t i r 4_________________ W I A D O M O Ś C I N A R O D O W E G O B A N K U P O L S K I E G O
Norwegia. W ysiłki Norwegii na odcinku powojennej odbudowy gospodarczej przyniosły już poważne rezultaty. Jedną z oznak pomyśl
nego rozwoju gospodarczego kraju może być wzrost produkcji przemysłowej, szczególnie sil
ny w r. 1946. Ogólny wskaźnik produkcji prze
mysłowej (1938 r. — 100) wzrósł w skali rocz
nej z 68,9 w 1945 r. do 100,4 w 1946 r., osiąga
jąc ponadto w listopadzie 1946 r. poziom 114,6.
Produkcja przemysłowa wykazywała wzrost również w 1947 r. Ogólny wskaźnik produkcji przemysłowej osiągnął punkt szczytowy 123,5 w listopadzie 1947 r., spadając następnie w gru
dniu do 115,0. Silny wzrost wytwórczości prze
mysłowej zanotowano przede wszystkim w prze
mysłach, produkujących na rynek wewnętrz- ny. Ogólny wskaźnik produkcji wzrósł tu w skan rocznej z bu,i w iy^5 r. do 115,7 w ry^ó roKU i I3U,9 w 1947 r. Przemysł, proamcujący na eksport, wykazywał podooną renciencję wzrostu wytwórczości, jednak proaukcja nie osiągnęła- tu jeszcze dotychczas stanu przedwo
jennego. Wskaźnik produkcji przemysłowej na eKspoit wzrósł w omawianym okresie trzylet
nim z 44,5 do 82,0. Poziomu przedwojennego nie osiągnęły między innym i kopalnie ruu, przemysł elektrometaiowy i drzewny. Poza dewastacją wojenną czynnikiem utrudniającym rozwój produkcji przemysłowej był brak su
rowców, trwający w pewnej mierze również w 1947 r.
Pomyślny rozwój notowano również w in
nych dziedzinach gospodarczych. Zwiększoną działalność wykazują cyfry, odnoszące się do obrotów okrętowych i kolejowych. Obroty han
dlu detalicznego przejawiały stały wzrost, z wy
jątkiem pewnego spadku przejściowego w mie
siącach letnich 1947 r. Ogólny wskaźnik obro
tów wzrósł pod względem wartości z 120 w 1945 roku do 182 w 1946 r., a następnie do 235 w paź
dzierniku 1947 r., osiągając rekordową cyfrę 241 w maju 1947 r. W budownictwie nie zreali
zowano wprawdzie w pełni nakreślonego planu, niemniej jednak uzyskano tu poważne osią
gnięcia. Przyrost liczbowy mieszkań był w 1947 roku wyższy niż w jakim kolwiek innym okresie po 1930 r. Ogólny, pomyślny rozwój gospodar
czy wpływał dodatnio między innym i na stan
zatrudnienia. Liczba zatrudnionych, ubezpie
czonych na wypadek bezrobocia, osiągnęła szczytowy punkt w październiku 1947 r. w w y
sokości 571.514 osób, wzrastając w okresie rocz
nym o 40.462 osoby .W związku ze zwiększo
nym popytem na pracę notowano w ciągu 1947 r. dość poważny brak pracowników, zwła
szcza w leśnictwie.
Na odcinku cen w ysiłki Norwegii po wojnie szły w kierunku ich ustabilizowania, Dy w ren sposoo me dopuścić do wzrostu piać nominal
ny en, co mogłooy ujemnie wpłynąć na możliwo
ści Konkurencyjne eKsportu norwesKiego.
Wpiyw dodatni na rozwoj cen, podlegający en zresztą Kontroli, wywarło zwięKszone zaopa
trzenie rynKu w towary. Podaż żywności, dzięKi racjonalizacji, utrzymywana była w granicach dostatecznych. Podaż wyrobów tekstylnych jest jeszcze nadal niewystarczająca, jakkolwiek sta
le wzrasta. Sytuacja opałowa w 1947 r. była również lepsza niz w latach poprzednich. Ogól
ny wskaźnik cen hurtowych (1938 — 100) prze
jaw iał jednak tendencję stałego, chociaż nie
znacznego wzrostu; wyniósł on w grudniu:
1945 r. — 166,0, 1946 r. — 172,6, 1947 r. — 177,9.
