Dane statystyczne o wypadkach przy pracy publikowane przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) zawarte są w opracowaniach: „Wypadki przy pracy. Informacje i Opracowania statystyczne” ” (Główny Urząd Statystyczny, 2017a) oraz „Wypadki przy pracy. Monitoring Rynku Pracy” (Główny Urząd Statystyczny, 2017b).
Opracowanie pt.: „Wypadki przy pracy. Monitoring Rynku Pracy” zawiera wstępne dane statystyczne przygotowywane kwartalnie w zakresie odnoszącym się do skutków wypadków, natomiast „Wypadki przy pracy. Informacje i Opracowania Statystyczne” przedstawiają ostateczne dane roczne.
Publikacje GUS-u dostępne są w wersji drukowanej i elektronicznej. Wydawnictwa w wersji papierowej znajdują się w informatoriach oraz bibliotekach Okręgowych Oddziałów Urzędu Statystycznego, natomiast w wersji elektronicznej bezpłatnie na stronach internetowych: www.stat.gov.pl oraz www.bdl.stat.gov.pl.
W opracowaniach tych badaniami statystycznymi objęte są wypadki przy pracy, które zostały zgłoszone we wszystkich sekcjach gospodarki narodowej. Dane statystyczne przedstawiane są w formie tabelarycznej dla wszystkich sekcji ogółem oraz oddzielnie dla każdej z nich i dotyczą:
· wskaźników wypadkowości,
· liczby osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy skutkujących wypadkiem śmiertelnym, ciężkim, lekkim, a także indywidualnym oraz zbiorowym,
· liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy według wielkości jednostek lokalnych; miesiąca, w którym zdarzył się wypadek oraz skutków wypadków; wieku; grup wykonywanych zawodów; wydarzeń będących odchyleniem od stanu normalnego powodujących wypadki; wydarzeń powodujących uraz; czynności wykonywanych
Strona 51
przez poszkodowanego w chwili wypadku; miejsca powstania wypadku; umiejscowienia urazu; rodzaju urazu,
· przyczyn wypadków według wydarzeń powodujących uraz u osoby poszkodowanej; czynności wykonywanych przez poszkodowanego w chwili wypadku,
· wydarzeń powodujących uraz u osoby poszkodowanej w wyniku wypadku według: miejsca powstania wypadku, czynności wykonywanej przez poszkodowanego w chwili wypadku, czynnika materialnego będącego źródłem tego urazu,
· czynnika materialnego związanego z czynnością wykonywaną przez poszkodowanego w chwili wypadku według czynności wykonywanej przez poszkodowanego,
· wydarzeń będących odchyleniem od stanu normalnego, powodujących wypadki według czynnika materialnego związanego z tymi wydarzeniami.
Z opracowań tych możemy dowiedzieć się np.: ile osób zostało poszkodowanych w wypadkach przy pracy; ile osób doznało obrażeń na placu budowy, a ile w innych miejscach; ile osób w chwili wypadku obsługiwało maszynę, a ile zostało porażonych prądem elektrycznym, itp.. Należy jednak zauważyć, że są to dane zbiorcze, na podstawie których nie można uzyskać informacji o okolicznościach powstania i przebiegu pojedynczych wypadków przy pracy. Na podstawie powyższych danych nie można również określić powiązań między: okolicznościami wypadku, następującymi po sobie wydarzeniami, występującymi w procesie wypadkowym czynnikami materialnym oraz przyczynami wypadku.
3.1.2 Publikacje Państwowej Inspekcji Pracy
Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) publikuje informacje o wypadkach przy pracy w ramach rocznych sprawozdań Głównego Inspektora Pracy (Główny Inspektorat Pracy, 2016). Publikacje Głównego Inspektoratu Pracy obejmują informacje o wypadkach przy pracy zbadanych przez Inspektorów Pracy w danym roku kalendarzowym. Dane te dostarczają wielu informacji, jak np.: liczba poszkodowanych w wypadkach według sekcji PKD, wydarzenia powodujące wypadek lub uraz, miejsca zdarzenia, przyczyny wypadków, najczęściej popełniane przez pracodawców błędy w postępowaniu powypadkowym i inne. Sprawozdania z działalności PIP dostępne są bezpłatnie na stronie internetowej Państwowej Inspekcji Pracy (www.bip.pip.gov.pl). Pomimo obszernej publikacji sprawozdania nie zawierają takich informacji jak: najczęściej występujące wydarzenie będące odchyleniem od stanu normalnego czy powodujące uraz, zależności między gromadzonymi danymi, a także najbardziej prawdopodobny scenariusz wypadkowy.
