THE PROBLEM OF VOLUNTARY SLAVERY IN THE LIBERTARIAN POLITICAL PHILOSOPHY
Łukasz Dominiak**
* Autor chciałby wyrazić wdzięczność anonimowym recenzentom tego artykułu oraz uczestnikom seminarium teoretyczno-politycznego prof. Romana Bäckera w osobach, w kolejności alfabetycznej, prof. Romana Bäckera, mgr Pauliny Kruszyńskiej, prof. Bartłomieja Michalaka, dra Wiktora Szew-czaka za dyskusję poruszanych tu problemów i istotne uwagi podnoszące poziom niniejszego arty-kułu.
** Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Politologii i Studiów Międzynarodowych.
— ABSTRAKT —
Artykuł dotyczy problemu możliwości prawnej istnienia dobrowolnego niewolnictwa na gruncie libertariańskiej teorii naturalnych praw podmio-towych. Praca stawia hipotezę, iż teoria ta zakłada możliwość prawną istnienia umów niewolnictwa i że możliwość ta wynika logicznie ze zbywalności oraz komposybilności (compossibility) natural-nych praw podmiotowych. Artykuł prowadzi dyskusję z przedstawianymi w literaturze przed-miotu argumentami negującymi taką możliwość.
W pracy wykorzystano metodę analizy logicznej.
Słowa kluczowe: libertarianizm, dobrowolne nie-wolnictwo, niezbywalność praw, prawa naturalne, Hohfeld, logika deontyczna
— ABSTRACT —
Th e present paper deals with the problem of voluntary slavery lawfulness within the libertar-ian theoretical framework. It hypothesises that libertarian theory of natural rights assumes the possibility of licit slavery contracts and that it stems logically from the alienability and com-possibility of natural rights. Moreover, the paper discusses arguments against voluntary slavery presented in the literature. Th e method of logical analysis has been employed to examine validity of the hypotheses.
Keywords: libertarianism, voluntary slavery, inal-ienability, natural rights, Hohfeld, deontic logic
WPROWADZENIE
W badaniach nad libertariańską teorią naturalnych praw podmiotowych toczy się spór dotyczący możliwości prawnej istnienia dobrowolnego niewolnictwa1 na gruncie założeń tej teorii (zob. e.g. Smith, 1997, Gordon, 1999, Epstein, 1986, Kinsella, 1999), czyli sytuacji, w której osoba A albo zbywa swoje2 prawa auto-własności na rzecz osoby B, najczęściej w drodze sprzedaży bądź darowizny, albo wyzbywa się swoich praw autowłasności poprzez ich porzucenie. Libertarianizm wyklucza możliwość prawną istnienia niedobrowolnego niewolnictwa jako naruszającego zasadę nieagresji. Ponieważ jednak dobrowolne niewolnictwo prima facie nie narusza zasady nieagresji, pojawia się wątpliwość, czy jest ono prawnie możliwe na gruncie libertariańskiej teorii praw naturalnych. W lite-raturze przedmiotu jedynie Walter Block (e.g. 1970, 1999, 2001, 2003, 2004, 2007, 2015), Robert Nozick (2014) i Hillel Steiner (1994, 2013) argumentują na rzecz różnie pojętej możliwości prawnej istnienia dobrowolnego niewolnictwa.
Pozostali autorzy, w tym tacy czołowi libertarianie, jak Murray Rothbard (1998, s. 40 – 41) czy Hans-Hermann Hoppe (2007, s. 227 – 228), wskazują, iż liberta-rianizm wyklucza możliwość istnienia dobrowolnego niewolnictwa. Spór ten – obok problemu istnienia państwa minimalnego, migracji czy praw dzieci – jest jedną z najważniejszych dyskusji w literaturze przedmiotu i określa sytuację problemową w tej dziedzinie badań, również dlatego, iż skupiają się w nim jak w soczewce kwestie rozumienia kategorii autowłasności, współmożliwości (compossibility) i racjonalności pozycji prawnonaturalnych czy niezbywalności praw naturalnych.
Główny problem badawczy niniejszego artykułu można zatem sformułować w następujących pytaniach: (1) Czy dobrowolne niewolnictwo jest prawnie możliwe na gruncie libertariańskiej teorii praw naturalnych? (2) Jak na gruncie libertariańskiej teorii praw naturalnych możliwe jest dobrowolne niewolnictwo?