Największą stałość cen hurtowych notowano w okresie ostatnich czterech miesięcy 1947 r., kiedy odnośne wskaźniki wahały się w grani
cach 177,6— 177,9. Stabilizację cen w tym okre
sie uzyskano między innymi drogą energicznie prowadzonej kampanii obniżki cen — stosowa- nia r Ygorystycznej kontroli cen. W tym celu obniżono też wysokość stawki podatku obroto
wego w sierpniu 1947 r. Dzięki powyższej akcji wskaźnik kosztów utrzymania obniżył się z 162,1 w czerwcu do 157,3 w listopadzie 1947 r. Na początku 1948 r., pomimo kontroli i subsydiów', nastąpił dość znaczny wzrost cen. Wskaźnik cen hurtowych wzrósł z 177,9 w grudniu 1947 r.
do 179,8 w styczniu i 180,4 w lutym 1948 r. Jed
nocześnie wskaźnik kosztów utrzymania wzrósł ponad 160,8 czyli ponad poziom, którego prze
kroczenie uważane jest za podstawę żądań pod
wyżki płac. W związku z tym rząd przedsię
wziął w 1948 r. dalsze kroki celem obniżenia cen, wzywając jednocześnie przedsiębiorców do obniżki marży zysków. Zapowiedziano również przedłużenie uprawnień, dających Urzędowa
i i W I A D O M O Ś C I N A R O D O W E G O B A N K U P O L S K I E G O Nr 4
Kontroli Cen szerokie uprawnienia odnośnie regulowania produkcji, dystrybucji, cen i do
chodów.
Dużą rolę ,w życiu gospodarczym Norwegii odgrywa nadal handel zagraniczny, podlegają
cy obecnie ścisłej kontroli. Zezwolenia impor
towe udzielane są ostatnio, na skutek wyczerpa
nia rezerw walutowych, tylko na podstawowe dla gospodarki norweskiej towary. Wiele pro
duktów, między innymi węgiel, tekstylia, stal, sprowadzane są z zagranicy przez centralne or
ganizacje importowe. Po stronie eksportu Nor
wegia bazuje głównie na leśnictwie, rybołóstwie oraz usługach shipping‘u. W ogólnej sumie przedwojennego eksportu towarów produkty pochodzące z rybołóstwa i leśnictwa stanowiły ca 46%. Produkty mineralne wynosiły 26%, inne branże przemysłowe 19%, reszta zaś przy
padała głównie na rolnictwo i hodowlę lisów.
Po zakończeniu działań wojennych nastąpiły w strukturze asortymentowej ęksportu nor
weskiego duże zmiany. Udział pierwszej grupy towarowej wzrósł do 55%, drugiej spadł do 15%, trzeciej pozostał prawie bez zmian, natomiast eksport produktów rolnych wyniósł zaledwie minimalną cząstkę przedwojennego. Dochody z shipping’u, które przed wojną zwykle pokry
wały wartość importowanych do Norwegii to
warów, są już obecnie bardzo wysokie. W y
niosły one w 1947 r. ca 1,3 mlrd. koron wobec ca 600 mil. koron w 1946 r. Odbudowa floty handlowej, pociągająca wprawdzie przejściowe zwiększenie importu a zatem wyczerpywanie rezerw dewizowych, postępuje szybko naprzód i osiągnie stan przedwojenny prawdopodobnie już w 1950 r. Przed wojną flota ta liczyła 4,8 mil. ton brutto i pod względem tonażu stała na drugim miejscu po angielskiej. W wyniku dzia
łań wojennych tonaż norweskiej flo ty handlo
wej spadł do 2,35 mil. ton, czyli przeszło o po
łowę. Należy podkreślić, że zwiększone wpływy z shipping’u w 1947 r. zostały całkowicie zni
welowane przez wzrost importu towarów w tym, roku w porównaniu do poprzedniego o 1,6 mlrd.
koron.
