Profilaktyka wypalenia zawodowego

Profi laktyka jest to działania oraz środki wykorzystywane w celu zapobiegania chorobom. Stosuje ona rozmaite narzędzia i środki zapobiegawcze mające na celu przede wszystkim niedopuszczenia do wypadków, czy jakichkolwiek uszko-dzeń ciała i zdrowia.

W sytuacji jakichkolwiek problemów związanych ze stresem, czy wypaleniem zawodowym zapobieganie dotyczy bardzo szerokiego obszaru działań. Oznacza to, iż z jednej strony dotyczy wszelkich starań zmierzających ściśle do podwyższe-nia szans i zasobów sprzyjających zdrowemu stylowi życia. Zawiera te działapodwyższe-nia, które stawiają sobie za cel zmniejszanie różnego typu kosztów mających związek ze skutkami wypalenia, jak również minimalizowanie już istniejącej i przyszłej po-pulacji osób mającej podobne problemy24.

Działania zapobiegawcze obejmują trzy niezbędne fazy25: – profi laktykę pierwszorzędną;

– profi laktykę drugorzędną; – profi laktykę trzeciorzędną.

Celem profi laktyki pierwszorzędowej jest zminimalizowanie, bądź zapobiega-nie inicjacji i wynikających z tego problemów związanych z wypalezapobiega-niem zawo-dowym. Profi laktyka drugorzędowa natomiast skupia się na wszystkich osobach, które znajdują się w tzw. grupach wysokiego ryzyka, czyli osób, które odczuwa-ją już niechęć do pracy. Natomiast profi laktyka trzeciorzędowa obejmuje osoby już dotknięte wypaleniem zawodowym, którym należy pomóc oraz niwelować wszelkie zahamowania przed specjalistą i podjęciem leczenia.

Wszelkie działania mające na celu zapobieganie wypaleniu zawodowemu, są możliwe do spełnienia. Najważniejsze jest uświadomienie sobie problemu oraz istoty zagrożenia. Najbardziej ogólna pomoc dla własnej osoby to aktywność fi -zyczna, relaks, zainteresowania. Niebagatelne znaczenie ma również szacunek dla samego siebie oraz troska o swoje zdrowie. Poniżej zaprezentowano sposoby zwalczania i zapobiegania wypaleniu zawodowemu:

– Krok za krokiem. To próba wykonania szeregu życiowych celów oraz zastano-wienia się na czym człowiekowi najbardziej w życiu zależy. Trzeba wyrobić so-bie pragnienie tego, co się chce w życiu osiągnąć. Następnym bardzo ważnym krokiem jest przygotowanie planu pozwalającego na mierzenie postępów oraz utrzymanie entuzjazmu. Należy pracować na tym, aby rozwinąć w sobie wiarę w siebie i swoje możliwości, a w momentach słabości powinno się kon-centrować na mocnych stronach, a nie na słabościach26.

– Odpoczywać i wyłączać wątki do swojego życia. Zmniejszanie napięcia związa-nego z pracą przez robienie sobie przerw w pracy, wykorzystywanie urlopów

24 L. Cierpiałkowska, Alkoholizm – przyczyny, leczenie, profi laktyka, Poznań 2000, s. 213.

25 J. Szymańska, Programy profi laktyki, podstawy profesjonalnej psychoprofi laktyki, War-szawa 2000, s. 145.

26 R. Bibik, Aby światło nie zagasło, czyli jak zapobiegać zespołowi wypalenia zawodowe-go, „Wszystko dla Szkoły” 2002, nr 9, s. 11.

i dni wolnych to niedoceniana forma wypoczynku mającego ogromne

znacze-nie w zapobieganiu wypalenia zawodowego27.

– Nie angażować się zanadto. Emocjonalne wyjałowienie pogłębia się, gdy

zanadto człowiek angażuje się w problemy innych lub sprawy nie dotyczą-ce go bezpośrednio. Zanadto – oznacza, że pewien stopień zaangażowania uczuciowego jest konieczny; niebezpieczne jest natomiast, gdy zaczyna się zatracać granicę, traktując sprawy zewnętrzne lub życie innych jako część siebie samego. Jeśli tak się dzieje – trzeba stanąć z boku i opisać sytuację, jakby dotyczyła ona zupełnie kogoś innego. Zmieniając perspektywę, moż-na uzyskać dystans do jakiegoś uczucia lub osoby, możmoż-na dostrzec zupełnie inne emocje.

– Sprawianie sobie przyjemności. Praca policjanta jest bardzo trudna i wyczer-pująca dlatego należy mieć wyćwiczone ciało i odporną psychikę. oraz po-święcać dużo energii dla siebie samego np. uprawnie sportów, odpoczynek na łonie natury.