Główne hipotezy badawcze, które stawia niniejszy artykuł, przedstawiają się zaś
1 Oczywiście, pojęcie niewolnictwa – co wynika także z całości przedstawionego poniżej rozu-mowania – jest tu rozumiane nie na sposób historyczny, lecz stricte teoretyczny, jako wyzbycie lub zbycie swoich naturalnych praw własności do ciała.
2 Argumenty przedstawione w niniejszym studium zachowują ważność zarówno na gruncie teorii korzyści (Benefi t Th eory), jak teorii woli (Will Th eory) w analizie uprawnień, stąd artykuł ten nie wyklucza możliwości, że ktoś inny niż osoba uprawniona może dysponować kompetencją zmiany pozycji prawnych osoby uprawnionej.
następująco: (1) Dobrowolne niewolnictwo jest prawnie możliwe na gruncie libertariańskiej teorii praw naturalnych. (2) Warunkiem możliwości prawnej istnienia dobrowolnego niewolnictwa na gruncie libertariańskiej teorii praw naturalnych jest (a) konceptualna niemożliwość istnienia niezbywalnych praw naturalnych oraz (b) natura logiczna naturalnych praw podmiotowych jako racjonalnie uzasadnionych pozycji prawnonaturalnych. Metodą badawczą zastosowaną do rozwiązania wskazanych tu problemów jest metoda analizy logicznej ze szczególnym uwzględnieniem systemu standardowej logiki deon-tycznej. Porządek wywodu niniejszego artykułu przedstawia się następująco: w § 2 przeprowadzona zostanie analiza logiczna języka praw podmiotowych w celu wypracowania siatki pojęciowej niezbędnej dla zaprezentowania przedstawionej w § 3 argumentacji formalnej przeciw możliwości istnienia niezbywalnych praw naturalnych; w § 4 zbadane zostaną charakterystyki formalne naturalnych praw podmiotowych, w tym przede wszystkim ich niesprzeczność, zaś w § 5 wskazane zostaną wynikające z tych cech logicznych konieczne elementy treści material-nej naturalnych praw podmiotowych, zwłaszcza ich związek z komponentami fi zycznymi działań. Podczas gdy § 1 – 5 prezentują raisons d’être dobrowolnego niewolnictwa, § 6 przedstawia dyskusję konkretnych argumentów wysuwanych w literaturze przedmiotu przeciw dobrowolnemu niewolnictwu.
ANALIZA LOGICZNA JĘZYKA PRAW PODMIOTOWYCH
W celu przedstawienia formalnego dowodu niemożliwości istnienia niezbywal-nych praw naturalniezbywal-nych należy w pierwszej kolejności określić, co rozumie się przez pojęcie prawa podmiotowego. Dzięki analizie pojęć prawnych przepro-wadzonej przez Wesleya Newcomba Hohfelda (1913, 1917) wiemy, że pojęcie prawa podmiotowego (ang. right) denotuje w języku prawniczym cztery różne relacje prawne: roszczenie (claim-right), wolność prawną (privilege lub liberty), kompetencję (power) oraz wolność od kompetencji (immunity). Dla celów niniejszego artykułu wystarczające jest skupienie się na pierwszych dwóch pozy-cjach i potraktowanie – za literaturą przedmiotu – kompetencji jako wolności prawnej drugiego rzędu, zaś wolności od kompetencji jako roszczenia drugiego rzędu (przez pojęcie pozycji prawnej drugiego rzędu rozumie się taką pozycję prawną, której przedmiotem nie jest działanie faktyczne, lecz inne, pierwszego rzędu, pozycje prawne (por. Steiner, 1994, s. 60)). Każda z tych pozycji może być zdefi niowana w sposób nieklasyczny, jak następuje:
(1) Roszczenie pozytywne. Osoba A ma roszczenie, aby osoba B (C, D, E…) podjęła działanie X wtedy i tylko wtedy, gdy osoba B (C, D, E…) ma wobec osoby A korelatywny3 obowiązek podjęcia działania X.
