Straty powodowane przez powodzie błyskawiczne, często stanowią znaczą-cy odsetek dochodów gmin, a ich likwidacja trwa niekiedy wiele lat. Warto jednak podkreślić, że to właśnie lokalne samorządy mają wiele narzędzi (Ustawa o plano-waniu… 2003; Ustawa prawo wodne… 2001), które pozwalają ograniczyć ekono-miczne skutki powodzi błyskawicznych (Bryndal 2014d, e; Konieczny i in. 2012). Stefan Ziemnicki po powodzi w Piaskach Szlacheckich w 1956 r. (Ziemnicki 1956) sformułował wniosek, że w małych zlewniach, najskuteczniejszą metodą ochrony przed skutkami powodzi błyskawicznych jest przestrzeganie zasady „odsunięcia lu-dzi od wody” – ograniczenie tzw. ekspozycji na powódź. Odpowiednio prowadzone planowanie przestrzenne w obrębie zlewni, ze szczególnym uwzględnieniem ob-szarów położonych w obrębie dna doliny, jest najlepszym sposobem pozwalającym
ograniczyć ekonomiczne skutki lokalnych powodzi błyskawicznych. W małych zlew-niach, w których najczęściej występują powodzie błyskawiczne, to właśnie samo-rządy lokalne decydują o sposobie ich zagospodarowania (Ustawa o planowaniu… 2003; Ustawa prawo wodne… 2001).
W ograniczeniu ekonomicznych skutków powodzi błyskawicznych ważne są również działania, które pozwolą przygotować się na powódź – tzw. ograniczenie wrażliwości na powódź. Wydaje się, że szeroko pojęta edukacja powodziowa winna być pierwszym z elementów tych działań. Powinna być prowadzona zarówno wśród tzw. decydentów, jak i wśród mieszkańców. Jej celem musi być uświadamianie za-grożenia związanego z powodziami błyskawicznymi oraz sposobów przygotowania na powódź i reagowania na nią (Konieczny i in. 2012). Wydaje się, że wskazanie gmin, a w ich obrębie zlewni predysponowanych na występowanie gwałtownych wezbrań, powinno przyczynić się do zwiększenia świadomości zagrożenia związa-nego z występowaniem powodzi błyskawicznych i podjęciem działań, które pozwolą ograniczyć ekonomiczne skutki tych zjawisk.
Podsumowanie
Ograniczenie ekonomicznych skutków powodzi błyskawicznych jest możliwe dzięki prowadzeniu działań na rzecz ograniczenia tzw. ekspozycji i wrażliwości na powódź. Są to działania prewencyjne, które należy podjąć wcześniej. Aby skutecz-ność tych działań była jak najwyższa, istotną jest informacja mówiąca o tym, w któ-rych regionach/gminach/zlewniach tego typu działania należy prowadzić. W nie-mniejszej pracy podjęto próbę wskazania tych obszarów.
Zastosowana w pracy metoda pozwoliła również przeprowadzić swoistego rodzaju diagnozę poziomu zagrożenia związanego z występowaniem powodzi bły-skawicznych w Karpatach. Zastosowano do tego nowe podejście badawcze, w któ-rym oceny poziomu zagrożenia w regionach i gminach, dokonano na podstawie rozmieszczenia zlewni podatnych na występowanie gwałtownych wezbrań. Wydaje się, że takie podejście badawcze uzupełnia dotychczas stosowane metody badań, które oparte były na przestrzennej analizie rozmieszczenia odnotowanych już po-wodzi. Zaproponowane podejście pozwala na swoistego rodzaju prognozę związaną z występowaniem powodzi błyskawicznych (wskazuje konkretne zlewnie i gminy), zwiększając w ten sposób możliwości wcześniejszego przygotowania się na powódź i ograniczenia ekonomicznych skutków tych zjawisk.
