3. Metodologiczne założenia badań własnych
3.1 Przedmiot i cele badań
Przedmiotem badań jest efektywność nauczania emisji głosu przy użyciu autorskiej (holistycznej) metody stosowanej w dydaktyce kształcenia artystycznego. Badam znaczenie metody dla jakości głosu. Elementarne znaczenie ma tu zdefiniowanie pojęcia „jakość”.
Pojęcie „jakość” wywodzi się z czasów starożytnych, z greckiego poiotes. Po raz pierwszy użył go Platon, uznając, że „jakość konkretnych rzeczy to stopień osiągniętych przez nie doskonałości”. A. Bielawa zauważa, iż współczesna nauka ma problemy z ustandaryzowaniem pojęcia jakość, wynikające w dużej mierze z jej abstrakcyjności129. T. Olejnik i R. Wieczorek twierdzą, że jakość „nie istnieje sama w sobie i dlatego można ją rozważać jedynie w powiązaniu z celem, jakiemu ma służyć.”130 Idąc za prostą definicją Platona, można powiedzieć, że jakość głosu to poziom doskonałości takich jego cech (wymiarów) jak:
• barwa
• skala
129 A. Bielawa, Postrzeganie i rozumienie jakości – przegląd definicji jakości, Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Nr 21.
130 T. Olejnik, R. Wieczorek, Kontrola i sterowanie jakością, PWN, Warszawa–Poznań 1982, s. 124
106
• intonacja
• rytmiczność
• nośność.
Przez efektywność nauczania rozumiem przyrost kompetencji w zakresie wymienionych wyżej cech (wymiarów jakości) głosu. Przyrost ten jest mierzalny – każda z tych cech może zostać oceniona. W niniejszej pracy przedstawiono przyrost kompetencji w zakresie każdej z tych cech z użyciem odpowiednich skal: skali Likerta (1-5), liczby półtonów oraz opisu jakościowego.
Efektywność oznacza występowanie zamierzonych skutków pod wpływem zastosowania czynnika eksperymentalnego – w tym wypadku autorskiej (holistycznej) metody nauczania emisji. Efektywność nauczania będzie mierzona zmianami zachodzącymi w jednostce czasu. Zmiany te mają dotyczyć 5 cech głosu. Będę badać:
- które cechy głosu uległy zmianie,
- ile cech głosu uległo zmianie w jednostce czasu,
- w jakim zakresie nastąpiły zmiany (natężenie danej cechy będzie oceniane na skali 1- 5 w ustalonym z góry odstępie czasu – przed rozpoczęciem nauki, po 1 roku nauczania, po 2 latach nauczania). Zakres zmian będzie przedstawiony procentowo: o jaki procent oceny uzyskanej w pomiarze pierwszym wzrosła ocena w pomiarze drugim itd.
Celem badań jest:
- poznanie efektywności stosowanej przeze mnie autorskiej, holistycznej metody nauczania emisji głosu.
Chodzi o sprawdzenie, które cechy zmieniają się pod wpływem holistycznej metody nauczania, ile z nich ulega zmianie oraz jaki jest zakres tych zmian w porównaniu z innymi metodami nauczania. Miarą efektywności metody holistycznej oraz zbiorczo ujętych innych metod nauczania będzie liczba zmian u osób w danej grupie (wyrażona w procentach), u których zaobserwowano zmiany w określonych przedziałach efektywności (np. 0-25%
obserwowanych zmian w stosunku do tych, które były możliwe) oraz średni procentowy zakres zmian w obrębie danej cechy.
107 3.2 Zmienne wyodrębnione dla potrzeb pracy
3.2.1 Zmienne zależne
Zmienne zależne w badaniach eksperymentalnych na gruncie pedagogiki odnoszą się do dających się zbadać zmian zaistniałych pod wpływem zaprogramowanych uprzednio oddziaływań pedagogicznych. Zmienne te są niczym innym, jak następstwami (skutkami) zmiennych niezależnych. (Łobocki: http://www.eduteka.pl/doc/rola-zmiennych-w-eksperymencie).
Dla potrzeb pracy wyodrębniłam opisane poniżej zmienne zależne.