(2) Roszczenie negatywne. Osoba A ma roszczenie, aby osoba B (C, D, E…) nie podjęła działania X wtedy i tylko wtedy, gdy osoba B (C, D, E…) ma wobec osoby A korelatywny obowiązek niepodjęcia działania X.
(3) Pozytywna wolność prawna. Osoba A ma wolność prawną podjęcia dzia-łania X wtedy i tylko wtedy, gdy osoba B (C, D, E…) ma wobec osoby A korelatywny brak roszczenia (no-right), aby osoba A (C, D, E…) nie podjęła działania X.
(4) Negatywna wolność prawna. Osoba A ma wolność prawną niepodjęcia działania X wtedy i tylko wtedy, gdy osoba B (C, D, E…) ma wobec osoby A korelatywny brak roszczenia, aby osoba A podjęła działanie X (por.
Hohfeld, 1913, s. 30, passim, 1917, s. 710, passim, Finnis, 2011, s. 199 – 200).
Z punktu 1 oraz 3 można wywieść, że osoba A ma wolność podjęcia działania X wtedy i tylko wtedy, gdy nie ma korelatywnego obowiązku wobec B (C, D, E…) niepodjęcia działania X. Z punktu 2 oraz 4 można z kolei wywieść, że osoba A ma wolność niepodjęcia działania X wtedy i tylko wtedy, gdy nie ma korelatywnego obowiązku wobec B (C, D, E…) podjęcia działania X.
W formie tabelarycznej relacje te (oraz relacje drugiego rzędu) przedstawiają się w następujący sposób (por. Hohfeld, 1913, s. 30, passim, 1917, s. 710, passim):
Prawne korelaty
Osoba A roszczenie wolność kompetencja wolność od kompetencji
Osoba B obowiązek brak
roszczenia
Osoba A roszczenie wolność podjęcia
działania kompetencja wolność od kompetencji
3 Przez pojęcie korelatywnych pozycji prawnych rozumie się w systemie logiki hohfeldowskiej jedną relację prawną widzianą z dwóch różnych punktów widzenia dwóch stron tej relacji. Oznacza to, że dwie pozycje korelatywne, e.g. roszczenie i obowiązek, są jedną i tą samą relacją prawną opisy-waną z dwóch różnych punktów widzenia osoby uprawnionej i zobowiązanej. W tym sensie hohfel-dowskie korelaty ani nie mogą istnieć oddzielnie i w odłączeniu od siebie, ani dana relacja prawna nie może zachodzić pomiędzy jedną stroną relacji, tzn. jedną i tą samą osobą. Zob. inter alia Singer (1982, s. 987), Steiner (2013, s. 240, 244).
W języku standardowej logiki deontycznej (zob. von Wright, 1951, Hilpinen, 1981a, 1981b) relacje prawne pierwszego rzędu wyrazić można w następujący sposób.
Przyjmując notację:
O(x) – obowiązek osoby A podjęcia działania X (czyn X jest osobie A naka-zany) oraz korelatywne roszczenie osoby B
O(¬x) – obowiązek osoby A niepodjęcia działania X (czyn X jest osobie A zakazany) oraz korelatywne roszczenie osoby B
P(x) – wolność osoby A do podjęcia działania X (czyn X jest osobie A dozwolony) oraz korelatywny brak roszczenia negatywnego osoby B
P(¬x) – wolność osoby A do niepodjęcia działania X (czyn X jest dla osoby A fakultatywny) oraz korelatywny brak roszczenia pozytywnego osoby B,
defi niujemy:
1. O(x) <=> ¬P(¬x) 2. O(¬x) <=> ¬P(x) 3. ¬O(x) <=> P(¬x) 4. ¬O(¬x) <=> P(x)
W języku naturalnym defi nicje te można wyrazić w następujący sposób: 1.
Osoba A ma obowiązek podjęcia działania X wtedy i tylko wtedy, gdy nie ma wolności niepodjęcia działania X. 2. Osoba A ma obowiązek niepodjęcia dzia-łania X wtedy i tylko wtedy, gdy nie ma wolności podjęcia dziadzia-łania X. 3. Osoba A nie ma obowiązku podjęcia działania X wtedy i tylko wtedy, gdy ma wolność niepodjęcia działania X. 4. Osoba A nie ma obowiązku niepodjęcia działania X wtedy i tylko wtedy, gdy ma wolność podjęcia działania X.
