Przepisy regulujące zatrudnianie wychowawców

2.4. Przepisy regulujące zatrudnianie wychowawców

Świadome i celowe wychowanie wymaga odpowiedniej wiedzy i kompetencji.

Nie każdy może być wychowawcą, podobnie jak nie każdy może być hydraulikiem, inżynierem, lekarzem czy astronomem. Do wykonywania zawodu potrzebne są określone predyspozycje i kwalifikacje. Aby być dobrym w swoim zawodzie konieczna jest również wewnętrzna motywacja do jego wykonywania.

Realizacja konkretnego zawodu wiąże się z zajmowaniem określonej pozycji społecznej i wypełnianiem przypisanych jej reguł. Związane z pozycją normy i wartości wymagane od każdej osoby, która tę rolę pełni określa się mianem roli społecznej.¹³⁸

Istotnego znaczenia w życiu człowieka nabierają role zawodowe, a wśród nich rola wychowawcy. W internacie i bursie szkolnej są to osoby współorganizujące życie w placówce, a ich działalność ma wpływ na klimat społeczny, który powinien sprzyjać rozwojowi wychowanków i ich dobremu samopoczuciu w grupie. Dlatego też wychowawca nie może być osobą przypadkową.

138 P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wyd. „Znak,” Kraków 2004, s. 266.

70 Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi zatrudnianie, pracę i kwalifikacje wychowawców są: Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r., nr 97, poz. 674 z póź. zm.), Rozporządzenie MEN z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie

szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego

zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. z 2009 r., Nr 50, poz. 400), Rozporządzenie MENiS z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca

stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze, w poszczególnych typach szkół i placówek (Dz. U. z 2003 r., nr 89, 826).

Zgodnie z Kartą do obowiązków wychowawców internatu i bursy (nauczycieli szkoły i innych pracowników) należy m.in. realizowanie powierzonych zadań, w tym, związanych z: zapewnieniem bezpieczeństwa wychowanków, wspieraniem rozwoju podopiecznych, kształceniem młodzieży w duchu wartości ogólnoludzkich i umiłowania Ojczyzny, kształtowaniem postaw moralnych i obywatelskich, a także podejmowaniem działań w zakresie własnego rozwoju osobowego. Zadaniu temu sprzyja awans zawodowy nauczycieli.

Ustawa reguluje również czas pracy wychowawców w placówkach internatowych.

Tygodniowy wymiar czasu pracy opiekuńczo-wychowawczej w internacie i bursie to 30 godzin zegarowych.

Jasno sprecyzowane zadania wychowawców powinien określać statut czy regulamin placówki. Dodatkowe obowiązki przekazywane są wychowawcy w wykazie, uzgadnianym z kierownikiem internatu czy dyrektorem bursy (dodatkowe obowiązki).

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji i Sportu z dnia 6 maja 2003 r.

w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze, stanowisko to w internacie powierzyć można nauczycielowi, który: posiada odpowiednie kwalifikacje do pracy w placówce, w której stanowisko jest tworzone, posiada co najmniej trzyletni staż pracy pedagogicznej lub trzyletni staż pracy na stanowisku nauczyciela akademickiego oraz aktualną i co najmniej dobrą ocenę pracy (nauczyciel, wychowawca) lub ocenę pozytywną, w przypadku nauczyciela akademickiego.

W przypadku dyrektora bursy, stanowisko to powierzyć można nauczycielowi mianowanemu lub dyplomowanemu, który ukończył studia magisterskie i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz kwalifikacje do zajmowania stanowiska w danym przedszkolu, szkole lub placówce, ma przygotowanie z zakresu zarządzania lub zarządzania oświatą, posiada co najmniej pięcioletni staż pracy pedagogicznej lub pięcioletni staż pracy na

71

stanowisku nauczyciela akademickiego oraz posiada aktualną ocenę pracy i zaświadczenie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do zajmowania stanowiska. Kierownik internatu

powoływany jest przez dyrektora szkoły, natomiast wyboru dyrektora bursy dokonuje się w drodze konkursu, ogłoszonego przez organ prowadzący placówkę.

Zastanawiające jest, że internaty i bursy szkolne będące placówkami opiekuńczo-wychowawczymi, przeznaczonymi dla uczniów pobierającymi naukę poza miejscem stałego zamieszkania nie są traktowane w przepisach oświatowych w sposób jednakowy. Być może stan ten wynika z faktu, że internat jest placówką związaną ze szkołą, bursa natomiast jest instytucją samodzielną. Jednakże, na co należy zwrócić uwagę, obie te instytucje pełnią tę samą rolę, realizują te same funkcje i zadania oraz przeznaczone są dla tych samych grup młodych ludzi – uczniów kształcących się poza miejscem stałego zamieszkania. Wydaje się więc, że od wychowawców sprawujących nad nimi opiekę wymagać należy tych samych kwalifikacji.

Praktyka wskazuje, że jest inaczej. Uregulowania prawne dotyczące kwalifikacji wychowawców internatów i burs nie są jednolite; nie można także o nich powiedzieć, aby były

sformułowane jasno, czytelnie i nie budziły wątpliwości. Uwaga ta dotyczy Rozporządzenia MEN z dnia 12 marca 2009 r. regulującego kwestię kwalifikacji

wychowawców placówek typu internatowego.

