PRAWO KONTRAKTOWE 1 ZOBOWIĄZANIA

Istotne wymogi i znamiona ważnej umowy wogóle i pojedyn­

czych umów.

S h e ld o n A m o s , p r o f e s o r p r a w a , w s w e m »T lie scien ce o f L a w « (L o n d o n , 18 8 5 ) o k r e ś l a isto tę u m o w y w u s t ę p ie o p r a w i e k o n t r a k t o w e m n a s t ę p u j ą c o :

» Is to tą u m o w y , z a w a r t e j p r z e z d w ie o s o b y , j e s t s k r ę ­ p o w a n i e w ła s n o w o ln e s w o b o d y d z i a ła n i a w p r z y s z ł o ś c i j e ­ dn ej o s o b y n a r z e c z i z w i e d z ą d r u g i e j , k t ó r a z g o d n ie z tem u k ł a d a i p o r z ą d k u j e s w o j e c z y n n o ś c i, be z w z g l ę d u n a o d ­ w z a je m n ie n i e i b ez w z g l ę d u n a to, c z y o d w z a je m n i e n i e , k t ó r e go s k ł a n i a do teg o s k r ę p o w a n i a s w e j p r z y s z łe j s w o b o d y d z ia ła n ia , a s t a n o w i ą c e w y n a g r o d z e n i e z a u s ł u g i i ś w i a d ­ cze n ia , j u ż w y p ł a c o n o , c z y d o p ie r o p r z y r z e c z o n o .

» W s k u t e k t a k ie j u m o w y t w o r z ą się z w a r t e g r o n a o sób , z u p e łn ie o d d z ie ln e , w s o b ie z a m k n ię te , c h o ć b y w t y c h s a ­ m y c h c e la c h p o w s t a w a ł y p o d o b n e g r o n a z i n n y c h o s ó b zło ­ żone, w s z y s t k i e z a ś ł ą c z ą w z a j e m n e s to s u n k i, p o r z ą d k o ­ w a n e p r a w i d ł a m i d o w o ln ie u s t a lo n e m i p r z e z u m o w y .

»Nie k r ę p u j ą c w c a le d o w o ln o ś c i p o r z ą d k o w a n i a s to ­ s u n k ó w w z a j e m n y c h o s ó b w g r o n a z łą c z o n y c h , m u s i się p r a w o k o n t r a k t o w e p o s t a r a ć , a b y j e u t r w a l i ć i z a b e z p i e ­ c z y ć , a w t y m celu z a j m u j e się z k o n ie c z n o ś c i r z e c z y u s t a ­ len iem w y m o g ó w w a ż n o ś c i u m o w y z a w a r t e j co d o p o d ­ m iotu, p r z e d m i o t u i p r a w a r o z p o r z ą d z a n i a « .

N ie o d z o w n e in i w a r u n k a m i k a ż d e j w a ż n e j u m o w y s ą : o s o b y z a w i e r a j ą c e u m o w ę , p o r o z u m i e n i e się ich, c z y li o s n o w a u m o w y , w r a z z e w e n t u a l n e m u t w i e r d z e n ie m u m o w y s a m e j p r z e z z a d a t e k , p is m o t y m c z a s o w e lu b w in n y s p o s ó b ; p r z e d ­ m iot u m o w y i ś w ia d c z e n i e w z a j e m n e (o d p ła ta ), tu d z ież s p o ­ s ó b ich ś w i a d c z e n i a i m iejsce.

P o k o le i te w y m o g i o m ó w im y .

I) U m a w i a j ą c y s i ę ( k o n t r a k t u j ą c y ) . O z d o ln o śc i p r a w n e j , z w ł a s z c z a z d o ln o ś c i k o b ie t w o g ó le , a z a m ę ż n y c h i dzieci w s z c z e g ó ln o ś c i m ó w iłe m , p o d a j ą c z a s a d y p r a w a o s o b o w e g o , tutaj za te m o m ó w ię in n e s p r a w y , w y w i e r a j ą c e w p ł y w n a z d o ln o ś ć p r a w n ą .

U m a w i a j ą c y m u s z ą b y ć z d o ln y m i z o b o w i ą z y w a ć się, z a w i e r a ć c z y n n o ś c i p r a w n e w o g ó le , m u s z ą za te m m ieć w ie k p o t r z e b n y , z d o ln o ś ć r o z p o r z ą d z a n i a , d o s t a t e c z n ą w ła d z ę , a b y z ro z u m ie ć d o n io s ło ś ć s p r a w y , w o ln ą w olę i z a m ia r , a b y się z o b o w ią z a ć , s w e p r a w a u s t ą p ić d r u g i e m u lu b j e o g r a ­ n iczyć, a d r u g i a b y te p r a w a n a b y ć .

Z z a s a d y u w a ż a się u m a w i a j ą c y c h z a z d r o w y c h u m y ­ s ło w o i z d o ln y c h d o c z y n n o ś c i p r a w n y c h , p o k ą d p r z e c i ­ w i e ń s t w a się nie u d o w o d n i. S t ą d też u m o w y , z a w a r t e p r z e z o s o b y n i e z d r o w e u m y s ł o w o (non compos mentis) u l e g a j ą j e d y ­ nie u n i e w a ż n i e n i u (are avoidable), g d y p o w ó d n ie w a ż n o ś c i z o s ta n ie d o w ie d z i o n y m , a n ie s ą wj^rost n i e w a ż n e m i (void).

D o w i e d z i o n y lu b p r z y z n a n y r o z s t r ó j u m y s ł o w y s t w a r z a j e ­ d y n i e d o m n ie m a n ie n ie w a ż n o ś c i, d l a t e g o m o ż n a j e o b a lić p r z e c i w d o w o d e m . U m o w y , z a w a r t e p r z e z u m y s ł o w o c h o r y c h , w r a z i e ich u n i e w a ż n i e n ia , u z n a j e się p r a w i d ł o w o z a n ie ­ w a ż n e od chw ili, w k t ó r e j p o c z ą t e k c h o r o b y s t w ie r d z o n o , n a p o d s t a w i e d o c h o d z e n ia s ą d o w e g o ; s t w ie r d z e n i e to j e s t z a z w y c z a j d o w o d e m f a k t y c z n y m (in fact), a n ie w y n i k ł y m (concluswe), p o n ie w a ż d a je się o b a lić p r z e c iw d o w o d e m .

J a k o s t a n y u m y s ł o w e j n ie z d o ln o ś c i u z n a j e w r o z m a i ­ ty m s to p n iu u s t a w a : 1 ) p o m ie s z a n ie z m y s ł ó w (insanity), 2) g łu c h o n ie m o t ę i 3) p r z y m u s .

1 ) P r z y m u s . A b y p r z y m u s m ó g ł s t a n o w i ć p o w ó d u n i e w a ż n i e n i a k o n t r a k t u , m u s i b y ć u d o w o d n i o n e m , że w o lę p r z y m u s z o n e g o z u p e łn ie k r ę p o w a ł i że p r z y m u s z o n y z n a j d y ­ w a ł się p o d w p ł y w e m i w ł a d z ą d r u g i e g o , a ś r o d k i u ż y t e b y ł y t e g o r o d z a j u , że m o g ł y z a w ł a d n ą ć j e g o w o lą i z d o ln o ś c ią p a n o w a n i a n a d s o b ą w r o z m i a r a c h m o ż li w y c h d la z w y k ł e g o p r z e c i ę t n e g o c z ło w ie k a . G r o ź b a p r o c e s u c y w i l n e g o i p o ­ d o b n e p o g r ó ż k i p r a w i d ł o w o n ie w y s t a r c z a j ą , a b y s t w o r z y ć p o ję c ie p r z y m u s u , b o z a z w y c z a j n ie m o g ą w z w y k ł y c h s to ­ s u n k a c h z a w ł a d n ą ć t a k c z ło w ie k ie m , a b y z m u s z a ł y g o n i e ­

o d p a r c i e do d z i a ła n i a w p e w n y m k i e r u n k u ; co i n n e g o g r o ź b a u w ię z ie n ia , z w ł a s z c z a b e z p r a w n a .

2) P r z e p i c i e ( z u p e ł n a n ie t r z e ź w o ś ć ) s t a n o w i p o w ó d u n i e w a ż n i e n i a u m o w y z a w a r t e j , be z w z g l ę d u n a to, c z y s ta n ten b y ł w i n ą u p it e g o , c z y też w s p ó ł k o n t r a k t u ją c e g o .

3) U p o ś l e d z e n i e u m y s ł o w e , n i e p o c z y t a l ­ n o ś ć (imbecility of mind) r ó w n i e ż n ie w y s t a r c z a , a b y u n i e ­ w a ż n ić u m o w ę , je ż e li n ie j e s t r ó w n o z n a c z n e m z p o z b a w i e ­ n ie m isto tn e m w ła d z u m y s ł o w y c h , c z y li nie s t r e s z c z a się w n ie z d o ln o ś c i z r o z u m ie n ia s p r a w y i p o ję c ia d o n io s ło ś c i c z y n n o ś c i, tu d z ież d z i a ł a n i a r o z u m n e g o w z w y k ł y c h , c o ­ d z i e n n y c h s p r a w a c h ż y c io w y c h .

U s t a w a n ie m o ż e u s t a l a ć s p r a w d z i a n ó w s i ł y u p o ś l e ­ d z e n ia u m y s ł o w e g o , an i g r a n ic , w j a k i c h m a b y ć u m o w a z p o w o d u w i ę k s z e j lu b m n ie js z e j z d o ln o ś c i p o j m o w a n i a k o n t r a k t u j ą c y c h u z n a n a z a w a ż n ą lu b u n ie w a ż n io n ą . W r a ­ zie z a r z u t u w k ł a d a ,na s ą d o b o w i ą z e k , a b y w g r a n ic a c h p o s t a n o w i e ń u s t a w o w y c h oce n ił w s z e lk ie o k o lic z n o ś c i i o r z e k ł o zd o ln o śc i, w z g lę d n i e s to p n iu n iezd o ln o śc i, z p o w o d u u p o ­ ś l e d z e n i a u m y s ł o w o k o n t r a k t u ją c y c h .

4) G ł u c h o n i e m y m z u r o d z e n i a o d m a w i a n o w d a w ­ n y c h c z a s a c h b e z w a r u n k o w o z d o ln o ś c i do c z y n n o ś c i p r a w ­ n y c h , p o c z y t u j ą c ich z a u m y s ł o w o u p o ś l e d z o n y c h . N a p i e r w ­ s z y r z u t o k a z a p a t r y w a n i e to j e s t u z a s a d n io n e m , p o n ie w a ż b r a k s łu c h u i m o w y k r ę p u j e ich w ła d z e u m y s ł o w e w w y ­ s o k im s t o p n i u ; d o ś w i a d c z e n i e atoli s tw ie r d z iło , że c z ę s to ­ k r o ć o s o b y te m a j ą b a r d z o b y s t r e p o j ę c i a i siln ie r o z w i ­ n ięte in n e w ła d z e u m y s ł o w e , j a k o też z d o b y w a j ą n a ­ d e r r o z le g łe w ia d o m o ś c i. W s k u t e k t e g o p r z y z n a w a n o im z w o l n a w w i ę k s z y m lu b m n i e j s z y m z a k r e s i e z d o ln o ś ć d o d z i a ł a ń p r a w n y c h . N a o g ó ł w ię c u s t a w o d a w s t w a n o w s z e , a z n iem i i a m e r y k a ń s k i e , r o z s z e r z a ł y ich z a k r e s zd oln ości, ta k , że d z iś s t a w i a j ą ich p r a w i e n a r ó w n i z n ie p o z b a w io - n y m i s łu c h u i m o w y , j e ż e li in n e w z g l ę d y tej ich zd o ln o ś c i p r a w n e j n ie w y k l u c z a j ą .

P o d o b n i e o d n o s z ą się u s t a w y d o g ł u c h y c h i ś le p y c h , k t ó r y m r ó w n ie ż d a w n i e j s z e m i c z a s y p r z y z n a w a n o zd o ln o ś ć p r a w n ą j e d y n i e w m n iej lu b w ięcej o g r a n i c z o n y m z a k r e s ie .

l'ia e gl<ld N o ta ria ln y 8

D z i s i e js z e u s t a w y a m e r y k a ń s k i e n ie u z n a j ą ty c h w a d za o g r a n i c z e n i e ich z d o ln o ś c i p r a w n e j , n a w e t w t y m k i e r u n k u j a k a u s t r j a c k a , k t ó r a w y m a g a i n n e g o r o d z a j u d o k u m e n t u p r a w n e g o .

I I ) P o r o z u m i e n i e s i ę s t r o n , z g o d a , p r z y c h o ­ dzi d o s k u t k u p r z e z p r z y j ę c i e p r o p o z y c j i j e d n e j s t r o n y p r z e z d r u g ą z c h w i l ą p r z y j ę c i a tej p r o p o z y c j i , j e ż e li n ie w y k l u c z a j ą t e g o d o m n i e m a n ia p r a w n e g o in n e o k o lic z n o ś c i, d o t y c z ą c e is t o t y u m o w y s a m e j. U m o w a z a te m m o ż e w a ż n i e b y ć z a w a r t ą p r z e z w y m i a n ę listó w , w s k u t e k i n a z a s a d z i e k t ó r y c h j e d e n p r z y j m u j e p r o p o z y c j ę d r u g i e g o . P o k ą d p r o ­ p o z y c j i u stn e j c z y p is e m n e j d r u g i n ie p r z y j ą ł s t a n o w c z o i w całości, n ie m a u m o w y i p r o p o n u j ą c y m a p r a w o o d w o ­ ł a ć s w o j ą p r o p o z y c j ę .

W a r u n k i e m ato li w a ż n o ś c i u c z y n io n e j p r o p o z y c j i i j e j p r z y j ę c i a je st, a b y b y ł a z u p e łn ą , to je st, n ie b u d z i ł a w ą t ­ p liw o ś c i co d o p r z e d m io tu , o d p ł a t y 1 c z a s u ś w i a d c z e n i a : o d d a n i a p r z e d m io t u i w y p ł a t y ce n y . N ie z ro d zi u c z y n i e n ie i p r z y j ę c i e p r o p o z y c j i u m o w n e j w a ż n e j, je ż e li p r z y j m u j ą c y p r o p o z y c j ę b łę d n ie p r z y p u s z c z a ł , że s p r z e d a j ą c y z a w i e r z y m u cen ę w całości, lu b w z n a c z n ie js z e j części, ja k o t e ż , że r z e c z y s p r z e d a n o m u n a r y c z a ł t (m bulk) i cen ę w ten s p o ­ s ó b u s t a n o w io n o , a n a b y w c a p r z y j m o w a ł j e w e d le w a g i l u b m i a r y z a cen ę j e d n o s t k o w ą , p o n i e w a ż s ą to is to tn e o k o ­ liczności, w y k l u c z a j ą c e w z a je m n e p o ro z u m ie n ie .

