Magdalena Walasek-Janusz1 , Ewa Dorota Zalewska1 , Grażyna Zawiślak1 , Robert Gruszecki1
Surowce roślinne są źródłem substancji biologicznie czynnych wykorzysty-wanych w wielu dziedzinach medycyny oraz do produkcji kosmetyków. Olejki eteryczne stanowią grupę metabolitów wtórnych, które powstają na skutek za-chodzących w roślinie procesów życiowych i zlokalizowane są w tworach egzo-gennej lub endoegzo-gennej tkanki wydzielniczej. Pozyskuje się je m.in. przez desty-lację z parą wodną, tłoczenie na zimno, hydrodestydesty-lację lub ekstrakcję odpo-wiednio dobranym rozpuszczalnikiem [Rassem i in. 2016].
Skład chemiczny olejków eterycznych jest bogaty i zróżnicowany, co decy-duje o ich wielokierunkowej aktywności biologicznej. Zazwyczaj dominującymi składnikami olejków są terpeny o szerokim działaniu terapeutycznym [Bakkali i in. 2008, Abers i in. 2021]. Jedną z charakterystycznych cech olejków jest ich zapach. Z tego też względu mają one zastosowanie w aromaterapii, w produkcji płynów pielęgnacyjnych, kremów, balsamów, mydeł, szamponów i perfum.
Bardzo ważną właściwością olejków jest ich działanie przeciwdrobnoustrojowe, dzięki któremu są wykorzystywane w produkcji kosmetyków [Bojarowicz i in.
2018, Pal i Piotrowska 2018].
Celem pracy było przedstawienie charakterystyki wybranych olejków ete-rycznych stosowanych w kosmetologii i aromaterapii z uwzględnieniem ich właściwości leczniczych, konserwujących i pielęgnacyjnych.
Olejek herbaciany
Olejek herbaciany (tea tree oil – TTO) otrzymywany jest na drodze destylacji z parą wodną liści drzewa herbacianego (Melaleuca alternifolia – maleluka skrę-tolistna). Ma on silne właściwości antyseptyczne, a ponadto działa oczyszczają-co i odświeżająoczyszczają-co. TTO bardzo dobrze rozpuszcza się w tłuszczach, jest
1Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Warzywnictwa i Zielarstwa, ul. Doświadczalna 50A, 20-280 Lublin
ewa.zalewska@up.lublin.pl
67 stancją lipofilną, co powoduje, że charakteryzuje się dobrą przenikalnością do wewnętrznych warstw skóry, do układu krążenia i układu limfatycznego. Dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym olejek powoduje ograniczenie rozwoju grzybów, m.in. Aspergillus spp., Candida albicans oraz bakterii, szczególnie efektywny jest w stosunku do Escherichia coli, Pseudomo-nas aeruginosa i Staphylococcus aureus. Z tego też powodu stosowany jest jako utrwalacz oraz jest składnikiem preparatów kosmetycznych wykorzystywanych np. do pielęgnacji twarzy i jamy ustnej [Adaszyńska i Swarcewicz 2012, Salva-tori i in. 2017]. TTO jest składnikiem preparatów polecanych przy łupieżu, zapa-leniu łojotokowym skóry, trądziku, podrażnieniach oraz suchości skóry. Spośród związków chemicznych wchodzących w jego skład za najbardziej aktywne uznano terpinen-4-ol, γ-terpinen, 1,8-cineol, α-terpinen, α-terpineol, p-cymen i α-pinen [Lam i in. 2018, Aldora i in. 2021, Sharmeen i in. 2021].
Olejek goździkowy
Olejek goździkowy (Caryophyllorum oleum) jest pozyskiwany z pąków kwiatowych różnych gatunków goździkowca (Eugenia spp.) metodą destylacji z parą wodną. Ma przyjemny zapach, zazwyczaj określany jako słodki, korzenny z balsamiczno-owocową nutą. Do głównych składników olejku należą: eugenol (75–95%), β-kariofilen (1–7%), α-humulen (1–2%) i alkohol benzylowy (1%) [Srivastava i in. 2005, Yusuf i in. 2020]. Olejek charakteryzuje się silnym dzia-łaniem aseptycznym, dezynfekującym i rozkurczowym. Wykorzystywany jest w wielu kosmetykach, szczególnie do płukania jamy ustnej, przy przeziębieniu i problemach trawiennych [Góra i Lis 2019]. Olejek goździkowy ogranicza lub całkowicie hamuje rozwój wielu mikroorganizmów chorobotwórczych, m.in.
bakterii E. coli, Mycobacterium phlei, Bacillus subtilis, oraz grzybów, tj.
