Prawo polskie wobec problemu przemocy w rodzinie

❖ Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) Ochronę osób, w tym dzieci, przed przemocą domową gwarantuje Konstytucja RP. Art.

40 mówi, że „nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych”. Kolejny -

„każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym” (art. 47). „Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych” (art. 71, pkt 1).

„Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka. Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka” (art. 72).

❖ Kodeks Karny (Dz. U. 2020r., poz. 1444, z późn. zm.)

Art. 207 kk uznaje przemoc w rodzinie za przestępstwo – za znęcanie się psychiczne czy fizyczne nad osobą najbliższą lub pozostającą w zależności od sprawcy przewidywana jest kara. Znęcanie się musi mieć charakter wielokrotny, powtarzalny, wyjątkowo może to być również działanie jednorazowe, lecz intensywne i rozciągnięte w czasie. Jeśli zachowanie jednorazowe nie posiada powyższych cech traktowane jest jako inne przestępstwo – naruszenie nietykalności, uszczerbek na zdrowiu, groźba karalna. Zaniechanie określonego działania przez sprawcę także może rodzić dla niego odpowiedzialność karną. Do zaistnienia przestępstwa znęcania wystarczy, że sprawca dopuszcza się tylko jednego z rodzajów przemocy (tzn. psychicznej lub fizycznej).

Również wymuszanie współżycia seksualnego, w tym także gwałt w małżeństwie jest przestępstwem – sprawca może wtedy również odpowiadać z art. 197 k.k.

Inne przepisy prawne wykorzystywane w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie:

19

✓ zmuszanie do określonych zachowań (art. 191 k.k.),

✓ uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego (art. 209 k.k.),

✓ kradzież i kradzież z włamaniem na szkodę osoby najbliższej (art. 278 i 279 k.k.),

✓ naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.),

✓ porzucenie małoletniego lub osoby nieporadnej (art. 210 k.k.),

✓ uprowadzenie lub zatrzymanie małoletniego wbrew woli osoby powołanej do opieki (art. 211.k.k),

✓ pozostawianie osoby, względem której jest się zobowiązanym do opieki, w sytuacjach zagrażających jej życiu lub zdrowiu (art. 160 k.k.),

✓ dopuszczenie się czynu lubieżnego wobec osoby poniżej 15 roku życia (art. 200 k.k),

✓ groźby popełnienia przestępstwa na szkodę najbliższych (art. 190 k.k.),

✓ nakłanianie i zmuszanie do czynów nierządnych przy wykorzystaniu stosunku zależności (art. 199 k.k),

✓ obcowanie płciowe w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry (art. 201 k.k.),

✓ rozpijanie małoletniego (art. 208 k.k),

✓ niszczenie mienia (art. 288 k.k.),

✓ zniewaga (art. 216 k.k),

✓ uszkodzenie ciała (art. 156 i 157 k.k.).

❖ Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (Dz. U. 2020 r., poz. 1359, t.j.)

Realizacji uprawnień osób pokrzywdzonych służą również przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (ustawa z dnia 25 lutego 1964 r., Dz. U. 2020r., poz. 1359 t.j.). Omówione są tam następujące kwestie:

✓ warunki zniesienia współwłasności majątkowej (art. 52),

✓ sądowe ustalenie ojcostwa (art. 84),

✓ obowiązek rodziców do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka (art. 141),

✓ warunki orzekania separacji i rozwodu (art. 56, 61),

✓ orzekanie o winie w rozkładzie pożycia małżeńskiego (art. 57),

✓ rozstrzygniecie o władzy rodzicielskiej (art. 58 § 1),

✓ sposób korzystania ze wspólnego mieszkania w przypadku rozwodu (art. 58 § 2),

20

✓ warunki żądania od rozwiedzionego małżonka środków na utrzymanie (art. 60).

❖ Ustawa z dnia 29 lipca z 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2020r., poz.218, z późn. zm.)

Ustawa m.in. wskazuje rozwiązania, które mają zapewnić lepszą ochronę prawną ofiarom przemocy domowej. Zgromadzone w jednej ustawie przepisy znajdujące się dotychczas w różnych aktach prawnych mają usprawnić system pomocy ofiarom przemocy w rodzinie.

Ustawa zobowiązuje również gminy i powiaty m.in. do tworzenia własnych programów przeciwdziałania przemocy domowej, prowadzenia poradnictwa, interwencji kryzysowej, prowadzenia ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy oraz, co również istotne, do przygotowania i prowadzenia programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy.

Dokumenty programowe:

❖ Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

Zadaniem Programu jest wprowadzenie w życie szerokiego spektrum działań mających na celu zarówno zwrócenie uwagi opinii publicznej na zjawisko przemocy w rodzinie, jak i przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz zwiększenie profesjonalizmu służb społecznych w udzielaniu pomocy ofiarom przemocy domowej, a także w podejmowaniu odpowiednich działań wobec sprawców. Program powstał we współpracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwem Sprawiedliwości, Ministerstwem Zdrowia i Ministerstwem Edukacji Narodowej. Wyznaczono działania, które należy podjąć w zakresie profilaktyki i informowania opinii publicznej, interwencji w przypadku już zaistniałej przemocy, pomocy terapeutycznej ofiarom przemocy oraz oddziaływań na sprawców przemocy.

Każde z tych działań zostało przypisane konkretnym organizacjom i instytucjom odpowiedzialnym za jego realizację.

❖ Krajowy Program na Rzecz Ofiar Przestępstw

Krajowy Program na Rzecz Ofiar Przestępstw przygotowywany jest od 2006 r. przez interdyscyplinarny zespół, którego koordynatorem jest Ministerstwo Sprawiedliwości.

Dotychczas zostały opracowane następujące obszary: zasady działań wobec dziecka uczestniczącego w postępowaniu karnym, postępowanie w przypadku przestępstw

21

przemocy domowej oraz zasady postępowania z osobą zgwałconą. Obecnie trwa pilotaż założeń programowych. Partnerami w realizacji programu pilotażowego są instytucje rządowe, samorządowe oraz organizacje pozarządowe działające na obszarze wdrażania programu.

❖ Rządowy program ograniczenia przestępczości i aspołecznych zachowań

„Razem bezpieczniej”

Program powstał w 2006 roku. Głównym koordynatorem działań realizowanych w ramach programu jest Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Program łączy działania Policji, administracji rządowej i samorządowej oraz partnerów społecznych, zainteresowanych poprawą bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jednym z podstawowych założeń programu jest przekonanie obywateli do nawiązania trwałego, stałego, naturalnego partnerstwa z Policją oraz innymi instytucjami ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Program „Razem bezpieczniej” w ramach obszaru „przemoc w rodzinie” przewiduje m.in. takie działania jak:

✓ edukację ofiar przemocy w rodzinie w zakresie dostępnych procedur prawnych;

✓ zwiększenie skuteczności procedury „Niebieskich Kart”;

✓ zacieśnienie współpracy instytucji i organizacji społecznych świadczących pomoc prawną, psychologiczną i socjalną dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie;

✓ organizację szkoleń tematycznych dla osób pracujących na rzecz ograniczenia zjawiska przemocy w rodzinie;

✓ utworzenie spójnego systemu procedur wymiany informacji pomiędzy wszystkimi podmiotami zajmującymi się przemocą w rodzinie;

✓ zlecanie organizacjom pozarządowym zadań w zakresie szkoleń, poradnictwa i pomocy ofiarom przemocy w rodzinie.

22