D o c h w ili p r z y j ę c i a p r o p o z y c j i , co m u s i n a s t ą p i ć b e z ­ z w ło c zn ie, j e ż e li c z a s u p r z y j ę c i a nie o z n a c z o n o s z c z e g ó ł o w o i w y r a ź n i e , p r z y p r o p o z y c j a c h u s t n y c h , n a t o m i a s t p r z y l i s t o w y c h l u b p is e m n y c h , w c z a s ie p o t r z e b n y m d la d w u ­ k r o t n e j w y m i a n y listó w , w ią ż e p r o p o n u j ą c e g o j e g o p r o p o ­ z y c j a i n ie m o ż e w c i ą g u te g o c z a s u p r z e d m io t e m r o z p o ­ r z ą d z a ć .

I I I ) P r z e d m i o t e m u m o w y m o ż e b y ć k a ż d a r z e c z , s t a n o w i ą c a p r z e d m i o t m a j ą t k u i w ła s n o ś c i: t a k j u ż is tn ie ­ j ą c a , j a k p r z y s z ł a , s p o d z i e w a n a , s z c z e g ó ło w o o z n a c z o n a (speci/icd) lu b r o d z a j o w o (idcntified), rzecz p o s i a d a n a r z e c z y ­ w iś c ie lu b też p r a w n i e (constructive) i w s k u t e k t łu m a c z e n i a

p r a w n e g o j e d y n i e p o s i a d a n a , a z n a j d u j ą c a się w r ę k u o s o b y trzec iej.

Z e w z g lę d u n a r z e c z y p r z y s z ł e , s p o d z i e w a n e , w y r ó ż n i a p r a w o a m e r y k a ń s k i e r z e c z y s p o d z i e w a n e , s z c z e g ó ło w o o z n a ­ czo n e, n. p. z b i o r y p r z y s z ł e z p e w n e g o p ola, w e łn ę z o w ie c w ła s n y c h , od r z e c z y o g ó ln ie o z n a c z o n y c h , n. p. w e łn ę z ow iec, k t ó r e z a k u p i, r y b y , k t ó r e w y ł o w i . K u p n o p i e r w ­ s z y c h z a lic z a d o k o n t r a k t ó w z w y k ł y c h , k u p n o d r u g i c h p o ­ c z y t u j e za k o n t r a k t l o s o w y .

P r z e d m i o t u m o w y n ie z a w s z e m o ż e b y ć t a k o z n a c z o n y , a b y w y k l u c z a ł z a m i a n ę ; o w s z e m , z a m i a n a j e s t c z ę s to mo- ż ljw ą , a n ie r z a d k o m o ż e z d a r z y ć się p o t r z e b a o g r a n i c z e n i a ilo ś c i o w e g o p r z e d m i o t u i o d p ł a t y u m ó w io n e j.

Z a z a s a d ę m u s i się p r z y j ą ć , że i s to tn y b łą d , d o t y c z ą c y p r z e d m i o t u co do ilości i j a k o ś c i n i w e c z y u m o w ę ; b łą d ten ato li m u s i b y ć is to tn y m , to j e s t b y ć w a r u n k i e m u m o w y . B ł ą d w ię c nie b ę d z ie is to tą u m o w y , g d y s p r z e d a w a n o j a ­ k ie ś r z e c z y n a r y c z a ł t i w ten s p o s ó b u s t a n a w i a n o cenę, lu b też s p r z e d a n o w e d le lic zb y , m i a r y i w a g i, a ce n ę u m ó ­

w io n o j e d n o s t k o w o . N. p. s ta d n in ę , s k ł a d , s k le p i t. p., w s z y s t k ą p s z e n ic ę p o t y le z a k o r z e c . J e ż e l i b r a k il o ś c i o w y nie j e s t is to tą u m o w y , j a k n. p. b r a k k o n i a z z a k u p i o n e j c z w ó r k i, a n i w a r u n k i e m u m o w y , m o ż e n a s t ą p ić u z u p e łn ie n ie p rz e d m io tu , lu b o g r a n i c z e n i e c e n y ; n a s t ę p u j e to r ó w n i e ż i w t e d y , g d y p r z e d m io t j e s t co d o j a k o ś c i g o r s z y m , lecz to nie s p r z e c i w i a się z a m i a r o w i stro n , lu b n ie b y ł a j a k o ś ć w a ­ r u n k i e m u m o w y . W r a z i e p r z e c i w n y m , j a k r ó w n ie ż , g d y p r z e d m io t u l e g ł z u p e łn e j z a g ł a d z i e , n a s t ę p u j e r o z w i ą z a n i e u m o w y z a w a r t e j.

P o d o b n i e też p r z y s ł u g u j e s tr o n ie p o k r z y w d z o n e j p r a w o ż ą d a ć r o z w i ą z a n i a u m o w y , g d y ś w ia d c z e n ie s t a ło się c z ę ­ ś c io w o n i e w y k o n a l n e m . a p o s t a n o w i e n i a u m o w y , l u b z a m i a r stro n , w y k l u c z a j ą o d p o w i e d n i e o g r a n i c z e n ie o d p ł a t y , l u b ś w i a d c z e n i e c z ę ś c io w e n ie p r z e d s t a w i a w a r t o ś c i bez r e s z t y n i e w y k o n a l n e j.

W r a z z p r z e d m io te m g ł ó w n y m p r z e c h o d z ą n a n a b y w c ę j e g o t a k ż e w s z e l k i e p r z y n a l e ż n o ś c i i d o d a t k o w e r z e c z y (appcndant and appurtenant), p r a w a n ie z m y s ło w e (incorporal

rights and titles, z w a n e ró w n ie ż hereditaments), j a k s łu żeb n o śc i i u l e p s z e n i a w s z e lk ie , je ż e li ich nie w y łą c z o n o . W k a ż d y m r a z i e z a w is ł o to od z a m i a r u stilon i w ł a ś c i w e g o w y r a ź n e g o (exact) s t w ie r d z e n i a w d o k u m e n c ie . W s k u t e k t e g o do m ł y n a s p r z e d a n e g o w ca ło ś ci ze w s z e lk ie m i p r a w a m i , n a l e ż y p r a w o u t r z y m y w a ć w o d ę w g r o b l i w tej s a m e j w y s o k o ś c i, j a k s p r z e d a w c a w y k o n y w a ł , z d o m e m i s k le p e m n a b y w a w s z y s t k o , co s ł u ż y do ich u ż y t k u , np. w o d o c ią g , s p r o w a d z a j ą c y w o d ę z d r u g i e j części n ie r u c h o m o ś c i, j a k o k o n ie c z n ą lu b j a k o (quasi) p r z y n a le ż n o ś ć , j e ż e li g o u ż y w a ł . N a w e t cz ę s to p r z y ­ z n a w a n o n a b y w c y g r u n t u z a s i e w y d o k o n a n e , j e ż e li ich w y ­ r a ź n ie n ie w y ł ą c z o n o , ch o ć s p r a w y tej n ie m o ż n a u w a ż a ć z a p r z y s ą d z o n ą , p o n i e w a ż nie b r a k o r z e c z e ń p r z e c i w n y c h .

J e ż e l i p r z e d m io te m u m o w y j e s t rze c z s p o d z i e w a n a , np. s p a d e k o c z e k i w a n y , w ła s n o ś ć w a r u n k o w a , o b o w i ą z u j e u m o w a k o n t r a k t u j ą c y c h od chw ili n a b y c i a je j b e z w a r u n ­ k o w o i n a b y w c a m o ż e się z a s ła n i a ć t,. z. estoppel, k a ż d ą c z y n n o ś c i ą p o z b y w a j ą c e g o , w y k l u c z a j ą c ą z a p r z e c z e n ie , z w ł a ­ s z c z a p r z y d z i e r ż a w a c h .

I V ) Ś w i a d c z e n i e w z a j e m n e ( Consideration) nie m o ż e b y ć złem s a m o p r z e z się lu b w s k u t e k z a k a z u u s t a ­ w o w e g o , a m u s i b y ć czem ś, co w p o ję c iu p r a w n e m m a w a r ­ tość (valuable), k t ó r a u z a s a d n i a p r z y j ę c i e u m o w y . M oże z a ­ tem b y ć j a k a ś k o r z y ś ć , p r z y z n a n a s tr o n ie p r z e c i w n e j ; a lb o w y d a t e k , t r o s k a , z a b i e g i lu b c ię ż a r (trouble or prejudice), n a ­ ło ż o n e n a p r z y j m u j ą c e g o , z r z e c z e n ie się, o g r a n i c z e n i e lu b z a n ie c h a n ie p r a w a , tu d z ież w z a je m n e z o b o w i ą z a n i a , j e ż e li się r ó w n o w a ż ą , n iem n iej też m iło ś ć w r o d z o n a i u c z u c ia ł ą ­ c z ą c e k o n t r a k t u j ą c y c h , n. p. w r o z p o r z ą d z e n i u o s ta tn ie j woli, u m o w a c h m a łż e ń s k ic h , k t ó r e n a z y w a j ą p o d r ę c z n i k i sufficient consideration. Ś w ia d c z e n ie m usi s t w o r z y ć k o r z y ś ć d la o d b ie ­ r a j ą c e g o , a cięż ar, s t r a t ę d la d a ją c e g o .

Ś w i a d c z e n i e w z a je m n e m u s i b y ć p o n a d t o p r a w n i e d o ­ z w o lo n e i nie s p r z e c iw i a ć się p o ję c io m p o w s z e c h n i e u z n a ­ n y m , p r a w n y m , m o r a ln y m , tu d z ież z d r o w e m u r o z u m o w i i o b y c z a j n o ś c i . W s k u t e k t e g o u m o w y n i e m o r a ln e lu b b e z ­ p r a w n e , s ą n ie w y m u s z a l n e , w s z c z e g ó ln o ś c i : 1 ) u m o w y o s tr ę c z n e z a m a ł ż e ń s t w o ; 2) o w y n a g r o d z e n i e za n a k ł a ­

n ia n ie te s ta to r a , a b y z e z n a ł r o z p o r z ą d z e n i e n a c z y j ą ś k o ­ r z y ś ć ; 3) t a je m n e i p o z o r n e u k ł a d y i p r z e n ie s i e n i a w ł a s n o ­ ści ze w z g l ę d u n a m a ł ż e ń s t w o ; 4) z o b o w i ą z a n i e się n ieza - w i e r a n i a m a ł ż e ń s t w a w o g ó l e ; 5) z o b o w i ą z a n i a n ie z a jm o w a - n ia się w o g ó le h a n d le m , p r z e m y s łe m i t. p . ; 6) p o r o z u m ie ­ nia, k t ó r y c h celem j e s t n a d u ż y c i e p u b l i c z n e g o z a u f a n ia , o b o w i ą z k ó w lu b g w a ł c e n i e u s t a w .

W tyc h w y p a d k a c h , j a k o t e ż i w e w s z e lk ic h in n y c h , g d z ie ś w ia d c z e n i e j e s t p r a w n i e n ie d o z w o lo n e , p r z y z n a j ą u s t a w y n a w e t w s p ó łw i n n e m u o b r o n ę z p o w o d u n ie d o p u ­ s z c z a ln o ś c i o d p ł a t y ; nie w o ln o atoli ś w i a d c z ą c e m u d o m a g a ć się z w r o t u ś w ia d c z e n i a d o k o n a n e g o w m y ś l u m o w y , p o ­ n i e w a ż w y k o n u j ą c u m o w ę , s a m się p o z b a w i ł i z r z e k ł z a r z u tu . W y k o n a n i a u m o w y lu b ś w i a d c z e n i a n ie z a s t ę p u je w r ę c z e n ie p r z e d m i o t u ś w i a d c z e n i a p o ś r e d n i k o w i lu b p r z e ­ c h o w a w c y (stockholder), a nie s a m e m u u p r a w n i o n e m u , p o n ie ­ w a ż od n ich m a p r a w o ś w i a d c z ą c y o d e b r a ć je k a ż d e g o c z a su .

Is t n ie n ie p r a w n e g o o b o w i ą z k u d o ś w i a d c z e n i a u w a ż a się p r a w i d ł o w o za w y s t a r c z a j ą c ą o d p ła t ę , w z a m ia n za p r z y r z e c z o n e w z a je m n e ś w i a d c z e n i e ; w ie le ato li p o w a g p r a w n y c h o ś w i a d c z a się p r z e c i w w y s t a r c z a l n o ś c i t e g o o b o ­ w i ą z k u m o r a ln e g o , za w y j ą t k i e m p r z y r o d z o n e g o p r z y w i ą ­ z a n ia i miłości. Ś w i a d c z e n i e w y k o n a n e , z a n im n a s t ą p i ło p r z y ­ r z e c z e n ie d r u g i e j s t r o n y , nie z w a ln i a od p o n o w n e g o ś w i a d ­ cze n ia , c h y b a , że n a s t ą p i ł o n a w y r a ź n ą p r o ś b ę lu b dom nie- m a ln ą , w s k u t e k m o r a ln e g o z o b o w i ą z a n i a się p r o s z ą c e g o .

Z z a s a d y ś w ia d c z e n i a s ą n ie p o d z ie ln e ; j e ż e li atoli bez s z k o d y m o ż n a u m o w ę u z n a ć c z ę ś c io w o z a w a ż n ą , i c z ę ­ ś c io w o w y k o n a l n ą , z r e s z t ą z a ś z p o w o d u b e z p r a w n o ś c i za n i e w a ż n ą , m o ż e s ą d , u w z g l ę d n i a j ą c w s z e l k ie o k o licz n o śc i, z a r z ą d z ić je j w y k o n a n i e c z ę ś c i o w e ; g d y atoli p o d z ia ł tak i j e s t n ie m o ż liw y m z p o w o d u ś c is łe g o z w i ą z k u l u b w z a j e m ­ n ej z a le ż n o ś c i, s t a j e się c a ł a u m o w a n i e w a ż n ą .

G d y z o b o w i ą z a n y nie m o ż e s p e łn ić s w e g o z o b o w i ą z a ­ n ia lu b w y k o n a ć ś w ia d c z e n i a , m u s i o d s z k o d o w a ć u p r a w ­ n io n e g o , c h o ć b y w y k o n a n i e u m o w y s t a ło się t ru d n e m do w y k o n a n i a lu b n ie m o ż liw e m z p o w o d ó w o d e ń n ie z a le ż n y c h .

G d y atoli z is to ty u m o w y w y n i k a , że u m a w i a j ą c y się w i e ­ d z ieli od p o c z ą t k u (w ch w ili z a w a r c i a u m o w y ) , że nie d a się w y k o n a ć , je ż e li w d n iu s p e łn ie n ia nie z a is tn ie je z d a r z e ­ nie, k t ó r e w c h w ili z a w a r c i a u m o w y p r z e w i d y w a l i , w ó w ­ c zas, je ż e li an i w y r a ź n i e an i d o m n ie m a n ie nie p o r ę c z a l i is tn ie n ia te g o z d a r z e n i a , u m o w y nie u w a ż a się za s t a n o w ­ czo z a w a r t ą (posiłwe contract), n i e w y k o n a n i e je j n ie s t a n o w i n i e d o t r z y m a n i a (z ła m a n ia , breach) u m o w y , p o n ie w a ż s ta ło się n ie m o ż liw e m z p o w o d u n i e z a w in i o n e g o s t a n u r z e c z y .