Aspergillus niger i Penicillum chrysogenum. Ma również silne właściwości an-tyoksydacyjne [Yusuf i in. 2020]. Ponadto olejek może być pozyskiwany także z gałązek i liści goździkowców. Na skład takiego olejku ma wpływ stopień doj-rzałości liści – w miarę upływu czasu zwiększa się w nich zawartość eugenolu.
Olejek z liści jest tańszy od olejku z pączków ze względu na ilość i łatwość po-zyskiwania surowca. W jego skład wchodzą eugenol (75–95%), β-kariofilen (1–7%), α-humulen (1-2%) i alkohol benzylowy (1%). Olejek ten jest wykorzy-stywany głównie do otrzymywania eugenolu – związku używanego do produkcji preparatów stomatologicznych. Ponadto oba olejki stosowane są w przemyśle spożywczym jako przyprawy oraz perfumeryjnym jako składniki perfum i wód toaletowych [Färber i Mayer 2016, Góra i Lis 2019].
Olejek cytrynowy
Olejek cytrynowy pozyskiwany jest z owocni cytryny zwyczajnej (Citrus li-mon (L.) Burm.) zarówno poprzez tłoczenie na zimno, jak i w wyniku destylacji z parą wodną. Ostatnią metodą, ze względu na znacznie lepszą jakość, jest pozy-skiwany olejek handlowy. Głównymi składnikami olejku są limonen (50–80%), β-pinen (5–20%), γ-terpinen (5–10%), α-pinen (1–2%) i sabinen (1–3%). Skład-nikami nadającymi mu charakterystyczny zapach jest neral (0,5–1,5%) i geranial (1–2%), które określane są wspólną nazwą cytral oraz aldehydy alifatyczne [Gó-ra i Lis 2019, Sharmeen i in. 2021]. Olejek tłoczony z owocni cytryny zwyczaj-nej jest wykorzystywany w przemyśle spożywczym, kosmetycznym, a szczegól-nie perfumeryjnym. Olejek cytrynowy o dużej zawartości cytralu, tj. od 40% do 60% wchodzi w skład perfum oraz męskich wód toaletowych w połączeniu z olejkiem bergamotowym, pomarańczowym, neroli i petitgrain. Olejek cytry-nowy jest stosowany jako środek tonizujący, uspokajający, poprawiający kon-centrację, łagodzący napięcie nerwowe, a także jako środek obniżający ciśnienie tętnicze krwi. Znane są również właściwości przeciwzapalne olejku, używany jest bowiem przy różnych stanach zapalnych skóry m.in. przy egzemie i opryszczce [Klimek-Szczykutowicz i in. 2017]. Z uwagi na właściwości foto-uczulające nie należy go stosować bezpośrednio na skórę przy ekspozycji na słońce [Sharmeen i in. 2021]. Ponadto olejek cytrynowy wykazuje właściwości przeciwdrobnoustrojowe, szczególnie przeciwbakteryjne, i dlatego może być używany jako konserwant. W badaniach Fishera i Phillipsa [2006] linalol in vitro wykazywał wysoką skuteczność w stosunku do bakterii Gram-ujemnych. Natomiast w badaniach Diasa i in. [2019] linalol ograniczał wzrost grzybów drożdżoidalnych, tj. Candida tropicalis, C. albicans i C. krusei, powo-dujących zapalenie jamy ustnej.
