Procedura walidacji we wszystkich krajach jest złożona i wieloetapowa . Z tego względu ważny jest pełny dostęp do informacji dla kandydata, który zamierza poddać swoje kompetencje walidacji . Informacja powinna dotyczyć samej procedury – jej przebiegu, związanych z nią kosztów i termi-nów – jak i wymagań oraz sposobu i kryteriów oceny .
Udzielaniu informacji towarzyszy nierzadko doradztwo, polegające na pomocy w określeniu kom-petencji kandydata, opisaniu posiadanego doświadczenia, rozpoznaniu dotychczasowej wiedzy, kompetencji itd . Etap ten pozwala na trafną ocenę przygotowania kandydata do samej procedu-ry . W przypadku gdy poziom przygotowania oceniany jest jako niewystarczający, doradztwo może polegać też na identyfikacji możliwych sposobów uzupełnienia lub podniesienia kompetencji (np . poprzez szkolenia) . Istotne jest, że doradztwo zawiera też elementy orientacji zawodowej . We Francji na przykład kandydat może liczyć na pomoc w zarządzaniu własną karierą zawodową, rozpoznaniu możliwości zmian w karierze zawodowej i wyborze zawodowych priorytetów .
Drugim etapem procedury walidacji jest zebranie przez uczestnika informacji i dokumentów po-świadczających jego doświadczenia i kompetencje . Jest to faza określana czasami jako refleksyjna, pozwalająca uczestnikowi na spisanie własnej biografii zawodowej, ale równocześnie zmusza go do namysłu nad dotychczasową karierą zawodową, celami zawodowymi i kolejnymi krokami . Faza ta może być podzielona na dwie części . Tak dzieje się np . we Francji, gdzie etap pierwszy polega na złożeniu zestawu podstawowych dokumentów, w skład którego wchodzą:
Zawód
Rynek pracy Krajowa Rama Kwalifikacji Uczenie się
Kwalifikacje pełne
Kwalifikacje cząstkowe
Kwalifikacje cząstkowe
Kwalifikacje cząstkowe
System edukacji formalnej
Edukacja formalna
Edukacja pozaformalna
Uczenie się nieformalne Czynności zawodowe,
na które zgłasza zapotrzebowanie
rynek pracy
Źródło: opracowanie własne Coffey International Development na podstawie informacji ze strony ministerstwa – Ministerstvo školství, mládeže a tělovýchovy: www.msmt.cz.
• podanie o VAE skierowane do szefa placówki,
• prośba o zapisanie do danej placówki (w celu uzyskania dyplomu),
• wszelkiego typu dokumenty, które świadczą o przebiegu działalności zawodowej (umowy o pra-cę, świadectwa pracy, wyciągi wypłat, zaświadczenia, certyfikaty) .
Oceny tej dokumentacji dokonuje specjalnie powołana komisja, która na jej podstawie podejmuje decyzję o dopuszczeniu uczestnika do dalszego etapu walidacji . Zadaniem tej komisji jest spraw-dzenie, czy posiadane doświadczenie odpowiada wymaganiom niezbędnym do uzyskania określo-nego certyfikatu .
Kolejny etap dotyczy budowania portfolio (dossier), w którym kandydat szczegółowo opisuje swoją edukację, a także doświadczenie zawodowe . Celem przygotowania tego dokumentu jest wykazanie umiejętności i zdolności nabytych dzięki doświadczeniu zawodowemu . W systemie francuskim jest to etap bardzo czasochłonny (trwający nawet do pół roku) . W odróżnieniu od poprzedniej fazy tutaj przedstawiane są bardziej rozbudowane informacje na temat doświadczenia zawodowego, które pozwolą stwierdzić, czy dana osoba posiada kompetencje wymagane do przyznania kwalifikacji . W systemie francuskim kandydat musi w miarę możliwości jak najdokładniej opisać:
• swoją motywację przystąpienia do procesu walidacji, • rodzaj i typ doświadczenia zawodowego,
• przebieg nauki (typy szkół, kierunki nauki, posiadane certyfikaty i dyplomy),
• dodatkowe doświadczenia, jeśli takie posiada (może to być np . działalność dobroczynna, w or-ganizacjach non profit, wolontariat) .
W innych analizowanych krajach faza ta zwykle nie jest dzielona na etapy . Kandydat przygotowuje po prostu zgodnie z wytycznymi i instrukcjami swoje portfolio, które następnie stanowi przedmiot oceny .