J e ż e l i ś w i a d c z e n i a z u m o w y s ą p r z e m ie n n e , p r a w i d ł o w o m a o b o w i ą z a n y p r a w o w y b o r u , i m o ż e w y k o n a ć to, k t ó r e j e s t m oż liw e, nie m a z a ś t e g o p r a w a , g d y w y b ó r p r z y s ł u ­ g u j e u p r a w n i o n e m u , b o w o ln o mu ż ą d a ć n ie m o ż liw e g o .

N a r e s z c ie d o d a ć n a le ż y , że o p r ó c z w y p a d k ó w , g d z ie u m o w a j e s t ś c iśle o s o b is t a i o p i e r a się n a o s o b is te m z a u f a ­ niu, w y r ę c z e n i e się p r z e z z a s tę p c ę j e s t b e z w a r u n k o w o wy- k lu c z o n e m , z r e s z t ą z a ś m o ż e u m o w ę w y k o n a ć p r z e z d r u ­ g ie g o , d z i a ł a j ą c e g o za k o n t r a k t u j ą c e g o , lu b j e g o s p a d k o ­ b ie rc ó w .

P r a w o a n g i e ls k i e dzieli ś w i a d c z e n i a n a b e z w a r u n k o w e (executed) i w a r u n k o w e (executory), z a w isłe od p o p r z e d n ie g o w y k o n a n i a p r z y r z e c z e n i a .

Ś w ia d c z e n i e m w z a je m n e m m o ż e b y ć r ó w n ie ż , w e d le p o s t a n o w i e ń u m o w n y c h , p e w n a ilość p ie n ię d z y , o z n a c z o n a liczebn ie, a lb o w e d le m i a r y i w a g i, w k a ż d y m r a z i e tak, a b y j ą m o ż n a o b lic z y ć w e d le z a s a d w u m o w ie w s k a z a n y c h i a b y w y k l u c z a ł a k o n ie c z n o ś ć d o d a t k o w e g o p o n o w n e g o p o ­ r o z u m i e w a n i a się k o n t r a k t u ją c y c h . W ó w c z a s ś w i a d c z e n i e w z a je m n e n a z y w a się c e n ą (price, purchase moncy); u s t a w y w c a le n ie w y k l u c z a j ą o z n a c z e n ia ś w ia d c z e n i a w z a je m n e g o c z ę ś c io w o w p ie n ią d z a c h , a c z ę ś c io w o w i n n y c h rz e c z a c h , ś w ia d c z e n i a c h i t. p.

V ) P o r ę k a , r ę k o j m i a (warranty) m o ż e b y ć w y r a ź ­ nie u d z ie lo n a , d o m n ie m a ln ie lu b też b y ć n a s t ę p s t w e m p o ­ s t a n o w i e n i a u s t a w o w e g o , w k a ż d y m r a z i e w k ł a d a n a r ę ­ c z ą c e g o o b o w i ą z e k o d p o w ie d z i a l n o ś c i za w ła s n o ś ć p r z e d ­ m io tu u m o w y , j e g o s p o k o j n e p o s i a d a n i e i w o ln o ś ć od d ł u ­ g ó w , a w s k u t e k t e g o b ę d z ie on o b o w i ą z a n y m do z w r o t u

ś w i a d c z e n i a w z a je m n e g o , lu b c e n y w y p ł a c o n e j z o d s e t k a m i w ra z ie , g d y b y rz e c z z n is z c z a ła . O d s e t k i n a l e ż ą się od c h w ili u t r a t y r z e c z y , m a j ą z a ś r ó w n o w a ż y ć u t r a c o n e p r z y c h o d y i k o r z y ś c i z r z e c z y . W n i e k t ó r y c h S t a n a c h (M a s s a c h u s s e tt s , M ain e, V e r m o n t, C o n n ectic u t, L o u i s i a n a ) m a r ę c z y c i e l z t e g o p o w o d u w y p ł a c i ć n a b y w c y w a r t o ś ć p r z e d m io tu w ch w ili o d e b r a n i a s ą d o w e g o (eviction), b ez w z g l ę d u n a cen ę p o d a n ą w d o k u m e n c ie , N ie b r a k n i e w s z a k ż e o r z e c z e ń o d m ie n n y c h .

P o r ę k a u m o w n a m u s i z a w s z e b y ć ż ą d a n ą i u d z ie lo n ą w y r a ź n i e , m o ż e j e d n a k w y p ł y w a ć z u j e m n y c h lu b d o d a t ­ n ich p o s t a n o w ie ń u m o w y , a lb o p r z e p i s u u s t a w y ; j e d y n i e p o r ę k a z a w o ln o ś ć od d ł u g ó w m u s i b y ć p r z y p r z e n o s z e n iu w ła s n o ś c i s z c z e g ó ło w o u s t a n o w io n ą .

P o r ę k a m o ż e b y ć p o w s z e c h n a (generał), g d y o d n o s i się d o w s z y s t k i c h o sób , lu b s z c z e g ó ł o w ą (special), g d y b r o n i ł a p r z e d s p r z e d a j ą c y m , j e g o s p a d k o b i e r c a m i i p r a w o n a b y w - c a m i, a nie p r z e d in n ym i.

C elem o c e n ie n ia r o z m i a r u o d p o w i e d z i a l n o ś c i p r z y u t r a ­ cie j e d y n i e części w ła s n o ś c i, m u s i się u w z g l ę d n i ć w a r t o ś ć isto tn ą, a nie o z n a c z a ć je j w y s o k o ś c i p r z e z s t o s u n k o w y p o d z i a ł c e n y w y p ł a c o n e j ; p o n i e w a ż nie z a w s z e m o ż n a z c a łą s łu s z n o ś c i ą tw ie rd z ić , że p o ł o w a g r u n t u j e s t w a r t a pół c e n y w y p ł a c o n e j z a c a ł y g r u n t , tem w ięc ej, że p o ł o w a p o z o s t a ła m o ż e b y ć g o r s z e j ja k o ś c i , a z a z w y c z a j nie m a t e g o s a m e g o z n a c z e n i a g o s p o d a r c z e g o . W s p r a w i e tej w a ż n ą r o lę o d ­ g r y w a o k o licz n o ść , c z y p r z e d m io t u m o w y o d p ła t n e j z n a j ­ d u j e się w r ę k u ( p o s i a d a n i u ) s p r z e d a j ą c e g o c z y nie, c z y o n w y s t ę p u j e w e w ła s n e m im ie n iu c z y ob cem . J e ż e l i p r z e d ­ m io t p o s i a d a trzeci, a n a b y w c a nie z a s t r z e g ł s o b ie r ę k o jm i za w ła s n o ść , an i też s p r z e d a j ą c y m u za w ła s n o ś ć nie r ę ­ c z y ł, u t r a c a n a b y w c a w s z e lk ie p r a w a do n ie g o , p o n i e w a ż w t y m r a z i e k u p u j e n a w ł a s n ą o d p o w i e d z i a l n o ś ć (at his-peril).

P o r ę c z e n i e to i z a s t r z e ż e n i e m o ż e b y ć d o m n ie m a ln e m , d a ć s ię w y w n i o s k o w a ć z r ó ż n y c h o k o lic z n o śc i, 11. p. s p r z e d a ż y w e w ł a s n y m h a n d lu i t. p. P o d o b n i e u k ł a d a j ą się s to s u n k i, g d y k t o ś s p r z e d a j e rz e c z j a k o p o ś r e d n i k , z a s tę p c a , a d z i a ła j a k o w ła ściciel, nie z a ś g d y w ła ś c ic ie la w y m ie n i, p o n i e w a ż w ó w c z a s w ią ż e g o u m o w a z a w a r t a i n a n i e g o p r z e r z u c a

o d p o w i e d z ia l n o ś ć z p o r ę k i z a w ła s n o ś ć i w o ln o ś ć od d ł u ­ g ó w i o d p o w i a d a za nie, c h o ć b y o d p o w i e d z i a l n o ś c i nie p r z y j ­ m o w a ł.

W s k u t e k p o r ę k i za w ła s n o ść , o d p o w i a d a s p r z e d a j ą c y k u p u j ą c e m u j e d y n i e za w ła s n o ś ć , n ie z a ś za j a k o ś ć , c z y li d o b r o ć p r z e d m io t u (to w a r u ), p o n i e w a ż j e s t r z e c z ą k u p u j ą ­ c e g o z b a d a ć , c z y rz e c z (t o w a r ) o d p o w i a d a c e lo w i i o d k r y ć j e g o w a d y i b r a k i, a n ie o p u s z c z a ć się n a p o u c z e n ie i p r z e d ­ s t a w i e n ie s p r z e d a j ą c e g o .

Z a j a k o ś ć c z y li d o b r o ć p r z e d m i o t u o d p o w i a d a p o z b y ­ w a j ą c y , je ż e li w y r a ź n i e z a n ią r ę c z y ł, a lb o p o d s t ę p n ie r z e c z z a c h w a l a ł , lu b s t a r a ł się u k r y ć je j b r a k i i w a d y , a lb o j e ­ żeli k u p u j ą c y z a m ó w ił u n i e g o rz e c z w e d le p e w n e g o o k a ­ z a n e g o m u w z o r u i o ś w ia d c z y ł, że z u p e łn ie p o l e g a n a j e g o z d an iu , p o n i e w a ż nie z n a r z e c z y i je j w ła s n o śc i.

C z c z e z a c h w a l a n i e r z e c z y , be z r ó w n o c z e s n e j p o r ę k i za p r a w d z i w o ś ć z a le t g ł o s z o n y c h lu b n i e w a d l i w o ś ć , n ie w y ­ s t a r c z a , a b y k o r z y s t a ć lu b o d w o ł y w a ć się do p o r ę k i, p o ­ n i e w a ż n ie u c h y l a o b o w i ą z k u p o s tr o n ie n a b y w a j ą c e g o , z b a d a ć n a l e ż y c i e p r z e d m io t, s z c z e g ó ln ie , je ż e li m ó g ł s ię p r z e k o n a ć o s łu s z n o ś c i j e g o z d a n ia . P o d o b n i e też j e s t b e z z n a c z e n ia z a p e w n i a n i e s p r z e d a j ą c e g o , że m u t a k ą lu b in n ą c e n ę in n i d a w a li , p o n ie w a ż to n ie p o w i n n o s k ło n ić k u p u j ą ­ ce g o , a b y w y p ł a c a ł tę lu b w y ż s z ą cenę, nie p r z e k o n a w s z y się o p r a w d z i e . Emptor emit, quam minime potcst, venditor ven- dit, quam maxime potest.

Z a c z y n n o ś c i t e g o r o d z a j u o d p o w i a d a j e d y n i e trzeci (nie u c z e s t n ic z ą c y j a k o s t r o n a w u m o w ie ), p o n i e w a ż p o j e g o s t r o n ie u w a ż a się to z a c z y n n o ś ć o s z u k a ń c z ą .

P r z e p i s y p r a w n e z a b e z p i e c z a j ą s tr o n ę p r z e d o s z u s t w e m i p o d s t ę p e m , a w c a le n ie p r z e d w ł a s n ą n ie z d a r n o ś c ią , nie- d o ś w ia d c z e n ie m i z a w in io n e m n i e d b a ls t w e m , n a t o m i a s t n a ­ s t ę p s t w a r ę k o jm i n a k ł a d a j ą n a u m a w i a j ą c y c h się o b o w i ą ­ z e k r z e t e l n e g o w z a j e m n e g o p o s t ę p o w a n i a , p r z e d s t a w i e n i a s p r a w y z g o d n ie z r z e c z y w i s t o ś c i ą . S p r z e d a j ą c y w in ie n w y ­ j a w i ć w a d y i b r a k i istotne, isto tę u m o w y s ta n o w ią c e . P o ­ n ie w a ż atoli o b a j k o n t r a k t u j ą c y m o g ą się r ó ż n ić co do z d a ­ n ia, co j e s t isto tn em , p r z e t o za z a s a d ę u z n a ć n a l e ż y , że m a

w y j a w i ć te w a d y i b r a k i , k t ó r e zna, a k t ó r e n ie b ę d ą c wi- d o c z n e m i lu b ł a t w o d o s t r z e g a l n e m i , m o g ą s n a d n i e u jś ć u w a g i n a w e t p r z y b a c z n e m b a d a n i u , p o n i e w a ż z a t a je n ie ich r ó w n a ł o b y się n ieu c z c iw o ś c i, i z n a c z y ł o b y n a d u ż y c i e d o b r e j w i a r y d r u g ie g o . Z te g o nie m o ż n a w n io s k o w a ć , że m a o b o w i ą z e k w y l i c z y ć w s z y s t k i e b r a k i i w a d y , i o d s t r ę ­ c za ć k u p u j ą c e g o , m a o n j e d y n i e te w y j a w i ć , k t ó r e k u p u j ą ­ c e g o p o w s t r z y m a ł y b y od k u p n a , g d y b y o ich is tn ie n iu w i e ­ dział, p o n i e w a ż rz e c z c z y n i ą n i e o d p o w i e d n i ą i n i e z d a t n ą do u ż y t k u .

J e ż e l i z a s p r z e d a j ą c e g o w y s t ę p u j e j e g o z a s t ę p c a p o ­ ś r e d n ik , z a u f a n y i t. p., m u s i p r z e s t r z e g a ć w s w e m p o s t ę ­ p o w a n i u j a k n a j w ię k s z e j u c z c iw o ś c i i n ie m o ż e p r z e m i l c z y ć n iczeg o , co m u w ia d o m e m , a co w p ł y w a n a o c e n ie n ie w a r ­ tości r z e c z y ; k o n t r a k t y p r z e z e ń z a w a r t e u l e g a j ą s u r o w e j k r y t y c e (viewed with great jealousy) i u z n a j e się je j e d y n i e w y ­ j ą t k o w o za o b o w i ą z u j ą c e , j e ż e li n a r u s z a j ą u c z c iw o ś ć c h o ć b y w n a j l ż e j s z y s p o s ó b .

J e ż e l i u p r a w n i o n y z a m i e r z a k o r z y s t a ć z p o r ę k i, m a s p r z e d a j ą c e m u rz e c z n a b y t ą z w r ó c ić lu b w e z w a ć go, b y j ą o d e b r a ł, w ten s p o s ó b o d p i e r a d o m n ie m a n ie , że się z r z e k a s w y c h p r a w i t r w a p r z y u m o w ie z a w a r t e j. Z p r a w a t e g o m u si s k o r z y s t a ć b e z w ło c z n ie , w k a ż d y m r a z i e w c z a s ie w ł a ­ ś c iw y m , a nie w o ln o m u r z e c z y n a b y t e j u ż y w a ć od ch w ili d o s t r z e ż e n i a b r a k ó w , s t w i e r d z e n i a n ie o d p o w ie d n io ś c i, j e ż e li nie chce u t r a c ić p r a w a z p o r ę k i. J e ż e l i c e n y nie w y p ła c ił s p r z e d a ją c e m u , m a rz e c z zw ró cić , z a n im s p r z e d a j ą c y z a ż ą d a z a p ł a t y cen y.

N ie w s z y s t k i e atoli w a d y r z e c z y u p r a w n i a j ą d o k o r z y ­ s t a n ia z p r a w a tego, m u s z ą o n e o d p o w i a d a ć w a r u n k o m p o w y ­ żej p o d a n y m , t. j. b y ć is to tn em i lu b d o t y c z y ć i s t o t y r z e c z y , a c z y n ić rz e c z n i e o d p o w i e d n i ą lu b n i e n a d a j ą c ą się do u ż y t k u .