Olejek bergamotowy
Bergamotowy olejek eteryczny (BEO) otrzymywany jest z owocni pomarań-czy bergamoty Citrus aurantium (L.) spp. bergamia Risso et Point., odznacza się świeżym, słodkim i intensywnym zapachem o ostrej nucie przypominającej za-pach cytrynowy, który wraz z upływem czasu zmienia się w kwiatowo- -balsamiczny [EMA 2021a]. W BEO zawartość limonenu wynosi od 25% do 50% i jest niższa od ilości tego związku w innych olejkach cytrusowych, zawar-tość linalolu wynosi do 20%, a octanu linalilu od 15% do 40%. W skład BEO wchodzą również kumaryny, np. psolaren, bergamotyna, cytropten i bergapten.
69 Kumaryny są związkami fototoksycznymi, dlatego też stężenie olejku w kosme-tykach nie powinno być wyższe niż 2%. BEO jest niezwykle cennym olejkiem wykorzystywanym w przemyśle perfumeryjnym, jest składnikiem perfum, wód aromatycznych, wód kolońskich typu fougère i chypre. Znane jest również za-stosowanie BEO w przemyśle spożywczym jako składnik do aromatyzowania herbat i wyrobów tytoniowych. BEO jest wykorzystywany w aromaterapii, a ze względu na działanie przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe w leczeniu sta-nów zapalnych skóry, wrzodów, czyraków, trądziku, łuszczycy i łojotoku. Po-maga również w leczeniu depresji [EMA 2021a]. Ponadto wykorzystywany jest jako składnik do konserwacji żywności i kosmetyków [Fisher i Phillips 2006, Kunicka-Styczyńska i in. 2009].
Olejki otrzymywane z pomarańczy gorzkiej
Z pomarańczy gorzkiej (Citrus aurantium (L.) ssp. amara Engler) otrzymuje się trzy rodzaje olejków, przy czym różnią się one zapachem, działaniem oraz składem chemicznym. Wyróżniamy olejek z owocni, z kwiatów (olejek neroli) oraz z liści (olejek petitgrain) pomarańczy gorzkiej.
Olejek pomarańczy gorzkiej pozyskiwany jest na zimno metodą tłoczenia i charakteryzuje się przyjemnym, intensywnym, gorzkim cytrusowym zapa-chem, z delikatną nutą kwiatową. Składnikami olejku są przede wszystkim wę-glowodory monoterpenowe (96–97%), wśród których dominuje limonen. Olejek wykorzystywany jest głównie w przemyśle perfumeryjnym do produkcji wody po goleniu i wody kolońskiej. Szerokie zastosowanie w aromaterapii wynika z jego działania pobudzającego, odświeżającego i łagodzącego. Ponadto pobu-dza pozytywne myślenie i jest stosowany pomocniczo w leczeniu depresji, bez-senności, stanów lękowych oraz w łagodzeniu napięcia mięśniowego. Uela-stycznia ściany naczyń włosowatych, a w formie rozcieńczonej stosowany jest w leczeniu trądziku, wyprysków oraz w miejscowym leczeniu infekcji grzybi-czych skóry [Färber i Mayer 2016, Wróblewska-Łuczka 2019].
Olejek neroli otrzymuje się poprzez hydrodestylację świeżych kwiatów. Cha-rakteryzuje się oryginalnym, słodkim, kwiatowym zapachem. Głównymi skład-nikami są linalol, β-pinen, α-terpineol, limonen, sabinen, nerol, nerolidol, octan linalilu i α-pinen [Sharmeen i in. 2021]. W przemyśle perfumeryjnym jest wyko-rzystywany do produkcji ekskluzywnych perfum, natomiast do produkcji tań-szych wód toaletowych i kolońskich używa się syntetycznej bazy neroli. Olejek neroli działa uspokajająco, łagodzi stany depresyjne i lękowe. W aromaterapii uważany jest za jeden z najskuteczniejszych środków pomocniczych w leczeniu
depresji, nerwic, stanów lękowych, stresu i rozdrażnienia. W kosmetologii sto-sowany jest jako dodatek do kąpieli, ponieważ opóźnia procesy starzenia się skóry, działa przeciwzmarszczkowo, uszczelnia włosowate naczynia krwiono-śne. Ponadto zaleca się stosowanie go do pielęgnacji skóry wrażliwej i skłonnej do podrażnień oraz do leczenia blizn i rozstępów. Stosowany jest także jako dodatek do kąpieli i masażu relaksacyjnego [Färber i Mayer 2016, Góra i Lis 2019].