Ogólną zmienną zależną była efektywność metody nauczania emisji. W jej obrębie wyróżniłam zmienne szczegółowe, którymi są typy efektów w obrębie 5 wymiarów jakości głosu (cech), takich jak:
• Barwa głosu (B) – cecha dźwięku, która pozwala odróżnić brzmienia różnych instrumentów lub głosu (barwa ciemniejsza, barwa jaśniejsza). Uzależniona jest od ilości, rodzaju i natężenia tonów składowych, ponieważ jest związana ze spektrum harmonicznym, czyli rozkładem natężenia składowych dźwięków w zależności od częstotliwości tych składowych.
• Skala głosu (S) – zakres dźwięków wytwarzanych przez głos ludzki. Skala głosu różni się w zależności od wieku człowieka (dzieci, młodzież, dorośli), płci oraz od rodzaju głosu, jakim dysponuje konkretna osoba. Przeciętnie skala dorosłego człowieka wynosi 1,5 oktawy. U osób ćwiczących śpiew skala głosu rozszerza się do 2 - 3 oktaw i więcej.
• Czystość intonacji (I) – czystość dźwięku, zgodność dźwięku ze standardową harmonią (pot. słuch muzyczny).
• Rytmiczność (R) – dostosowanie czasu trwania dźwięku lub pauzy do fraz muzycznych lub do wartości nutowej w takcie (słuch rytmiczny).
• Nośność głosu (N) – inaczej akustyczna siła głosu, natężenie emitowanego dźwięku, oceniane za pomocą potencjometru lub subiektywnego odbioru kompetentnych słuchaczy.
Niektóre badane cechy nie zostały precyzyjnie ocenione w pomiarze początkowym (przed wprowadzeniem zmiennych niezależnych) – sędziowie kompetentni nie przypisali im konkretnej oceny. W związku z tym w analizie zmian nie brałam pod uwagę tych cech.
108
Poziom efektywności nauczania jest cechą poddającą się skalowaniu – w odniesieniu do wszystkich z 5 badanych cech głosu. Przyjęłam następujące poziomy efektywności:
Tabela nr 5. Poziomy efektywności. (zaprezentowane tabele są przykładem sposobu porządkowania wyników):
Tabela nr 6. Przykład sposobu obrazowania zmian. Liczba osób, u których zaobserwowano zmianę w danej liczbie cech głosu możliwych do zmiany.
Liczba cech możliwych do zmiany
Liczba osób, u których zaobserwowano zmiany w danej liczbie cech głosu możliwych do zmiany
109 Tabela nr 7. Przykład sposobu prezentowania analizy zmian – ewidencja zmian oraz procent obserwowanych zmian w stosunku do zmian możliwych.
Lp.
Uczest nik
Ewidencja zmian w poszczególnych jakościach głosu po 1 roku eksperymentu
Liczba cech, które mogły ulec zmianie – w przypadku, gdy w bad. I (początkowym) dana cecha została oceniona przez sędziów kompetentnych oraz gdy oceniono ją na poziomie niższym niż 5,0, cecha ta była brana pod uwagę jako ta, która mogła ulec zmianie.
nd – nie dotyczy: w przypadku, gdy w bad. I dana cecha nie została oceniona lub została oceniona na najwyższym poziomie na skali (5,0), nie była ona brana pod uwagę jako możliwa do zmiany w bad II.
Liczba zmian u danego uczestnika w ujęciu procentowym – procent cech, które uległy zmianie w stosunku do tych, które mogły ulec zmianie.
3.2.2 Zmienne niezależne
Zmienne niezależne w eksperymentach pedagogicznych dotyczą na ogół […] różnych metod i form nauczania, wychowania i kształcenia, odpowiedniego doboru treści lub programu nauczania, wychowania, kształcenia, a także innych czynników warunkujących
110 usprawnienie i unowocześnienie procesu wychowawczego. Eksperyment pedagogiczny stanowi metodę badania zależności między jednym lub kilkoma czynnikami (sposobami) oddziaływań pedagogicznych (zmiennymi niezależnymi) a określonymi ich następstwami (zmiennymi zależnymi). Są to więc zależności szczególnego rodzaju, tj. zależności sprawcze określające związki przyczynowo skutkowe, jakie zachodzą między poszczególnymi zmiennymi niezależnymi z jednej strony i zmiennymi zależnymi z drugiej.131
Zmienną niezależną jest metoda nauczania emisji. Dwie grupy pracowały z zastosowaniem dwóch metod: metody holistycznej (grupa eksperymentalna) i innych metod (grupa kontrolna).
