieją rejestrowe prawa rze
czowe wobec osób trzecich, przewidując szereg odchyleń od ogól
nych norm prawa cywilnego i handlowego.
18. Ziemie odzyskane w 1938 r.
W związku z odzyskaniem w 1938 r. ziem Śląska Cieszyńskie
go i innych rozciągnięta została na te ziemie również i moc obo
wiązująca różnych przepisów prawa cywilnego i handlowego.
Główne z tych przepisów wymienione zostały w dekretach z 11 października oraz 16, 18 i 19 listopada 1938 (Dz. U. poz.
534, 585, 604 i 612).
Na mocy dekretów z 11 października 1938 (Dz. U. poz. 535) i z 16 listopada 1938 (Dz. U. poz. 585) pozbawiono na terenach
odzyskanych koronę czeską cechy prawnego środka płatniczego z dniem 18 października 1938 na Śląsku Cieszyńskim, 1 grudnia
1938 we Frydeckim oraz 9 grudnia 1938 na reszcie z ziem od
zyskanych.
Jednocześnie przewaloryzowane zostały wszystkie daniny oraz zobowiązania osób fizycznych i prawnych, zamieszkałych na tere
nie ziem odzyskanych, oraz osób fizycznych i prawnych, zamiesz
kałych na terenie reszty Rzeczypospolitej wobec osób fizycznych i prawnych, zamieszkałych na terenie ziem odzyskanych, w sto
sunku 16 zł za 100 koron czeskich.
Prof. dr Józef Górski (Poznań)