Wolumen importu osiągnął przeciętną przed
wojenną już w końcowych miesiącach 1946 r., natomiast wolumen eksportu kształtował się poniżej poziomu przedwojennego do końca 1947 r., z wyjątkiem czerwca, kiedy wzrósł w stosunku do 1938 r. o 13%. Ogólna wartość importu w 1947 r. w porównaniu do 1938 r. by
ła wyższa przeszło trzykrotnie, podczas gdy eksportu — dwukrotnie. Bierne saldo bilansu
H a n d e l z a g ra n ic z n y N o rw e g ii w m il. k o ro n
O k r e s Im p o rt E kspo rt Nadtuyżka
im p o rtu
1 9 3 8 1 193 7 8 7 4 0 6
1 9 4 5 1 2 0 6 3 2 6 8 8 0
1946 2 197 1 201 9 9 6
1947 3 8 1 7 1 8 1 4 2 0 0 3
I 1947 2 8 0 109 171
III 3 0 8 108 2 0 0
VI 3 8 5 2 3 9 1 4 6
I X 4 2 0 181 2 3 9 •
X I I 3 0 9 1 5 6 153
I 1 9 4 8 3 0 5 1 5 4 91
handlowego wyniosło w 1947 r. 2.003 mil. koron w porównaniu do 996 mil. koron w 1946 r. i 406 mil. koron w 1938 r. Norwegia nie jest w stanie pokryć tak dużego deficytu nawet przy pomocw relatywnie wielkich dochodów z eksportu nie
widocznego. Problem ten jest o tyle poważniej
szy, że w podobnie ciężkiej sytuacji znajduje się większość krajów, z którym i Norwegia utrzy
muje stosunki handlowe. Dotychczas, Norwegia pokrywała ujemne saldo handlowe drogą ucieczki do będących w dyspozycji po wojnie rezerw walutowo - dewizowych oraz pożyczek zagranicznych. Jednak rezerwy, jakie stoją obecnie do dyspozycji, są już niewystarczające a zaciąganie pożyczek zagranicą jest coraz trudniejsze. Norwegia stoi dziś przed rozwiąza
niem poważnego zagadnienia, jak pokryć ocze
kiwany deficyt wymiany towarowej z zagra
nicą w 1948 i 1949 r. Spadek zapasu dewiz i wa
lut zagranicznych zmusił Norwegię do obcięcia w tzw. budżecie narodowym importu w 1948 r.
w porównaniu do okresu ubiegłego o 500 mil.
koron, tj. o ca 13%. Dotyczyć to będzie w naj
większym stopniu tekstyjii i samochodów. Po
nadto wstrzymane zostały podróże prywatne zagranicę, nawet do Szwecji. Redukcja impor
tu w 1948 r. kryje w sobie jednak niebezpie
czeństwo wywołania perturbacyj na odcinku produkcji przemysłowej, co z kolei może ujem
nie wpłynąć na ruch inwestycyjny i konsumcję w kraju. Życie gospodarcze Norwegii zależało w dużym stopniu od handlu zagranicznego i napływu kapitałów zagranicznych, bez któ
rych kraj w przeszłości nie mógłby się tak wy
soko rozwinąć i podnieść standartu życiowego społeczeństwa. Brak kapitału realnego, jak su
rowców i innych środków produkcji pochodze
nia zagranicznego, nie stracił nadal na aktualno
ści. Brak ten utrudnia działalność inwestycyjną, związaną z odbudową i rozbudową powojenną aparatu produkcyjnego kraju. Realizowanie
W I A D O M O Ś C I N A R O D O W E G O B A i C K U P O L S K I E G O 23 Nr 4
szerszego planu wymaga silniejszego wzrostu importu, czemu znów stają na przeszkodzie wy
czerpujące się szybko zasoby dewizowe.