Utwierdzenie umowy zawartej.

G d y s t r o n y u k o ń c z y ł y p o r o z u m i e n i a co d o u m o w y z a ­ w r z e ć się m a j ą c e j, c zy li, j a k się w y r a ż a j ą u s t a w y a n g i e l ­ skie, „the largain is struck“ ( t a r g u dob ito ), m a n a s t ą p ić , w e ­ d le a n g ie ls k i e j u s t a w y , statnte of frauds 29. C a r . I I , r o z d z . 3

ust. 17 , p r z y ję t e j p r z e z u s t a w y w s z y s t k i c h S t a n ó w , p rócz L o u i s i a n y , u t w i e r d z e n i e u m o w y z a w a r t e j. U t w ie r d z e n ie m tem j e s t : c z ę ś c io w e ś w i a d c z e n i e p r z e d m i o t u p r z e z s p r z e d a ­ j ą c e g o , w r ę c z e n ie z a d a t k u (earnst) lu b w y p ł a c e n i e części c e n y k u p n a p r z e z k u p u j ą c e g o , a lb o s p is a n ie t y m c z a s o w e g o d o k u m e n t u (memorandum, articles oj agreement, agreement) i p o d p i ­ s a n i e g o p r z e z s a m y c h u m a w i a j ą c y c h się lu b ich z a s tę p c ó w . U t w i e r d z e n i e to j e s t k o n ie c z n e m p r z y u m o w a c h , k t ó r y c h p r z e d m io t p r z e d s t a w i a w a r t o ś ć 1 0 zł. (w A n g lj ) , a w A m e ­ r y c e od 3 do 50 $, C o n n e c tic u t 35 $, N e w J e r s e y 30 $ i t. p.

Z a d a t k i e m n a z y w a j ą u s t a w y a m e r y k a ń s k i e k a ż d ą k w o tę , c h o ć b y n a j m n i e js z ą , w r ę c z o n ą p rz e z k u p u j ą c e g o s p r z e d a ją c e m u , na z n a k , że u m o w ę z a w a r t o lu b n a p o cze t c e n y k u p n a w y p ł a c i ć się m a ją c e j, nie z a k r e ś l a j ą w c a le j e g o s t o s u n k u do c e n y u m ó w io n e j. W y p ł a c i w s z y z a d a t e k , nie m a k u p u j ą c y p r a w a ani z a b r a ć rz e c z y , a n i d o m a g a ć się je j w y ­ d a n ia , lecz u m o w a u t w i e r d z o n a z a d a t k i e m w ią ż e j u ż u m a ­ w i a j ą c y c h się, a m oże b y ć r o z w i ą z a n a z p o w o d ó w w y ż e j p o d a n y c h , j a k n iem n iej, g d y k u p u j ą c y w m y ś l p o s t a n o w ie ń u m o w y , lu b n a w e z w a n i e s p r z e d a j ą c e g o , w p e w ie n c z a s o d p o w ie d n i c e n y nie z a p ła c i, w z g lę d n ie s p r z e d a j ą c y r z e c z y nie d o s t a r c z y .

P r z e z m e m o r a u d u m , w y m a g a n e u s t a w ą Statutu of frauds, ro z u m ie się d o w ó d p i s e m n y u m o w y z a w a r t e j ze w z g lę d u n a s p r z e d a ż r u c h o m o ś c i, t o w a r ó w i t. p., je ż e li ich nie o d d a n o , a lb o nie w r ę c z o n o z a d a t k u lu b części c e n y ; j e s t ono p r a w i d ł o w o r ó w n o z n a c z n e z articles of agreement, agreement z w y k ł y c h p r z y s p r z e d a ż y n ieru ch om ości, nie zaś deed, zatem s ą czem ś w r o d z a ju p u n k ta c ji listu, p o t w i e r d z a ­ j ą c e g o u m o w ę .

W p iś m ie tem m a j ą b y ć p o d a n e isto tn e p o s t a n o w i e n i a u m o w y , p o d p i s u j ą je u m a w i a j ą c y się, m a k l e r (broker) lu b p r z y n a j m n i e j s p r z e d a j ą c y , p o n ie w a ż j e g o p o d p is w y k l u c z a z a r z u t n i e z a w a r c i a u m o w y . P o d p i s m oże b y ć d o k o n a n y o łó w k ie m , c h o ć b y nie p o d a w a ł p e łn e g o im i e n i a ; m o ż n a g o z a s t ą p ić t a k ż e p ieczęcią, z a w i e r a j ą c ą im ię s t r o n y , m u s i atoli b y ć p o d p is t a k z a m ie s z c z o n y , a b y s t w i e r d z a ł o s n o w ę pism a.

D o w ó d ten p i s e m n y m u s i b y ć s t a n o w c z y i z u p e łn y , a b y z n ie g o m o ż n a w y r o z u m i e ć c a ł ą u m o w ę b ez o d w o ł y ­ w a n i a się do u m ó w io n y c h w a r u n k ó w .

O b o w i ą z e k s t w i e r d z a n i a u m ó w p r z e z m e m o r a n d u m lu b p is m o w o g ó le (notę), w y p o w i e d z i a ł y p r a w i e w s z y s t k i e u s t a w y s t a n o w e , z w ła s z c z a , g d y u m o w a nie m o ż e b y ć w y k o n a n ą w c i ą g u r o k u lu b p r a w a i o b o w i ą z k i m i a ł y p r z e c h o d z ić n a w y k o n a w c ó w o s ta tn ie j w o li i z a r z ą d c ó w lub s p a d k o b i e r c ó w i t,. p„ i r o z c i ą g n ę ł y ten o b o w i ą z e k t a k ż e n a w s z e lk ie u m o w y o n ie ru c h o m o ś ć .

W ykonanie.

N a s t ę p s t w e m z a w a r t e j u m o w y j e s t jej w y k o n a n i e

<ddivmry) 1). W e d le u s t a w a m e r y k a ń s k i c h , w y k o n a n i e m oże n a s t ą p i ć w c z w o r a k i s p o s ó b : 1 ) p r z e z z m ia n ę p o s i a d a n i a ; 2) w y g o t o w a n i e p is e m n e g o d o k u m e n t u n a p r z e n i e s ie n i e d o ­ k o n a n e (corweyance); 3) z a w a r c i e u m o w y k o n t r a k t u (contract) o s k u t k a c h d o k u m e n t u pod 2) w y m i e n i o n e g o i 4) p rz e z c z y n n o ś c i w y k l u c z a j ą c e z a p r z e c z e n ie s p r z e d a ż y (estoppel).

K a ż d y z ty c h s p o s o b ó w z o s o b n a w y s t a r c z a i u z a s a d n i a p r z e n i e s i e n i e w ła s n o ś c i, a m a b y ć u ż y t y ten z nich, k t ó r y w s k a z u j ą o k o lic z n o ś c i t o w a r z y s z ą c e w y k o n a n i u 2).

P i e r w s z e g o s p o s o b u , to j e s t z m i a n y p o s i a d a n i a (change of possession) u ż y w a się, g d y w y k o n a n ie fo r m a ln e c z y n n o ś c i p r z e p i s a n y c h b y ł o b y n ie le g a ln e m , np. p r z y s p r z e d a ż a c h d o ­ k o n a n y c h w n i e d z i e lę ; n a s t ę p n i e p r z y d a r o w i z n a c h i t. p.

c z y n n o ś c i a c h , z p o w o d u c z e g o m u s i w y s t a r c z y ć , g d y s p r z e ­ d a j ą c y rze c z p o s i a d a n ą z t y t u łu w ła s n o ś c i o b e jm i e w p o ­ w iad a n ie im ien iem d r u g i e g o .

D o k u m e n t , p r z e n o s z ą c y w ła s n o ś ć (conveyance) m u s i b y ć

*) Słowo delivery obejm uje w pojęciu ustaw angielskich i am ery­

kańskich: oddanie posiadania i wydiinie samej rzeczy przy równocze- sneni wręczeniu dokumentu, stwierdzającego umowę zawartą, albo wrę­

czenie przynajm niej dokumentów, dowodzących prawa własności rze­

czy wyzbytej przysługującego pozbywającemu, np. kontraktów kupna przekazu pocztowego, ładunkowego, składowego przesyłkowego i t. p., jeżeli wydać rzeczy samej nic można.

•) Różnice między contract, covenant, agreement, conteyance i podo- bnemi term inam i podaję poniżej.

w y g o t o w a n y , g d y p r z e n i e s i e n i a w ła s n o ś c i się d o k o n u j e b e z r ó w n o c z e s n e j z m i a n y p o s i a d a n i a , celem w y k l u c z e n i a d o m n ie ­ m a n i a p r a w n e g o p r z e c i w n e g o i n i e z g o d n e g o z p r z e n i e s i e ­ n iem w ła s n o ś c i, np. p r z y z m ia n ie p o s i a d a n i a p r z e z z a p r z e ­ s ta n ie p o s i a d a n i a w im ie n iu w ła s n e m , a ro z p o c z ę c iu p o s i a ­ d a n i a w im ie n iu n a b y w c y . N a t o m ia s t u m o w a z w y k ł a (exe- cuted contract), a lb o w a r u n k o w y (executory lub truć) u z a s a d n ia p o d o b n ie , j a k p o p r z e d n i, p r z e n ie s i e n i e w ła s n o ś c i n a t y c h ­ m ia s t lu b w ch w ili z is z c z e n ia się w a r u n k u p r z e d o d d a n i e m p o s i a d a n ia , lecz j e d y n i e w ó w c z a s , g d y p o d a n o z n a m i o n a r z e c z y u m o ż l i w i a ją c e je j w y r ó ż n ie n ie . C z w a r t y m s p o s o b e m j e s t estoppel; o b e j m u j e on w s z e lk ie cz y n n o ś c i, w y k l u c z a j ą c e po s tr o n ie s p r z e d a j ą c e g o z a p r z e c z e n ie s p r z e d a ż y , c z y li j a k C o v e n się w y r a ż a , g d y p r z y p u s z c z e n i e p e w n e m a wedle- z a m i a r u p o w o d o w a ć i r z e c z y w i ś c i e p o w o d u je o so b ę , z k t ó r ą d r u g a z o s t a je w s to s u n k u , d o p e w n e g o r o d z a j u z a c h o ­ w a n ia się i p o s t ę p o w a n ia , k t ó r e z a s z k o d z i ł o b y je j p r a w o m , j e ż e l i b y tej d r u g i e j o s o b ie p r z y s ł u g i w a ł o p r a w o c o fn ię c ia się. N. p. j e ż e li s p r z e d a j ą c y nie o d d a ł n a b y w c y r z e c z y p o ­ s i a d a n e j w p o s ia d a n ie , a jej z n a m io n w y r ó ż n i a j ą c y c h ( m a r k a ) nie p o d a n o , p r z e m a w i a d o m n ie m a n ie za tem, że s p r z e d a ­ j ą c y s a m się p o z b a w i ł (estopped) p r a w a z a p r z e c z e n ia s p r z e ­ d a ż y d o k o n a n e j, je ż e li z g o d z ił się rz e c z s p r z e d a n ą o d d a ć w s k a z a n e m u m u d a ls z e m u n a b y w c y i d o m a g a ł się od n i e g o z a p ł a t y ; a lb o je ż e li p r z e d s i ę w z i ą ł ś r o d k i celem z a b e z p i e c z e ­ n ia z a p ła t y cen y.

P o w y ż e j w s p o m n ia łe m , że u m o w a m o ż e b y ć b e z w a ­ r u n k o w a lu b w a r u n k o w a , w z w i ą z k u za te m ze s p r a w ą w y ­ k o n a n i a u m o w y o m ó w ię p o k r ó t c e s p r a w ę w a r u n k ó w , z a z n a c z a j ą c , że s p r a w ą tą d o ś ć o g ó l n i k o w o z a j m u j ą s ię u s t a w y a n g i e ls k i e i a m e r y k a ń s k i e .

W a r u n e k m o ż e b y ć o g ó l n y (generał) lu b s z c z e g ó ln y (special); p i e r w s z y m n a z y w a p r a w o a n g i e ls k i e w a r u n e k , r o z ­ w i ą z u j ą c y z u p e łn ie c a ł y s t o s u n e k p r a w n y , a d r u g im , j e ż e li p o w o d u j e c z ę ś c io w e r o z w i ą z a n i e lu b w y k l u c z a p o w s t a n i e s t o s u n k u p r a w n e g o .

N a s t ę p n ie d z ie lą w a r u n k i n a z a w i e s z a j ą c e (precedent) i r o z w i ą z u j ą c e (subseęuent), z a le ż n ie od tego , c z y od

ziszczę-n i a się w a r u ziszczę-n k u z a le ż y p o w s t a ziszczę-n ie , czy z g a ś ziszczę-n ię c ie s t o s u ziszczę-n k u p r a w n e g o . W a r u n e k z a w i e s z a j ą c y m u s i b y ć ś ciśle s p e łn i o n y i nie m o ż e n a w e t s ą d k a n c l e r s k i u w o ln ić od n a s t ę p s t w w r a z i e j e g o n ie s p e łn ie n ia . G d y w a r u n e k z a w i e s z a j ą c y r o ­ d z i s t o s u n e k p r a w n y , to w a r u n e k r o z w i ą z u j ą c y g a s i, n i s z c z y i s t n i e j ą c y , i d o p o k ą d się nie ziści w a r u n e k ten, u m o w a p r z e d ­ s t a w i a się j a k o b e z w a r u n k o w a . U s t a w a n ie p o p i e r a w a r u n ­ k ó w r o z w i ą z u j ą c y c h i k a ż e j e t łó m a c z y ć ś c iśle z p o w o d u ic h n a s t ę p s t w u m a r z a j ą c y c h s t o s u n k i is tn ie ją c e , z w ła s z c z a , j e ż e l i ś c isłe w y k o n a n i e ich b y ł o b y n i e j e d n o k r o t n i e p r z e ­ c i w n e p o ję c io m s łu s z n o ś c i i s u m ie n ia , i w s k u t e k t e g o p o ­ s t a n a w i a , że j e ż e li w a r u n e k ta k i s ta n ie się n ie m o ż li w y m do w y k o n a n i a , a lb o j e s t lu b s ta n ie p r z e c i w n y p o ję c io m p r a w ­ n y m i m o r a ln o ś c i, n a l e ż y g o u w a ż a ć za n ie is t n ie ją c y , a s to ­ s u n e k za b e z w a r u n k o w y .

W a r u n e k m o ż e b y ć n a s t ę p s t w e m p r z e p i s u u s t a w o w e g o , a l b o w oli stro n , w y r a ż o n e j w u m o w ie . W a r u n e k z p r z e p i s u u s t a w o w e g o m a z a z w y c z a j z n a c z e n ie z d a r z e n i a , r o z w i ą z u ­ j ą c e g o s t o s u n e k p r a w n y ; d a w n i e j m ia ł s z e r s z e z a s t o s o w a ­ n ie, d z iś atoli j e d y n i e p r z y n a d a n i u w ła s n o ś c i z a k o n o m , c z y l i t. zw. w ła s n o ś c i m a r t w e j r ę k i i p o w r o t n e j (in reversioń).