Literatura/References
Brzeziński, J. (1996). Obiektywizacja doboru zlewni podobnej. Gospodarka Wodna, 4, 163–167. Bryndal, T. (2008). Parametry zlewni, w których wystąpiły lokalne powodzie. Annales
Univer-sitatis Mariae Curie-Skłodowska, sec. B, 63, 177–200.
Bryndal, T. (2011). Identyfikacja małych zlewni podatnych na formowanie gwałtownych wez-brań na przykładzie Pogórza Dynowskiego, Strzyżowskiego i Przemyskiego. Przegląd
Bryndal, T. (2014a). Parametry hydrologiczne gwałtownych wezbrań opadowo-nawalnych w małych zlewniach, w polskiej, słowackiej i rumuńskiej części Karpat, Przegląd
Geo-graficzny, 86(1), 5–21.
Bryndal, T. (2014b). Identyfikacja małych zlewni podatnych na formowanie gwałtownych wezbrań w Karpatach Polskich (Identification of small catchments prone to flash flood generation in the Polish Carpathians). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Bryndal, T. (2014c). A method for identification of small Carpathian catchments more prone to flash flood generation. Based on the example of south-eastern part of the Polish Car-pathians. Carpathian Journal of Earth and Environmental Sciences, 9(3), 109–122. Bryndal, T. (2014d). Powodzie błyskawiczne w małych zlewniach karpackich – wybrane
aspekty zarządzania ryzykiem powodziowym. Studia Geographica, 7(170), 65–76. Bryndal, T. (2014e). Znaczenie map zagrożenia oraz ryzyka powodziowego w ograniczeniu
skutków powodzi błyskawicznych w miastach. Monografie Komisji Hydrologicznej PTG, 2, 29–37.
Bryndal, T., Cabaj, W., Suligowski, R. (2010a). Gwałtowne wezbrania potoków Kisielina i Niedźwiedź w czerwcu 2009 r. (Pogórze Wiśnickie). W: M. Barwiński (red.), Obszary
metropolitarne we współczesnym środowisku geograficznym. Łódź: Wydział Nauk
Geo-graficznych Uniwersytetu Łódzkiego, 337–348.
Bryndal, T., Cabaj, W., Suligowski, R. (2010b). Hydrometeorologiczna interpretacja gwałtow-nych wezbrań małych cieków w źródłowej części Wielopolki w dniu 25 czerwca 2009 roku. Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, 69, 81–91.
Bryndal, T., Cabaj, W., Gębica, P., Kroczak, R. (2010c). Gwałtowne wezbrania spowodowane na-walnymi opadami deszczu w zlewni potoku Wątok (Pogórze Ciężkowickie). W: T. Ciupa, R. Suligowski (red.), Woda w badaniach geograficznych. Kielce: Instytut Geografii Uni-wersytetu Jana Kochanowskiego, 307–319.
Dobrowolski, A., Mirkiewicz, M., Ostrowski J., Sasim M. (2010). Regiony Polski najbardziej za-grożone powodziami katastrofalnymi. Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, 69, 55–69.
Dorzecze Wisły – monografia powodzi – lipiec 1997 (1999). J. Grela, H. Słota (red.) IMGW
War-szawa
Gil, E. (1998). Spływ wody i procesy geomorfologiczne w zlewniach fliszowych podczas gwał-townej ulewy w Szymbarku w dniu 7 czerwca 1985 roku. Dokumentacja Geograficzna, 11, 85–107.
Izmaiłow, B., Kamykowska, M., Krzemień, K. (2004). Geomorfologiczna rola katastrofalnych wezbrań w transformacji górskiego systemu korytowego na przykładzie Wilszni (Beskid Niski). W: B. Izmaiłow (red.), Przyroda-Człowiek-Bóg. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UJ, 69–81.
Konieczny, R., Siudak, M., Bogdańska-Warmuz, M., Madej, P., Walczykiewicz, T. (2012). Opraco-wanie systemu zapobiegania i sposoby ograniczenia skutków powodzi oraz zasad funk-cjonowania systemu ostrzeżeń. W: H. Lorenc (red.), Wpływ zmian klimatu na środowisko,
gospodarkę i społeczeństwo. Klęski żywiołowe a bezpieczeństwo wewnętrzne kraju, Tom 3.