Wzmożony nacisk na bilans płatniczy w dru
gim półroczu 1947 r. zmniejszył poważnie re
zerwy kruszcowo-dewizowe Norwegii, które na 1.1.1948 r. wynosiły ca 830 mil. koron, do czego można dodać ca 350 mil. niewykorzystanego kredytu zagranicznego. Uwzględniając jednak zobowiązania krótkoterminowe i niezbędny ka
pitał obrotowy bieżącej wymiany dóbr i usług z zagranicą, realna rezerwa kruszcowo-dewizo- wa oceniana jest na sumę ca 600 mil. koron.
Pomimo stałego wzrostu dochodów z shipping’u i rybołóstwa Norwegia napotka w 1948 r. na olbrzymie trudności wyrównania ujemnego sal
da wymiany towarowej z zagranicą. Interesu- jące jest zbadanie składu istniejących rezerw dewizowych oraz kierunku handlu zagraniczne
go, co pozwoli orientacyjnie ocenić rozwój w y
miany towarowej z poszczególnymi krajami w 1948/49 r. Procentowy udział krajów w im porcie norweskim w 1947 r. wyniósł: dla, Euro
py 60 %, Ameryki Północnej i Środkowej 30%, (w tym USA ca 22%), Ameryki Południowej 6%, reszta na pozostałe części świata. Eksport norweski skierowany był w tym czasie: do Eu
ropy w 75%, Ameryki Północnej i Środkowej w 8%, Ameryki Południowej w 6%; reszta przypadała na inne kraje. Wysokie saldo bier
ne wymiany towarowej z USA drenuje nad
miernie rezerwy dolarowe Norwegii. W pływy dolarowe Norwegii w 1947 r. wyniosły $ 144 mil., a wydatki $ 244 mil. W ynikły deficyt 100 mil. pokryto następująco: $ 39,5 mil. na drodze kredytowej, resztę, tj. $ 60,5 mil. przez zmniejszenie będących do dyspozycji rezerw dewizowo-kruszcowych. Wykazany deficyt oka
zał się dużo większy, niż przewidywano na po
czątku roku. Drenaż dolarowy, wzrastający stopniowo w ciągu wiosny i lata, przybrał na sile szczególnie w ostatnim kwartale 1947 r. ■— częściowo wskutek wzmożonej realizacji daw
nych zezwoleń importowych, częściowo zaś z powodu większego, niż oczekiwano spadku dochodów dolarowych w związku z tym, że za
interesowane kraje coraz niechętniej płaciły dolarami za towary i usługi norweskie. W stycz
niu 1948 r. nacisk dolarowy nieco się zmniejszył, jednak przewiduje się w najbliższej przyszłości znaczne zwiększenie zapotrzebowania na dola
ry, w związku z ujemnym kształtowaniem. się salda wymiany towarowej z krajam i strefy do
larowej. Zapasy dolarów, jakim i Norwegia
obecnie rozporządza, są stosunkowo bardzo skromne. Uzyskany kredyt w Banku Importo
wo-Eksportowym $ 40 mil. może być użyty na zanłatę pewnych dóbr i usług tylko w USA, przy czym połowa importowanych towarów musi być przewieziona statkami USA. W tych okolicznościach Norwegia zmuszona jest ogra
niczyć zużycie dolarów na import dóbr i inne cele, zwłaszcza, że możliwości zwiększenia eks
portu do USA oraz inne źródła uzyskania dola
rów są ograniczone. Gubernator Banku Nor
weskiego, przemawiając na dorocznym zebra
niu, zwrócił szczególną uwagę na poważną sy
tuację dolarową Norwegii. W ydatki dolarowe na wszystkie cele łącznie mogą wynieść w 1948 roku najwyżej 50% wydatków z roku ubiegłe
go, nawet jeśli uwzględni się otrzymanie $ 34 mil., przewidzianych w planie Marshall’a. Je
dną z przyczyn kłopotu dolarowego Norwegii było zawieszenie wymienialności funta sterlin- ga, który po dolarze jest dla Norwegii walutą najważniejszą. Bieżące wpływy sterlingowe w 1947 r. wyniosły £ 48 mil., wydatki zaś £ 73 mil. Deficyt £ 25 mil. pokryto z zasobów ster- lingowych — prywatnych i publicznych. Przy pomocy będących do dyspozycii obecnie rezerw sterlingowych Norwegia podobnego deficytu w 1948 r. już nie będzie w stanie pokryć. Duży deficyt dewizowy ma Norwegia również z Ho
landią i Belgią. W przeciwieństwie do powyż
szego Norwegia rozporządza nadwyżkami na Rachunkach bieżących w odniesieniu do Szwecji, Danii i Francji, chociaż nadwyżek tych nie można uważać za wolne rezerwy dewizowe, gdyż mogą one być użyte tylko w odnośnych krajach. Zrozumiałe jest, że przy tego rodzaju sytuacji kontrolowanie wydatkowania dewiz musiało stać się jednym z najgłówniejszych za
dań Banku Norweskiego.