Dzięki hohfeldowskiej analizie języka praw podmiotowych oraz standardowej logice deontycznej wiadomo zatem, że identyfi kacja prawa podmiotowego danej osoby odnośnie do danego działania faktycznego może oznaczać cztery różne relacje prawne. Działanie to może być dla tej osoby fakultatywne (negatywna wolność prawna) albo jej dozwolone (pozytywna wolność prawna) bądź też może być ono nakazane (roszczenie pozytywne) albo zakazane (roszczenie negatywne) jakiejś innej osobie (por. Nawrot, 2012, s. 284 – 287).
KONCEPTUALNA NIEMOŻLIWOŚĆ ISTNIENIA NIEZBYWALNYCH PRAW PODMIOTOWYCH
Wykazanie niemożliwości istnienia niezbywalnych praw podmiotowych jest warunkiem wystarczającym dowodu na możliwość prawną istnienia dobrowol-nego niewolnictwa. Jeśli bowiem nie mogą istnieć żadne niezbywalne prawa podmiotowe, także prawo autowłasności nie może być niezbywalne. Zbycie zaś prawa autowłasności jest tym, co rozumie się pod pojęciem dobrowolnego niewolnictwa. Zauważyć należy, że dowód formalny niemożliwości istnienia niezbywalnych praw podmiotowych zachowuje swą moc niezależnie od tego, jaką treść mają owe prawa. Bez względu na to, czy prawo autowłasności miałoby dotyczyć ciała człowieka czy też całej jego osoby, w tym jego woli i umysłu, musia-łoby być ono zbywalne w każdym przypadku tak długo, jak długo bymusia-łoby ono prawem podmiotowym – stałoby się tak dlatego, iż byłoby ono właśnie prawem podmiotowym, czyli prawem o strukturze logicznej wskazanej w poprzednim paragrafi e, a więc ex hypothesi.
Na podstawie analizy przedstawionej w poprzednim paragrafi e można za Hillelem Steinerem (1994, s. 71 – 73) sformułować następujący dowód formalny niemożliwości istnienia niezbywalnych praw podmiotowych4.
Jeżeli osoba A nie ma wolności prawnej, aby zbyć swoje prawa autowłasności, to oznacza to, że na osobie A ciąży obowiązek niezbycia praw autowłasności i że prawa autowłasności są niezbywalne. Jeżeli na osobie A ciąży obowiązek niezbycia praw autowłasności, to znaczy, że istnieje jakaś osoba B5, która ma korelatywne względem tego obowiązku roszczenie, aby osoba A nie zbyła swoich
4 Zauważyć należy, że oryginalny dowód Steinera (1994, s. 71 – 73) na niemożliwość istnienia niezbywalnych uprawnień ma charakter powszechnie obowiązujący w uniwersum hohfeldowskich relacji prawnych i w tym sensie wykazuje on taką niemożliwość także poza ramą konceptualną li-bertariańskiej teorii naturalnych praw podmiotowych, tzn. w każdym systemie praw rządzonych logiką hohfeldowską. Co więcej, dowód ten nie jest ograniczony jedynie do niezbywalności uprawnień autowłasności, lecz dotyczy wszelkiego rodzaju uprawnień. W niniejszym artykule dowód Steinera został uproszczony i zastosowany tylko do problemu niezbywalności naturalnych praw autowłasności.
5 Osoba B nie może być tą samą osobą, co osoba A, A≠B, ponieważ prowadziłoby to do logicznej sprzeczności z zakładanym pojęciem pozycji korelatywnych. Wówczas relacja pomiędzy A i A nie byłaby relacją prawną, a pozycje zajmowane przez A i A nie byłyby pozycjami korelatywnymi; nie mielibyśmy wówczas w ogóle do czynienia z hohfeldowskimi obowiązkami i uprawnieniami, lecz ewentualnie z innego rodzaju normą. Zob. przypis 4, o relacjach nadrzędności i podrzędności norm uprawnieniowych oraz innego rodzaju norm, a także tezę o moralnej supremacji uprawnień wobec innego rodzaju norm (Moral Primacy Th esis). Zob. Steiner (2013, s. 233 – 237).
