PROCESY ARCHIWOTWO ´ RCZE I METODY OPRACOWANIA AKT ORGANIZACJI MŁODZIEZ˙ OWYCH Z ŁODZI I WOJEWO´ DZTWA

PROCESY ARCHIWOTWO

´

RCZE I METODY OPRACOWANIA AKT ORGA-NIZACJI MŁODZIEZ

˙

OWYCH …

W latach 1993–1994 w Archiwum Pan´stwowym w Łodzi porza˛dkowano akta organizacji młodziez˙owych z lat 1945–1981. Wyłoniły sie˛ wo´wczas zagadnienia metodyczne, przed rozwia˛zaniem kto´rych staje kaz˙dy archiwista opracowuja˛cy tzw. akta partyjne. Termin ten przyja˛ł sie˛ w praktyce archiwalnej dla okres´lenia akt partii i organizacji politycznych okresu PRL, kto´re były przechowywane w archiwach komiteto´w wojewo´dzkich Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a od 1990 r. zostały wła˛czone do zasobo´w akt archiwo´w pan´stwowych. Dos´wiad-czenia, wynikłe z opracowania kilkudziesie˛ciu zespoło´w, obejmuja˛cych ła˛cznie około 2 000 j.a. i 25 m.b. akt, pozwalaja˛ na przedstawienie pewnych ogo´lnych wniosko´w oraz rozpatrzenie struktury całego zasobu akt organizacji młodziez˙o-wych, jego cze˛s´ci składowych oraz miejsca, jakie w nim zajmuja˛. Te dwa motywy oraz brak opracowan´ omawianej problematyki zdecydowały o podje˛ciu tematu w artykule.

Celem niniejszego opracowania be˛dzie omo´wienie dziejo´w ustrojowych two´rco´w zespoło´w oraz proceso´w powstawania, a naste˛pnie metodycznego opracowania zespoło´w. Cezury chronologicznie podane na pocza˛tku pracy odpowiadaja˛ datom skrajnym zachowanych w archiwum akt organizacji młodziez˙owych (zała˛cznik nr 1).

Dzieje organizacji

Zmiany ustrojowo-polityczne po II wojnie s´wiatowej doprowadziły do zerwania cia˛głos´ci historycznej i utraty samodzielnego znaczenia ruchu młodziez˙owego w z˙yciu społeczno-politycznym Polski. Dzieje organizacji młodziez˙owych po 1945 r. były wypadkowa˛ burzliwych niejednokrotnie przemian zapocza˛tkowanych w polityce wewne˛trznej Polski Ludowej. Ła˛czenie i dzielenie tychz˙e organizacji naste˛powało ro´wnolegle z korektami w funkcjonowaniu systemu politycznego pan´stwa i zalez˙ało najcze˛s´ciej od przewagi w danym momencie tendencji ods´rodkowych lub

centralis-tycznych w kierownictwie PZPR. W historii powojennego ruchu młodziez˙owego moz˙na wyro´z˙nic´ kilka okreso´w.

P i e r w s z y o k r e s ( 1 9 4 5 – 1 9 4 8 ) charakteryzuje sie˛ wzgle˛dnym zro´z˙-nicowaniem ruchu. Kaz˙da z licza˛cych sie˛ partii politycznych wspierała, cze˛sto bezpos´rednio inicjowała, powołanie czy reaktywowanie organizacji młodziez˙owych mniej lub bardziej uzalez˙nionych organizacyjnie i ideowo.

Polska Partia Robotnicza wspierała funkcjonuja˛cy od 1943 r. Zwia˛zek Walki Młodych (ZWM) oraz, powołany na I Konferencji Studento´w-Członko´w Polskiej Partii Robotniczej i ZWM 22–24 IX 1945 r., Akademicki Zwia˛zek Walki Młodych

„Z

˙

ycie” (AZWM „Z

˙

ycie”). Zarza˛d Miejski (ZM), podobnie jak Zarza˛d Wo-jewo´dzki (ZW) ZWM w Łodzi powstały w styczniu/lutym 1945 r. ZM został wyła˛czony od połowy 1946 r. spod kompetencji ZW i otrzymał uprawnienia na poziomie instancji wojewo´dzkiej, a we wrzes´niu 1947 r. został przemianowany na Zarza˛d Ło´dzki (ZŁ). Zarza˛d Terenowy (ZT) AZWM „Z