Ogólna suma rezerw złota i dewiz, mimo silnego spadku w ciągu 1947 r., była jeszcze przeciętnie dwukrotnie wyższa niż przed woj
ną. Jednak, jak już zaznaczono, skład rezerw nie był zsynchronizowany z bieżącymi płat
nościami w odniesieniu do poszczególnych kra
jów. To też ze względu na stały nacisk impor
towy na rezerwy dewizowe trzeba było koniecz
nie wprowadzić we wrześniu 1947 r. surową se
lekcję i rejestrowanie bieżących zezwoleń im
portowych. W ie lkie . nadwyżki importowe w 1947 r. wywierały z drugiej strony wpływ do
datni, mianowicie neutralizowały nacisk siły nabywczej na rynku wewnętrznym. Sprzedaż złota i dewiz, zmierzająca do redukcji
bankno-24 W I A D O M O Ś C I N A R O D O W E G O B A N K U P O L S K I E G O L\r 4
W a ż n ie js z e p o z y c je b ila n s o w e b a n k u N o rw e s k ie g o w m il. k o ro n
Stan na koniec
okresu
Z ło to D etnizy
W e k s le i pożyczki
Papiery tnartoś-ciotue
Rachunek o k u p a c y j
ny
Obieg bankn.
W k ła d y r -k i żyrou-e
Państuta Pozostałe
1938 r. 2 0 7 2 1 4 117 111 4 7 7 3 8 * 9 2
1945 r. 3 5 6 ■— 21 7 8 163 1 4 7 4 4 8 3 2 1 6 3 8
1946 r. 4 0 6 751 81 8 4 8 108 1 9 3 3 4 4 3 2 1 7 8 5
I. 1947 r. 4 0 3 771 67 78 8 108 1 8 3 4 4 6 0 0 1 7 1 7
III. 3 3 6 6 1 9 58 76 8 1 0 8 1 8 6 4 4 157 1 9 2 7
VI. 3 3 9 4 6 7 121 74 8 108 • 1 8 9 2 3 187 2 2 5 0
I X. 3 3 9 , 6 4 0 72 73 8 103 1 9 4 6 3 183 2 4 8 7
X. „ 3 3 9 6 4 7 6 8 73 8 103 1 9 6 2 3 2 4 8 2 4 4 8
XI . „ 3 3 9 6 2 8 8 4 73 8 103 1 9 6 8 3 3 1 7 2 381
X II. 3 3 9 .. 4 8 8 95 72 8 0 9 4 2 0 8 8 3 0 7 9 2 3 8 6
I. 1948 r. 3 2 4 5 2 9 76 72 8 0 9 4 1 9 8 5 , 3 0 8 3 2 5 0 2
tów w obiegu, wyniosła netto w ciągu 1947 r.