praw autowłasności. Teraz roszczenie osoby B może być albo zbywalne, albo niezbywalne. 1. Jeżeli roszczenie osoby B jest zbywalne, to także zbywalny jest korelatywny obowiązek osoby A, aby nie zbyła ona swoich praw autowłasności, a więc i zbywalne są prawa autowłasności osoby A. 2. Jeżeli zaś roszczenie osoby B jest niezbywalne, to znaczy, że osoba B nie ma wolności prawnej, aby zbyć owo roszczenie, co oznacza, że na osobie B ciąży obowiązek niezbycia tego roszczenia. Jeżeli jednak na osobie B ciąży obowiązek niezbycia tego roszczenia, to musi istnieć jakaś osoba C, która ma korelatywne względem tego obowiązku roszczenie, aby osoba B nie zbyła swojego roszczenia. Teraz roszczenie osoby C jest zbywalne albo niezbywalne i tak ad infi nitum. Twierdzenie o niezbywalności roszczeń prowadzi więc logicznie albo do twierdzenia o ich zbywalności, albo do błędu logicznego regressus ad infi nitum – w żadnym więc przypadku nie może być ono prawdziwe6.
Ze względu na to, iż spójność logiczna jest warunkiem koniecznym praw-dziwości każdego systemu teoretycznego i wszelkich twierdzeń – bez względu na ich treść, koroborację empiryczną czy aporie substancjalne (Popper, 2002, s. 87) – wykazanie błędu logicznego w twierdzeniu o niezbywalności praw podmiotowych i o niemożliwości dobrowolnego niewolnictwa jest warunkiem wystarczającym stwierdzenia fałszywości tego twierdzenia oraz prawdziwości jego negacji, czyli twierdzenia o zbywalności praw podmiotowych i o możliwości istnienia dobrowolnego niewolnictwa. Ponieważ nie mogą istnieć niezbywalne prawa podmiotowe, dobrowolne niewolnictwo musi być możliwe, bez względu
6 Dowód ten może rodzić szereg pytań, które pozornie wydają się podawać go w wątpliwość.
W tym miejscu nie jesteśmy w stanie przedstawić refutacji wszystkich tych wątpliwości i zmuszeni jesteśmy odesłać Czytelnika do literatury przedmiotu, zwłaszcza: Steiner (1994, 2013). Mimo to jedna wątpliwość warta jest tutaj przynajmniej częściowego rozważenia. Co, jeśli Lewiatan, ostateczna in-stancja decyzyjna operująca w porządku prawa publicznego, a nawet ponad jakimkolwiek porządkiem prawnym, wyda zakaz, Z, zbycia uprawnienia U? Czy Z uczyni U niezbywalnym? Należy w tym wypadku zadać pytanie: Czy Lewiatan może zmienić swoją decyzję i cofnąć Z? Innymi słowy, czy Z jest zbywalne, czy niezbywalne (przez Lewiatana lub Lewiatana2.0, lub kogokolwiek innego)? Jeśli Z jest zbywalne, to zbywalne jest też U. Jeśli zaś Z jest niezbywalne, to znaczy to, że na Lewiatanie ciąży zakaz (negatywny obowiązek) zbycia Z. Każdy obowiązek koreluje z czyimś uprawnieniem, U2, np. z uprawnieniem Lewiatana2.0. Teraz, pytanie brzmi: Czy uprawnienie U2 jest zbywalne czy niezbywalne i tak ad infi nitum. Decyzja Lewiatana nie jest więc w stanie uczynić uprawnienia U niezbywalnym. Należy zwrócić uwagę, że stanowisko, iż na Lewiatanie jako ostatecznej instancji nie może per defi nitionem ciążyć żaden wyższy obowiązek czy zakaz, po prostu równa się stwierdze-niu, że Lewiatan może cofnąć swój zakaz Z, jeśli taka będzie jego wola, a więc, że jego zakaz Z jest per defi nitionem zbywalny. Odwołanie się do Lewiatana nie stanowi ucieczki przed argumentem Steinera.
na to, co jest treścią materialną praw autowłasności stanowiących przedmiot zbycia w umowach niewolnictwa. Tak długo, jak są one prawami podmiotowymi autowłasności, tak długo muszą być zbywalne.