˙

ycie” w Łodzi rozpocza˛ł działalnos´c´ z kon´cem 1945 r.¹

Polska Partia Socjalistyczna popierała działaja˛ca˛ od 1926 r. i reaktywowana˛ po wojnie Organizacje˛ Młodziez˙y Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (OM TUR) oraz funkcjonuja˛cy w latach 1922–1938 i reaktywowany w s´rodowisku akademickim w kwietniu 1946 r. Zwia˛zek Niezalez˙nej Młodziez˙y Socjalistycznej (ZNMS). Komitet Wojewo´dzki (KW) OM TUR w Łodzi powołano 17 II 1945 r. W pocza˛tkach 1945 r.

rozpocza˛ł funkcjonowanie ro´wniez˙ Komitet Miejski (KM), kto´ry został wydzielony spod kompetencji KW i stał sie˛ organem szczebla wojewo´dzkiego pod koniec 1947 r. S

´

rodowisko Ło´dzkie (S

´

Ł) ZNMS zostało utworzone w maju 1946 r.²

Polskie Stronnictwo Ludowe, a od 1947 r. Stronnictwo Ludowe otaczały opieka˛

utworzony w 1928 r. Zwia˛zek Młodziez˙y Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici”

(ZMW RP „Wici”), kto´ry wznowił działalnos´c´ w sierpniu 1944 r., oraz akademickie koła tegoz˙ Zwia˛zku. Zarza˛d Wojewo´dzki ZMW RP „Wici” powstał prawdopodobnie w lutym 1945 r.³

Stronnictwo Demokratyczne oddziaływało na powołany na mocy uchwały Zarza˛du Gło´wnego SD z 1 VII 1945 r. Zwia˛zek Młodziez˙y Demokratycznej (ZMD). Pierwszy Tymczasowy Zarza˛d Wojewo´dzki ZMD został utworzony 26 I 1945 r.⁴

Odmiennie przedstawiała sie˛ sytuacja S

´

rodowiskowego Akademickiego Komitetu Jednos´ci Demokratycznej (S

´

AKJD) w Łodzi, kto´ry został powołany w celu przygotowania aktu zjednoczenia organizacji studenckich. S

´

AKJD funkcjonował

1C. Kozłowski, Zwia˛zek Walki Młodych i Organizacja Młodziez˙y Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego w Łodzi i wojewo´dztwie ło´dzkim (1945–1948), Ło´dz´ 1972, s. 64; Słownik organizacji młodziez˙owych w Polsce 1918–1970, Warszawa 1971, s. 61. Zob. tez˙ B. Hillebrandt, Polskie organizacje młodziez˙owe XIX i XX wieku. Zarys historii, Warszawa 1986, s. 255.

2C. Kozłowski, Zwia˛zek…, op. cit., s. 18–19, 164; Słownik organizacji…, op. cit., s. 169.

3M. Bandurka, A. Felchner, B. Krzemin´ska, Stronnictwo Demokratyczne w wojewo´dztwie ło´dzkim w latach 1937–1946, Warszawa 1981, s. 48.

4Słownik organizacji…, op. cit., s. 151. Zob. tez˙ Mały słownik historii Polski, Warszawa 1991, s. 222–223.

jako terenowy odpowiednik Centralnego AKJD, kto´ry utworzyły 21 IV 1948 r.

cztery organizacje młodziez˙y studenckiej: AZWM „Z

˙

ycie”, ZNMS, koła akademickie ZMW RP „Wici” i ZMD⁵. S

´

AKJD nie nalez˙y jednak traktowac´ jako organizacji młodziez˙owej, lecz raczej forum spotkan´ i wymiany pogla˛do´w studento´w.

D r u g i o k r e s ( 1 9 4 8 – 1 9 5 7 ) charakteryzuje kolektywistyczna koncepcja ruchu młodziez˙owego i zacieranie wieloletnich tradycji i dorobku organizacji.

W dniach 20–22 VII 1948 r. odbył sie˛ we Wrocławiu Kongres Jednos´ci i Zlot Młodziez˙y Polskiej, na kto´rym delegaci ZWM, OM TUR, ZMW RP „Wici”, ZMD podje˛li uchwałe˛ o zjednoczeniu czterech organizacji w jeden Zwia˛zek Młodziez˙y Polskiej (ZMP). Analogicznie na obraduja˛cym we Wrocławiu 17–18 VII 1948 r.

Kongresie Zjednoczeniowym Młodziez˙y Akademickiej powołano Zwia˛zek Akademic-kiej Młodziez˙y PolsAkademic-kiej (ZAMP). Proces kolektywizacji w ramach ZMP, wzorowanego na Komsomole, zakon´czył sie˛ trzy lata po´z´niej. Z kon´cem 1950 r. ZMP wchłona˛ł ZAMP, działaja˛ca˛ dotychczas w jego ramach autonomiczna˛ organizacje˛ studencka˛.