U m o w n y n a t o m ia s t w a r u n e k m a m y z a w s z e , lecz i j e d y n i e w ó w c z a s , g d y g o s t r o n y z a m i e s z c z ą ; m o ż e z a ś t a k o g r a n i ­ c z a ć , o s ł a b i a ć lu b z m n ie js z a ć , j a k i z w ię k s z a ć , r o z s z e r z a ć s t o s u n e k p r a w n y ; o b o w i ą z u j e z a ś w k a ż d y m r a z i e i m u si b y ć z a z w y c z a j s p e łn io n y , c z y li n ie m o ż e b y ć o p u s z c z o n y .

P r a w o a n g i e l s k i e r o z r ó ż n i a j e s z c z e : w a r u n k i z a w i s ł e o d d z i a ła n i a , p r z y c z y n i e n i a się p e w n e j o s o b y i w a r u n k i z a ­ l e ż n e od losu, z d a r z e n i a j a k i e g o ś . O s o b ą tą m o ż e b y ć n a ­

w e t s a m u p r a w n i o n y .

W ż a d n y m r a z i e j e d n a k ty c h w a r u n k ó w ( z a le ż n y c h o d w oli o s o b y ) n ie m o ż n a p o c z y t y w a ć z a w a r u n k i w ści- s łe m zn a c z e n iu , c h o c ia ż n ie z u p e łn ie s ą p o z b a w i o n e cech w a r u n k ó w w ła ś c iw y c h , z w ła s z c z a , g d y z a le ż ą od o s ó b tr zecic h .

C z ę s to z d a r z y ć się m o ż e, że nie d a j e się s t a n o w c z o o r z e c , c z y m a się d o c z y n i e n i a z w a r u n k i e m w w ła ś c i w e m z n a c z e n iu , c z y p o s t a n o w i e n i e m u m o w n e m (covenant).

J e ż e l i s p r a w y nie r o z s t r z y g a s a m a u m o w a , s k ł a n i a s ię o r z e c z e n ie s ą d o w e r a c z e j n a s t r o n ę w a r u n k u w ła ś c iw e g o ,, niż w a r u n k ó w w d a ls z e m zn a c z e n iu , do k t ó r y c h z a lic z a s i ę r ó w n i e ż limitations i restrictions.

Limitations n a z y w a się w s z e lk ie o g r a n ic z e n ia c z a s o w e , k t ó r e z a k r e ś l a j ą c z a s p e w ie n , z u p ł y w e m k t ó r e g o s t o s u n e k j a k i ś g a ś n ie . C z a s o w e to o g r a n i c z e n i e m o ż e się z m ie n ić w w a r u n e k i w ó w c z a s n a z y w a się j e condkional Umitation, a n a s t ę p u j e to w ó w c z a s , g d y u p ł y w t e g o o k r e s u z a w is ł od z d a r z e n i a n ie p e w n e g o . C z a s o w e te o g r a n i c z e n i a m o g ą b y ć r ó w n o c z e s n e (rollateral) lu b n a s tę p c z e .

N a t o m i a s t restrictions s ą o g r a n i c z e n i a istotn e, z a k a z y , k t ó r y c h celem j e s t o g r a n i c z e n i e p r a w a r o z p o r z ą d z a n i a i t. p.

C o k e n a z y w a t e g o r o d z a j u o g r a n i c z e n i a n ie d o r z e c z n e m i, j a k o p r z e c iw n e p r a w u w ł a s n o ś c i ; z c z a s e m u p o w s z e c h n i ł o się p r z e k o n a n i e , że u z a s a d n i o n e m j e s t j e d y n i e o g r a n i c z e n ie , g d y d o t y c z y p e w n e j, s z c z e g ó ło w o w s k a z a n e j o s o b y .

M i e j s c e o d d a n i a w s k a z u j e p r a w i d ł o w o u m o w a ; w r a z i e p r z e c i w n y m m a o d d a n i e n a s t ą p i ć w m ie js c u , g d z i e rz e c z w c h w ili z a w a r c i a u m o w y się z n a jd u j e , a w ię c w h a n ­ dlu k u p c a , p r a c o w n i r z e m ie ś ln ik a , g o s p o d a r s t w i e r o l n ik a , s k ł a d z i e i t. p.

P o t h ie r w y r ó ż n i a , ze w z g lę d u n a m ie js c e o d d a n i a , p r z e d m i o t ś w i a d c z e n i a s t a n o w c z o (n ie z a m ie n n ie ) o z n a c z o n y , g d y z a m i a n a j e s t w y k lu c z o n a , od p r z e d m i o t u m niej d o ­ k ła d n ie , p o ś r e d n i o (iutermediate) o k r e ś lo n e g o , np. j e d e n z m o ich koni. W p i e r w s z y m ra z ie , w e d le n ie g o , m a o d d a n i e n a s t ą ­ p ić w m iejsc u , g d z ie rz e c z się z n a j d u j e w c h w ili u m o w y , p o n i e w a ż s łu s z n ie p r z y p u s z c z a ć m o ż n a , że zech ce k u p u j ą c y rz e c z o g l ą d n ą ć ; w d r u g i m z a ś r a z ie w m ie js c u z a m i e s z k a ­ n ia s p r z e d a j ą c e g o , j e ż e li o b a j k o n t r a k t u j ą c y m ie s z k a j ą w r ó ż ­ n y c h m ie js c a c h , a rz e c z nie d a j e się ł a t w o p r z e n i e ś ć ; w r a ­ zie p r z e c i w n y m m o ż e n a s t ą p i ć w m ie js c u z a m i e s z k a n i a k u ­ p u j ą c e g o .

C o k e w s w y c h Commcntaries on Panclects i C h i p m a n w s w y c h Essays on the Lair of contracts for the Paymcnt o f Spe- cific Articlcs u s t a n a w i a ją z a s a d y n a s t ę p u ją c e : O b o w i ą z a n y do o d d a n ia r z e c z y ściśle o z n a c z o n e j w in ie n n a b y w c ę d z ie ń

p r z e d t e m z a w i a d o m ić o s w y m z a m i a r z e o d d a n i a i w e z w a ć g o do o d b io r u , p o c ze m m a j ą o d d a ć w m ie js c u w s k a z a n e m . M iejsc e to nie m o ż e b y n i e o d p o w ie d n i e (unreasonable), np. z b y t o d le g łe , a b y k o s z t a p r z e w o z u n i e s t o s u n k o w o nie w z r o s ł y ; rze cz m u s i się n a d a w a ć do p r z e w o z u , g d y z a ś z p o w o d u r o z m i a r ó w s w o ic h lu b c ię ż a r u n ie n a d a j e się do p r z e w o z u , w in ie n j ą o d d a ć w m ie js c u , w s k a z a n e m p r z e z r ó ż n e o k o ­ liczności, a m o ż e n iem b y ć m ie jsc e , g d z ie się rz e c z z n a j ­ d u je lu b s p r z e d a j ą c y m ie s z k a .

Z a s a d y te p r z e s z ł y do u s t a w a m e r y k a ń s k i c h .

10. N a r e s z c i e z a j ą ć się n a l e ż y je s z c z e s p r a w ą r o z w i ą ­ z a n i a i u n i e w a ż n i e n i a u m o w y z a w a r t e j , o ile o tych s p r a w a c h p o w y ż e j nie m ó w iliś m y .

A ) R o z w i ą z a n i e u m o w y m o ż e b y ć c z ę ś c io w e lu b z u p e łn e , z a w s z e atoli j e s t w y p ł y w e m woli stro n . C z ę ś c io w e r o z w ią z a n i e o z n a c z a , ściśle rz e c z b io r ą c , z a m i a n ę z o b o w i ą ­ z a n ia, k t ó r e w ó w c z a s n a s t ę p u j e , je że li cz ę ś ć ś w i a d c z e n ia j e s t m o ż liw ą , a u m a w i a j ą c y co do w y k o n a n e j części ś w i a d ­ c z e n ia u m o w ę z a w a r t ą u t r z y m u j ą w m o c y , lecz s t o s o w n ie do t e g o o g r a n i c z a j ą ( z n iż a j ą ) o d p ł a t ę c z y li ś w i a d c z e n ie w z a ­ je m n e , a z a m i a r s tro n p o d o b n e m u o g r a n i c z e n i u się nie s p r z e ­ ciw ia.

O z u p e łn e m r o z w i ą z a n i u m ó w im y , g d y n a s t ę p u j e p r z y ­ w r ó c e n ie do s t a n u p i e r w o t n e g o , tu d z ież w s z e l k i e p r a w a i o b o w i ą z k i z u m o w y z a w a r t e j g a s n ą . J e ż e l i r o z w i ą z a n i e z j a k i c h k o l w i e k p o w o d ó w nie m o ż e n a s t ą p i ć : cz y że n a ­ b y w c a n ie s k o r z y s t a ł z p r a w a r o z w i ą z a n i a i w c z a s r z e c z y nie z w r ó c ił ; c z y że s ta n r z e c z y u le g ł t a k d a le c e zm ia n ie , że p r z y w r ó c e n i e do s t a n u p i e r w o t n e g o j e s t n ie m o ż liw e m lu b z a i s t n i a ł y p r a w a o s ó b trzecich, np. z p o w o d u o d s p r z e ­ d a ż y , n i e w y p ł a c a l n o ś c i i t. p., p r z y s ł u g u j e p o k r z y w d z o n e m u p r a w o d o c h o d z e n ia s w e j s t r a t y i s z k o d y .

B ) U n i e w a ż n i e n i e u m o w y z a w a r t e j , czyli r o z w i ą z a n i e n a ż ą d a n ie j e d n e g o z k o n t r a k t u j ą c y c h u m o w y z a w a r t e j, j u ż n a w e t w y k o n a n e j , j e s t w e d le u s t a w a m e r y ­ k a ń s k ic h m o ż liw e j e d y n ie , g d y j e d n a ze s tr o n s t a ła się w in n ą o s z u s t w a lu b d z i a ł a ł a w złej w ie r z e i p r z e z to d r u g ą s tr o n ę n a s z k o d ę n a r a z iła .

W a ż n ą , a r ó ż n ie r o z s t r z y g a n ą , je s t r z e c z ą s p r a w a nie- . w y p ł a c a l n o ś c i k u p u j ą c e g o . R o z m a i c ie o c e n ia ły s ą d y a m e r y ­ k a ń s k i e u m o w ę z a w a r t ą p r z e z k u p u j ą c e g o , k t ó r y w ie d z ia ł w c h w ili z a w a r c i a u m o w y o s w o j e j n i e w y p ł a c a l n o ś c i . U z n a ­ w a ł y j ą za n i e w a ż n ą , g d y p o d s t ę p n ie s k ło n ił s p r z e d a j ą c e g o d o s p r z e d a ż y , a ten o j e g o n i e w y p ł a c a l n o ś c i n ie w ie d z i a ł;

z d r u g i e j s t r o n y u t r z y m y w a ł y j ą w m o cy , j e ż e li w p r o w a ­ d z e n ie w b ł ą d nie b y ł o u c h w y t n e m ( k o n k re t n e m ), p o n ie w a ż w ó w c z a s n ie m a d o w o d u , że i k u p u j ą c y o s w e j n i e w y p ł a t - n ości w ied zia ł.

O k o liczn o ści, m a j ą c e s t w i e r d z i ć z łą w i a r ę i o s z u s tw o , j a k o f a k t y c z n e , a nie p r a w n e co d o s w e j isto ty , p o r u c z a j ą z a w s z e u s t a w y a m e r y k a ń s k i e do s t w i e r d z e n i a s ą d o m ł a w ­ n i c z y m ; od ich też o r z e c z e n ia z a le ż y , c z y u m o w a m a b y ć u n i e w a ż n i o n ą c z y u t r z y m a n ą w m o c y p ie r w o t n e j.

N a t o m i a s t z u p e łn ie w y r a ź n i e w y p o w i a d a j ą u s t a w y n ie ­ w a ż n o ś ć u m o w y z a w a r t e j, lecz j e d y n i e ze w z g lę d u n a o s o b y trzecie, j e ż e li b y ł a z a w a r t a n a s z k o d ę w i e r z y c i e l a b e z n a l e ­ ż y t e g o o d w z a j e m n i e n i a i n ie w d o b r e j w ierze .

N ie z a w s z e atoli o d w z a j e m n i e n i e , t o w a r z y s z ą c e u m o ­ w ie z a w a r t e j w y k l u c z a je j n ie w a ż n o ś ć , b o n a w e t w t y m r a ­ zie u m o w y d o t y c z ą c e p r z e n i e s i e n i a w ła s n o ś c i i w s z e lk ie z o ­ b o w i ą z a n i a u w a ż a się za n i e w a ż n e w p r o s t w o b e c w i e r z y ­ cieli, j e ż e li n iem i z a m ie r z o n o p o k r z y w d z i ć lu b u k r ó c i ć ich

w ich p r a w a c h .

Z p o d o b n y c h p o w o d ó w s ą r ó w n i e ż z a p i s y w ła s n o ś c i {.settlcment) n a rz e c z ż o n y i d z ie ci n ie w a ż n e .

Z a m i a r u p o k r z y w d z e n i a w ie r z y c i e l i d o p a t r u j e się u s t a w a w p r z e n i e s i e n i u lu b o b c ią ż e n iu w ła s n o ś c i p r z e z z a ­ d ł u ż o n e g o ; d o m n ie m a n ie to w c a le n ie z a w i s ł o od w y s o k o ś c i d ł u g ó w , w a r t o ś c i m a j ą t k u p r z e k a z a n e g o , lecz s t w a r z a j ą je liczn e o k o lic z n o ś c i i z a w s z e n a l e ż y od z d a n i a s ą d u ł a w n i ­ c z e g o , k t ó r y n a w n io s e k s ę d z i e g o w k a ż d y m w y p a d k u , z w ł a s z c z a , g d y d łu ż n ik r e s z t ę p o z o s t a łą m a j ą t k u o d d a ł n a u m o r z e n ie d łu g u , m a u s ta lić isto tę i z a m i a r p o k r z y w d z e n i a w i e r z y c i e l i p r z e z s p r z e d a ż r z e c z y p o p r z e d n i o n a b y t e j .

Tłumaczenie umów.