CHARAKTERYSTYKI LOGICZNE NATURALNYCH PRAW PODMIOTOWYCH
Pojęcie praw naturalnych obciążone jest długą tradycją sporów fi lozofi czno-poli-tycznych co do ich statusu ontologicznego, treści materialnej, uzasadnień, rozu-mowań od bytu do powinności, samej kategorii natury etc. Pomimo szeregu istot-nych kontrowersji obecistot-nych w badaniach nad prawami naturalnymi, zarówno fi lozofi a polityki, jak jurysprudencja zgodne są co do minimalnego warunku defi nicyjnego praw naturalnych. Przez pojęcie naturalnych praw podmiotowych rozumie się – i defi nicję taką przyjmuje też projektująco niniejszy artykuł – te hohfeldowskie pozycje prawne, które są uzasadnione racjonalnie (por. Barnett, 2004, s. 16, Kinsella, 1996, s. 319 – 320, Buchanan, 1991, s. 151, Pilon, 1979, s. 1174, Mackeldey, 1837, s. 3). Zauważyć należy przy tym, że defi nicja ta ma charakter stricte formalny. Nie rozstrzyga ona kwestii substancjalnej, które pozycje prawne są de facto uzasadnione racjonalnie, ani nie identyfi kuje ich ona wśród zbioru wszystkich pozycji prawnych. Defi nicja ta określa jedynie formalny warunek konieczny, który musi spełnić prawo podmiotowe, aby być naturalnym prawem podmiotowym, to znaczy warunek racjonalnego uzasadnienia, bez względu na to, czym takie uzasadnienie miałoby być z substancjalnego punktu widzenia. Ten formalny warunek konieczny, choć pozornie niewiele mówiący (gdyż milczy on na temat tego, które prawa są racjonalnie uzasadnione, czy też w jaki sposób to sprawdzić), pozwala jednak wykluczyć ze zbioru praw uzasadnionych racjonalnie bardzo duży podzbiór praw podmiotowych (jako z pewnością nieuzasadnionych racjonalnie) oraz znacząco dookreślić możliwą treść materialną racjonalnych praw podmiotowych, w tym treść materialną praw autowłasności. Dzieje się tak z następującego powodu.
Jeżeli przez pojęcie naturalnego prawa podmiotowego rozumie się takie hohfeldowskie pozycje prawne, które są racjonalnie uzasadnione, to system naturalnych praw podmiotowych także musi być racjonalnie uzasadnionym systemem – inaczej nie byłby systemem naturalnych praw podmiotowych. Jak jednak wiadomo, nic, co narusza prawo niesprzeczności, nie może być racjo-nalnie uzasadnione (Łukasiewicz, 1987, s. 172, 1988, s. 108 – 109). Dlatego też
system praw podmiotowych, aby mógł być systemem naturalnych praw pod-miotowych, nie może być sprzeczny wewnętrznie w żadnym sensie sprzeczności wykluczanej przez prawo niesprzeczności, a więc ani w znaczeniu alternatywy rozłącznej (sprzeczności sensu proprio), ani w znaczeniu dysjunkcji (tak zwanego przeciwieństwa). Oznacza to, że system naturalnych praw podmiotowych nie może zawierać w sobie sprzecznych czy przeciwnych sobie obowiązków i korela-tywnych uprawnień. Wszelki system praw podmiotowych, który zawiera w sobie sprzeczne lub przeciwne sobie uprawnienia oraz obowiązki należy odrzucić jako nieracjonalny, a więc jako niebędący systemem naturalnych praw podmiotowych, bez konieczności poddawania go badaniom substancjalnym co do treści mate-rialnej tworzących go pozycji prawnych.
W systemie standardowej logiki deontycznej (zob. von Wright, 1951, Hilpinen, 1981a, 1981b) warunek ten wyraża się za pomocą jej podstawowego aksjomatu zwanego „zasadą dozwolenia” (principle of permission):
(A) Px ˅ P¬x,
który w języku naturalnym można wyrazić w następujący sposób: osoba A ma wolność podjęcia działania X lub ma wolność niepodjęcia działania X; lub też:
„w przypadku każdego działania, działanie to jest dozwolone lub dozwolona jest jego negacja” (von Wright, 1951, s. 9, Føllesdal, Hilpinen, 1981, s. 9).