W tym samym czasie zapadła decyzja o pozbawieniu samodzielnos´ci organizacji harcerstwa i z pocza˛tkiem 1951 r. Zwia˛zek Harcerstwa Polskiego (ZHP) został rozwia˛zany, a w jego miejsce utworzono Organizacje˛ Harcerska˛ ZMP⁶.

Z chwila˛ powołania scentralizowanych organizacji młodziez˙owych przysta˛piono do zorganizowania Zarza˛du Okre˛gowego (ZO) ZAMP w Łodzi oraz Zarza˛du Wojewo´dzkiego, Zarza˛du Ło´dzkiego, zarza˛do´w dzielnicowych ZMP Bałuty (B), Fabryczna (przy Pan´stwowych Zakładach Przemysłu Bawełnianego nr 1), Go´rna, Go´rna Lewa, Go´rna Prawa, Ruda Pabianicka (RP), Staromiejska (S), S

´

ro´dmies´cie (S

´

), S

´

ro´dmies´cie Lewa, S

´

ro´dmies´cie Prawa, Widzew (W) w Łodzi. W 1954 r., w zwia˛zku z nowym podziałem administracyjnym m. Łodzi, w miejsce 11 wymie-nionych zarza˛do´w terenowych i 3 zarza˛do´w dzielnicowych przy wyz˙szych uczelniach (Akademii Medycznej, Politechnice Ło´dzkiej, Uniwersytecie Ło´dzkim) utworzono 7 terenowych zarza˛do´w dzielnicowych (B, Chojny, Polesie, RP, S, S

´

, W), zamknie˛ta˛

dzielnice˛ Fabryczna˛ (przy PZPB im. Stalina) i 2 dzielnice przy wyz˙szych uczelniach (przy AM i UŁ).

T r z e c i o k r e s ( 1 9 5 7 – 1 9 7 6 ) przynio´sł kształtowanie, w wyniku

„odwilz˙y popaz´dziernikowej” w PZPR, nowej struktury polskiego ruchu młodzie-z˙owego, kto´ra˛ miały tworzyc´ organizacje s´rodowiskowe skupiaja˛ce młodziez˙ miejska˛

i wiejska˛. W dniu 3 I 1957 r. na Krajowej Naradzie Aktywu Rewolucyjnego Zwia˛zku Młodziez˙y i Zwia˛zku Młodziez˙y Robotniczej, dwo´ch organizacji powstałych w okresie kryzysu organizacyjnego ZMP pod koniec 1956 r., zapadła uchwała o poła˛czeniu i utworzeniu Zwia˛zku Młodziez˙y Socjalistycznej (ZMS). 11 II 1957 r. Krajowa Narada Młodziez˙y Wiejskiej podje˛ła uchwałe˛ o powołaniu Zwia˛zku Młodziez˙y

5B. Hillebrandt, Polskie organizacje…, op. cit., s. 277.

6Ibid., s. 277–279. Zob. tez˙ Mały słownik…, op. cit., s. 221; L. Turajczyk, Z´ro´dła archiwalne do dziejo´w ło´dzkiej organizacji ZMP w Archiwum Komitetu Ło´dzkiego PZPR w Łodzi, „Pokolenia”, 1970, nr 2, s. 178–184; Materiały konferencyjne. Z dziejo´w ruchu młodziez˙owego w Łodzi i wojewo´dztwie ło´dzkim w latach 1948–1956, Ło´dz´ 1978, s. 5–89, 175–183.

Wiejskiej, kto´ry szesnas´cie lat po´z´niej przyja˛ł nazwe˛ Zwia˛zek Socjalistycznej Młodziez˙y Wiejskiej (ZSMW)⁷.

Na pocza˛tku stycznia 1957 r. ukonstytuował sie˛ Tymczasowy Zarza˛d Wojewo´dzki ZMS w Łodzi. W tym samym mniej wie˛cej czasie rozpocze˛ły działalnos´c´ takz˙e Zarza˛d Ło´dzki, podobnie jak warszawski, wydzielony w strukturze ZMS na zasadach instancji wojewo´dzkiej, oraz zarza˛dy dzielnicowe i Okre˛gowy Zarza˛d Studencki (OZS) ZMS w Łodzi⁸. Ten ostatni obejmował swym zasie˛giem działalnos´ci wyz˙sze uczelnie w Łodzi i funkcjonował do czasu powstania w 1973 r. Socjalistycznego Zwia˛zku Studento´w Polskich (SZSP).

