9.1. Procedura badawcza
Przeprowadzone w tej pracy badania miały charakter pogłębionego wywiadu jakościowego. Osobom badanym prezentowane były wizytówki z imieniem i nazwiskiem oraz nazwą zawodu. Wizytówki prezentowane były w parach, w których na jednej z wizytówek była nazwa zawodu w rodzaju męskim, zaś na drugiej ta sama nazwa w rodzaju Ŝeńskim.
W pierwszej fazie badania, respondentki proszone były o opisanie swobodnych skojarzeń dotyczących osoby, do której prezentowana wizytówka naleŜy. Proszono je równieŜ o skoncentrowanie się na cechach charakteru, zdolnościach i umiejętnościach kaŜdej z osób.
Druga faza badania zainspirowana została standardową procedurą badawczą uŜywaną przez Josepha Bergera1. Badanym prezentowane było zadanie, w charakterze podobne do zadań, których uŜywał Berger, a więc posiadające dwa równie dobre rozwiązania, a takŜe niezwiązane w Ŝaden sposób z umiejętnościami, czy cechami przypisywanymi potocznie poszczególnym zawodom. Następnie badane informowane były, Ŝe osoby, których wizytówki widzą, mają rozwiązać przedstawione zadanie. Sytuacja, w której miały wykonywać zadanie miała wszelkie cechy tego, co Berger nazywał sytuacją zadania zbiorowego – a więc przedstawione na wizytówkach osoby wiedziały, Ŝe tylko jedno z moŜliwych rozwiązań jest właściwe, a takŜe, Ŝe istotne jest znalezienie właściwej odpowiedzi, nie zaś to, która z nich ostatecznie wybierze właściwą odpowiedź. Dodatkowo respondentki były informowane, Ŝe obie osoby są zmotywowane do znalezienia dobrego rozwiązania, a takŜe, Ŝe przed spotkaniem kaŜda z nich rozwiązywała to zadanie indywidualnie i Ŝe zdecydowały się na dwie przeciwne opcje. Następnie badane proszone były o swobodny opis swoich wyobraŜeń na temat interakcji pomiędzy osobami, których dane znajdują się na wizytówkach. Podczas tego opisu poroszone były takŜe, o wyraŜenie przypuszczeń na temat dominacji którejś z osób w 4 aspektach obserwowalnego porządku władzy i prestiŜu. Respondentki były pytane na przykład:
• Która z osób ma więcej okazji by się wypowiadać?
1 Jej szczegółowy opis znajduje się w rozdziale poświęconym teorii stanów oczekiwań.
• Która z nich dostarcza więcej konkretnych informacji, która uŜywa bardziej konkretnych argumentów?
• Która jaśniej wyraŜa swój sprzeciw, częściej wypowiada sformułowania typu „nie zgadzam się z tobą”, „nie masz racji” etc.?
• Która ulegnie wpływowi?
WyŜej opisana dwuetapowa procedura była powtarzana w przypadku wszystkich wybranych przeze mnie do badania zawodów. Podczas prezentacji poszczególnych wizytówek zmienna była kolejność prezentacji obu form nazwy zawodów – w jednych przypadkach najpierw prezentowano formę męską, a później Ŝeńską, w innych postępowano odwrotnie. Zmieniała się równieŜ kolejność prezentacji poszczególnych badanych zawodów kolejnym badanym respondentkom. Celem wprowadzenia takiej zmienności było uniknięcie wypływu kolejności prezentacji na całościowe wyniki. Do kaŜdej z badanych par zawodów przypisane było inne zadanie. Osoby badane proszone były o skupienie się na opisie procesu rozwiązywania zadania, nie zaś na tym, które z rozwiązań jest prawidłowe.
Respondentki przed przeprowadzeniem wywiadu informowane były, Ŝe badania dotyczą wyobraŜeń kobiet o innych kobietach. Nie informowanie wprost o temacie badań miało słuŜyć uniknięciu wpływu znajomości badanego zagadnienia na zebrane dane. Po zakończeniu badania, respondentki informowane były o dokładnym temacie badań, a takŜe, jeśli wyraŜały taką wolę, o jego procedurze.
9.2. Przebieg badań
Wszystkie wywiady miały charakter wywiadu osobistego, który był nagrywany przy pomocy dyktafonu, a następnie na podstawie nagrania tworzona była transkrypcja, która podlegała analizie. Badania, z wyjątkiem jednego wywiadu mającego charakter badań pilotaŜowych, przeprowadzone zostały w kwietniu 2006 roku. Wywiady prowadzone były w miejscu wybranym przez poszczególne respondentki.
Jedna badana nie wyraziła zgody na nagranie rozmowy z nią. NajwaŜniejsze informacje z tego wywiadu zostały zapisane ręcznie. Inna z badanych osób odmówiła opisu interakcji między prezentowanymi na wizytówkach osobami. W jej przypadku pominięto ten etap badania i skupiono się jedynie na swobodnym opisie prezentowanych bodźców. Poza tym badania przebiegały bez zakłóceń.
9.3. Metody analizy
Zebrany materiał został poddany analizie zarówno jakościowej jak i ilościowej.