Olejek petitgrain otrzymywany jest metodą destylacji z parą wodną (typ pa-ragwajski) lub przegrzaną parą wodną (typ bigarade). Głównymi składnikami olejku jest octan linalilu i linalol. Olejek petitgrain bigarade o charakterystycz-nym kwiatowo-drzewcharakterystycz-nym, słodkim zapachu z ostrą, gorzką nutą, produko-wany w krajach śródziemnomorskich, jest wykorzystywany w przemyśle per-fumeryjnym. Powszechnie jest używany w aromaterapii jako środek uspoka-jający, odświeżający i odkażający. Stosowany jest do produkcji wód toale-towych, wód kolońskich, mydeł i odświeżaczy powietrza. W kosmetologii z powodzeniem jest zalecany w leczeniu wyprysków oraz trądziku [Sikora 2010, Draelos 2011, Góra i Lis 2019].
Olejek lawendowy
Olejek lawendowy otrzymywany jest z lawendy wąskolistnej (Lavandula an-gustifolia Mill.) poprzez destylację kwiatów z parą wodną [Misharina i in. 2009, Koriem 2021, EMA 2021b]. Olejek ten o charakterystycznym ziołowo- -kwiatowym zapachu jest najbardziej ceniony, natomiast olejki pozyskiwane z innych gatunków rodzaju Lavandula mają inny skład chemiczny i działanie.
W aromaterapii zaleca się stosowanie tylko i wyłącznie czystego, naturalnego olejku lawendowego, którego głównymi składnikami są linalol (20–40%) i octan linalilu (15–45%) [Michalski i Zielińska 2015, Färber i Mayer 2016, Aprotosoa-ie i in. 2017]. W aromaterapii stosowany jest w kąpAprotosoa-ielach pAprotosoa-ielęgnacyjnych oraz rozluźniających, przyspiesza gojenie się skóry [Färber i Mayer 2016]. Ze wzglę-du na silne właściwości aseptyczne stosowany jest w leczeniu wszystkich rodza-jów trądziku, łupieżu i grzybic. W kosmetologii oraz przemyśle perfumeryjnym używany jest do produkcji kremów, mydeł, płynów, soli do kąpieli i dezodoran-tów. Olejek lawendowy występuje w większości męskich kosmetyków, jest składnikiem wód toaletowych, kolońskich, płynów po goleniu [Michalski i Zie-lińska 2015, Färber i Mayer 2016].
71 Olejek różany
Współcześnie olejek różany jest jednym z najdroższych olejków wykorzy-stywanych w kosmetologii oraz w przemyśle perfumeryjnym. Jego wyjątkowość jest związana z bardzo małą zawartością w płatkach kwiatów [Zdrojewicz i in.
2014, Góra i Lis 2019]. Otrzymuje się go poprzez destylację z parą wodną.
W zależności od regionu świata wykorzystywane są w tym celu różne gatunki, np. róża damasceńska (Rosa damascena), róża karbowana (Rosa rugosa), a w Polsce róża stulistna (Rosa centifolia) i dzika róża (Rosa canina) [Kalemba- -Dróżdż i Cierniak 2013, Sharmeen i in. 2021]. Obecnie na skalę przemysłową olejek otrzymywany jest z róży damasceńskiej, uprawianej głównie w Bułgarii, Afganistanie i Turcji [Färber i Mayer 2016]. Olejek ten jest półstałą substancją o żółtawozielonej lub żółtej barwie i kwiatowym, przyjemnym zapachu. Jego skład chemiczny jest bardzo złożony bowiem występuje w nim ok. 400 związ-ków, przy czym cytronellol, geraniol, nerol i linalol są głównymi składnikami [EMA 2021c, Sharmeen i in. 2021].
Olejek różany działa przeciwdepresyjnie, antyoksydacyjnie, tonizująco, silnie przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo. W aromaterapii wykorzystuje się go w leczeniu bezsenności, nerwic, stanów lękowych [Zdrojewicz i in. 2014].
