Przegląd dotychczasowych badań nad zależnościami pomiędzy krzywdą, przebacze-

Do tej pory perspektywa czasowa w ujęciu Zimbardo i Boyda (1999, 2008) oraz Zaleskiego (1996; Zaleski i in., 2017) nie była badana jako moderator zależności między postrzeganiem krzywdy a motywacją do przebaczenia. Nie było również badań dotyczących zależności między

perspektywą czasowa w takim ujęciu, a motywacją do przebaczenia. Badano natomiast zeleżności między tendencją do ruminacji a przebaczeniem a także zależności między perspekty-wą czasoperspekty-wą szeroką i ograniczoną, zgodnie z koncepcją Carstensen (2006) a przebaczeniem.

Jeśli chodzi o badania dotyczace ruminacji, to Kachadourian, Fincham i Davila (2005) wykazali, że częste powracanie myślami do sytuacji krzywdy w związkach małżeńskich, a więc skupienie się na doświadczeniach z przeszłości, skutkuje obniżeniem się poziomu przebaczenia wobec partnera. Także Fatfouta (2015) wskazuje, że przebaczenie w dużym stopniu jest utrudnione przez silną tendencję do ruminacji u osoby skrzywdzonej. Ruminacja w jego badaniach była zmienną mediującą związek pomiędzy krzywdą a przebaczeniem. Zadaniem osób było odpowiadanie na pytania na komputerze, przy czym szybkość odpowiedzi był wyznacznikiem tego czy w momencie odpowiedzi występowały ruminacje na temat doznanej krzywdy. Następnie osoby wypełniały kwestionariusze przebaczenia TF (Tendency to Forgive) i TRIM-18. Według Fatfouta (2015), osoby o wysokim poziomie tendencji do ruminacji mają problem z przebaczeniem, ponieważ nieustannie wracają myślami do negatywnych doświadczeń ze swojej przeszłości, natomiast osobom, które mają niski poziom tendencji do ruminacji, jest o wiele łatwiej przebaczyć doświadczoną krzywdę.

Cheng i Yim (2008) badali zależności między perspektywą czasową szeroką i perspektywą czasową ograniczoną, przebaczeniem i wiekiem. Wyniki ich badań wskazują, że osoby, które myślały o przyszłości jako ograniczonym obszarze czasu były bardziej skłonne do przebaczenia, niż osoby którym nie indukowano ograniczonej perspektywy czasowej oraz niż osoby, które myślały o czasie przyszłym jako nieograniczonym. Cheng i Yim (2008) tłumaczyli te wyniki w kontekscie teorii społeczno-emocjonalnej selektywności Carstensen (2006) w taki sposób, że przy postrzeganiu ograniczonej przyszłości znaczenia nabierają emocjonalne aspekty życia. Dlatego ludzie są wówczas bardziej skłonni do udzielenia przebaczenia i zastąpienia emocji negatywnych pozytywnymi. Natomiast w przypadku postrzegania przyszłości jako czasu szerokiego, nieograniczonego, ludziom zależy bardziej na poznawczych aspektach życia, zdobywaniu informacji, a w kontekście przebaczenia bardziej zwracają uwage na swoje bezpieczeństwo w dalszej przyszłości, które może być zagrożone w przypadku ponownego zbliżenia się do sprawcy krzywdy.

Warto również przytoczyć wyniki badań, w których analizowano zależności między postrzeganiem sytuacji krzywdy a przebaczeniem, gdzie moderatorami były inne niż perspekty-wa czasoperspekty-wa zmienne psychologiczne.

W badaniach Van der Wal, Kerrmans i Cillessen (2014) analizowano kontrolę wykonawczą (poznawczą kontrolę myśli i zachowań) jako moderatora zależności pomiędzy wartością relacji ze sprawcą a przebaczeniem. Wyniki tych badań dowodzą, że wartość relacji jest jednym z najważniejszych predyktorów interpersonalnych przebaczenia, ale czynnik ten nie daje pełnej odpowiedzi, czy osoba będzie zdolna do przebaczenia. Ofiary krzywdy często nie udzielają przebaczenia, pomimo bardzo dużej wartości relacji, jaka łączy ich ze sprawcą, ponieważ mają wysoki poziom kontroli wykonawczej. Natomiast osoby o niskim poziomie kontroli wykonawczej są bardziej skłonne do przebaczenia, szczególnie w relacji, która przedstawia dla nich dużą wartość. Wyniki tych badań prowadzą do wniosku, że realistyczna ocena sytuacji krzywdy przez osoby skrzywdzone pozwala na adekwatne zachowanie się wobec krzywdziciela, szczególnie w sytuacji, gdy relacja ze sprawcą jest dla ofiary bardzo wartościowa.

Ciekawe badania dotyczące zmiennych mających wpływ na zależność między postrzeganiem sytuacji krzywdy a przebaczeniem przeprowadzili Exline i współpracownicy (2004). Uzyskali wyniki wskazujące, że osoby, które są skoncentrowane na osobistym dobrostanie, które dbają o własne prawa, mają dużą potrzebę sprawiedliwości i wyrównania długów związanych z wyrządzoną krzywdą są mniej skłonne do przebaczenia (Exline i in., 2004). Natomiast jeśli już go udzielają, to tylko pod określonymi warunkami. Podstawą takiej postawy jest poczucie własnej wartości i wizja tego, jak powinno się być traktowanym przez innych. Wprawdzie postawa taka, według tych autorów, wiąże się bardzo mocno z cechą narcyzmu, ale to właśnie osoby prezentujące taką postawę żądały odbudowania poczucia sprawiedliwości przed faktem udzielenia sprawcy przebaczenia. Ogólnie rzecz biorąc, osoby o takiej postawie preferowały przebaczenie warunkowe a zarazem wyrażały obawy wobec przebaczenia bezwarunkowego. Wynikało to bezpośrednio z szacowania zysków i kosztów przebaczenia oraz przejawiania większej świadomości co do negatywnych następstw przebaczenia. Będąc bardziej zorientowanymi na maksymalizację zobowiązań innych wobec siebie, osoby te w większym stopniu zwracały uwagę na koszty, jakie są związane z przebaczeniem, niż na ważność harmonii w relacji ze sprawcą krzywdy. Równocześnie naturalną konsekwencją takiego podejścia jest to, że osoby takie w większym stopniu nalegają na otrzymanie przeprosin czy innego rodzaju restytucji za popełniony wobec siebie krzywdzący czyn.

Podsumowując, wyniki dotychczasowych badań dotyczących przebaczenia, perspektywy czasowej i zmiennych mających wpływ na zależność między postrzeganiem krzywdy a przebaczeniem, wskazują że mimowolne, nawracające negatywne myśli dotyczące doświadczonej krzywdy zmniejszają chęć do przebaczenia sprawcy. Z kolei postrzeganie

przyszłości jako przestrzeni mocno ograniczonej zwiększa motywację do przebaczenia. Ponadto, wyniki badań sugerują, ze osoby charakteryzujące się większą kontrolą swoich myśli, uczuć i zachowania oraz osoby przywiązujące wagę do własnych praw i własnego dobrostanu są mniej skłonne do przebaczenia w relacjach interpersonalnych, nawet tych o dużej dla nich wartości.