Programy działań profilaktycznych w szkole powinny być systema- systema-tycznie ewaluowane w zakresie osiągania zakładanych celów, a wyniki

ewalu-acji powinny być wykorzystywane do modyfikewalu-acji, wzbogacania i rozwijania programu oraz w razie konieczności do modyfikacji celów i zadań⁵⁴.

Badania ewaluacyjne prowadzone w  środowiskach szkolnych wskazują na ogromne znaczenie czynników wiążących się z jakością funkcjonowania doro-słych osób znaczących, a  przede wszystkim: kierownictwa szkoły, nauczycieli, szkolnego specjalisty oraz rodziców. Świadomość ważności powyższych czynni-ków powinna być punktem wyjścia dla działań podejmowanych w szkole. Ich ini-cjatorem może być zarówno zewnętrzny specjalista, jak i pedagog czy psycholog szkolny.

Zbigniew Gaś za innymi specjalistami wyróżnia osiem zaleceń strategicznych, które należy uwzględnić w działaniach specjalistów w obszarze profilaktyki, na terenie szkoły. Należą do nich:

53 Tamże, s. 4.

54 Z. Gaś, Profilaktyka w szkole…, dz. cyt., s. 49.

Leczenie, praca terapeutyczna i profilaktyka 139

• Identyfikacja szkolnego lidera profilaktyki. To osoba ciesząca się auto-rytetem w zespole pedagogicznym i zaufaniem uczniów, zainteresowana działaniami profilaktycznymi. Musi również posiadać odpowiednie kom-petencje i przygotowanie merytoryczne i decyzyjne. Jej zadaniem jest ini-cjowanie i koordynowanie działań skierowanych na przygotowanie środo-wiska szkolnego do opracowania, wdrożenia i realizacji szkolnego progra-mu profilaktyki.

• Pozyskanie grupy współpracowników. Grupa ta powinna być złożona w zależności od wielkości szkoły z 6 do 15 osób reprezentujących różne grupy środowiskowe (dyrekcja, nauczyciele, rodzice, uczniowie, sponso-rzy). To ludzie o różnym potencjale decyzyjnym, pozycji społecznej i do-świadczeniach życiowych, zainteresowani propagowaniem idei profilak-tycznych. Będą oni odpowiedzialni za opracowanie szkolnego programu profilaktyki oraz motywowanie nauczycieli, rodziców i uczniów do uczest-nictwa w tych działaniach.

• Zapewnienie warunków do wspólnej integracji. Wstępem do działania takiego zespołu musi być spotkanie o  charakterze integracyjnym, gdzie wszyscy uczestnicy będą mogli się poznać, przedstawić swoje atuty i ogra-niczenia (w kontekście profilaktyki), zwerbalizować swoje potrzeby roz-wojowe w tym zakresie oraz osiągnąć porozumienie w sprawie istoty pro-filaktyki szkolnej.

• Ustalenie zasad współdziałania zespołu. Warunkiem skutecznego współ-działania jest ustalenie zasad współpracy całego zespołu. Szczególne zna-czenie mają tutaj: zasada wzajemnego zaufania, poszanowania odmienno-ści, aktywnego działania oraz osobistej odpowiedzialności.

• Możliwość poszerzania wiedzy. Lider jest zobowiązany do zapewnienia możliwości poszerzania wiedzy, adekwatnie do podejmowanych działań.

• Możliwość doskonalenia umiejętności. Szkolny lider profilaktyki zobo-wiązany jest do tworzenia warunków umożliwiających członkom zespołu rozwijanie umiejętności współdziałania zadaniowego w opracowywaniu, wdrażaniu i ewaluacji szkolnego programu profilaktyki.

• Wzmacnianie pozytywnej samooceny członków zespołu. Dobre samopo-czucie i pozytywny obraz siebie jest niezbędny do skutecznego funkcjono-wania człowieka. Dlatego też lider ma również zadanie tworzyć okazje do budowania dobrego samopoczucia i pozytywnej samooceny a tym samym podtrzymywania entuzjazmu w działaniach profilaktycznych.

• Permanentny rozwój osobowy i zawodowy członków zespołu. Dzięki temu członkowie zespołu mogą doświadczać, iż nabywana wiedza i doskonalo-ne umiejętności dają się zastosować w różnych obszarach życia osobistego i zawodowego. Satysfakcja z rozwoju osobistego jest ważniejsza niż z roz-woju profesjonalnego⁵⁵.

Zrealizowanie powyższych zaleceń strategicznych ma za zadanie sprawić, iż środowisko szkolne zostanie przygotowane do opracowania i wdrożenia szkolne-go programu profilaktyki.

Odwołując się do przytaczanej już definicji profilaktyki, jej realizacja w szko-le pow szko-lega na profesjonalnych działaniach skierowanych na przeciwdziałanie za-chowaniom problemowym dzieci i młodzieży. Działania te inicjowane i przepro-wadzane w szkole swoimi pozytywnymi skutkami powinny sięgać pozostałych obszarów życia społecznego wychowanków/uczniów oraz wpływać na dalsze ich życie.

Spożywanie alkoholu przez dzieci i młodzież prowadzi do zaburzenia proce-sów socjalizacji i przyczynia się do tego, że mają oni trudność ze zrozumieniem relacji interpersonalnych, międzyludzkich, gorzej funkcjonują w społeczeństwie.

Powoduje to wybór stylu życia, opartego na „zakrapianiu” alkoholem wszyst-kich okoliczności i  wydarzeń pojawiających się w  życiu młodego człowieka.