W kwietniu tegoz˙ roku zakon´czył sie˛ okres wzgle˛dnej samodzielnos´ci organizacji.

Powołano zwia˛zek organizacji pod nazwa˛ Federacja Socjalistycznych Zwia˛zko´w Młodziez˙y Polskiej (FSZMP), pomys´lana jako ogo´lnokrajowa reprezentacja polskiego ruchu młodziez˙owego, maja˛ca zintegrowac´ działalnos´c´ ZMS, ZSMW, Socjalistycznego Zwia˛zku Młodziez˙y Wojskowej (SZMW), ZHP i SZSP⁹. W rzeczywistos´ci przygotowy-wano podłoz˙e pod kolejne scalenie i utworzenie socjalistycznej monoorganizacji, a FSZMP była swego rodzaju kompromisem, kto´ry zyskał poparcie PZPR. Rada Ło´dzka (RŁ) i Rada Wojewo´dzka (RW) FSZMP w Łodzi powstały prawdopodobnie w kwietniu/maju 1973 r.

C z w a r t y o k r e s ( 1 9 7 6 – 1 9 8 9 ) cechowała stabilizacja zmodyfikowanej ZMP-owskiej formuły zjednoczonego ruchu młodziez˙owego. W dniu 28 IV 1976 r.

VI Zjazd ZMS, VI Zjazd ZSMW oraz Krajowa Narada Aktywu SZMW podje˛ły wspo´lna˛ uchwałe˛ o poła˛czeniu trzech organizacji. Uczestnicy zjazdo´w i narady brali naste˛pnie udział w dwudniowym zjez´dzie, kto´ry proklamował utworzenie Zwia˛zku Socjalistycznej Młodziez˙y Polskiej (ZSMP)¹⁰. ZŁ ZSMP został powołany prawdopodobnie w maju 1976 r.

Cecha˛ wyro´z˙niaja˛ca˛ cztery okresy w dziejach ruchu młodziez˙owego po 1945 r.

była ro´wniez˙ specyficzna w kaz˙dym z nich hierarchia celo´w i zadan´. W przypadku organizacji młodziez˙owych moz˙na zreszta˛ mo´wic´ tylko o realizowanych przez nie funkcjach społecznych i politycznych. Pamie˛tac´ przy tym nalez˙y, z˙e wszystkie powojenne organizacje społeczno-polityczne funkcjonowały w systemie politycznym zakładaja˛cym uzalez˙nienie i podporza˛dkowanie ideowe koncepcji marksistowsko--leninowskiej, a w sferze organizacyjno-finansowej PZPR i jej politycznym satelitom.

Od schematu odbiegał nieco model ruchu młodziez˙owego, ukształtowany bezpos´rednio po zakon´czeniu II wojny s´wiatowej, zakładaja˛cy pewnego rodzaju pluralizm s´rodko´w i celo´w działania rozmaitych organizacji. ZWM i AZWM „Z

˙

ycie”

funkcjonowały nie tylko pod patronatem PPR, ale i realizowały jej cele ideo-wopolityczne. Pierwszoplanowym zadaniem tych organizacji było zmobilizowanie młodziez˙y do odbudowy kraju i walki o utrwalenie władzy ludowej. Obie

7B. Hillebrandt, Polskie organizacje…, op. cit., s. 318–322. Zob. tez˙ Mały słownik…, op. cit., s. 222.

8Archiwum Pan´stwowe w Łodzi (dalej: APŁ), Zarza˛d Wojewo´dzki Zwia˛zku Młodziez˙y Socjalistycznej w Łodzi, sygn. 33 oraz APŁ, Zarza˛d Ło´dzki Zwia˛zku Młodziez˙y Socjalistycznej, sygn. 56.

9Mały słownik…, op. cit., s. 222.

10B. Hillebrandt, Polskie organizacje…, op. cit., s. 402.