3.2.3 Zmienne pośredniczące
Zmienne pośredniczące to takie, które mogą zarówno sprzyjać, jak i utrudniać występowanie danego zjawiska, ale na które eksperymentator nie może mieć wpływu. Są to - innymi słowy - inne istotne przyczyny badanego zjawiska, które nie zostały uwzględnione w badaniach132.
W swojej pracy będę się do nich odnosić w analizie i wnioskach z ankiet wypełnionych przez osoby badane oraz we wnioskach dotyczących osób ujętych studium przypadku.
Zmienne pośredniczące, jakie wyodrębniam w swojej pracy, są następujące:
- odczucia związane ze swoim śpiewem i mową (samoocena w tym względzie), - motywacja osób badanych,
- wstępna kondycja głosu i narządów uczestniczących w jego emisji, - wiedza dotycząca narządów uczestniczących w powstawaniu dźwięku, - potrzeby osób badanych, związane z emisją głosu,
- preferencje poznawcze.
131 http://www.eduteka.pl/doc/rola-zmiennych-w-eksperymencie
132 http://www.eduteka.pl/doc/rola-zmiennych-w-eksperymencie
111 3.3 Problemy badawcze i hipotezy
Na podstawie wieloletnich doświadczeń w swojej pracy pedagoga emisji głosu oraz dzięki obserwacji i wiedzy dotyczącej różnych metod nauczania dokonałam następujących obserwacji:
- uczniowie, którzy trafiali na moje lekcje emisji, często mieli za sobą doświadczenia z zakresu nauki emisji głosu, które jednak nie przyniosły im zadowalających efektów,
- praktycy nauczania emisji głosu stosują różne metody nauczania, często skoncentrowane na wybranym elemencie (aspekcie). Np. głównie na ćwiczeniach wokalnych, głównie na ćwiczeniach fizycznych itp.
- brakuje badań dotyczących efektywności metod nauczania emisji głosu,
- badanie wstępne wykazało znaczące różnice pomiędzy moim podejściem a metodami stosowanymi przez innych pedagogów,
- moi uczniowie czynili widoczne postępy i komunikowali wysoki poziom satysfakcji z uzyskiwanych efektów.
Ponieważ stosowane przeze mnie metody różniły się (głównie swoją wielowymiarowością) od tych, z których korzystali inni pedagodzy, zainteresowało mnie zbadanie, czy moja metoda holistyczna faktycznie jest bardziej efektywna niż inne metody.
Dla potrzeb pracy sformułowałam ogólny problem badawczy, który brzmiał:
Ogólny problem badawczy
• W odniesieniu do ilu i jakich wymiarów jakości głosu metoda holistyczna jest bardziej efektywna niż inne, łącznie przedstawione, metody nauczania emisji?
W obrębie wymienionego ogólnego problemu badawczego sformułowałam pytania szczegółowe:
• Ile cech głosu zmienia się przy zastosowaniu holistycznej metody nauczania?
• Ile cech głosu zmienia się przy zastosowaniu innych metod?
• Jakie cechy głosu zmieniają się przy zastosowaniu holistycznej metody nauczania?
• Jakie cechy głosu zmieniają się przy zastosowaniu innych metod?
Studia z zakresu uwarunkowań uczenia się wskazują, że nauczanie jest bardziej efektywne, gdy ma charakter polisensoryczny, aktywny, gdy jednostka jest świadoma form własnej aktywności (W. Okoń). Moja holistyczna metoda pracy ma charakter oddziaływań polisensorycznych i polega na nauczaniu wielowymiarowym, uwzględniającym kondycję
112 psychiczną ucznia, jego cele oraz jego preferencje dotyczące sposobu uczenia się. W związku z tym sformułowałam Hipotezę ogólną H1.
3.3.1 Hipoteza ogólna - H1:
• Przypuszczam, że moja metoda holistyczna w nauczaniu emisji głosu, jest bardziej efektywna w odniesieniu do wszystkich badanych cech głosu, w porównaniu do innych, traktowanych zbiorczo, metod nauczania. Przypuszczam, że w nauczaniu emisji głosu więcej cech zmienia się przy użyciu metody holistycznej - angażującej różne systemy reprezentacji sensorycznej ucznia, ze szczególnym uwzględnieniem jego preferowanego stylu uczenia się (preferencji poznawczych).
