III. Faza monitoringu i kontroli
5. Zakończenie
1.1 Profil użytkownika Internetu w wieku senioralnym
Ludzie z pokolenia 50+ to bardzo zróżnicowana grupa. Użytkowników Internetu w tej grupie można podzielić ze względu na:
1. Wiek. Inaczej wygląda sytuacja w przedziale 50-65 u osób, które przekroczyły 65 rok życia i u tych najbardziej sędziwych w wieku powyżej 80 lat. Wraz z wiekiem szybko maleje odsetek osób posiadających dostęp do komputera i Internetu. 40% osób po 50 roku życia korzysta z Internetu i tylko 10% w grupie powyżej 65 lat.
2. Aktywność zawodową. Należy rozróżnić osoby aktywne na rynku pracy oraz te, które już nie pracują (są na emeryturze bądź wynika to z innych powodów). Osoby aktywne zawodowo często korzystają z sieci.
3. Miejsce zamieszkania. Internet najrzadziej używany jest na wsi. Lepsza sytuacja jest w miastach, zwłaszcza tych powyżej 500 tys. mieszkańców.
4. Poziom wykształcenia. Osoby lepiej wykształcone, tj. posiadające wykształcenie wyższe lub policealne częściej korzystają z sieci.
5. Płeć. Generalnie rzecz ujmując z Internetu częściej korzystają mężczyźni niż kobiety.
Istnieje tutaj również podział na osoby po 50-tce oraz osoby starsze. W zależności od wieku z sieci częściej korzystają kobiety (50-59) lub mężczyźni (60+)13.
10 red. Violetta Szymanek, Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2014, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, s. 24‐26.
11 Tamże, s. 37.
12 J. Czapiński, T. Panek, Diagnoza Społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków, s. 327‐333.
13 red. D. Batorski, J.M. Zając, Raport Otwarcia Koalicji „Dojrzałość w sieci”, Między alienacją a adaptacją Polacy w wieku 50+ wobec Internetu, s. 27 ‐ 32.
W 2011 r. został wydany raport z badań pn. Pokolenie 50+. Pierwsze kroki w cyfrowy świat. Ku sieciowej codzienności. Zostały one przeprowadzone w ramach projektu SIRMA plus (Budowa i rozwój partnerstwa na rzecz przeciwdziałania kryzysowi gospodarczemu w województwie mazowieckim dzięki inwestycjom w nowoczesne rozwiązania teleinformatyczne) współfinansowanego z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w województwie mazowieckim. Wynika z nich, że osoba niekorzystająca z Internetu nie jest osobą, która nigdy nie miała z nim styczności. Zdarzało jej się z niego korzystać, ale w szczątkowy sposób. Obecnie Internet jest obecny w domach 73% Polaków.
Jest powszechnie dostępny w budynkach użyteczności publicznej, np. w bankach, w urzędach czy w biurach. Większość niekorzystających z sieci ma już pewne doświadczenia i opinie związane z nowymi technologiami. Często są to powtarzane poglądy znajomych, opinie w mediach, etc.14. Niekorzystający z Internetu wbrew pozorom sporo o nim wiedzą.
Mają świadomość, że można w niej robić zakupy, grać, sprawdzić rozkład jazdy, ściągać filmy albo wysyłać maile. Dla większości użytkowników najważniejszym zastosowaniem Internetu jest jednak podtrzymywanie kontaktu ze znajomymi, którzy mieszkają daleko. Wniosek z tego taki, że więzi społeczne są bardzo istotne dla każdego, także niekorzystającego z sieci. Z tym, że taka osoba nie utożsamia Internetu z miejscem, gdzie takie relacje mogłyby być utrzymywane.
W Polsce, podobnie jak i na całym świecie, seniorzy najczęściej szukają w Internecie aktualnych informacji o świecie, a także o zdrowiu, turystyce i rozrywce. E-mail jest najczęściej wykorzystywanym środkiem komunikacji wśród seniorów. Co ciekawe, są oni aktywni na portalach społecznościowych i to pomimo faktu, że posiadają opory przed umieszczaniem w sieci swoich zdjęć. Najrzadziej poszukują oni w Internecie pracy.