organizacje koncentrowały sie˛ na prowadzeniu działalnos´ci propagandowo-ideo-logicznej w celu wykształcenia, zwłaszcza ws´ro´d studento´w, postaw poparcia i uznania dla nowego systemu politycznego. Dopiero na drugim planie stawiały podejmowanie akcji maja˛cych na celu polepszenie bytu materialnego i podniesienie poziomu wiedzy młodziez˙y. Inna˛ hierarchie˛ celo´w realizowały z kolei OM TUR i ZNMS, pozostaja˛ce pod wpływem PPS. Gło´wnym ich celem pozostało upo-wszechnianie os´wiaty i kultury w s´rodowiskach młodziez˙y robotniczej i studenckiej oraz podnoszenie poziomu wykształcenia młodego pokolenia. Duz˙o uwagi pos´wie˛cały zagadnieniom rozwoju kultury fizycznej i wypoczynku młodziez˙y oraz zmobilizowania jej do odbudowy kraju i popierania zachodza˛cych zmian ustrojo-wych. Generalnym celem działalnos´ci ZMW RP „Wici” było rozbudowanie ro´z˙nych form spo´łdzielczos´ci oraz upowszechnianie os´wiaty i kultury w s´rodowis-kach wiejskich. Zbliz˙one zadania w s´rodowiss´rodowis-kach inteligenckich i rzemies´lniczych realizował ZMD. Podobnie jak pozostałe organizacje, ZMW RP „Wici” i ZMD za jeden ze swych gło´wnych celo´w uznały konsolidacje˛ młodziez˙y woko´ł przeobraz˙en´

ustrojowo-społecznych Polski Ludowej.

Naste˛pny okres jednos´ci organizacyjnej w ramach ZMP sprzyjał uwydatnieniu przede wszystkim zadan´ politycznych. Pierwszoplanowym zamierzeniem ZMP, kto´ry uczestniczył w proklamowanej przez PZPR tzw. ofensywie socjalistycznej, było wzmoz˙enie indoktrynacji ideowopolitycznej poprzez skupienie w swych szeregach znacznej cze˛s´ci polskiej młodziez˙y. W odniesieniu do ZAMP istota˛ tego działania było wyeliminowanie panuja˛cej w wyz˙szych uczelniach dawnej atmosfery politycznej, kto´rej ton nadawała przedwojenna kadra profesorska. Pozostałe zadania były jedynie sposobem przycia˛gnie˛cia młodziez˙y do organizacji. Dotyczyło to zwłaszcza powia˛zania społecznych funkcji ZMP z realizacja˛ planu szes´cioletniego, mobilizowania do wspo´łzawodnictwa pracy oraz wprowadzenia programu powszechnego doste˛pu do os´wiaty.

Podstawowy cel działalnos´ci ZMP przeje˛li jego spadkobiercy: ZMS i ZSMW.

Ro´z˙nica mie˛dzy nimi polegała tylko na sposobie jego realizacji. ZMS patronował tzw. socjalistycznemu wspo´łzawodnictwu pracy, sprawował nadzo´r polityczny (akcje propagandowe) i organizacyjny (ochotnicze hufce pracy), organizował ro´z˙ne formy wypoczynku i zaje˛c´ kulturalnych młodziez˙y (m.in. kluby młodziez˙owe, „autostop”), a od 1971 r. sprawował patronat nad budownictwem mieszkaniowym. Natomiast ZSMW, jako realizator polityki rolnej PZPR i ZSL, uprawiał propagande˛ na rzecz osia˛gnie˛cia wyz˙szych plono´w i zespołowego gospodarowania oraz prowadził na wsi szeroko zakrojona˛ akcje˛ kulturalno-os´wiatowa˛.

Zintegrowanie działalnos´ci wszystkich organizacji młodziez˙owych funkcjonuja˛cych w latach 1957–1976 w dziedzinie tzw. socjalistycznego wychowania było z kolei gło´wnym zadaniem FSZMP. Temu celowi miały słuz˙yc´ m.in. upowszechnianie

„wiedzy marskistowsko-leninowskiej”, wspo´łpraca programowa organizacji, roz-budzenie aspiracji młodziez˙owych w duchu głoszonych przez o´wczesne kierownictwo PZPR haseł o pokoleniu wielkiej szansy i jego olbrzymich perspektywach.

Ideowym spadkobierca˛ ZMP i ZMS został po 1976 r. ZSMP. Realizacji general-nego zamierzenia poprzedniko´w słuz˙yły jednak bardziej zro´z˙nicowane formy działalnos´ci. ZSMP prowadził m. in. akcje˛ szkolenia ideologicznego, organizował ro´z˙ne formy wypoczynku i zaje˛c´ kulturalno-rozrywkowych młodziez˙y.

Wszystkie wymienione zarza˛dy wojewo´dzkie, ewentualnie ło´dzkie funkcjonuja˛ce na poziomie instancji wojewo´dzkich, podlegały zarza˛dom gło´wnym odpowiednich organizacji. KW OM TUR w Łodzi podlegał Komitetowi Centralnemu OM TUR, natomiast RŁ i RW FSZMP w Łodzi Radzie Gło´wnej FSZMP. Do 1975 r. zarza˛dom ło´dzkim organizacji młodziez˙owych i RŁ FSZMP były podporza˛dkowane odpowiednio zarza˛dy i rady dzielnicowe, a w przypadku ZMS ro´wniez˙ Okre˛gowy Zarza˛d Studencki.