Powszechne przyzwolenie na tego typy praktyki oraz brak stosownych oddziały-wań profilaktycznych ze strony odpowiednich organów prowadzi do destrukcji i popadania w coraz większe konflikty, napięcia, poczucie niezrozumienia, bra-ku celu i sensu życia. Warto w tym temacie podjąć się edukacji nie tylko dzieci i młodzieży, ale również rodziców i opiekunów. To właśnie rodzice i inne osoby znaczące powinni dostarczać dzieciom pozytywnych wzorców, kształtować pra-widłowe postawy, zanim dziecko znajdzie inny punkt odniesienia w postaci gru-py rówieśniczej, często o charakterze subkultury, gdzie zachowania aspołeczne i picie alkoholu są normą. Rodzina, szkoła, instytucje pozaszkolne, samorządo-we, pozarządowe powinny wyposażyć młodego człowieka w takie mechanizmy, aby świadomie dokonywał właściwych i odpowiedzialnych wyborów. Właśnie ta-kim mechanizmem powinna być profilaktyka zjawiska alkoholizmu wśród mło-dzieży. Osobami, odpowiadającymi za działania profilaktyczne są nauczyciele, miejscowe władze, media, policja, kościół oraz rodzice. Wszystkie wymienionej wyżej instytucje powinny ze sobą współpracować tworząc zdrową atmosferę wo-kół młodego człowieka opartą na zrozumieniu i akceptacji. Mogą to osiągnąć

55 Z. Gaś, Profilaktyka w zreformowanej szkole…, dz. cyt., s. 5–6.

Leczenie, praca terapeutyczna i profilaktyka 141

podnosząc poziom wiedzy i umiejętności wychowawczych rodziców, racjonal-nie gospodarując w środowisku czasem wolnym młodzieży – organizując zajęcia, które będą atrakcyjną alternatywą dla zachowań niepożądanych, tworząc i pro-mując miejsca, gdzie można atrakcyjnie spędzić czas wolny, rozwijając zaintere-sowania młodzieży, promując zajęcia rekreacyjne i turystyczne, zabezpieczając warunki do rozwoju dzieciom i młodzieży z środowisk dysfunkcyjnych, orga-nizując szeroko rozumianą opiekę i pomoc w tym psychologiczną, intensyfiku-jąc działania prewencyjne policji, współpracuintensyfiku-jąc z kościołem, który może mieć wpływ na kształtowanie właściwych postawy młodzieży w oparciu o pozytywne wartości.

Warto zadać sobie pytanie – co zrobić, aby wyeliminować zjawisko alkoholi-zowania się młodzieży? Decydującą rolę w tym zakresie mają do spełnienia ro-dzice. Rolą rodzica jest otoczenie młodego człowieka troską i opieką, utrwalanie prawidłowych postaw, dawanie dobrego przykładu całym swoim życiem, orga-nizowanie czasu wolnego oraz zaangażowanie w problemy i kłopoty własnego dziecka. Kolejne odpowiedzialne środowisko to szkoła. Zadania szkoły związane ze zjawiskiem alkoholizmu wśród młodzieży powinny polegać na realizacji za-dań wychowawczych i profilaktycznych oraz zapewnieniu szerokiej oferty zajęć pozalekcyjnych. Wiąże się to z koniecznością sensownego i pożytecznego zara-zem, zagospodarowania czasu wolnego młodzieży. Najważniejsze jednak jest, aby szkoła aktywnie wdrażała programy edukacyjne i profilaktyczne dotyczące uży-wek, uzależnień i tematyki anty-alkoholowej. Rolą szkoły jest dbać o odpowied-nie przygotowao odpowied-nie merytoryczne osób, które będą takie akcje przeprowadzać, uświadamiać młodzież różnymi sposobami o szkodliwości alkoholu. Profilaktyka alkoholowa to także domena policji. Oprócz działań edukacyjnych związanych z programami profilaktycznymi, policja powinna monitorować miejsca spotkań młodych ludzi, jak również skutecznie sprawdzać sklepy i punkty sprzedaży alko-holu, pod kątem przestrzegania przepisów prawa w zakresie ustawowego zakazu sprzedaży alkoholu osobom poniżej 18 roku życia. Władze miasta we współpracy ze szkołą, rodzicami i policją powinny organizować zajęcia sportowe, stworzyć i zwiększyć dostępność obiektów sportowych w mieście, podejmować działania mające nas celu zwiększeniu nacisku na rozwój sportu. Dużą rolę odgrywają pra-cownicy ośrodków kultury, ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, poradni pedagogiczno–psychologicznych chociażby z racji realizacji zadań statutowych przypisanych tym instytucjom.

Powyższe propozycje nie wyczerpują wszystkich możliwości i  sposo-bów ograniczania i  eliminacji zjawiska spożywania alkoholu przez młodzież.

Najważniejszym jest budowanie, kształtowanie od najmłodszych lat postawy trzeźwości oraz propagowanie wiedzy o zagrożeniach związanych z nadużywa-niem alkoholu. Istotną kwestią jest kształtowanie wartości takich jak: przyjaźń, uczciwość, rzetelność, odpowiedzialność, miłość bliźniego, podmiotowość, reli-gijność, wolność, tolerancja, altruizm, godność, sprawiedliwość. Służą one wzra-staniu i  rozwojowi człowieka. Dają też człowiekowi poczucie bezpieczeństwa i mogą stanowić istotne podstawy trzeźwości.