W § 4 Rozporządzenia zapisano, że „kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach, szkołach podstawowych, placówkach wychowania pozaszkolnego, placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania, z zastrzeżeniem § 11 ust. 2-4, § 12-14, 16-22 i 24 , posiada osoba, która:

1) ma kwalifikacje określone w § 2 ust. 1, § 3 lub

2) ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom, lub

3) ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności innej niż wymieniona w pkt 2, a ponadto ukończyła kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub

prowadzonych zajęć.”¹³⁹

Zapis ten nie obejmuje nauczycieli-wychowawców internatów. W świetle cytowanego przepisu, nauczycielem w bursie szkolnej może być osoba, która jest absolwentem studiów wyższych (I czy II stopnia) i posiada przygotowanie pedagogiczne lub kurs nadający

kwalifikacje pedagogiczne, lub też osoba, która ukończyła zakład kształcenia nauczycieli

139 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji

…, § 4, pkt 1.

72 w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom lub w innej specjalności. O tym, czy kandydat na stanowisko posiada wykształcenie w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom orzeka się na podstawie zakresu studiów określonego w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmującego treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć (suplement dyplomu). Regulacje te odnoszą się również do absolwentów studiów pedagogicznych, których – co zaskakujące – nie wymienia się wprost. Na równi ze studiami wyższymi stawia się również kwalifikacje nabyte w drodze nauki w zakładach kształcenia nauczycieli, jednakże z wyłączeniem określonych grup, np. nauczycieli języków obcych

W § 24 Rozporządzenia¹⁴⁰ czytamy, że nauczycielem-wychowawcą w internacie szkolnym może być osoba, która:

1) ukończyła studia wyższe na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

2) ukończyła studia wyższe na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe z zakresu prowadzonych zajęć oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

3) ma kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły, w której prowadzone są świetlica szkolna lub internat, określone w § 2- 4.

Zapis ten budzi wątpliwości i obawy. Nie ma w nim, na przykład, uszczegółowienia o jaką specjalność pedagogiki chodzi. Do tej pory priorytetem były studia pedagogiczne o specjalności: pedagogika opiekuńczo-wychowawcza. Obecna sytuacja prawna stwarza możliwości przyjmowania do pracy na stanowisku nauczyciela-wychowawcy absolwentów każdej specjalności pedagogicznej, bo sam już kierunek określa przygotowanie do pracy wychowawczej. Podkreślić jednak należy, że nie każda specjalność w takim samym stopniu przygotowuje do pracy w internacie. Może się więc okazać, że osoba dobrze przygotowana do pełnienia roli wychowawcy (pedagogika opiekuńcza, opiekuńczo-wychowawcza) nie będzie miała szans z absolwentami innych specjalności.

Obawy budzi również zapis, stwarzający możliwość zatrudniania na etacie nauczyciela-wychowawcy osób po różnych kierunkach (specjalnościach) studiów, jeżeli tylko mają studia podyplomowe zgodne z rodzajem prowadzonych zajęć oraz posiadają przygotowanie pedagogiczne. Okazuje się więc, że 3 semestralne studia podyplomowe są równoważne pełnym studiom licencjackim. Zapomniano, że liczba godzić zajęć dydaktycznych i praktycznych przekłada się na wiedzę i umiejętności.

140 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji

…, § 24.

73

Omawiany akt prawny pozwala zatrudniać w internacie nauczycieli przedmiotów i daje dyrektorowi szkoły możliwość ich „przenoszenia” do pracy w placówce czy uzupełniania

w niej etatu, w przypadku braku godzin z nauczanego przedmiotu. Jest to rozwiązanie dobre dla organizacji pracy i oddalenia widma zwolnień w szkole, ale niekoniecznie najlepsze dla wychowanków placówki. Internat może stać się zapleczem szkoły w sytuacji braku godzin przedmiotów szkolnych, a dla wielu przeniesionych nauczycieli - miejscem tymczasowym, w którym oczekiwać się będzie na „lepsze czasy” i w którym, z braku wewnętrznej motywacji wychowawców, niewiele będzie się działo. Rozporządzenie stwarza również zagrożenie, że w internatach i w bursach w ogóle nie będą zatrudnianie osoby po studiach pedagogicznych, tylko absolwenci innych kierunków, lub też proporcje zatrudnionych zaczną wzrastać na korzyść tych drugich.

Możliwości zatrudniania na stanowisku nauczyciela-wychowawcy osób o dość różnych kwalifikacjach dowodzi luźnego traktowania spraw opieki i wychowania. Zmiany w przepisach obniżają, i tak niski już, prestiż wychowawcy, pomniejszają znaczenie kształcenia pedagogicznego i na pewno nie służą podopiecznym placówek. Ponadto prowadzić mogą do zatrudniania osób przypadkowych, nie nadających się do pracy w charakterze opiekuna-wychowawcy (takie określenie w przepisach nie widnieje, a powinno – na co wskazuje charakter placówek).