Zarza˛dom dzielnicowym podlegały natomiast zarza˛dy zakładowe, a OZS ZMS, podobnie jak ZT AZWM „Z

˙

ycie” i ZO ZAMP w Łodzi, zarza˛dy uczelniane (zała˛cznik nr 2). Warto w tym miejscu zaznaczyc´, z˙e struktury organizacyjne i obszary działalnos´ci zarza˛do´w, komiteto´w i rad organizacji nie odpowiadały bardzo cze˛sto administracyjnemu podziałowi Łodzi i wojewo´dztwa ło´dzkiego.

W strukturze wewne˛trznej zarza˛do´w funkcjonowały wydziały i referaty, kto´rych powoływanie, bez okres´lenia kompetencji, było zazwyczaj podyktowane doraz´nymi potrzebami politycznymi. Z tego wzgle˛du w wielu przypadkach stan zachowania akt nie pozwolił na odtworzenie wewne˛trznej struktury organizacyjnej zarza˛do´w organizacji młodziez˙owych.

W 1945 r. ZŁ ZWM było podporza˛dkowanych 9 zarza˛do´w dzielnicowych. Po licznych reorganizacjach w połowie 1948 r. pod jego opieka˛ znalazło sie˛ juz˙ 13 zarza˛do´w. ZŁ ZMP podlegało najpierw 14, a od 1954., w zwia˛zku z nowym podziałem administracyjnym m. Łodzi, 10 zarza˛do´w dzielnicowych. W zespole ZŁ ZMP zachowały sie˛ akta 8 wydziało´w i sekretariatu (zała˛cznik nr 3). Z kolei ZO ZAMP w Łodzi obja˛ł w 1948 r. zwierzchnictwo nad 4 zarza˛dami uczelnianymi, a dwa lata po´z´niej nad 11 zarza˛dami.

W latach 1957–1975 ZŁ ZMS podlegało 5 zarza˛do´w dzielnicowych i OZS, a RŁ FSZMP od 1973 r. 5 zarza˛do´w dzielnicowych. W połowie 1975 r., w zwia˛zku ze zmianami administracyjnymi i likwidacja˛ ZW ZMS oraz RW FSZMP w Łodzi, pod zwierzchnictwem ZŁ ZMS znalazło sie˛ dodatkowo 6 zarza˛do´w miejskich z terenu nowego wojewo´dztwa miejskiego ło´dzkiego. Podobnie ukształtowała sie˛ struktura organizacyjna RŁ FSZMP, pod opieka˛ kto´rej znalazły sie˛ ro´wniez˙ rady miejskie i prawdopodobnie gminne. W zespole ZŁ ZMS zachowały sie˛ akta 9 wydziało´w i sektora kadr. Wewne˛trzna struktura organizacyjna ZMS była podobna do struktury ZMP, choc´ wprowadzono pocza˛tkowo inne nazewnictwo instancji i ogniw pod-stawowych (komitety).

ZŁ ZSMP było podporza˛dkowanych 5 zarza˛do´w dzielnicowych, 5 zarza˛do´w miejskich, 2 zarza˛dy miejsko-gminne i 9 zarza˛do´w gminnych. W okresie 1976–1979 we wspomnianym zarza˛dzie istniały 3 wydziały, kto´re pracowały prawdopodobnie w opar-ciu o pracowniko´w etatowych oraz 8 komisji dziela˛cych sie˛ na zespoły, kto´re funkcjonowały w oparciu o pracowniko´w nieetatowych. W 1979 r. działalnos´c´

wszyst-kich komo´rek organizacyjnych koncentrowała sie˛ — jak wskazuja˛ plany pracy ZŁ ZSMP — w pionie organizacyjnym, pionie społeczno-zawodowym i Wydziale Propagandy.

Do połowy 1975 r. komitetowi, radzie, zarza˛dom wojewo´dzkim organizacji podlega-ły zarza˛dy, komitety, rady powiatowe i miejskie. ZW ZWM w Łodzi obja˛ł zwierzchnict-wo nad 15 zarza˛dami powiatowymi i 5 zarza˛dami miejskimi. Natomiast KW OM TUR w Łodzi zorganizował do połowy 1945 r. 14 komiteto´w powiatowych i miejskich oraz 10 dzielnicowych. Ostatecznie w pierwszej połowie 1948 r. KW podlegało 20 komite-to´w powiatowych i miejskich. W zespole ZW ZWM w Łodzi zachowały sie˛ akta 4 wydziało´w i sekretariatu, a w zespole KW OM TUR w Łodzi akta 7 wydziało´w.