P r z y s t ę p u j ą c d o t łu m a c z e n ia u m o w y , m u si się o d d z ie l­

nie o c e n ia ć w y g l ą d jej z e w n ę t r z n y i w y g l ą d w e w n ę t r z n y , c z y li o s n o w ę ; a za te m o d d z ie ln ie m u s i się u w z g l ę d n i ć i o c e ­ nić, c z y u ję t o j ą w f o r m ę d o k u m e n t u p r z e p i s a n ą , z a o p a ­ trzo n o p ie c z ę c ią stro n , c z y też s p i s a n o j ą j a k o d o k u m e n t p r y w a t n y . O k o lic z n o ś ć ta t y l k o w y j ą t k o w o w p e w n y c h w y ­ p a d k a c h m oże r o z s t r z y g a ć o w a ż n o ś c i u m o w y , n i g d y atoli n ie m o ż e i p r a w i d ł o w o nie o r z e k a o je j w a r t o ś c i w e w n ę t r z ­ nej — o o s n o w ie . U m o w a k a ż d a u s t a la , p o r z ą d k u j e s to s u n k i p r a w n e m ię d z y s tr o n a m i, t łu m a c z e n ie je j m u si b y ć z a w s z e j e d n a k ie , tu d z ież je d n e tn i i tem i s a m e m i z a s a d a m i m u s z ą się k i e r o w a ć t a k s ą d z w y k ł y , j a k s ł u s z n o ś c i o w y ; ż a d e n z nich nie m o ż e w y k ł a d a ć p o s t a n o w i e ń u m o w y tak, a b y m y ś l i z a m i a r stro n z m ie n ia ł lu b w y p a c z a ł , p o n i e w a ż nie s ą d u r z e c z ą z a m i a r y i cele u z u p e łn ia ć , w z a s t ę p s t w i e stro n d z i a ­ ł a ć nie może.

C e le m tłu m a c z e n ia u m o w y j e s t s t w ie r d z e n i e is to ty w z a je m n e g o p o r o z u m ie n ia się stro n , ich w ł a ś c i w e g o z a m i a r u i w oli lu b też z n a c z e n ia p o s t a n o w i e ń u m o w n y c h : j a k jo ro z u m ie li i co chcieli p r z e z n ie w y r a z ić .

I s t o t ę w z a je m n e g o p o r o z u m ie n i a się s tr o n u s t a l a się ze z w i ą z k u i lo g i c z n e g o z n a c z e n ia p o s t a n o w ie ń u m o w n y c h . W t y m c elu k i e r o w a ć się m u s i t łu m a c z ą c y , j a k o w y t y c z n y m i, n a s t ę p u j ą c e m i z a s a d a m i :

1) Z n a c z e n ie p o j e d y n c z y c h p o s t a n o w i e ń m a się tak t łu m a c z y ć , a b y j a k n a j b a r d z i e j p o d t r z y m y w a ł y , a nie o b a l a ł y is to tn ą o s n o w ę u m o w y .

2) S t r o n o m r o z c h o d z iło się p r z y s p i s a n i u u m o w y o s t w ie r d z e n i e r z e c z y w i s t e j s w e j w oli i z a m ia r u , nie z a ś je j z a k r y c i e , p r z y s ło n i ę c i e s ło w a m i.

3) Z k i l k u z n a c z e ń s ł o w a u ż y t e g o n a l e ż y w y b r a ć n a j ­ z w y k l e j s z e , n a jp o t o c z n i e js z e , n a j b a r d z i e j u ta r te , p o n i e w a ż o g ó ł s p o łe c z e ń s t w a s k ł a n i a się do p r o s t o t y p o s t ę p o w a n i a ; d a ls z e z n a c z e n ie s ło w a w ó w c z a s d o p i e r o p r z y j m o w a ć n a ­ leży, g d y u t a r t e s p r z e c i w i a ł o b y się s e n s o w i u m o w y , a z a w s z e n a l e ż y p a m ię t a ć , że n a j w a ż n i e j s z y m celem d o c i e k a ń j e s t w o l a s tr o n k o n t r a k t u ją c y c h .

, 41

P r z e g lą d N o la r ja ln y

T r u d n i e j s z ą z n a c z n ie s p r a w ą j e s t w y b a d a n i e z a m i a r u stro n i p i ę t r z ą się tutaj tr u d n o ś c i w m i a r ę tego, j a k s t r o n y c h c i a ły s ło w a m i s w o j ą r z e c z y w i s t ą w olę p r z y s ło n ić . P r a w i ­ d e ł ż a d n y c h , ś c iśle rze cz b io r ą c , nie m o ż n a k u tem u celo w i p o d a ć , c h y b a ty lk o , że m o ż n a do tej s p r a w y p r z y s t ą p i ć d o p i e r o p o u s t a l e n i u isto tn ej o s n o w y u m o w y , a d o jś ć p r z e z w n io s k o w a n i e z całości.

B a c z y ć p r z y tem w n i o s k o w a n i u n a le ż y , a b y c a ł a u m o w a nie b y ł a p r z e c i w n ą z d r o w e m u r o z s ą d k o w i , a k a ż d e p o s t a ­ n o w ie n ie m u si b y ć c e lo w e i m ieć zn a cz e n ie , t a k s a m o d la sie b ie , j a k i j a k o c z ę ś ć u m o w y , a n a d t o m u s i z o s t a w a ć

w lo g ic z n y m z w ią z k u .

Z a s a d ą w a ż n ą jest, że o b o k u m o w y p is e m n e j n ie m o g ą o b o w i ą z y w a ć ż a d n e u s tn e u z u p e łn ie n ia r ó w n o c z e ś n ie lu b p r z e d s p is a n ie m u m ó w i o n e ; w o b e c o g ó l n e g o o b o w i ą z k u u t w i e r d z e n i a u m ó w p r z e d m e m o r a n d u m ,1) m a o n o j e d n a k w A m e r y c e b a r d z o s z c z u p łe z a s t o s o w a n i e i j e d y n i e ze w z g lę ­ d u n a n ielic zn e u m o w y .

W ymogi umów poszczególnych.

O m ó w io n e p o w y ż e j w y m o g i, o d n o s z ą c e się do w s z e l ­ k ic h u m ó w , s ą p o w s z e c h n e m i i u z a s a d n i a j ą u m o w ę j a k o t a k ą ; o b o k nich atoli s ą je s z c z e w y m o g i w ła ś c i w e d la u m ó w p o s z c z e g ó ln y c h , k t ó r e j e d y n i e s p o t y k a m y u p e w n y c h , j a k o ich z n a m io n a w ła ś c iw e , r o d z ą c e p e w n e w y ł ą c z n e p r a w a i o b o w ią z k i. C e le m o m ó w ie n i a t y c h ż e m u s i m y z a j ą ć się po- j e d y n c z e m i u m o w a m i. Z a j m i e m y się z a t e m :

K o n t r a k t e m k u p n a ( s p r z e d a ż y ) Contract oj sale, bill of sale, Sale of estate i t. p. Indenture.

P o w y ż e j p o r u s z y ł e m w iele s p r a w , g d z ie , j a k o p o d ­ m ioty, w y s t ę p o w a l i k u p u j ą c y i s p r z e d a j ą c y , atoli z m a łe m i j e d y n i e w y j ą t k a m i s p r a w y te d o t y c z y ł y w y ł ą c z n i e k o n ­ t r a k t u k u p n a , p r a w i d ł o w o o d n o s z ą się o n e d o w s z e lk ic h u m ó w d w u s t r o n n y c h , d la k t ó r y c h k o n t r a k t ten je s t, że się t a k w y r a ż ę , u m o w ą z a s a d n i c z ą , a za te m z m i e n i w s z y j e o d ­ p o w ie d n io m a j ą z a s t o s o w a n i e o g ó l n e , t. j. do w s z e lk ic h u m ó w .

’) Patrz str. 124 i nast.

Z n a m i e n n y m i n a j w a ż n i e j s z y m w y m o g i e m k o n t r a k t u k u p n a j e s t u s t a n o w i e n ie z g o d n e p r z e d m i o t u k u p n a i c e n y k u p n a (price, purchase moncy), c z y li w z a je m n e g o ś w i a d c z e n i a w p e w n e j ilości p i e n i ę d z y a lb o c z ę ś c io w o w ten s p o s ó b , a c z ę ś c io w o w r z e c z a c h z a m ie n n y c h , k t ó r y c h w a r t o ś ć p o d a n o

w p ie n ią d z a c h .

D a ls z e m i z n a m io n a m i s ą :

W z a j e m n a z a le ż n o ś ć w y p ł a t y c e n y i o d d a n i a p r z e d ­ m io tu s p r z e d a ż y .

S p r z e d a ż m o ż e b y ć d o k o n a n ą z a g o t ó w k ę lu b za z a ­ w i e r z e n ie m c e n y . J e ż e l i p r z y u m o w ie c z a s u w y p ł a t y c e n y nie o z n a c z o n o , r o z u m i się s p r z e d a ż za g o t ó w k ę ; w ó w c z a s z a p ł a t a c e n y i o d d a n i e r z e c z y s ą c z y n n o ś c i a m i r ó w n o c z e - sn em i, b e z p o ś r e d n i o p o s o b ie n a s t ę p u j ą c e m i i s ą t a k ściśle ze sp o lo n e , że n ie ś w i a d c z e n ie p r z e z k t ó r e g o k o l w i e k z u m a ­ w i a j ą c y c h się p o w o d u j e r o z w i ą z a n i e z a w a r t e j u m o w y . W o b e c t e g o m o ż n a m ó w ić o w z a je m n e j z a le ż n o ś c i ty c h d w ó c h s p r a w .

P r a w i d ł o w o d o k o n u j e się k u p n a za g o t ó w k ę , czyli, że s p r z e d a j ą c y o d d a j e rzecz, a o d b i e r a cen ę u m ó w io n ą , w y ­ p ła c a n ą p r z e z k u p u j ą c e g o p r z y i w c h w ili o d d a n i a r z e c z y k u p i o n e j. N ie w y k lu c z o n e m j e s t z a w i e r z e n ie r z e c z y , c z y li k u p n o n a k r e d y t (n a borg).

Z a w i e r z e n i e c e n y m o ż e b y ć p r z y z a w a r c i u u m o w y p o ­ s ta n o w io n e , a m o ż e też n a s t ą p ić p r z y je j w y k o n a n i u , n a w e t d o m n ie m a ln ie , j e ż e li s p r z e d a j ą c y o d d a j e rz e c z d o b r o w o l n i e b e z j a k i e g o k o l w i e k z a s t r z e ż e n i a co do w y p ł a t y c e n y i w y ­ p ł a t y je j n a t y c h m i a s t o w e j nie ż ą d a , a n a b y w c a n ie d o p u ś c ił się o s z u s t w a celem n a b y c i a p o s i a d a n i a .

T a k w ty m w y p a d k u , g d y z a z g o d ą s p r z e d a j ą c e g o o d p a d ł w a r u n e k r ó w n o c z e s n e j w y p ł a t y , j a k i p r z y w y p ł a c i e r ó w n o c z e s n e j c e n y , p r z e c h o d z i n a t y c h m i a s t n a n a b y w c ę w ła s n o ś ć r z e c z y k u p io n e j, n ie zaś, g d y s p r z e d a j ą c y r ó w n o ­ c z e s n e j w y p ł a t y c e n y w y c z e k i w a ł , a je j n a b y w c a o d m ó w ił lu b od niej się p o d s t ę p n i e u c h y li ł p r z e d o d d a n ie m . T o p o ­

w o d u je r o z w i ą z a n i e u m o w y p ie r w o t n e j i s p r z e d a j ą c y m a p r a w o ż ą d a ć z w r o t u r z e c z y o d d a n e j.

P o d o b n i e u k ł a d a j ą się s to s u n k i, g d y w e d le u m o w y m ia ł k u p u j ą c y cen ę z a b e z p i e c z y ć lu b u m o r z y ć w e k s le m , j e ż e li g o od t e g o nie u w o ln i s p r z e d a j ą c y . W tym ra z ie , j a k i p r z y z a w ie r z e n i u c e n y , m o ż e z a s t r z e c s o b ie s p r z e d a j ą c y w ła s n o ś ć r z e c z y s p r z e d a n e j aż do w y p ł a t y c e n y , je j z a b e z ­ p ie c z e n ia lub u m o r z e n ia , a w ó w c z a s s p r z e d a ż u w a ż a się za w a r u n k o w ą .

P r a w a te s p r z e d a j ą c e g o s łu ż ą m u p r z e c iw w i e r z y c i e ­ lom k u p u j ą c e g o i j e g o n a b y w c o m aż p o c h w ilę s p e łn ie n ia w a r u n k u , nie z a ś p r z e c iw n a b y w c y p i e r w s z e g o k u p u j ą c e g o p o s p e łn ie n iu w a r u n k u .

W e d le u s t a w y S taki te of Frauds n ie m o ż e u m o w a u s t n a o b o w i ą z y w a ć o b o k p is e m n e j, d l a t e g o też w s z e lk ie z m ia n y co do c z a s u ś w ia d c z e n i a m o g ą b y ć d o k o n a n e j e d y n i e p isem n ie .

O d d a n ie r z e c z y m a n a s t ą p i ć do r ą k k u p u j ą c e g o ; z r ó w ­ n y m s k u t k i e m atoli m oże j ą o d e b r a ć j e g o z a s t ę p c a lub s ł u ­ ż ą c y , je ż e li nie w y k lu c z o n o ich w u m o w ie , n ie m n ie j też p r z e w o ź n i k lu b k a p i t a n o k r ę tu , je ż e li r z e c z y s p r z e d a n e m u s z ą b y ć p r z e s ł a n e , i o d d a n i e t a k ie p r z e n o s i n a k u p u j ą ­ c e g o w ła s n o ś ć r z e c z y b e z z w ł o c z n ie ; nie n a r u s z a to w s z a k ż e p r a w s p r z e d a j ą c e g o , a b y z a t r z y m a ł r z e c z y w d ro d z e , jeże li m u to p r a w o p r z y s ł u g u j e z u s t a w y . T e s a m e s k u t k i p o c i ą g a z a s o b ą n a d a n i e r z e c z y z p r z e k a z e m a d r e s o w y m d o n a ­ b y w c y , w y j ą w s z y , je ż e li u m ó w io n o in n y s p o s ó b p r z e s ł a n i a , b o w ó w c z a s w ła s n o ś ć i o d p o w i e d z ia l n o ś ć za rze c z p o z o s t a ją p r z y s p r z e d a j ą c y m , j a k d ł u g o z o s t a j e w r ę k u p r z e w o ź n ik a . O n a d a n iu , o d d a n iu p r z e w ó ź c y lu b o d d a n i u z a s t ę p c y k u ­ p u j ą c e g o , m a s p r z e d a j ą c y k u p u j ą c e g o z a w ia d o m ić , a n a d t o u b e z p i e c z y ć rze c z n a c z a s t r w a n i a p r z e w o z u .

W w ielu w y p a d k a c h m o ż e n a s t ą p i ć j e d y n i e o d d a n i e r z e c z y p r a w n e — s y m b o l i c z n e — p r z e z o d d a n i e k lu c z a od s k ła d u , g d z ie r z e c z y z ło ż o n o ; p r z e p i s a n i e w k s i ę d z e s k ł a ­ d o w e j l u b o k r ę t o w e j n a im ię o d b i o r c y ; w r ę c z e n ie p o t w i e r ­ d z e n ia , w y d a n e g o p r z e z z a r z ą d c ę s k ł a d u i t. p. O d d a n ie to r ó w n a się p o d w z g lę d e m p r a w n y m o d d a n i u r z e c z y w i s t e m u ( z w y k ł e m u , fiz y c z n e m u ), je ż e li rze cz n a b y t a n ie m o ż e b y ć f iz y c z n i e o d d a n ą , n. p. s k ł a d w in a , k o p a ln i a , k a m ie n io ło m , o k r ę t, t r z o d a i t. p.