ca 330 mil. koron. W całości pozycyj, wpływa
jących na zwiększenie obiegu banknotów, naj
większy udział stanowiły rachunki żyrowe, któ
re w ciągu 1947 r. zostały zredukowane o 752 mil. koron. Ogółem obieg banknotów i salda ra
chunków żyrowych, będących łącznie naj
prostszym wyrażeniem wolumenu pieniężnego, zmniejszyły się w ciągu 1947 r. o ca 600 mil. do 7.553 mil. koron. W wymienionej sumie 7.553 mil. koron rachunki żyrowe stanowiły 72.4%, wobec 76% na początku 1947 r. i 14%— 23%
w okresie przedwojennym. Z porównania po
wyższych liczb stosunkowych widać, że w ciągu 1947 r akt.vwna cześć wolumenu pippieżnego wzrosła, przy czvm potencjalne możliwości lei zwiększenia isfnieią nadal. Jest to naipnważ- nieiszvm źródłem niebezpieczeństwa inflaćii w przyszłości, zwłaszcza, że prodnkeia kraiowa brutto w 1941? p. rna wypieść ca 10 951 mil. w po
równaniu do 10 313 md koron w 1947 r., a iedno- cześnie olanule sie zmnieiszenie importu. W tych
kowo stały poziom cen utrzymywany był do
tychczas przy pomocy kontroli cen, subsydio
wania cen i racjonowania większości dóbr kon- sumcyjnych pierwszej potrzeby. Polityka ta musi być kontynuowana również w 1948 r.
W budżecie tegorocznym, wykazującym w y
datki 2.490 mil. i w pływ y 2.277 mil. czyli defi
cyt 213 mil. koron, przewiduje się na subsydia cen 600 mil. koron — w porównaniu do ogólnej kwoty budżetu przedwojennego 300— 400 mil.
koron. Należy zaznaczyć, że Bank Norweski nie ma jeszcze- takiej możliwości kontrolowania obiegu pieniężnego jak dawniej, a to w znacz
nej mierze wskutek tego, że rozdęty w czasie wotny przez Niemców wolumen pieniężny w y
wiera jeszcze dziś swe skutki. W ciągu woinv Niemcy finansowali swoie wydatki w krajach okupowanych droga emisii banknotów przez odnośne banki centralne. Pozostałością tej po
lity k i okunantaw Norwegii jest rachunek oku
pacyjny Banku Norweskiego w kwocie 8.1 mlrd.
koron. Początkowo zamierzano zmniejszyć te warunkach utrzymanie obecnego poziomu dzia
ła ln o ś c i gospodarcze! musi prowadzić do zwięk
szenia nacisku potencjalnej siły nabywczej na rynku wewnętrznym — na rynku cen.
Stosun-sume przez użycie wpływów z daniny, docho
dzące! do 80% zvsków wojennych Ostatecznie zdecydowano, że w pływy z tego źródła zostaną zatrzymane jako rezerwa na inne cele.
W k ła d y i k r e d y t y b a n k ó w a k c y jn y c h i o s z c z ę d n o ś c io w y c h w m il. k o r o n ' Stan na
koniec*"ok- resu
B a n k i a k c y j n e B a n k i o S Z C 7 ę d n o ś c i O w fi W k ła d y W eksle
i p o ż y c z k i
P a p ie ry w a rto ś c io w e
Kasa i salda
r - k ó w żyr. W k la d v W eksle i pożyczki
P a p ie ry w a rto ścio w e
Kasa i salda r - k ó w ż y r.
1938 r. 1 011 1 0 1 0 2 7 8 6 4 1 971 681 741 3 4
1945 r. 3 5 5 4 6 6 6 3 179 5 4 4 4 129 2 7 8 2 7 4 3 2 5 6
1946 r. 3 2 7 4 1 120 2 2 8 3 7 0 9 3 9 9 4 4 3 8 2 5 9 2 18 6
III. 1947 r 3 6 6 4 1 3 0 6 2 241 7 0 3 4 104 5 2 0 2 641 149
VI. 3 8 6 0 1 4 2 2 2 0 7 5 9 8 7 4 1 0 2 5 7 5 2 5 9 0 145
IX. 4 2 2 5 1 4 5 7 2 0 2 5 1 3 3 6 4 0 8 4 6 3 5 2 471 16 5
X. 4 172 1 4 8 4 2 0 0 8 1 2 5 7 4 0 5 9 6 6 6 2 4 2 9 157
XI. 4 158 1 5 0 5 1 9 9 6 1 2 1 0 4 021 6 8 4 2 391 1 4 8
X II. „ 3 9 0 2 1 5 4 2 1 8 7 8 1 2 7 8 3 9 7 7 7 1 0 2 301 1 6 6
Nr 4 W I A D O M O Ś C I N A R O D O W E G O B A N K U P O L S K I E G O 25
Sytuacja banków prywatnych była w ciągu 1947 r. zdrowa i silna, wyrazem czego mogą być relatywnie niskie zobowiązania z tytułu redyskonta w banku emisyjnym, pomimo oży
wionej działalności kredytowej.