ZW ZMP w Łodzi było podporza˛dkowanych 13 zarza˛do´w powiatowych i 6 za-rza˛do´w miejskich. W 1954 r. powołano 14 Zarza˛d Powiatowy ZMP w Wieruszowie, a dwa lata po´z´niej 3 naste˛pne zarza˛dy tego samego szczebla w Bełchatowie, Paje˛cznie i Podde˛bicach. W zespole ZW ZMP w Łodzi zachowały sie˛ akta 7 wydziało´w i sekretariatu.

Analogicznie w strukturze organizacyjnej ZMS Zarza˛dowi Wojewo´dzkiemu w Łodzi podlegało najpierw 11 zarza˛do´w powiatowych i miejskich. W latach szes´c´dziesia˛tych do tej grupy doła˛czono kolejnych 5 zarza˛do´w powiatowych w Łasku, Paje˛cznie, Podde˛bicach, Radomsku i Wieruszowie. Podobnie RW FSZMP w Łodzi obje˛ła zwierzchnictwo nad 16 radami powiatowymi i 4 radami miejskimi, a ZW ZSMW w Łodzi nad 16 zarza˛dami powiatowymi. W drugiej połowie 1975 r., za sprawa˛ nowego podziału administracyjnego kraju, ZW ZSMW były podporza˛dkowane juz˙ tylko jednostki organizacyjne na poziomie gminy, tj. 11 zarza˛do´w gminnych.

W zespole ZW ZMS w Łodzi zachowały sie˛ akta 9 wydziało´w. Dla grupy akt tegoz˙

zarza˛du opracowanych w latach 1973–1975 w archiwum RW FSZMP w Łodzi istniał podział strukturalny według czterech piono´w: organizacyjnego, propagandy, kultury, sportu i turystyki, społeczno-zawodowego oraz nauki i kwalifikacji.

Proces aktotwo´rczy

Proces aktotwo´rczy — jak pisał Bohdan Ryszewski — to utrwalaja˛cy sie˛

w dokumentach przepływ informacji¹¹. Zostana˛ omo´wione dwie najwaz˙niejsze fazy procesu aktotwo´rczego, a mianowicie organizacja pracy kancelaryjnej i obieg pism w zarza˛dach, komitecie i radach organizacji (zała˛cznik nr 4).

Kancelaria, traktowana jako samodzielna komo´rka organizacyjna, istniała jedynie w ZŁ ZMP i ZW ZMP w Łodzi do 1953 r. Czynnos´ci kancelaryjne w pozostałych przypadkach spełniały sekretariaty lub biura prezydio´w. Kancelarie lub sekretariaty składały sie˛ — w zalez˙nos´ci od okresu i zakresu wpływo´w organizacji — od dwo´ch do pie˛ciu pracowniko´w. Minimalny stan zatrudnienia był wywołany nie tylko oszcze˛dnos´ciami, ale i bagatelizowaniem przez kierownictwa organizacji prac

11B. Ryszewski, Problemy i metody badawcze archiwistyki, Torun´ 1985, s. 87.

kancelaryjnych. W komo´rkach organizacyjnych pracowały w wielu przypadkach osoby niekompetentne. Z tych wzgle˛do´w oraz niestosowania w wie˛kszos´ci akt adnotacji, rejestracji i znakowania pism odtworzenie organizacji pracy kancelaryjnej jest bardzo utrudnione. O braku spo´jnych zasad funkcjonowania kancelarii zarza˛do´w s´wiadczy chociaz˙by fakt, z˙e zachowała sie˛ tylko jedna instrukcja kancelaryjna wydana przez Zarza˛d Gło´wny ZAMP.

We wszystkich organizacjach młodziez˙owych z lat 1945–1981 funkcjonowała kancelaria akt spraw oparta na wykorzystaniu dziennika korespondencyjnego. Kore-spondencja przychodza˛ca i wychodza˛ca przechodziła przez kancelarie˛ lub sekretariat i była wpisywana do gło´wnego dziennika korespondencji. W przypadku ZŁ ZWM do 1946 r., KW OM TUR w Łodzi od 1946 r., ZT AZWM „Z

˙

ycie” w Łodzi, S

´

Ł ZNMS, S

´

AKJD, zarza˛do´w dzielnicowych ZMP, ZW ZSMW i RW FSZMP w Łodzi był to prawdopodobnie jedyny dziennik korespondencyjny. Od połowy 1946 r. w ZŁ ZWM istniał oddzielny dziennik korespondencyjny dla Wydziału Personalnego. Natomiast w ZŁ ZMP, ZW ZMP, ZW ZMS w Łodzi oraz prawdopodobnie w ZŁ ZMS i ZŁ ZSMP wpływy były rejestrowane po raz pierwszy lub powto´rnie w dziennikach wydziałowych.