O d d a n ie r z e c z y w i s t e z a s t ę p u je r ó w n i e ż p o le c e n ie d o ­ z o r c y s k ł a d u , a b y rze cz w y d a ł n a b y w c y ; z m ia n a z n a k ó w n a o p a k o w a n i u , a n a w e t w r ę c z e n i e w z o r u (p r ó b y ) , je ż e li p r z e d o p ł a t ą cła o d d a n i e r z e c z y nie m ó g ło n a s t ą p ić .

W k a ż d y m r a z i e m u si n a b y w c a u z y s k a ć w ła d z t w o n a d r z e c z ą n a b y t ą , a b y o d d a n i e u z n a ć z a p r a w n i e s k u t e c z n e ; w s k u t e k te g o z b y t e c z n e m b ę d z ie o d d a w a n i e r z e c z y , je ż e li n a b y w c a p o s t ę p u j e ju ż z n ią tak, j a k z w y k ł p o s t ę p o w a ć w łaściciel, czy li, że p o s t ę p o w a n i e j e g o r ó w n a się co d o s k u t ­ k ó w p r a w n y c h w ł a d z t w u n a d r z e c z ą . Z t e g o p o w o d u s a m o w y b r a n i e i o d ło ż e n ie r z e c z y , a n a w e t z a m ó w ie n ie p o s ł u g a ­ cza, a b y je o d n ió sł, nie w y s t a r c z a , je ż e li n a b y w c a n ie o t r z y ­ m a ł r ó w n o c z e ś n i e s p is u r z e c z y n a b y t y c h (bill of parells) lu b r a c h u n k u , a lb o je ż e li nie u m ó w ił się o c z a s z a p ł a t y c e n y lu b nie w r ę c z y ł s p r z e d a ją c e m u p o t w i e r d z e n i a n a cen ę o f i a ­ r o w a n ą , a lb o w o g ó le nie n a s t ą p i ł a z g o d a co do w y p ł a t y c e n y .

W y m o g ó w tych , u ś w i ę c o n y c h z w y c z a je m , nie p r z e ­ s t r z e g a się atoli z b y t ś c iśle z p o w o d u n a d e r s z y b k o p ł y ­ n ą c e g o o b r o t u h a n d l o w e g o i r z e te ln o ś c i k u p ie c k ie j, k t ó r e w p r o w a d z a j ą o d d a n i e d o m n ie m a n e i p o z o r n e , o r a z u ś w i ę ­ c a j ą z a s a d ę , że n a b y w c a m o ż e się w s k u t e k p e w n y c h c z y n ­ ności, n. p. s a m e g o o z n a c z e n i a r z e c z y , w y d z ie l e n i a i t. p., u w a ż a ć z a ich w ła ś c ic ie la , je ż e li te g o d o m n i e m a n i a nie o b a l a u d o w o d n i o n e p r z e c iw ie ń s t w o , n. p. o d m o w a w y d a n i a p r z e d z a p ł a t ą c e n y i t. p.

W e d le u s t a w y Statute of frauils u w a ż a się b r a k o d d a n i a p o s i a d a n i a za d o w ó d (nie j e d y n i e d o m n ie m a n ie ) o sz u stn i- c z e g o d z ia ła n ia , p o n ie w a ż o d d a n ie j e s t is to tn ą c z ę ś c ią u m o ­

w y , a r a c z e j je j w y k o n a n i a ; w y j ą t e k j e d y n y d o p u s z c z a n o p r z y s p r z e d a ż y p r z e z p r z e t a r g p u b l i c z n y r z e c z y z a g r a ­ b io n y c h .

G d y u s t a w y a m e r y k a ń s k i e p r z e p i s y tej u s t a w y z a s t o ­ s o w a ł y do p r z e n ie s ie ń r z e c z y n i e r u c h o m y c h , w y p o w i e d z i a ł y z a s a d ę , że k o n t r a k t s p r z e d a ż y , j a k k o l w i e k b e z w a r u n k o w y , z a w a r t o celem o b e j ś c i a u s t a w y , j e ż e li p r z e n ie s ie n iu nie to ­ w a r z y s z y ł o o d d a n i e p o s i a d a n i a ; je ż e li atoli z j a k i c h p o w o ­ d ó w m ia ło p o s i a d a n ie p o z o s t a ć n a d a l p r z y s p r z e d a j ą c y m ,

w y m a g a ł y s t w i e r d z e n i a t e g o w u m o w ie , j a k o t e ż u s p r a w i e ­ d liw ie n i a i u z a s a d n ie n i a .

W ie le u s t a w s t a n o w y c h ( M a s s a c h u s s e tt s , M ain e, N e w H a m p s h ir e , T e n n e s s e e , A l a b a m a , G e o r g i a i M is s iss ip p i) w y m a g a w p i s a n i a ta k ic h u m ó w do a k t ó w s e k r e t a r z a m i e j ­ s k ie g o , je ż e li m a j ą b y ć w a ż n e in i w o b e c w ie r z y c ie li, g d y w M is s o u r i s ą w p r o s t n ie w a ż n e m i, j e ż e li w p i s u nie u s k u ­ teczniono.

K a ż d e m u o d d a n i u m u s i t o w a r z y s z y ć z a m i a r p r z e n i e ­ s ie n ia w ła s n o śc i, a o d p o w i a d a ć p r z y ję c i e , o b ję c ie w p o s i a ­ d a n ie z z a m ia r e m n a b y c i a w ła s n o ś c i, c z e g o n ie m o ż n a d o ­ p a t r y w a ć się w p r z y j ę c i u t o w a r u z a k u p i o n e g o w e d le w z o r u p r z e d o b e jr z e n ie m .

J e ż e l i k u p u j ą c y b ez p o w o d u u z a s a d n i o n e g o o d m a w i a p r z y j ę c i a t o w a r u , nie m o ż e s p r z e d a j ą c y s p o k o j n i e i o b o ­ ję tn ie się z a c h o w y w a ć , lecz p o z a w i a d o m i e n i u o s w e j g o ­ t o w o ś c i ś w i a d c z e n i a i w e z w a n i u o z a p ła t ę c e n y , m a s p r z e d a ć rz e c z w d r o d z e p r z e t a r g u , a k u p u j ą c e g o p o c i ą g n ą ć d o o d ­ p o w i e d z i a ln o ś c i z a r ó ż n ic ę m ię d z y c e n ą u z y s k a n ą a c e n ą u m ó w i o n ą p r z y s p r z e d a ż y .

Inne prawa sprzedającego i kupującego.

P o w y ż e j w s p o m n ia łe m , że n a d a n i e r z e c z y n a p o c ztę l u b o k ręt, o d d a n i e je j p r z e w o ź n i k o w i i t. p. r ó w n a się o d ­ d a n iu je j k u p u j ą c e m u , lecz j e d y n i e r ó w n a się, a n ie z a s t ę ­ p u j e o d d a n i a , p ó k i r z e c z y n ie o d e b r a ł u p r a w n i o n y , p o n ie ­ w a ż s p r z e d a j ą c y m o ż e w s t r z y m a ć w y d a n i e l u b o d w o ł a ć je, j e ż e li s p r z e d a ł z a w i e r z a j ą c cenę. P r a w o to — the right of stoppagein transita — je s t r ó w n o r z ę d n e i co do isto ty p o d o b n e p r a w u z a s t a w u u s t a w o w e g o p r z e z z a t r z y m a n i e , w y k o n y w a ­ n em u, the right of Hen, k t ó r e u ś w i ę c a p r a w o z w y c z a j o w e , a d a j e się w y k o n a ć , p o k ą d s p r z e d a j ą c y nie u t r a c ił p o ­ s i a d a n i a .

Z p r a w a t e g o s p r z e d a j ą c y k o r z y s t a celem z a b e z p i e ­ c z e n ia c e n y k u p n a i nie w y k l u c z a o n o p r a w a d o m a g a n i a się z a p ł a t y cen y , n a w e t g d y b y z a ż ą d a ł z w r o t u rz e c z y . N ie m o ż e z a ś k o r z y s t a ć z t e g o p r a w a , je że li p r z y j ą ł w e k s e l za c e n ę k u p n a i p o z b y ł g o p rz e z ż y ro , a lb o g d y p r z y j ą ł z a ­

b e z p ie c z e n ie c e n y ; n iem n iej też w y k l u c z a j e : 1) w r ę c z e n ie p r z e z s p r z e d a j ą c e g o k u p u j ą c e m u k lu c z a od s k ł a d u , 2) o d ­ d a n ie p r z e k a z u p r z e s y ł k o w e g o n a b y w c y , s p is u r z e c z y (bill of pnrcells) i p olecen ie z a r z ą d c y s k ła d u , a b y m u je w y d a ł.

N a p r z e c i w t e g o p r a w a , s łu ż ą c e g o s p r z e d a ją c e m u , w y ­ s t ę p u j ą p r a w a n a b y w c y , k t ó r e z n ó w w y k l u c z a j ą j e g o p r a w a w s t r z y m a n i a p o s y ł k i : 1 ) z a p ła c e n i e p r z e z k u p u j ą c e g o s k ł a ­ d o w e g o , 2) z a ż ą d a n i e od z a r z ą d c y s k ł a d u w y d a n i a r z e c z y , tudzież 3) w y k o n y w a n i e w s z e lk ic h c z y n n o ś c i r ó w n o z n a c z ­ n y c h z w ła d z t w e m n a d r z e c z ą n a b y t ą . P i e r w s z ą t a k ą c z y n ­ n o ś c ią b ę d z i e o d s p r z e d a ż , c z y li d a l s z a s p r z e d a ż r z e c z y n a b y t y c h z w r ę c z e n ie m r ó w n o c z e s n e m p r z e k a z u n a d a w c z e g o (bill oj loading), jeże li s p r z e d a ż y d o k o n a n o w d o b r e j w ie rz e za o d p ł a t ą w a r t o ś c i o w ą p r z e z z a ż y r o w a n i e p r z e k a z u n a n a b y w c ę . P r z e k a z atoli m u s i n a d a w a ć się do p r z e n ie s i e n i a n a o s o b ę n a b y w c y d r u g i e g o w a ż n ie i u c z c iw ie (fairly and honcstly) i in n e o k o licz n o ści t o w a r z y s z ą c e p r z e n ie s ie n iu m u ­ s z ą w y k l u c z a ć p o d e j r z e n i e o s z u s t w a , g d y ż w r a z i e p r z e ­ c i w n y m u z n a j e się p r a w o s p r z e d a j ą c e g o ( w s t r z y m a n i e w y ­ d a n ia ) za siln ie js z e .

Formy kontraktów.

P r z e n i e s i e n i a w ła s n o ś c i n ie r u c h o m e j d o k o n u j e się p r a ­ w i d ło w o n a z a s a d z i e deed lu b indenture, w k t ó r e g o f o r m ę u j m u j e się t a k s p r z e d a ż w ł a ś c i w ą (sale) j a k i w s z e l k i e s p o ­ s o b y z a s t ę p u ją c e s p r z e d a ż . D o t y c h s p o s o b ó w z a s t ę p c z y c h n a l e ż y p r z e d e w s z y s t k i e m Quit-claim-dced, Groundrent-deed i deed a release tudzież assignojmcnt i bill of sale.

Z o s t a w i a j ą c o m ó w ie n ie s p r a w y s a m e g o deed n a p ó ź n ie j, z a j m ę się o s n o w ą s a m ą d o k u m e n t u s p r z e d a ż y .

Assignment n a le ż y u w a ż a ć o b o k z w y k ł e g o k o n t r a k t u k u p n a z a f o r m ę n a j o g ó l n i e j s z ą , p o n i e w a ż u z a s a d n i a p r z e ­ n ie s ie n ie w s z e l k i e j w o g ó le w ła s n o ś c i t a k r u c h o m e j j a k n ie ­ r u c h o m e j, b e z w z g lę d u n a to, c z y j e s p r z e d a j ą c y p o s i a d a lu b nie. R ó w n i e ż o g ó l n e z a s t o s o w a n i e m a Quit-claim deed, na z a s a d z i e k t ó r e g o d o k o n u j e się p r z e n i e s i e n i a w ła s n o ś c i za p o m o c ą z r z e c z e n ia się w s z e lk ic h p r a w do r z e c z y p o z b y w a - n ej, p o d o b n ie j a k w d o k u m e n c ie release, k t ó r e w p o ję c iu

u s t a w o w e m u z a s a d n i a j ą p r z e n ie s ie n ie w s z e lk ie j w ła s n o ś c i n ie ru c h o m e j b ez w s z e lk ie j p o r ę k i, o ile p r a w r o s z c z o n y c h nie w y k l u c z a j ą p r z e c i w n e (adverse) p r a w a o s o b y t r z e c ie j, p o ­ s i a d a ją c e j p r z e d m io t k o n t r a k t u . R ó w n e s t a n o w i s k o z a j m o ­ w a ł y Groundrent-deeds, k t ó r y c h p r z e d m io te m w ł a ś c i w y m b y ł o (po d z ień 22 k w i e t n i a 18 5 0) o d d a n i e n ie r u c h o m o ś c i o s o ­ bie trzeciej n a p e w ie n c z a s lu b n a w ie k i ( j a k w P e n n s y lv a n i ) , z o b o w ią z k i e m p ła c e n ia c z y n s z u (ren ty). W r o k u w y ż e j p o ­ d a n y m u z n a n o u s t a w o w o w s z e lk ie s t o s u n k i p r a w n e , p o ­ w s t a łe n a z a s a d z i e t y c h u m ó w , za w y k u p n e .

M niej o g ó ln e m z a s t o s o w a n i e m c i e s z y się bill of sale, k t ó r y j e d y n i e w e d le p r a w a m o r s k i e g o u z a s a d n i a p r z e p i s a ­ n ie p r a w a w ł a s n o ś c i . o k r ę t u s p r z e d a n e g o , p o n i e w a ż m oże b y ć u ż y t y , g d y p r z e d m io te m s p r z e d a ż y s ą b ą d ź r z e c z y , w y ­ s z c z e g ó ln io n e w s p is ie d o łą c z o n y m , b ą d ź p r a w a i r o s z c z e ­ n ia p r a w n e .

Dobrowolne ustępstwo majątku (The voluntary assignment).

W S t a n a c h , n i e p o s i a d a j ą c y c h u s t a w y o u p a d ło ś c ia c h , z a s t ę p u je u s t ę p s t w o czy li p r z e k a z m a j ą t k u o g ło s z e n i e u p a d ­ łości (commission in bancrnpty) i j e s t o n r o d z a j e m p r z y m u s o ­ w e g o p o s t ę p o w a n i a ( e g z e k u c ji) d la w ie r z y c ie li. P r z e n i e s i e ­ nie to w ła s n o ś c i w p o w ie r z e n i u (in trust) celem u m o r z e n ia d ł u g ó w j e s t w a ż n e , j a k o o p a r t e n a o d p ła c ie w a r t o ś c i o w e j , j e ż e li o b e j m u j e w s z y s t k ic h w ie r z y c ie li, w s z y s t k i e d łu g i i c a ł y m a j ą t e k d łu ż n ik a .