Hipotezy szczegółowe do hipotezy ogólnej H1
H1.1. Przypuszczam, że stosowanie metody holistycznej poprawia wszystkie cechy głosu:
barwa, skala, intonacja, rytmiczność, nośność,
H1.2. Przypuszczam, że nauczanie metodą holistyczną skutkuje wystąpieniem większej liczby zmian indywidualnych niż przy stosowaniu innych metod.
Najważniejszą różnicą między moją holistyczną metodą a innymi metodami przedstawionymi w tej pracy jest jej wielowymiarowość. W przypadku innych metod przedstawionych w tej pracy (włączając w to 3 metody ujęte w badaniu) pedagodzy stosują wybrane środki oddziaływania pedagogicznego. Żaden z pedagogów pracujących innymi metodami niż holistyczna nie stosuje technik uruchamiania u studentów wszystkich stylów poznawczych w toku nauczania emisji głosu. Są one stosowane jedynie w mojej metodzie.
Dlatego formułując drugie pytanie badawcze, odniosłam się do tej kluczowej różnicy.
Drugi problem badawczy brzmiał:
• Jaki jest zakres zmian, w odniesieniu do wszystkich badanych cech, przy nauczaniu metodą holistyczną, uruchamiającą wszystkie style poznawcze, w porównaniu z innymi metodami przedstawionymi łącznie?
W odniesieniu do drugiego problemu badawczego pytania szczegółowe brzmiały:
• W jakim zakresie stosowanie różnych technik uruchamiania wszystkich stylów poznawczych wzbogaca barwę głosu?
• W jakim zakresie stosowanie innych metod nauczania wzbogaca barwę głosu?
• W jakim zakresie stosowanie różnych technik uruchamiania wszystkich stylów poznawczych kształtuje na skalę głosu?
113
• W jakim zakresie stosowanie innych metod nauczania oddziałuje na skalę głosu?
• W jakim zakresie stosowanie różnych technik uruchamiania wszystkich stylów poznawczych wpływa na intonację głosu?
• W jakim zakresie stosowanie innych metod nauczania wpływa na intonację głosu?
• W jakim zakresie stosowanie różnych technik uruchamiania wszystkich stylów poznawczych wpływa na poprawę rytmiczności?
• W jakim zakresie stosowanie innych metod nauczania wpływa na poprawę rytmiczności?
• W jakim zakresie stosowanie technik uruchamiania wszystkich stylów poznawczych wpływa na nośność głosu?
• W jakim zakresie stosowanie innych metod nauczania wpływa na nośność głosu?
3.3.2 Hipoteza ogólna H2
• Przypuszczam, że zakres zmian po wpływem stosowania mojej metody holistycznej jest szerszy niż w przypadku stosowania innych metod, w obrębie każdej z badanych cech.
• Czynnikiem zwiększającym efektywność pracy metodą holistyczną jest łączenie różnych technik aktywizowania wszystkich stylów uczenia się, ze szczególnym uwzględnieniem stylu dominującego.
Hipotezy szczegółowe do hipotezy ogólnej H2
H2.1. Zakres zmian w barwie głosu jest bardziej znaczący pod wpływem uruchamiania wszystkich stylów poznawczych (ze szczególnym uwzględnieniem stylu dominującego) niż pod wpływem stosowania innych metod.
H2.2. Zakres zmian w skali głosu jest bardziej znaczący pod wpływem uruchamiania wszystkich stylów poznawczych (ze szczególnym uwzględnieniem stylu dominującego) niż pod wpływem stosowania innych metod.
H2.3. Zakres zmian w intonacji jest bardziej znaczący pod wpływem uruchamiania wszystkich stylów poznawczych (ze szczególnym uwzględnieniem stylu dominującego) niż pod wpływem stosowania innych metod.
114 H2.4. Zakres zmian w rytmiczności jest bardziej znaczący pod wpływem uruchamiania wszystkich stylów poznawczych (ze szczególnym uwzględnieniem stylu dominującego) niż pod wpływem stosowania innych metod.
H2.5. Zakres zmian w nośności głosu jest bardziej znaczący pod wpływem uruchamiania wszystkich stylów poznawczych (ze szczególnym uwzględnieniem stylu dominującego) niż pod wpływem stosowania innych metod.