W badaniach Bastani i in. [2020] wykazano, iż aromaterapia różą damasceńską zmniejsza uczucie lęku pooperacyjnego u osób starszych. Prawdopodobnie czą-steczki aromatu oddziałują silnie na układ nerwowy, powodując uwalnianie neuroprzekaźników (endorfiny, encefaliny), zmniejszają lęk i działają przeciw-bólowo. W kosmetologii stosowany jest w leczeniu trudno gojących się ran i blizn, w stanach zapalnych skóry oraz w pielęgnacji skóry suchej, szorstkiej i wrażliwej. Wykazuje także działanie antyoksydacyjne i rozluźniające, dlatego jest stosowany jako dodatek do odprężających kąpieli i masaży, ponadto wcho-dzi w skład ekskluzywnych perfum o zapachu kwiatowym. W kosmetologii stosowana jest także woda różana – produkt uboczny destylacji olejku eterycz-nego, która służy do produkcji toników, szamponów, płynów do kąpieli i mydeł [Kalemba-Dróżdż i Cierniak 2013, Färber i Mayer 2016, Góra i Lis 2019].
Podsumowanie
W ostatnich latach obserwuje się ciągły wzrost zainteresowania wykorzyniem związków pochodzenia roślinnego w kosmetologii. Olejki eteryczne sta-nowią ważną, heterogenną grupę lotnych związków chemicznych o przyjemnym zapachu. Związki te wykazują właściwości lecznicze, konserwujące i
pielęgna-cyjne. Posiadają zdolność przenikania przez barierę naskórka oraz mogą być promotorami przenikania do głębszych warstw skóry, a przez to do tkanek doce-lowych i krwioobiegu wielu innych substancji aktywnych i leków. Przedstawio-ne poszczególPrzedstawio-ne charakterystyki olejków eterycznych w niniejszej pracy wska-zują na ich liczne właściwości farmakologiczne oraz na szerokie możliwości wykorzystania w aromaterapii i produkcji kosmetyków.
Bibliografia
Abers M., Schroeder S., Goelz L., Sulser A., Rose T.St., Puchalski K., Langland J., 2021. Antimi-crobial activity of the volatile substances from essential oils. BMC Complement. Med. Ther.
21(1), 714. https://doi.org/10.1186/s12906-021-03285-3
Adaszyńska M., Swarcewicz M., 2012. Olejki eteryczne jako substancje aktywne lub konserwanty w kosmetykach. Wiad. Chem. 66(1–2), 139–158.
Aldora K., Ardiana D., Narayana E., 2021. The role of tea tree oil as a skin antimicrobial: A litera-ture study. Med. Health Sci. J. 5(1), 26–33.
Aprotosoaie A.C., Gille E., Trifan A., Luca S.V., Miron A., 2017. Essential oils of Lavandula genus: a systematic review of their chemistry. Phytochem. Rev. 16(4), 761–799.
Bakkali F., Averbeck S., Averbeck D., Idaomar M., 2008. Biological effect of essentials oils – a review. Food Chem. Toxicol. 46, 446–475.
Bastani F., Kia P.S., Haghani H., 2020. Effect of aromatherapy with damask rose (Rosa dama-scena Mill.) on anxiety in the elderly: open-labeled quasi-experimental placebo-controlled tri-al. Iran. J. Psychiatry Behav. Sci. 14(4). http://dx.doi.org/10.5812/ijpbs.58064
Bojarowicz H., Fronczak P., Krysiński J., 2018. Czy kosmetyki mogą nie zawierać konserwantów?
Hygeia Public Health 53(2), 124–131.
Diasa A.L.B., Sousa W.C., Batista H.R.F., Alves C.C.F., Souchie E.L., Silva F.G., Pereira P.S., Sperandio E.M., Cazal C.M., Forimc M.R., Miranda M.L.D., 2019. Chemical composition and in vitro inhibitory effects of essential oils from fruit peel of three Citrus species and limonene on mycelial growth of Sclerotinia sclerotiorum. Braz. J. Biol. 80(2), 460–464. https://doi.org/
10.1590/1519-6984.216848
Draelos Z.D. (red.), 2011. Kosmeceutyki, tł. L. Kulczycka-Siennicka, red. wyd. pol. A. Ignaciuk, Wrocław.