Duża płynność, jaka panowała na rynku pie
niężnym w ciągu 1947 r. wyraziła się między innymi we wzroście wkładów w bankach akcyj
nych oraz w niskim poziomie stopy procento
wej. Wkłady oszczędnościowe przejawiały w tym czasie, za wyjątkiem pierwszego kwartału, stałą choć niezbyt silną tendencję spadku. Ogól
na suma kredytów wekslowych i pożyczek, udzielonych przez banki akcyjne w ciągu 1947 r., wzrosła o 422 mil. koron, czyli o ca 37%. Jesz
cze większy wzrost stosunkowy tego rodzaju kredytów wykazały banki oszczędnościowe.
Ekspansja kredytowa banków akcyjnych i oszczędnościowych trwała również na początku 1948 r. Portfel papierów wartościowych wyka
zał w wymienionym okresie tendencie spadko
wą, zarówno w bankach akcyjnych jak i w ban
kach oszczędnościowych.
D Z I A Ł A R T Y K U Ł O W Y Dr Stefan Rozmaryn
P rofesor U n iw e rs y te tu W arszaw skiego
ORGANIZACJA OBROTU BEZGOTÓWKOWEGO W Z.S.R.R. (część I)
Podstawy organizacyjne obrotu bezgotówkowego.
U w a g i w s t ę p n e
Przedmiotem rozprawy niniejszej, mającej .charakter informacyjny, jest współczesny system
obrotu bezgotówkowego w Z.S.R.R.* 1 * i).
Zasady, na których oparta jest organizacja obrotu bezgotówkowego w Z.S.R.R., dotyczą całoksziałtu gospodarki uspołecznionej, a więc a) gospodarki państwowej zarówno budżetowej jak i przedsiębiorstw; b) gospodarki spółdziel
czej; c) organizacji społecznych (związków za
wodowych, Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików), stowarzyszeń itp.). Omó
wiony tu obrót bezgotówkowy nie dotyczy na
tomiast wpłat i wypłat ludności, które w niek
tórych przypadkach odbywają się również w for
mach obrotu bezgotówkowego, zorganizowanego jednakże na całkiem innych zasadach i przepro
wadzanego przez inne instytucje (Państwowe 1 racownicze Kasy Oszczędności) 2). Wobec nie
istnienia w Z.S.R.R. przemysłu i handlu prywat
nego obrót bezgotówkowy ludności nie ma więk
szego znaczenia dla charakterystyki ustroju go
spodarczego i obrotu pieniężnego w Z.S.R.R.
Zasady organizacyjne obrotu bezgotówko
wego Z.S.R.R. obejmują, jak wyżej wspomniano, całokształt gospodarki państwowej, zarówno władz i urzędów, finansowanych przez budżet, jak i przedsiębiorstw państwowych, prowadzo
nych na zasadach gospodarki handlowej (w ter
minologii radzieckiej: na zasadach „rozrachunku gospodarczego“ ). Tym niemniej, jak z dalszych rozdziałów wynika, istnieją pewne różnice po
między formami udziału w obrocie bezgotówko
wym władz i urzędów (budżetowych) z jednej, a formami, dotyczącymi przedsiębiorstw z dru
giej strony. W rozprawie niniejszej główny na
cisk położony jest na obrót bezgotówkowy mię
dzy przedsiębiorstwami. Tak samo istnieją róż
nice pomiędzy formami udziału w obrocie bez
gotówkowym organizacji spółdzielczych. Spół
dzielnie, należące do systemu spółdzielczości tzw. przemysłowej, 'spożywców, inwalidzkiej, uczestniczą w obrocie bezgotówkowym w for
mach takich samych jak przedsiębiorstwa państ
wowe, podczas gdy dla spółdzielczości kołcho
zowej. istnieją przepisy szczególne, znacznie mniej wymagające.