Warszawa: Wydawnictwo IMGW-PIB, 281–303.
Kron, W. (2002) Flood risk, hazard, exposure, vulnerability. W: B. Wu, Z.Y. Wang, G. Wang, G.G.H Huang, H. Fang, J. Huang (red.), Flood defense. New York: Science Press, 33–72. Lorentz, H., Cebulak, E., Głowicki, B., Kowalewski, M. (2012). Struktura i występowanie
i gospodarki Polski. W: H. Lorenc (red.), Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę
i społeczeństwo. Klęski żywiołowe a bezpieczeństwo wewnętrzne kraju, Tom 3. Warszawa:
Wydawnictwo IMGW-PIB, 7–32.
Montz, B.E, Grunfest, E. (2002). Flash flood mitigation: recommendations for research and applications. Natural Hazard, 4, 15–22.
Mikulski, Z. (1954). Katastrofalne powodzie w Polsce. Czasopismo Geograficzne, 4, 380–396. Ostrowski, J., Czarnecka, H., Glowacka, B., Krupa-Marchlewska, J., Zaniewska, M., Sasim M.,
Moskwicki, T., Dobrowolski, A. (2012). Nagłe powodzie lokalne (flash flood) w Polsce i skala ich zagrożeń. W: H. Lorenc (red.), Wpływ zmian klimatu na środowisko,
gospodar-kę i społeczeństwo. Klęski żywiołowe a bezpieczeństwo wewnętrzne kraju, Tom 3.
Warsza-wa: IMGW-PIB, 123–149.
Parczewski, W. (1960). Warunki występowania nagłych wezbrań na małych ciekach.
Wiado-mości Służby Hydro logicznej i Meteorologicznej, 8(3), 1–159.
Raport z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego, (2011). Pozyskano z http:// www.kzgw.gov.pl/pl/Wstepna-ocena-ryzyka-powodziowego.html
Tuszyńska, I. (2010). Możliwości wykorzystania teledetekcji radarowej do badań zdarzeń ekstremalnych. W: M. Maciejewski, S. Ostojski (red.), Ryzyko w problemach zagrożenia
środowiska. Warszawa: IMGW, 225–238.
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717) z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 2012 r. poz. 647, 951, 1445; Dz. U).
Ustawa Prawo Wodne z dnia z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. z 2001 Nr 115, poz. 1229) z póź-niejszymi zmianami (Dz. U. z 2012 r. poz. 145, 951, 1513; Dz. U z 2013 r. poz. 21, 165). Notka biograficzna o autorze: Geograf, adiunkt w Zakładzie Geografii Fizycznej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Zainteresowania badawcze związane z określeniem naturalnych i antropogenicznych uwarunkowań występowania powodzi błyskawicznych w Polsce, modelo-waniem hydrologicznym fal wezbraniowych w małych zlewniach, analizą parametrów fizjogra-ficznych zlewni powodziowych, oceną podatności zlewni na formowanie gwałtownych wezbrań, identyfikacją zlewni podatnych na formowanie gwałtownych wezbrań.
Biographical note of author: Geographer, lecturer in the Department of Physical Geography at the Pedagogical University in Cracow. Research interests related to: determination of natural and anthropogenic conditions of flash flooding in Poland, hydrological modeling of flash flood waves in small catchments, analysis of physiographic parameters of catchment affected by flash flo-oding, evaluation of a catchment predisposition towards flash flood generation, identification of catchments more prone to flash flood formation.
Tomasz Bryndal, dr hab
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Instytut Geografii
Zakład Geografii Fizycznej ul. Podchorążych 2 30–084 Kraków
etbryndal@up.krakow.pl
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis
Studia Geographica IX (2015)
ISSN 2084-5456
Monika Gołąb-Korzeniowska