Korespondencje˛ przychodza˛ca˛ w przypadku ZŁ i ZW ZMP w Łodzi przejmował kierownik kancelarii (sekretariatu) albo upowaz˙niona przez niego pomoc biurowa.

W pozostałych zarza˛dach korespondencje˛ odbierała sekretarka lub maszynistka.

Wymienione osoby opatrywały pisma przychodza˛ce piecza˛tka˛ wpływo´w, do kto´rej wpisywano date˛ przyje˛cia i numer z dziennika korespondencyjnego. Piecza˛tka wpływo´w była uz˙ywana w KW OM TUR w Łodzi, S

´

Ł ZNMS, ZŁ ZMP, ZW ZMP, ZO ZAMP, ZW ZMS, ZW ZSMW, RW FSZMP w Łodzi i ZŁ ZSMP.

Zarejestrowane wpływy dostarczano bezpos´rednio kierownikowi wydziału lub przekazywano je przewodnicza˛cemu, ewentualnie jego zaste˛pcom, sekretarzowi, kto´rzy dokonywali dekretacji i rozdzielenia ich mie˛dzy wydziały i referaty. Z kolei kierownicy wydziało´w lub przewodnicza˛cy wyznaczali referento´w do merytorycznego opracowania danej sprawy. W ZŁ ZMP oraz zarza˛dach wojewo´dzkich ZMP i ZMS w Łodzi rozdzielali wpływy kierownicy kancelarii (sekretariato´w) lub sekretarki, odsyłaja˛c je do konkretnych wydziało´w. Natomiast referento´w do załatwiania pisma wyznaczali kierownicy wydziało´w.

Po załatwieniu sprawy koncept odpowiedzi, po akceptacji kierownika wydziału lub przewodnicza˛cego, we˛drował do maszynistki w sekretariacie. Stamta˛d czystopis był przekazywany do podpisania przewodnicza˛cemu, kierownikowi wydziału, wzgle˛dnie samodzielnemu referentowi, w kto´rego zakres kompetencji wchodziły sprawy be˛da˛ce tres´cia˛ korespondencji.

Pisma wychodza˛ce otrzymywały we wszystkich zarza˛dach najcze˛s´ciej znak, złoz˙ony z numeru dziennika łamanego przez dwie ostatnie cyfry roku. W ZŁ ZWM, KW OM TUR, ZW ZWM w Łodzi pojawiły sie˛, opro´cz wspomnianych elemento´w, inicjały nazwisk autoro´w pisma, łamane przez inicjały nazwisk przepisuja˛cych; S

´

Ł ZNMS i ZT AZWM „Z

˙

ycie” tylko inicjały two´rco´w. Dla odmiany w ZŁ ZMP, ZW ZMP w Łodzi, ZŁ ZMS, ZŁ ZSMP pisma znakowano poprzez umieszczenie na

pierwszym miejscu skro´tu literowego nazwy wydziału, w kto´rym opracowano brulion pisma łamanego, przez numer dziennika i rok. W ZW ZMS w Łodzi do wymienionych elemento´w dochodziła jeszcze cyfra rzymska, oznaczaja˛ca miesia˛c roku, umieszczona mie˛dzy numerem dziennika a dwiema liczbami roku. Z kolei w ZŁ ZMP zdarzało sie˛, z˙e w czasie załatwiania sprawy pisma przechodziły przez ro´z˙ne wydziały.

W takich przypadkach znak pisma składał sie˛ z dwo´ch zła˛czonych znako´w ro´z˙nych wydziało´w.

Podpisane czystopisy wracały do sekretariatu lub kancelarii, ska˛d były wysyłane do odbiorcy. W zarza˛dach, w kto´rych funkcjonowały dzienniki wydziałowe, minuty odpowiedzi były przekazywane z sekretariatu do wydziało´w, gdzie referenci ła˛czyli je z całos´cia˛ sprawy. W wydziałach były ro´wniez˙ tworzone i przechowywane teczki akt spraw zamknie˛tych. W przypadkach funkcjonowania w zarza˛dach jednego dziennika, pisma wpływaja˛ce, a takz˙e minuty odpowiedzi były ła˛czone, składane do teczek spraw i przechowywane w sekretariacie.

W dokumencie XCVIII ARCHEION (Stron 64-84)