Taki charakter ma jeden z modeli niemieckich: ProfilPASS, którego podstawą jest również samooce-na kandydata, wykonywasamooce-na z pomocą profesjosamooce-nalnego doradcy . Kandydat przygotowuje folder ProfilPASS składający się z następujących części:
• część 1 – moje życie (identyfikacja aktywności na różnych etapach życia w zakresie edukacji, pracy, czasu wolnego),
• część 2 – obszary mojej aktywności (dokumentacja doświadczenia),
• cześć 3 – moje kompetencje (wnioski i podsumowanie rozpoznanych kompetencji), • część 4 – moje cele i dalsze kroki (opis celów i planów na przyszłość) .
W większości krajów w portfolio powinny być umieszczone wszelkie dokumenty potwierdzające kompetencje, w tym różne certyfikaty, zaświadczenia o odbytych szkoleniach, dokumenty potwier-dzające doświadczenie zawodowe . Portfolio powinno zatem stanowić kompleksowy, wyczerpujący zestaw informacji na temat kompetencji kandydata .
Umiejętności i kompetencje są oceniane na czterostopniowej skali:
• poziom 1 – czynności, które mogą być wykonywane pod nadzorem innej osoby lub po otrzy-maniu instrukcji,
• poziom 2 – czynności, które mogą być wykonywane samodzielnie w sprzyjających warunkach, • poziom 3 – czynności, które mogą być wykonywane samodzielnie w różnych warunkach (inna
sytuacja, inna lokalizacja, inny kontekst),
• poziom 4 – czynności, które mogą być wykonywane samodzielnie w różnych kontekstach oraz wyjaśniane i prezentowane innym osobom .
Zarówno w rozwiązaniu niemieckim, jak i francuskim bardzo ważnym elementem tego etapu jest doradztwo . Doradca pomaga kandydatom zgromadzić dokumenty oraz właściwie zidentyfikować posiadane kompetencje i umiejętności . Doradztwo może przybierać formę indywidualną lub
gru-z własną przeszłością zawodową jest trudne, dlatego też bardzo pomocne może okazać się wspar-cie doradcy lub grupy osób znajdujących się w podobnej sytuacji . Należy też zaznaczyć, że znaczna część osób przystępujących do procedury walidacji kompetencji ma niskie wykształcenie, a opisa-nie swojego doświadczenia stanowi dla wielu z nich poważne wyzwaa opisa-nie .
Samoocena i przygotowanie portfolio mają na celu stworzenie warunków do uświadomienia sobie przez uczestnika procesu walidacji swoich mocnych i słabych stron oraz pobudzenie go do reflek-sji na temat dalszej drogi życiowej . Faza ta może mieć również znaczenie motywujące . W związ-ku z tym twórcy ProfilPASS zakładają, że narzędzie to ma za zadanie wzmacniać poczucie własnej wartości, zwiększać zaufanie do samego siebie, a także motywować do podjęcia inicjatywy . Część projektu, skierowana do młodzieży w wieku 12–18 lat, promowana jest hasłem„Du kannst mehr als Du glaubst” („Potrafisz więcej niż myślisz”) . Wydaje się to ważne ze względu na charakter grupy, do której adresowane jest narzędzie, są to przede wszystkim osoby w momencie przełomu w karierze zawodowej .
Kolejny etap to rozmowa z jury (komisją), w trakcie której weryfikowane jest doświadczenie zawo-dowe oraz kompetencje uczestnika . Rozmowa odbywa się najczęściej w oparciu o materiał zawarty w portfolio, a także w odniesieniu do opisu kompetencji właściwych dla danej kwalifikacji .
Po tym etapie w analizowanych krajach wyodrębnić można dwie ścieżki: • zakończenie procedury i wydanie oceny,
• uzupełnienie procedury o dodatkowe metody potwierdzania kompetencji .
Rozwiązanie pierwsze stosowane jest we Francji . Po zakończeniu rozmowy jury może wydać trzy typy werdyktu:
• jury dokonuje walidacji i przyznaje całość dyplomu (kwalifikację pełną), o który starał się kandydat, • jury przyznaje kandydatowi część dyplomu (kwalifikację cząstkową), wskazując na konieczność dokształcenia się lub przygotowania dodatkowej pracy zaliczeniowej albo zdobycia dodatkowe-go, specyficznego doświadczenia,
• jury odrzuca podanie .
W Niemczech, Holandii, a także Czechach, po odbyciu rozmowy możliwe jest zastosowanie w pro-cesie walidacji dodatkowych metod .
Na rysunku 7 . przedstawiono schemat procedury w Holandii .
Rozwiązanie stosowane w Holandii jest efektywne, ponieważ przewiduje wykorzystanie droższych, dodatkowych metod walidacji tylko w wybranych, uzasadnionych przypadkach . Punktem wyjścia jest tu założenie, że po metody dodatkowej weryfikacji należy sięgać dopiero wtedy, gdy ich zasto-sowanie okazuje się niezbędne .