European Medicine Agency (EMA), 2021a. Assessment report on Citrus bergamia Risso et Poi-teau, aetheroleum, https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-citrus-bergamia-risso-et-poiteau-aetheroleum_en.pdf [dostęp: 29.06.2021].
EMA, 2021b. Lavandulae aetheroleum, https://www.ema.europa.eu/en/medicines/herbal/
lavandulae-aetheroleum [dostęp: 23.06.2021].
EMA, 2021c. Assessment report on Rosa gallica L., Rosa centifolia L., Rosa damascena Mill., flos, https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-rosa-gallica-l-rosa-centifolia-l-rosa-damascena-mill-flos_en.pdf [dostęp: 29.06.2021].
Färber S., Mayer A., 2016. Olejki aromatyczne – w domowej apteczce. Wyd. Purana, 24–25.
Fisher K., Phillips C.A., 2006. The effect of lemon, orange and bergamot essential oils and their components on the survival of Campylobacter jejuni, Escherichia coli O157, Listeria mono-cytogenes, Bacillus cereus and Staphylococcus aureus in vitro and in food systems. J. Appl.
Microbiol. 101(6), 1232–1240. https://doi.org/10.1111/j.1365-2672.2006.03035.x Góra J., Lis A., 2019. Najcenniejsze olejki eteryczne. Cz. 1. Wyd. Politechniki Łódzkiej.
73
Kalemba-Dróżdż M., Cierniak A., 2013. Wpływ róż na zdrowie – farmakologiczne i biochemiczne działanie ekstraktów z płatków Rosa rugosa i Rosa damascena. Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków, 127–138.
Klimek-Szczykutowicz M., Szopa A., Ekiert H., 2017. Cytryna – owoc o cennych właściwościach prozdrowotnych i kosmetycznych. Pol. J. Cosmetol. 20(3), 184–195.
Koriem K.M.M., 2021. Lavandulae aetheroleum oil: A review on phytochemical screening, me-dicinal applications, and pharmacological effects. Biointerface Res. Appl. Chem. 11(3), 9836–
9847. https://doi.org/10.33263/BRIAC113.98369847
Kunicka-StyczyńskaA., Sikora M., Kalemba D., 2009. Antimicrobial activity of lavender, tea tree and lemon oils in cosmetic preservative systems. J. Appl. Microbiol. 107(6), 1903–1911.
https://doi.org/10.1111/j.1365-2672.2009.04372.x
Lam N.S.K., Long X.X., Griffin R.C., Chen M.K., Doery J.C.G., 2018. Can the tea tree oil (Aus-tralian native plant: Melaleuca alternifolia Cheel) be an alternative treatment for human de-modicosis on skin?. Parasitology, 1–11. https://doi.org/10.1017/S0031182018000495 Michalski J.A., Zielińska D., 2015. Przegląd olejków eterycznych pozyskiwanych z roślin z
rodzi-ny jasnotowatych (Lamiaceae) i ich własności. Pol. J. Cosmetol. 18(1), 16–24.
Misharina T.A., Terenina M.B., Krikunova N.I., 2009. Antioxidant properties of essential oils.
Appl. Biochem. Micro. 45(6), 710–716.
Pal J., Piotrowska A., 2018. Możliwości wykorzystania aromaterapii w gabinecie kosmetycznym.
Kosmetol. Estet. 6(7), 631–634.
Rassem H.H.A., Nour A.H., Yunus R.M., 2016. Techniques for extraction of essential oil from plants: A review. Aust. J. Basic Appl. Sci. 10(16), 117–127.
Salvatori C., Barchi L., Guzzo F., Gargari M., 2017. A comparative study of antibacterial and anti-inflammatory effects of mouthrinse containing tea tree oil. Oral Implantol. 10(1), 59–70.
https://doi.org/10.11138/orl/2017.10.1.059
Sharmeen J.B., Mahomoodally F.M., Zengin G., Maggi F., 2021. Essential oils as natural sources of fragrance compounds for cosmetics and cosmeceuticals. Molecules 26(3), 666.
https://dx.doi.org/10.3390%2Fmolecules26030666
Sikora M., 2010. Substancje w preparatach do cery trądzikowej. Kosmet. Kosmetol., 83–91.