Nie czytają też blogów. Rzadko również dokonują zakupów online, niewielki jest odsetek ludzi korzystających z bankowości elektronicznej15.
W jaki sposób nie-internauta wchodzi w cyfrowy świat? Dzieje się tak najczęściej za sprawą rodziny czy znajomych, którzy pokazują sieć i już najczęściej sami z niej korzystają.
Nie-internauta nie chce być dłużej wykluczony. Ponadto istnieje obawa uzależnienia od sieci16. 1.2 Przyczyny i bariery niekorzystania z Internetu.
Główną przyczyną niekorzystania z Internetu przez osoby 50+ nie jest brak sprzętu czy dostępu do sieci. Zdecydowana większość osób dojrzałych posiada go albo znajduje się
14 red. J. Orzeł, K. Głomb, Pokolenie 50+ Pierwsze kroki w cyfrowy świat Ku sieciowej codzienności, Stowarzyszenie „Miasta w Internecie”, 2011, s. 9.
15 B. Szmigielska, A. Bąk, M. Hołda, Seniorzy jako użytkownicy Internetu, Nauka 2/2012, s. 145‐146.
16 Tamże, s. 12‐16.
w zasięgu sieci. Nie chodzi również o względy finansowe. Podstawowymi barierami są: niska motywacja, strach, brak potrzeby i brak wiedzy17. W Raporcie Otwarcia Koalicji „Dojrzałość w sieci” pod redakcją Dominika Batorskiego i Jana M. Zająca pt. Między alienacją a adaptacją. Polacy w wieku 50+ wobec Internetu wydanym w 2010 r., zostały wyróżnione następujące bariery w niekorzystaniu przez seniorów z sieci:
Tzw. twarde:
- finansowe (brak dostępu do infrastruktury),
- związane z zasięgiem (problemy z dostarczaniem Internetu i możliwością korzystania z niego),
- sprzętowe (niedostosowanie sprzętu i oprogramowania do umiejętności).
Tzw. miękkie:
- brak interesujących usług i treści (treści dostosowane są głównie do młodych),
- psychologiczne (strach i obawy np. przed uzależnieniem od Internetu, który zabiera zbyt wiele czasu i powoduje utratę kontaktu z rzeczywistością18),
- autowykluczanie się ze świata nowych technologii (wykazywanie niechęci w stosunku do zmian i nowości),
- brak wiedzy,
- brak potrzeby korzystania, - brak umiejętności korzystania19.
2. Fundusze krajowe i europejskie na walkę z wykluczeniem cyfrowym 50+.
W nowej perspektywie finansowej 2014-2020 możliwe będzie sfinansowanie szeregu działań na inicjatywy związane z osobami starszymi. Głównymi i najpopularniejszymi źródłami pozyskiwania finansów na walkę z wykluczeniem cyfrowym tej grupy osób są:
1. Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 PO WER
Oś priorytetowa II: Efektywne polityki publiczne dla rynku pracy, gospodarki i edukacji Priorytet inwestycyjny 10iii Wyrównywanie dostępu do uczenia się przez całe życie o charakterze formalnym, nieformalnym i pozaformalnym wszystkich grup wiekowych, poszerzanie wiedzy, podnoszenie umiejętności i kompetencji siły roboczej oraz promowanie elastycznych ścieżek kształcenia, w tym poprzez doradztwo zawodowe i potwierdzanie nabytych kompetencji.
17 P. Majnert, R. Machul, D. Batorski, Internet dla użytkowników w wieku 50+, s. 8‐9.
18 B. Szmigielska, A. Bąk, M. Hołda, Seniorzy jako użytkownicy Internetu, Nauka 2/2012, s. 143.
19 red. D. Batorski, J.M. Zając, Raport Otwarcia Koalicji „Dojrzałość w sieci”, Między alienacją a adaptacją Polacy w wieku 50+ wobec Internetu, s. 35.
Cel szczegółowy 4. Zwiększenie dostępu osób dorosłych do różnych form uczenia się przez całe życie.