Dodatkowe metody stosowane najczęściej w trakcie procedury walidacji to:
• obserwacja podczas wykonywania zadań – ocena umiejętności zawodowych, społecznych, organizacyjnych, wykorzystywanej wiedzy; jest to metoda pozwalająca na faktyczne zbadanie kompetencji, charakteryzują ją jednak wysokie koszty stworzenia warunków analogicznych do występujących na stanowisku pracy,
• symulacja – odgrywanie scenek symulacyjnych przez uczestnika może stanowić element rozmowy,
• ocena 360 stopni – ocena kompetencji dokonana przez współpracowników i osoby z zewnątrz; taka ocena może być bardziej obiektywna niż jednej osoby, bazuje poza tym na opisach zacho-wań, a nie formułowaniu opinii przez osoby, które biorą udział w ocenie .
W analizowanych krajach (z wyjątkiem Czech) brak jest wyraźnego rozdzielenia weryfikacji wiedzy teoretycznej od sprawdzenia umiejętności praktycznych . Wyjątek stanowi model czeski, gdzie ist-nieją trzy warianty potwierdzania kompetencji:
Wariant 1
• Walidacja na podstawie analizy przedłożonych dokumentów Wariant 2
• Walidacja na podstawie analizy przedłożonych dokumentów • Egzamin ustny lub pisemny (teoretyczny)
Wariant 3
• Walidacja na podstawie analizy przedłożonych dokumentów • Egzamin ustny lub pisemny (teoretyczny)
• Egzamin praktyczny
W tym modelu przewiduje się stopniowalność procedury, a wykorzystanie metod praktycznych przewidziane jest jedynie w ostatnim z wariantów .
W analizowanych krajach dominują metody deklaratywne walidacji kompetencji, połączone z mięk-ką formą weryfikacji prezentowanego doświadczenia kandydata (portfolio połączone z rozmową) . Takie rozwiązanie jest niewątpliwie tańsze, jak również mniej stresujące dla uczestnika
procedu-ry niż walidacja w formie pełnego sprawdzianu wiedzy i umiejętności . Ma jednak również swoje ograniczenia – przygotowanie portfolio, szczególnie dla osób o niskich kwalifikacjach, okazuje się zadaniem trudnym, wymagającym wnikliwej samooceny oraz pogłębionej analizy własnej historii zawodowej .
Dyplomy, zaświadczenia zdobyte w toku edukacji formalnej i pozaformalnej Czy osoba posiada takie dokumenty?
Tak Nie
Nie
Nie Tak
Tak
Dodatkowa procedura EVC Portfolio
Uznane za wystarczający dowód?
Rozpoznanie kwalifikacji W części Odmowa
Uznane za wystarczający dowód? Dodatkowa weryfikacja Wywiady, obserwacje, egzaminy zadania praktyczne, symulacje itp.
Niezależnie od przyjętych metod zakończenie procedury walidacji stanowi wydanie werdyktu i podjęcie decyzji w sprawie nadania kwalifikacji . Zasadniczo możliwe są trzy rodzaje werdyktu: pozytywna lub negatywna decyzja o nadaniu kwalifikacji lub decyzja o nadaniu kwalifikacji cząst-kowej . Pozytywne zakończenie procedury prowadzi więc do uzyskania kwalifikacji . Wyjątkiem jest rozwiązanie holenderskie, w którym uzyskanie Certyfikatu Doświadczenia to dopiero podstawa do przyznania kwalifikacji przez szkoły lub uniwersytety, przy czym nie jest to proces automatyczny . W systemach holenderskim i francuskim kładzie się nacisk nie tylko na sam fakt potwierdzania kompetencji, lecz także na to, że sam proces walidacji jest elementem procesu kształcenia i uczenia się . Uczestnik procesu walidacji otrzymuje indywidualne wskazówki dotyczące dalszego rozwoju, uwzględniające sytuację i cele danej osoby . Wskazówki te mogą być równie ważne co sam werdykt komisji oceniającej .
W Holandii przykładem może być wspomniane już narzędzie rozpoznawcze Ervaringsprofiel . Służy ono uzupełnieniu procedury EVC o konsultacje wspomagające planowanie dalszego rozwoju zawo-dowego i osobistego . Na podstawie analizy wykształcenia, doświadczenia i kompetencji (zawartych w portfolio) formułowane są wskazania dotyczące dalszych ścieżek akredytacji lub kształcenia za-wodowego . Jest to procedura, która pomaga uczestnikowi wytyczyć ścieżkę rozwoju zaza-wodowego .