Korzystając z defi nicji 1 – 4 przedstawionych w § 1 oraz klasycznego rachunku zdań (RZ) możemy z aksjomatu dozwolenia (A) wyprowadzić:
(1) ¬O¬x ˅ P¬x (z (A) i 4 za pomocą reguły zastępowania) (2) ¬O¬x ˅ ¬Ox (z (1) i 3 za pomocą reguły zastępowania) (3) ¬(O¬x ˄ Ox) (z (2) za pomocą I prawa De Morgana),
co wyraża nasz warunek konieczny systemu racjonalnych uprawnień i ozna-cza, że nie jest możliwe, aby osoba A miała obowiązek podjęcia działania X i obowiązek niepodjęcia działania X. Obowiązki takie byłyby obowiązkami sprzecznymi w sensie dysjunkcji, co widać, gdy teoremat (3) przekształcimy za pomocą rachunku zdań w:
(4) (O¬x / Ox) (z (3) za pomocą RZ).
Dalej:
(5) P¬x ˅ Px (z (A) za pomocą prawa przemienności alternatywy) (6) ¬P¬x => Px (z (5) za pomocą prawa eliminacji implikacji) (7) Ox => Px (z (5) i 1 za pomocą reguły zastępowania),
co oznacza, że pozytywny obowiązek implikuje pozytywną wolność prawną lub też, że jeżeli dany czyn jest nakazany, to jest on także dozwolony.
Dalej:
(8) ¬Px => P¬x (z (A) za pomocą prawa eliminacji implikacji) (9) O¬x => P¬x (z (8) i 2 za pomocą reguły zastępowania),
co oznacza, że negatywny obowiązek implikuje negatywną wolność prawną lub też, że jeżeli dany czyn jest zakazany, to jest on także fakultatywny.
Dalej:
(10) Ox ┴ P¬x (z 3 za pomocą RZ) (11) O¬x ┴ Px (z 4 za pomocą RZ)
(12) Ox ┴ ¬Ox (z (10) i 3 za pomocą reguły zastępowania) (13) O¬x ┴ ¬O¬x (z (11) i 4 za pomocą reguły zastępowania).
W ten sposób wykazane zostało, że relacje logiczne pomiędzy pozycjami prawnymi w systemie naturalnych praw podmiotowych przyjmują postać kwadratu logicznego:
Ox / O¬x, Ox => Px, O¬x => P¬x, Px ˅ P¬x, Ox ┴ P¬x, O¬x ┴ Px.
Teorematy (12) i (13) przekształcają się natomiast za pomocą rachunku zdań w:
(14) ¬(Ox ˄ ¬Ox) (15) ¬(O¬x ˄ ¬O¬x),
z czego z kolei wynika, że w systemie tym nie mogą istnieć jako naruszające prawo niesprzeczności nie tylko pozycje przeciwnych obowiązków (Ox ˄ O¬x), ale i obowiązków sprzecznych sensu proprio (Ox ˄ ¬Ox, O¬x ˄ ¬O¬x).
TREŚĆ MATERIALNA NATURALNYCH PRAW AUTOWŁASNOŚCI
System naturalnych praw podmiotowych może być za literaturą przedmiotu (Steiner, 1994, s. 2) określony mianem systemu praw komposybilnych czy też współmożliwych (compossible rights) – inter alia ze względu na nałożony na niego warunek niesprzeczności sensu largo. Kwestią, która wymaga odpowiedzi w niniejszym paragrafi e, jest pytanie o to, czy warunek współmożliwości deter-minuje w jakimś zakresie treść materialną praw podmiotowych, w tym praw autowłasności. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy dokonać analizy pojęcia działania, które jest przedmiotem praw podmiotowych.
Przez pojęcie działania rozumie się celowe zachowanie (von Mises, 2008, s. 11).
Każde działanie dokonuje się w czasie i przestrzeni. Jako takie posiada więc ono swoje komponenty fi zyczne – minimalnie, ciało i miejsce, w którym ciało to się znajduje. Każde działanie można więc opisać intensjonalnie lub ekstensjonalnie.
Intensjonalna deskrypcja działania skupia się na celu, sensie czy też znaczeniu
Intensjonalna deskrypcja działania skupia się na celu, sensie czy też znaczeniu