N ie w y k lu c z o n e m j e s t w y s z c z e g ó l n i e n i e j e d n e g o z p o ­ ś r ó d w ie r z y c i e l i p r z y t e g o r o d z a j u p r z e k a z i e , o w s z e m n a ­ w e t m o ż liw e m , j e ż e li te m u n ie s p r z e c i w i a się u s t a w a lu b p r a w a n a b y t e p r z e z i n n y c h w ie rz y c ie li. W y s z c z e g ó ln i e n i e t a k ie d o p u s z c z a u s t a w a N o w e g o J o r k u , w y k l u c z a j ą n a t o m ia s t u s t a w y in n y c h S t a n ó w , o d m a w i a j ą c r ó w n o c z e ś n i e t e g o r o ­ d z a j u p r z e k a z o m w a ż n o ś c i (N e w J e r s e y , G e o r g i a , O h io i P e n n s y l v a n i a ) ; u s t a w y n a t o m i a s t M a s s a c h u s s e t t s i C o n n e c t i­

cu t nie w y k l u c z a j ą c p r z e k a z u m a j ą t k u , w p r o w a d z a j ą w j e g o m ie js c e p r z y m u s o w y r o z d z i a ł m a j ą t k u d ł u ż n ik a n i e w y p ł a ­ c a ln e g o , w o b e c c z e g o w y s z c z e g ó l n i e n i e j e d n e g o w i e r z y c i e l a j e s t d o ś ć w ą t p liw e m .

W s z y s t k i e u s t a w y w y m a g a j ą do w a ż n o ś c i p r z e k a z u s p i s a n i a d o k u m e n t u w f o r m ie dred i z a p r o t o k ó ł o w a n i a t e ­ g o ż w u r z ę d z ie s e k r e t a r z a , u r z ę d u j ą c e g o w m ie js c u z a m i e ­ s z k a n i a d łu ż n ik a , lub g d z ie z n a j d u j e się m a j ą t e k , g d y u s t ę ­ p u j ą c y m ie s z k a za g r a n i c ą S ta n u . W in n o n iem b y ć m iejsce, g d z ie le ż y n ie r u c h o m o ś ć g ł ó w n a , p o n i e w a ż w r a z i e p r z e ­ c i w n y m j e s t n i e w a ż n y w o b e c w ie r z y c ie li i p ó ź n i e j s z e g o p o ­ z b y c i a n ie r u c h o m o ś c i, g d y n a b y w c a o u s t ę p s t w i e nie w ied zia ł.

U s t ę p s t w o m u si b y ć d o k o n a n e z a z g o d ą w ie rz y c ie li, a s p r z e c i w (attachmoit) w i e r z y c i e l a n ie u c z e s t n ic z ą c e g o p r z y p r z e k a z i e p o z b a w i a g o m o c y o b o w i ą z u j ą c e j . P r z y z w o l e n i e atoli nie p o t r z e b u j e b y ć w y r a ź n i e d a n e m w c h w ili p r z e ­ k a z u , m o ż e b y ć s k u te c z n ie z a s t ą p io n e p r z e z p r z y j ę c i e u d z ia łu p o p r z e k a z i e d o k o n a n y m . Z a p r z y z w o l e n i e u w a ż a się r ó w ­ nież, o b o k p r z y j ę c i a u d z ia łu w p r z e k a z i e , t a k ż e z a n i e c h a ­ nie s p r z e c i w u p r z e z n ie u c z e s t n ic z ą c y c li lu b n ie o b e c n y c h w ie r z y c ie li, j e ż e li s a m p r z e k a z b y ł w a ż n y m .

U s t ę p s t w o m u si o b e j m o w a ć c a ł y m a j ą t e k d łu ż n i k a p r ó c z s p r z ę t ó w d o m o w y c h i no c o d z ie n n e g o u ż y t k u s ł u ż ą ­ c y c h w w a r t o ś c i 300 doli., k t ó r e d łu ż n ik m o ż e s o b ie w y ł ą ­ c z y ć k a ż d e g o c z a s u , j a k o homestead.

W c ią g u dn i 30 po z e z n a n iu d o k u m e n t u u s t ę p s t w a m u s i d łu ż n ik s p o r z ą d z i ć w u r z ę d z ie s e k r e t a r z a s p is finvcn- tory) m a ją t k u i stw ie r d z ić j e g o p r a w d z i w o ś ć p rz e z afftdmit, a n a d t o z e z n a ć z a p is p o r ę k i (hond of assignee), p o d p i s a n y p r z e z n ie g o i p o r ę c z y c ie li, u z n a n y c h p rz e z s ą d za o d p o w ie d n ic h .

M a j ą t e k u s t ą p i o n y m a b y ć u ż y t y n a u m o r z e n ie d ł u ­ g ó w ( z a s p o k o je n i e w ie rz y cie li), w s k u t e k t e g o p r a w i d ł o w o n a z y w a się assignmmt for the henefU of creditors. M ię d z y w ie ­ r z y c ie l a m i p i e r w s z e ń s t w o p r z y s ł u g u j e n a le ż n o ś c io m r o b o t ­ n ik ó w i r z e m ie ś ln i k ó w d o w y s o k o ś c i 200 d o la r ó w .

W d o k u m e n c ie , s t w i e r d z a j ą c y m u s t ę p s t w o m a j ą t k u nie m o ż n a z a m ie s z c z a ć p o s t a n o w i e ń , k r z y w d z ą c y c h w ie r z y c ie l i lu b u k r ó c a j ą c y c h ich p r a w a , np. że u d z ia ł n a l e ż n y w i e r z y ­ cie lo w i m a b y ć w y d a n y d łu ż n ik o w i, j e ż e l i b y do p e w n e g o c z a s u nie z w o ln ił d łu ż n i k a z p od o d p o w i e d z ia l n o ś c i za d łu g i, r ó w n ie ż nie m o ż e p r z y z n a w a ć d ł u ż n i k o w i an i w ł a d z y n a d w ie r z y c ie la m i, an i ż a d n y c h k o r z y ś c i z m a j ą t k u u s t ą p io n e g o ,

p r ó c z r e s z t y , n i e w y c z e r p a n e j s p ła t a m i w ie r z y t e ln o ś c i. N i e ­ m niej też p r z e k a z ten nie m o ż e z a w i e r a ć ż a d n y c h z a s t r z e ­ żeń lu b p o s t a n o w ie ń , k t ó r e b y w ą t p ić k a z a ł y w d o b r ą w i a r ę lu b w z b u d z a ł y s a m e p r z e z się p o d e j r z e n i e o s z u s t w a .

J e ż e l i w j a k i m k o l w i e k w z g lę d z i e n a r u s z o n o te w y m o g i u s t a w o w e w a ż n o ś c i p r z e k a z u m a j ą t k u , z a lic z a się g o do u m ó w o s z u s tn ic z y c h .

W z w i ą z k u z tem w s p o m n ie ć n a l e ż y , że u s t a w y a m e ­ r y k a ń s k i e z n a j ą o b o k t y c h p r z e k a z y w f o r m ie s k r ó c o n e j, k t ó r e s w y m w y g l ą d e m p r z y p o m i n a j ą ż y r a w e k s l o w e . T ą f o r m ą p o s ł u g u j ą się, a b y p r z e n i e ś ć n a w ła s n o ś ć n a p o w i e r ­ n i k a w ie rz y t e ln o ś c i, p o c h o d z ą c e ze z o b o w i ą z a ń z bondu lu b promissory note. K ó ż n i ą się on e od ż y r a tem, że p o d p i s u je je z e z n a j ą c y w p i e r w s z y m r a z i e w r a z z d w o m a ś w i a d k a m i ; je ż e li z a ś w ie r z y t e ln o ś ć p o c h o d z i z promissory note, m o ż e p o d p i s a ć t a k ż e s a m b ez ś w i a d k ó w , lecz m u s i w ó w c z a s w y ­ p i s a ć » w y p ł a c ić n a z le c e n ie NN«.

Sprzedaż w drodze przetargu (auction).

Z g ó r y z a z n a c z y ć m u sz ę, że tej s p r a w y p r z e t a r g o w e j nie n a l e ż y z e s t a w i a ć ze s p r z e d a ż ą p r z e t a r g o w ą , z a r z ą d z a n ą p r z e z s ą d — l i c y t a c j ą — u n a s z w y k ł ą . J e s t to z u p e łn ie o d ­ m ie n n a c z y n n o ś ć p r a w n a , w ł a ś c i w a p r a w u a n g i e l s k i e m u ; j e s t to s p o s ó b p r z e n i e s i e n i a p r a w a w ła s n o ś c i, p r z y p o m i n a ­ j ą c y s p r z e d a ż d o b r o w o l n ą w d r o d z e p r z e t a r g u p u b lic z n e g o . C e n ę o z n a c z a nie p o r o z u m i e n i e się k u p u j ą c e g o i s p r z e ­ d a ją c e g o , lecz o ś w i a d c z e n i e się k u p u j ą c e g o n a p r o p o z y c j ę u r z ę d n i k a lu b p o ś r e d n i k a z w a n e g o auctioner i u t r z y m a n i e się p r z y niern w o b e c i n n y c h k u p u j ą c y c h , k t ó r z y m a j ą p r a w o j ą p o d b i j a ć — o f i a r u j ą c w ięcej. S p r z e d a j ą c y n a d a l m a nie- t y l k o rz e c z s p r z e d a w a n ą w d r o d z e p r z e t a r g u w s w e m p o ­ s ia d a n iu , lecz r ó w n i e ż w s z e lk ie k o r z y ś c i i p r a w a (interest) p ł y n ą c e z p o s i a d a n i a tego. J e g o to p r a w o j e s t s w o is te m ( w ła ś c iw e m ) p r a w e m w ła s n o ś c i (spccial property) r z e c z y , o b o k k t ó r e g o p o s i a d a p r a w o z a s t a w u u s t a w o w e g o (Hen) z a cen ę s p r z e d a ż y , a d o k o n u j ą c y s p r z e d a ż y za s w o j e w y n a g r o d z e ­ n ie i n a l e ż y t o ś ć od s p r z e d a ż y . S p r z e d a j ą c y m o ż e n a b y w c ę s k a r ż y ć o cenę, b o o d p o w i a d a w y ł ą c z n i e on w ła ś c ic ie lo w i

za cenę, g d y o d d a n a b y w c y rz e c z z a w i e r z y w s z y cenę, r ó w ­ n ież o d p o w i a d a z a d o p e łn ie n ie u m o w y i s z k o d y z n i e d o ­ p e łn ie n ia je j p r z e z n a b y w c ę , n a o d w r ó t z a ś o d p o w i a d a n a ­ b y w c y za rz e c z s a m ą , j e ż e li m u n ie w y j a w i im ien ia, d a j ą ­ c e g o zlecen ie s p r z e d a ż y .

R z e c z r u c h o m a s p r z e d a w a n a m u si b y ć o k a z a n ą , a n ie ­ r u c h o m o ś ć d o k ła d n ie o p i s a n ą , w r a z i e p r z e c i w n y m n a b y w c y nie w ią ż e u m o w a , an i n ie m o ż e b y ć z m u s z o n y m d o je j w y ­ k o n a n ia . J e ż e l i o p i s a n i e co d o z n a m io n z a s a d n i c z y c h r z e c z y je s t z g o d n e z r z e c z y w i s t o ś c i ą , a n ie d o k ła d n o ś c i d o t y c z ą j e ­ d y n ie d r o b n y c h , n ie is to tn y c h m o ż e ż ą d a ć w p e w n y c h r a ­ z a c h n a b y w c a o p u s t u z c e n y . N a d t o do w a ż n o ś c i s p r z e d a ż y w y m a g a się u r o c z y s t e g o (fair) p r z e p r o w a d z e n i a i p r a w a w a ż n e g o (good title), tu d z ież w y k l u c z e n i a w s z e l k i e g o t a j e m ­ n e g o w s p ó ł d z i a ł a n i a u c z e s t n ic z ą c y c h .

W o b e c t e g o n ie w o ln o w ła ś c ic ie lo w i r z e c z y w y s t ę p o ­ w a ć w ro li k u p u j ą c e g o , an i też p o d b i j a ć (jpuffcr) c e n ę ; j a k ­ k o lw i e k n ie z a w s z e s ą d y u n i e w a ż n i a ł y s p r z e d a ż e z t e g o p o w o d u , że w ła ś c ic ie l c e n ę p o d b i ja ł, o r z e k a j ą c , że j e m u się r o z c h o d z iło o o c h r o n ie n ie się p r z e d s t r a t ą i u z y s k a n i e p r a w ­ d z iw e j w a r t o ś c i, to z z a s a d y p r z e c iw n ie się w y p o w i a d a ł y , s z c z e g ó ln ie , g d y p r z y s p r z e d a ż y w y s t ą p i ł o k i l k u p o d b ij aczy.

P r z y s p r z e d a ż a c h d o b r o w o l n i e d o k o n y w a n y c h p r z y s ł u g u j e w ła ś c ic ie lo w i p r a w o ż ą d a ć o d ło ż e n ia r z e c z y d l a s ie b ie lu b o d r o c z e n i a s p r z e d a ż y , g d y b y m i a ł y b y ć r z e c z y j a k i e s p r z e ­ d a n e n iżej w a rto ś c i.

N a b y w c ę w ią ż e j e g o o f e r t a co d o c e n y w c h w ili p r z y ­ b ic ia t a r g u (hammcr domi), p o tę z a ś c h w ilę w o ln o m u p r z y ­ r z e c z o n ą ce n ę o d w o ła ć .

S p r z e d a ż d o k o n a n ą s t w i e r d z a ł p r z e p r o w a d z a j ą c y d o k u ­ m e n te m j e d n o s t r o n n y m deed poll lu b single deed, k t ó r y m się p ó ź n ie j z a jm i e m y .

Kontrakt zamiany (Exchange of lands)

m u s i się u w a ż a ć za p o k r e w n y k o n t r a k t o w i k u p n a , p o n i e w a ż p r z e d m i o t j e s t te n sa m , a j e d y n i e c e n ę z a s t ę p u je o d d a n i e in n ej r z e c z y za rz e c z o t r z y m a n ą , i p r a w d o p o d o b n i e z tej p r z y c z y n y p o d r ę c z n i k i p r a w a a n g i e l s k i e g o i a m e r y k a ń s k i e g o

w c a le nie z a j m u j ą się z a m ia n ą , j a k o c z e m ś o d rę b n e m , a w n a u c e o ś w i a d c z e n i u w z a je m n e m w s p o m i n a j ą o cenie p r a w i e m im o ch o d em , z a j m u j ą c się w y ł ą c z n i e w s z e lk ie m i in n em i w z a je m n e m i ś w ia d c z e n ia m i, o d w z a je m n i e n ia m i.

W y r a ź n ą w z m i a n k ę o k o n t r a k c i e z a m i a n y z n a j d u j e m y d o p ie r o w t. zw . w z o r a c h k o n t r a k t o w y c h ( Book of Forms).

W zó r, z a w a r t y w p o d r ę c z n i k u D u n l a p a , o d n o s i się j e ­

W zó r, z a w a r t y w p o d r ę c z n i k u D u n l a p a , o d n o s i się j e ­

W dokumencie Przegląd Notarjalny : kwartalnik poświęcony sprawom notarjatu i hipoteki. 1928, nr 1-2 (Stron 113-145)