Srivastava A.K., Srivastava S.K., Syamsundar K.V., 2005. Bud, and leaf essential oil composition of Syzygium aromaticum from India and Madagascar. Flavour Fragr. J. 20, 51–53.
http://dx.doi.org/10.14419/ijbas.v3i3.2473
Wróblewska–Łuczka P., 2019. Prozdrowotne działanie olejków eterycznych cytrusów. Med. Środ.
22(3–4), 39–43.
Yusuf B.O., Ajao A.T., Saliu B.K., 2020. Antibacterial activity of essential oil of Syzygium cumini leaf against pathogenic and spoilage bacteria isolated from cheese. Algerian J. Nat. Prod. 8(1), 7–58-766.
Zdrojewicz Z., Minczakowska K., Klepacki K., 2014. Rola aromaterapii w medycynie. Fam. Med.
Prim. Care Rev. 4, 387–391.
Streszczenie. Olejki eteryczne są heterogenną grupą zazwyczaj lotnych związków che-micznych, w których skład może wchodzić wiele substancji o przyjemnym zapachu.
Bogaty i zróżnicowany chemicznie skład decyduje o wielokierunkowej aktywności bio-logicznej. Właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze olejków eterycznych są potwierdzane przez liczne badania, a szczególnie te dotyczące oddziaływania olejków na wzrost i rozwój kolonii bakterii i grzybów chorobotwórczych dla człowieka. Aktywność przeciwdrobnoustrojowa wielu olejków eterycznych często przewyższa działanie sztucznych konserwantów. Spośród olejków pozyskiwanych z roślin cytrusowych za najcenniejsze uznawany jest pomarańczowy, cytrynowy i bergamotowy. Olejki charakte-ryzują się bardzo silnym działaniem pobudzającym i odświeżającym, dzięki czemu są
wykorzystywane w aromaterapii, przy poczuciu apatii, rozbicia i braku motywacji do działania. Jak wykazano jednym z najcenniejszych olejków eterycznych stosowanych w kosmetologii, w przemyśle perfumeryjnym oraz jako środek konserwujący jest olejek z drzewa herbacianego.
Słowa kluczowe: biokosmetologia, olejki cytrusowe, olejek lawendowy, olejek różany, olejek goździkowy, olejek z drzewa herbacianego
75 Aromaterapia olejkiem lawendowym
Mirosława Chwil1
Aromaterapię znano już w starożytności. Kuracje zapachowe olejków ete-rycznych stosowano w obrzędach religijnych, a właściwości lecznicze wykorzy-stywano w celach terapeutycznych. Najstarszym źródłem tej wiedzy są: Biblia, Księgi Wedy i egipskie papirusy. W starożytnym Egipcie prozdrowotną aktyw-ność olejków eterycznych wykorzystano w aromatycznych mieszankach zioło-wych sporządzonych m.in. z mirtu, tymianku i rumianku oraz żywic olibanum i mirry [Marwicka i in. 2015].
Pojęcie aromaterapii pochodzi z języka greckiego od dwóch słów: aromata oznaczającego wonne korzenie lub zioła oraz therapeia – leczenie lub opieka, czyli w dosłownym tłumaczeniu znaczy leczenie zapachem [Fradelos i Komini 2015, Marwicka i in. 2015, Urtnowska-Joppek 2018]. W aromaterapii wykorzy-stano biologicznie aktywne związki chemiczne olejków eterycznych w celu po-prawy samopoczucia fizycznego, psychicznego i emocjonalnego w uzupełniają-cej terapii zdrowotnej [Gnatta i in. 2016]. Aktywne związki wnikają do organi-zmu przez drogi oddechowe podczas inhalacji lub przez skórę w trakcie masażu.
Liczne aromaterapeutyki mają szeroki zakres aplikacji, mogą być stosowane w różnych zabiegach w celach terapeutycznych i kosmetycznych. W czynno-ściach tych ważny jest prawidłowy dobór środka aromaterapeutycznego do scho-rzenia oraz zachowanie środków ostrożności i zasad bezpieczeństwa [Michalak 2018]. W aromaterapii stosowane są wysokiej jakość olejki eteryczne, m.in.: lawen-dowy, rozmarynowy, różany, eukaliptusowy, cytrynowy, sandałowy i melisowy.