Obszerne informacje nt. poszczególnych wypadków, ich okoliczności, przyczyn zawierają natomiast Protokoły Kontroli sporządzane przez inspektorów pracy po zaistnieniu wypadku, które zawierają opisy przebiegu wypadku zgodnie z założeniami obowiązującymi w krajach Unii Europejskiej.
3.1.3 Publikacje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) jest państwową jednostką organizacyjną, zajmującą się gromadzeniem składek na ubezpieczenie społecznie i zdrowotne obywateli. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, działania i kontroli Zakładu Ubezpieczeń
Strona 52
Społecznych określa Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr. 112, poz. 1198, z późn. zm.) (U4).
Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych każdego roku wydaje poniższe opracowania:
· „Renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinne przyznane z powodu wypadków przy pracy i chorób zawodowych” (2016). Źródłem danych do opracowania są przeprowadzone w poszczególnych oddziałach ZUS pełne ankietowe badania statystyczne, w wyniku których gromadzone są dane o osobach, którym przyznano rentę wypadkową z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej oraz dane o rodzinnych rentach wypadkowych. Dane prezentowane są dla całego kraju w zbiorczych tabelach,
· „Płatnicy składek na ubezpieczenie wypadkowe, którzy złożyli Informację o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie zdrowotne” (2016). Z zamieszczonych w opracowaniu tabel można uzyskać informacje m.in. o liczbie: ubezpieczonych do ubezpieczenia wypadkowego, poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, poszkodowanych w wypadkach przy pacy śmiertelnych i ciężkich oraz zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Dane te gromadzone są dla poszczególnych sekcji gospodarki narodowej.
Analizując dane publikowane przez ZUS należy zauważyć, że nie zawierają one informacji o dacie zdarzenia wypadkowego. Dane agregowane są według okresu, w którym przyznano rentę. Dodatkowo gromadzone dane dotyczą łącznej liczby osób pobierających rentę wypadkową w badanym okresie jak i rent nowo przyznanych. Omówione wydawnictwa ZUS są dostępne bezpłatnie w wersji elektronicznej na stronie internetowej Urzędu (www.zus.pl).
W archiwach ZUS-u znajduje się dokumentacja wypadku przy pracy niezbędna do przyznania renty lub świadczenia wypadkowego. W dokumentacji tej znajdują się również kopie protokołów powypadkowych sporządzanych przez inspektorów pracy, które są przydatne do prowadzonych analiz. Jednak ich pozyskanie jest bardzo trudne ponieważ ZUS nie tworzy ewidencji oraz zbioru danych dotyczących wypadków przy pracy z podziałem na poszczególne sekcje oraz nie prowadzi akt administracyjnych dotyczących wypadków. Zakład dysponuje jedynie liczbą wydanych decyzji przyznających renty z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz liczbą i kwotą wypłaconych jednorazowych odszkodowań z tego tytułu, finansowanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
3.1.4 Porównanie źródeł informacji o wypadkach przy pracy w budownictwie
Przeprowadzona analiza dostępnych źródeł informacji o wypadkach przy pracy (Orlak i Klamut, 2009) wykazała liczne różnice w danych publikowanych przez poszczególne instytucje. I tak np. dane statystyczne publikowane przez ZUS dotyczące wypadków przy pracy w danym roku kalendarzowym, nie mogą być porównywane z danymi publikowanymi przez GUS, ponieważ zbiory wypadków brane do analizy w obu instytucjach są rozbieżne. Wynika to z faktu, że dane publikowane przez ZUS mogą dotyczyć wypadków, które zostały wykazane w statystykach GUS za wcześniejszy okres. Przyczyną tego może być długi okres przyznawania świadczeń poszkodowanym. Np. w skrajnym przypadku, zanim poszkodowany w wypadku przy pracy otrzyma świadczenie rentowe i zostanie to odnotowane w odpowiednim rejestrze,
Strona 53
może najpierw przebywać pół roku na zasiłku chorobowym, a następnie otrzymywać świadczenie rehabilitacyjne.
Z kolei odchylenia statystyk dotyczących liczby wypadków przy pracy stwierdzonych przez PIP w stosunku do statystyk GUS świadczą o nie zgłaszaniu przez pracodawców wszystkich wypadków do PIP. Zgodnie z Ustawą z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 z późn. zm.) (U3) obowiązek zgłaszania wypadków przy pracy do PIP dotyczy wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, natomiast nie ma takiego obowiązku jeżeli chodzi o wypadki lekkie.