– Podkreślać korzyści. Zauważanie tego co dobre i korzystne dla każdego czło-wieka budzi pozytywne emocje, przynosi satysfakcję i radość, pracuje się wte-dy przyjemniej i mniej męcząco.

– Poznać siebie i swój potencjał. Podstawowym elementem zapobiegania wypa-leniu zawodowemu jest uświadomienie sobie swoich mocnych stron, zidenty-fi kowanie zalet i potencjalnych możliwości. Świadomość własnego potencjału sprzyja pozytywnej konfrontacji z innymi ludźmi, korzystnej autoprezentacji, koncentracji na pozytywnych własnościach innych ludzi oraz zwiększeniu po-ziomu energii życiowej.

– Relaks. Obecność stresu w życiu człowieka jest faktem, z którym należy

się pogodzić. Nie znaczy to jednak, że godzić się trzeba z niszczącymi jego konsekwencjami. Każdy radzi sobie z tym problemem w indywidualny spo-sób. Indywidualnie również, w zależności od konstrukcji psychofi zycznej, bagażu genetycznego i uwarunkowań środowiskowych, radzi sobie z nim organizm.

– Dekompresja. Stan napięcia emocjonalnego, który towarzyszy pracy, może mieć zgubny wpływ na relacje z rodziną i przyjaciółmi. Aby sobie z tym po-radzić, należy traktować dom i pracę jako dwa oddzielne światy i zdać sobie sprawę, że niezbędne jest przechodzenie z jednego stanu w drugi. Bardzo po-maga tu samotność. Podstawą wielu technik dekompresji jest hasło „zwolnij, poruszasz się zbyt prędko”.

– Szukać wsparcia wśród innych (rodziny, przyjaciół), gdyż jest to nieodzownym elementem w życiu każdego człowieka. Jeżeli problem jest zbyt osobisty, po-mocą mogą służyć specjaliści, psychologowie, psychiatrzy.

– Wprowadzać zmiany. Ostatnim elementem, który może pomóc w zapobie-ganiu wypaleniu zawodowego, jest wprowadzanie zmian. Rutyna, znudzenie oraz frustracja to pierwsze symptomy, których należy unikać. Pobudzanie

cie-27 M. Gałkowska-Jakubik, Podręcznik prowadzenia kampanii dla organizacji

kawości, wyzwania umożliwiają rozwój i poczucie satysfakcji. Zmiany mogą dotyczyć czynności codziennych28:

• zmiana trasy do pracy,

• wyjście z psem w nowym miejscu,

• zmiana ćwiczeń,

• nieplanowane wyjścia do kina, teatru.

Prowadzone przeciwdziałania wypaleniu można również podzielić w zakresie działań indywidualnych, kontaktów z innymi.

W zakresie działań indywidualnych: Życie w higienie29:

– dbanie o siebie, uprawianie sportów, – regenerowanie swoich zasobów energii,

– branie odpowiedzialności za swoje zdrowie i efektywność,

– znalezienie „trenera” kogoś kto lepiej opanował sztukę regenerowania swoich zasobów,

– świadomie zarządzanie swoim czasem, – zdefi niowanie pojęcia sukcesu,

– wyznaczanie celów i koncentracja na ich realizacji, – nieustanne rozwijanie się.

W zakresie kontaktów z innymi: – dbanie o kontakty towarzyskie, – nie izolowanie się od grupy,

– proszenie o pomoc, gdy się jej potrzebuje, – ćwiczenie zrozumienia i tolerancji.

W pracy 30:

– ćwiczenie asertywności,

– bycie odpowiedzialnym,

– delegowanie zadań, współpraca.

Inną szansą na zapobieganie wypaleniu zawodowemu jest motywacja pra-cownika polegająca na oddziaływaniu przez rozmaite formy i środki na pracow-ników tak, by ich zachowania były zgodne z wolą kierującego, aby zmierzały do

realizowania postawionych przed nimi zadań31. Przez motywowanie pracownika

należy uświadomić sobie potrzeby i możliwości, a następnie do tych czynników dopasować dostępne środki oddziaływania. Sam proces motywowania może przebiegać na trzy różne sposoby32: dodatni, ujemny, neutralny.

28 M. Anczewska, Jak uniknąć objawów wypalenia w pracy z chorymi, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2004, s. 122.

29 S. Celińska-Nieckarz, Pracownik wypalony, czyli przyczyny i skutki utraty motywacji

osiągnięć, „Personel” 1998, nr 11, s. 14.

30 J.F. Terelak, Psychologia stresu..., op. cit., s. 70

31 M. Dziewulski, Zagrożenia w sporcie, „Medycyna Rodzinna” 2004, nr 3, s. 106