Analizie jakościowej poddane zostały zarówno swobodne opisy wizytówek, jak i, choć w mniejszym zakresie, opisy dotyczące wykonania zadań przez pary osób wykonujących ten sam zawód, a posługujących się róŜnymi formami jego nazwy.
Natomiast analizie ilościowej poddane zostały wyłącznie dane dotyczące czterech aspektów obserwowalnego porządku władzy i prestiŜu.
9.3.1. Analiza ilościowa
Ze swobodnego opisu zachowań obu osób przy rozwiązywaniu zadania, wyabstrahowane zostały informacje dotyczące przewagi którejś z nich, w kaŜdym z czterech wymiarów przyjętej w tej pracy definicji statusu. Stwierdzenia niejednoznaczne podzieliłam na dwie kategorie – informacji dotyczących równego statusu obu prezentowanych nazw2 i informacji zaliczone do kategorii „dla świętego spokoju”3. Następnie dla kaŜdego zawodu i dla kaŜdej respondentki podliczone zostały wskazania we wszystkich trzech wymienionych wyŜej kategoriach. Określiłam takŜe ilość wszystkich moŜliwych wskazań, która wyniosła 528.
Dla celów analizy stworzyłam wskaźniki:
• statusu wyŜszego:
ilość wskazań na jednoznaczną przewagę osoby posługującej się daną nazwą zawodu W=
ilość wszystkich udzielonych odpowiedzi *100%
Pokazuje on procentowy udział wskazań wyŜszego statusu którejś z form nazwy zawodu we wszystkich wskazaniach.
• statusu równego:
ilość wskazań na równy status osób posługujących się obiema formami nazwy zawodu W=
ilość wszystkich udzielonych odpowiedzi *
100%
2 Określenia „status obu nazw” i „status osób posługujących się tymi nazwami” będą tu uŜywane zmiennie.
3 Bardziej szczegółowy opis tej kategorii znajduje się w rozdziale poświęconym ilościowej analizie obserwowalnego porządku władzy i prestiŜu.
Uzyskany przy pomocy tego wskaźnika wynik oznacza procentowy udział wskazań na równy status obu nazw zawodów we wszystkich wskazaniach.
• kategorii „dla świętego spokoju”
ilość wskazań zaliczonych do kategorii „dla świętego spokoju” dla danej formy nazwy zawodu W=
ilość wszystkich udzielonych odpowiedzi *100%
Uzyskany wynik obrazuje procentowy udział wskazań zaklasyfikowanych do kategorii
„dla świętego spokoju” dla danej formy nazwy zawodu we wszystkich wskazaniach.
WyŜej opisane wskaźniki zostały obliczone dla formy męskiej i Ŝeńskiej kaŜdej z badanych nazw zawodów, a takŜe dla poszczególnych grup zawodów (np. zawodów sfeminizowanych; zawodów, w których derywacja formy Ŝeńskiej odbywa się przy pomocy formantu -ka etc.) i poszczególnych grup respondentek.
Uzyskane w ten sposób wyniki zostały zebrane w formie tabel i wykresów.
9.3.2. Analiza jakościowa
W analizie jakościowej wykorzystałam metodę typologiczną, a takŜe metodę strukturalizacji sensu poprzez narrację i interpretacji sensu.
Stworzone przeze mnie typy postaw osób badanych wobec kobiet posługujących się Ŝeńskimi i męskimi nazwami zawodów są w swoich zamierzeniach typami idealnymi w rozumieniu Webera4. Po wstępnej lekturze tekstów wywiadów wyłoniłam z nich pewne, w mojej opinii, charakterystyczne i znamienne typy zachowań, które następnie posłuŜyły jako podstawa do skonstruowania typologii postaw. Następnie poszczególne wywiady traktowane całościowo zaliczone zostały do stworzonych uprzednio typów.
Metoda strukturalizacji sensu przez narrację, polegająca między innymi na „konstrukcji spójnej opowieści z wielu zdarzeń”5, posłuŜyła do stworzenia charakterystyki osób posługujących się poszczególnymi, badanymi nazwami zawodów. Pojawiające się w kaŜdym z wywiadów cechy i zachowania im przypisywane, zostały połączone przeze mnie w jeden ciągły tekst, który moŜna uznać, za charakterystykę danej osoby wynikającą z uzyskanych przeze mnie danych.
4 Dokładniejszy opis typów idealnych znajduje się w rozdziale poświęconym analizie jakościowej.
5 S. Kvale: „InterViews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego.” TransHumana, Białystok 2004.
Metoda interpretacji sensów, „która wychodzi poza porządek jawnych sensów tekstu do głębszych interpretacji”6 została uŜyta do podsumowania charakterystyki kaŜdego zawodu, a takŜe pokazania róŜnic w postrzeganiu kobiet posługujących się nazwą zawodu w rodzaju Ŝeńskim lub rodzaju męskim. Stała się zatem środkiem, przy pomocy którego podjęłam próbę wyciągnięcia wniosków z uzyskanych przeze mnie danych.
6 S. Kvale: „InterViews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego.” TransHumana, Białystok 2004.
10. ILOŚCIOWA ANALIZA OBSERWOWALNEGO PORZĄDKU WŁADZY I