R O Z D Z IA Ł T.
D N a jle pszym opracowaniem togo zagadnienia, je d nakże ty lk o od s tro n y ekonom icznej, je s t ksią żka M. M. U soskin: Zasady k re d y tu i rozrachunków , M oskw a, 1 .Mi). C a łkow icie p o m in ię ty je s t pro b le m o b rotu bezgo
tówkowego w pra cy 8. G achkel: L e mécanisme des fin a n - l<s HOVR tiques, P aris, 1946, a ksią ż k a Bogolepowa: Ra
dziecki system fin a n s o w y , M oskw a, 1945 poświęca mu zaledwie k ilk a w ierszy (s tr. 44),
) O ty m szczegółowo ve po drę czniku „P ra w o fin a n sowo“ , M oskw a, 1946, ro zd zia ł 22.
Zasada, koncentracji obrotu bezgotówkowego.
W myśl wskazówek polityki bankowej, opra
cowanych jeśzcze przez Lenina8) w Z.S.RR-.
obowiązuje zasada pełnej koncentracji obrotu bezgotówkowego w jednej instytucji bankowej.
s) D zie ła zebrane (3 w y d .), Tom X X I s ti. -ti<) i X X I t s tr. 374.
26 W I A D O M O Ś C I N A R O D O W E G O B A N K U P O L S K I E G O
Taką instytucją bankową jest Bank Państwa Z.S.R.R., mający swoje oddziały we wszystkich rejonach Państwa.
Od zasady tej istnieją tylko nieznaczne wy
jątki:
a) Banki Specjalne, tj. 4 banki inwestycji długoterminowych ( Prombank, Torgbank. -Sel- chozbank, Cekombanki obsługują obrót bezgo
tówkowy, związany z inwestycjami4), a także obrót przedsiębiorstw budowlano-montażowych (podobnie jak udzielają im kredytu krótkotermi
nowego).
Tym niemniej, także obrót bezgotówkowy, obsługiwany przez Bank Specjalny, a więc obro
ty bezgotówkowe, związane z inwestycjami i organizacji budowlano-montażowych, ściśle związany jest z całokształtem obrotu bezgotów
kowego, skoncentrowanego w Banku Państwa Z.S.R.R., albowiem rachunki wszystkich innych niebudowlanych przedsiębiorstw prowadzone są w Banku Państwa Z.S.R.R.
b) Kołchozy korzystać mogą z obrotu bezgo
tówkowego albo przez Bank Państwa Z.S.R.R., albo przez Państwowe Pracownicze Kasy Osz
czędności. W przeciwieństwie bowiem do przed
siębiorstw państwowych i do wszystkich innych organizacji spółdzielczych, artele rolnicze (tj. koł
chozy) nie są obowiązane do lokowania swych funduszów w Banku Państwa, lecz mogą posiadać je w formie gotówki, albo też lokować w pań
stwowych kasach oszczędności.
c) Państwowe Pracownicze Kasy Oszczędno
ści właściwe są dla obrotu bezgotówkowego -lud
ności (uiszczania opłat telefonicznych, za prąd, gaz, wodę itp.).
Uwzględniając powyższe wyjątki, z których drugi jest tylko fakultatywnym, stwierdzić moż
na, że Bank Państwa Z.S.R.R. jest centrum wszel
kiego rodzaju obrotów bezgotówkowych, władz, urzędów, przedsiębiorstw państwowych i spół
dzielczych oraz organizacji społecznych.
R O Z D Z IA Ł I I .
Obligatoryjność obrotu bezgotówkowego Organizacja obrotu bezgotówkowego w Z.S.R.
R. oparta jest na zasadzie obligatoryjności form.
obrotu bezgotówkowego dla ogromnej większości
obrotu bezgotówkowego dla ogromnej większości