Celem pracy było określenie skuteczności aromaterapii olejkiem lawendo-wym w wybranych jednostkach chorobowych potwierdzonej badaniami klinicz-nymi na podstawie doniesień naukowych z latach 2015–2021. Oryginalne publi-kacje naukowe wyszukiwano za pośrednictwem baz danych Google Scholar i PubMed.
1Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Botaniki i Fizjologii Roślin, ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin
e-mail: miroslawa.chwil@up.lublin.pl
Biologicznie aktywne związki olejku eterycznego roślin z rodzaju Lawendula Rodzaj Lavandula obejmuje około 39 gatunków [Upson i Andrews 2004, Bousta i Farah 2020]. Trzy z nich należą do olejkodajnych: lawenda wąskolistna (Lavandula angustifolia Mill.), lawenda szerokolistna (Lavandula latifolia Vill.) i hybryda dwóch wymienionych – lawandyna (Lavandula × intermedia Emeric ex Loiseleur) [Bajalan i Pirbalouti 2015, Carrasco i in. 2016, Kıvrak 2018, Tar-dugno i in. 2019, Gallotte i in. 2020]. Z pierwszego gatunku pozyskuje się olejek lawendowy (INCI: Lavandula angustifolia oil), z drugiego olejek spikowy (IN-CI: Lavandula latifolia oil) i z trzeciego olejek lawandynowy (IN(IN-CI: Lavandula hybryda oil) [Carrasco i in. 2016a, 2016b, Bejar 2020].
Wśród 300 składników bułgarskiego olejku lawendowego pozyskanego z 6 odmian Lavandula angustifolia ‘Drużba’, ‘Hebal’, ‘Raya’, ‘Sewelopolis’,
‘Hemus’ i ‘Jubilejna’ dominował: linalol (19,1–31,8%), octan linalolu (35,6–
43,8%), (Z)-β-Ocymen (3,1–9,0%), (E)-β-ocymen (0,9–4,5%), β-kariofilen (2,5–5,7%), oktan-3-on (0,1–2,6%), β-felandren (0,2–2,2%), terpinen-4-on (0,2–6,8%), α-terpineol (0,7–0,9%), octan lawandulilu (0,1–4,7%), (z)-β-farnezen (0,5–5,2%) [Góra i Lis 2019].
W hiszpańskim olejku lawendowym dominował: linalol (37–54 %), octan li-nalilu (21–36 %) i (E)-β-kariofilen (1–3 %), w pozyskanym z L. latifolia: linalol (35–51 %), eukaliptol (26–32 %), kamfora (10–18 %), α-pinen (1–2 %), α-terpi- neol (1–2 %) i α-bisabolen (1–2 %), natomiast z Lavandula × intermedia: linalol (34–47%), octan linalilu (17–34%), kamfora (4–9%) i eukaliptol (3–7%) [Carra-sco 2016a, 2016b]. Bejar [2020], analizując koncentrację składników w olejkach lawendowym, spikowym i lawandynowym, stwierdził, że wśród nich procento-wo największy udział miały: linalol (odpowiednio: 20–4%, 34–50%, 24–38%), 1,8–cineol (0–10%, 18–39%, 4–11%), kamfora (0–1,5%, 8–16%, 6–11%), limo-nen (0–1%, 0,5–3%, 0,5–1,5%), octan lawandulilu (0–8%, nie określono, 1–3%), α-terpinen-4-ol (0–8%, nie określono, 0,3–5%).
Świeży i kwiatowy zapach nadają olejkom linalol i octan linolilu, a różano-ziołowa nuta zależy od koncentracji lawandulolu i jego octanu. O jakości olej-ków świadczy proporcja octanu linalolu i linalolu, która jest korzystna, jeśli wynosi powyżej 1. Z kolei stosunek sumy octanu linalolu i linalolu do triterpen-4-olu powinien mieścić się w przedziale 13–100. Negatywnie na zapach olejku wpływa wysoka zawartość cymenu, cyneolu, kamfory i terpinen-4-olu [Góra i Lis 2019].