- opracowanie kursów multimedialnych umożliwiających prowadzenie części teoretycznej kursów dla osób dorosłych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość20. 2. Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020.
Oś priorytetowa XI – Edukacja, Kwalifikacje, Umiejętności Działanie XI.2 Kształcenie osób dorosłych
Cel szczegółowy – Podniesienie kompetencji kluczowych osób dorosłych znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy, w obszarze ICT i języków obcych.
W ramach ww. celu zwraca się uwagę na procesy depopulacyjne oraz starzenie się społeczeństwa, co powoduje, że niezbędne są działania na rzecz uzupełniania lub podnoszenia kompetencji osób w wieku 25-64 lat w obszarze ICT i języków obcych. To właśnie te osoby mają być najczęściej wspierane. Realizowane będą przedsięwzięcia mające na celu prowadzenie szkoleń i kursów dla osób dorosłych, które będą chciały z własnej inicjatywy podnieść swoje umiejętności w ww. zakresie21.
3. Program Operacyjny Polska Cyfrowa na lata 2014-2020.
Celem programu jest wzmocnienie cyfrowych priorytetów dla rozwoju kraju. Są to: szeroki dostęp do Internetu, efektywne i przyjazne użytkownikom usługi publiczne, stale rosnący poziom kompetencji cyfrowych społeczeństwa.
Oś priorytetowa III. Cyfrowe kompetencje społeczeństwa.
Cel szczegółowy 5: Zwiększenie stopnia oraz poprawa umiejętności korzystania z Internetu w tym e-usług publicznych.
Wsparcie w zakresie cyfrowego zintegrowania i aktywizowania lokalnych społeczności, nowatorskich inicjatyw na rzecz e-integracji, prowadzeniu kampanii edukacyjno–
informacyjnych mających na celu zwiększenie znaczenia e-umiejętności.
Przedsięwzięcia objęte wsparciem to m.in. działania szkoleniowe na rzecz rozwoju kompetencji cyfrowych, innowacyjne rozwiązania na rzecz aktywizacji cyfrowej, kampanie edukacyjno – informacyjne na rzecz upowszechniania korzyści z wykorzystania technologii cyfrowych22.
Inicjatywy te są kierowane m.in. do organizacji pozarządowych, jednostek samorządu terytorialnego, instytucje prowadzące działalność w zakresie uniwersytetów trzeciego wieku.
20 POWER, 17.12.2014 r., s. 116‐122.
21 RPO WŁ na lata 2014‐2020, s. 249‐250.
22 Program Operacyjny Polska Cyfrowa na lata 2014‐2020, s. 33‐40.
4. Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 (ASOS).
Program został opracowany na bazie doświadczeń ze współpracy z organizacjami realizującymi projekty w ramach Rządowego Programu na Rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012 – 2013 oraz na podstawie podejmowanego dialogu z przedstawicielami sektora pozarządowego, środowisk naukowych i eksperckich, samorządów, administracji centralnej, a także organizacji związkowych i pracodawców, prowadzony w ramach działalności Rady ds. Polityki Senioralnej23. Autorzy programu zauważają, że podnoszenie kompetencji cyfrowych osób 50+ stanowi duże wyzwanie w zakresie włączenia osób starszych w sferę aktywności obywatelskiej i zmniejszenie poziomu wykluczenia cyfrowego. W tym celu konieczna jest reforma edukacji, wzmocnienie systemu uczenia się przez całe życie i kompetencji cyfrowych zarówno w edukacji formalnej jak i nieformalnej. Konieczna jest też zmiana przyzwyczajeń osób starszych i przezwyciężenie ich obaw24. Zauważa się również, że koszty dostępu do Internetu mogą stanowić barierę nie do przezwyciężenia dla osób po 50 roku życia biorąc pod uwagę wysokość emerytury czy renty.
Program daje możliwości finansowania inicjatyw związanych z wykluczeniem cyfrowym poprzez realizację priorytetów i kierunków działań. W ramach komponentu konkursowego przewidziano następujące działania odnoszące się do wykluczenia cyfrowego: