Spół-dzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej: próba zdefiniowania w kontekście władczych i niewładczych działań Komisji Nadzoru Fi-nansowego
Na podstawie art. 62d ust. 1-2 ustawy o skok w przypadku stwierdze-nia nieprawidłowości w przeprowadzonym – na zlecenie kasy lub Kasy Kra-jowej – badaniu sprawozdania finansowego, Komisja Nadzoru Finansowego może zobowiązać kasę lub Kasę Krajową do zlecenia wskazanemu biegłe-mu rewidentowi zbadania prawidłowości i rzetelności sprawozdań finanso-wych sporządzanych przez kasę lub Kasę Krajową, kontroli ksiąg rachunko-wych lub analizy portfela kredytowego. Jeżeli w wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono nieprawidłowości w kasie albo Kasie Krajowej, koszty ba-dania ponosi odpowiednio kasa albo Kasa Krajowa, a w razie niestwierdze-nia w wyniku przeprowadzonych badań nieprawidłowości w kasie albo Kasie Krajowej, koszty badania ponosi Komisja Nadzoru Finansowego.
Przeprowadzenie powtórnego badania sprawozdania finansowego może zostać udzielone także bezpośrednio przez Komisję Nadzoru Finanso-wego. Koszty badania ponosi wówczas Komisja Nadzoru FinansoFinanso-wego. Jeże-li w wyniku badania zleconego przez Komisję Nadzoru Finansowego stwier-dzono nieprawidłowości w kasie albo w Kasie Krajowej, koszty badania po-nosi odpowiednio kasa albo Kasa Krajowa.
58 Sprawozdanie z działalności Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego oraz Komisji Nadzoru Finansowego w roku 2018, 70. www.knf.gov.pl [dostęp: 15.02.2020].
„Umowę jako formę działania administracji charakteryzują nastę-pujące cechy: jedną ze stron w tej umowie jest zawsze organ administracyj-ny lub działająca w jego imieniu inna jednostka państwowa, która wycho-dzi z inicjatywą, upoważniona przez przepis prawa administracyjnego. Istot-ne w tej umowie jest to, że jej treść dotyczy sprawy z zakresu administracji państwowej”59.
Zlecenie przeprowadzenia badania sprawozdania finansowego za-warte z uprawnionym do jego przeprowadzenia podmiotem jest z pewnością umową cywilnoprawną, gdyż stanowi ona relację pomiędzy równorzędnymi względem siebie podmiotami. Uznana przez judykaturę metoda doktryny, mająca na celu rozróżnienie stosunków cywilnych, polega na „uznaniu au-tonomicznej pozycji względem siebie podmiotów tego stosunku prawnego, w związku z czym jednej stronie nie przysługuje kompetencja do władczego kształtowania sytuacji prawnej drugiej strony”60. Równocześnie, w uchwale z dnia 9 czerwca 1995 r. (III CZP 72/95, OSN 1995, Nr 10, poz. 146) Sąd Najwyższy za cechę charakterystyczną stosunków cywilnoprawnych uznał w szczególności równorzędność podmiotów tych stosunków i wzajemność (ekwiwalentność) ich świadczeń, w przeciwieństwie do stosunków kształto-wanych w drodze zarządzenia administracyjnego, opartych na zasadzie nad-rzędności.
Komisja Nadzoru Finansowego, zawierając umowę zlecenia, będącą wynikiem zgodnych oświadczeń woli obydwu podmiotów, z których żadne-mu nie przysługuje, w ramach tegoż stosunku prawnego, możliwość władcze-go kształtowania sytuacji prawnej drugiej strony, dokonuje czynności poza-władczych. Zleceniobiorca jest też uprawniony do otrzymania wynagrodze-nia. Mamy więc do czynienia również z ekwiwalentnością świadczeń stron przedmiotowej umowy.
Wskazać należy, że sama Komisja Nadzoru Finansowego również de-finiuje ów stosunek prawny jako umowę cywilnoprawną, wskazując, iż zle-cenie zbadania prawidłowości i rzetelności zatwierdzonego sprawozdania fi-nansowego nie rozstrzyga sprawy co do istoty, nie przybiera formy decyzji administracyjnej i w konsekwencji nie może być skarżone w trybie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Jak wskazuje również Naczelny Sąd Administracyjny, w wyroku z dnia 5 grudnia 2013 r., II GSK 2133/13, LEX nr 1525377, umowa, o której mowa w art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i wa-runkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego sy-stemu obrotu oraz o spółkach publicznych61, nie stanowi również wykonywa-59 Zbigniew Ofiarski, Rola soft law, 152.
60 Zbigniew Radwański, Prawo cywilne –część ogólna (Warszawa: Wydaw-nictwo C.H. Beck, 2016), 6.
nia władztwa administracyjnego. Zlecenie to opiera się na umowie cywilnej pomiędzy KNF a podmiotem uprawnionym do badania sprawozdań finanso-wych (umowa kreuje stosunek prawny będący podstawą zlecenia). W umowie cywilnoprawnej zawieranej między organem administracji publicznej a pod-miotem spoza administracji publicznej typowa ekwiwalentność świadczeń układa się w sposób szczególny, ponieważ organ administracji nie realizuje i nie chroni własnych interesów, gdyż ich nie ma. KNF działa więc wyłącz-nie dla potrzeb i w ochrowyłącz-nie interesu publicznego na rynku kapitałowym, wyłącz-nie podejmując działań władczych, ale wchodząc w obrębie przydanych upraw-nień w umowę cywilnoprawną. W konsekwencji powyższego można jedno-znacznie stwierdzić, że czynności kontroli nie wyrażają władztwa administra-cyjnego, lecz pozwalają na zrealizowanie określonej funkcji nadzorczej przez KNF za pośrednictwem podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań fi-nansowych. Z uwagi na podobieństwo rozwiązań legislacyjnych, pogląd sądu administracyjnego można uznać za właściwy również w kontekście instytucji z art. 62d ust. 1-2 ustawy o skok.
Wskazać jednak należy w tym miejscu na konsekwencje dla pod-miotu nadzorowanego związane z zawartą, w formie działania niewładczego, umową powtórnego badania sprawozdania finansowego. Wydaje się, że po-mimo iż sama umowa – jako stosunek pomiędzy Komisją Nadzoru Finan-sowego a podmiotem uprawnionym do przeprowadzenia badania – nie ma cech władztwa, to już jej pojawienie się i realizacja stanowi wyraz imperium Komisji wobec podmiotu nadzorowanego. W konsekwencji należy stanąć na stanowisku, iż de facto zawarcie przedmiotowej umowy stanowi działanie ad-ministracji o charakterze władczym.
Decydujące w tej ocenie są dwa argumenty.
Po pierwsze, jeżeli w wyniku badania zleconego przez Komisję Nad-zoru Finansowego stwierdzono nieprawidłowości w kasie albo w Kasie Krajo-wej, koszty badania ponosi odpowiednio kasa albo Kasa Krajowa. Podmiot – w wyniku realizacji przez KNF kompetencji wynikających z przepisu art. 62d ust. 2 ustawy o skok – zostaje obciążony kosztami badania, którego nie zlecał, którego warunków nie ustalał, ceny nie negocjował. Oznacza to jednostronne ukształtowanie sytuacji majątkowej podmiotu nadzorowanego.
Po drugie, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w sprawo-zdaniu finansowym podmiotu, Komisja może uruchomić szereg władczych, twardych, działań wobec podmiotu, w tym wszcząć postępowania admini-stracyjne w przedmiocie ustanowienia zarządcy komisarycznego. Wydaje się więc, że nawet niewładcze działania po stronie Komisji Nadzoru Finansowe-go, wiążą się i przenikają z przymusem administracyjnym.
Pomimo iż Naczelny Sąd Administracyjny stanął na stanowisku, iż zawarcie umowy o przeprowadzenie powtórnego badania sprawozdania fi-nansowego jest czynnością cywilnoprawną, Sąd Apelacyjny w Warszawie,
w wyroku z dnia 5 czerwca 2019 r., I ACa 185/1862, stanął na stanowisku, iż podmiot będący adresatem przedmiotowego działania Komisji Nadzoru Finansowego nie posiada interesu prawnego w wytoczeniu powództwa na drodze postępowania cywilnego, wskazując, iż rzekome negatywne oddzia-ływanie umowy na prawa powódki opisane już nastąpiło, zatem ewentualne stwierdzenie nieważności umowy zgodnie z żądaniem pozwu nie ma znacze-nia dla wyjaśnieznacze-nia sytuacji prawnej powódki związanej z badaniem sprawo-zdania finansowego i podejmowanych w związku z tym czynności faktycz-nych, w szczególności nie odwróci powstałych już skutków z nim związa-nych. Chybione było odwoływanie się do przepisów dotyczących odstąpienia od umowy i zwrotu świadczeń wzajemnych (art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c.). Sytuacja taka nie miałaby miejsca w okolicznościach niniejszej sprawy, gdyby doszło do wydania w niej wyroku korzystnego dla strony powodo-wej, tj. stwierdzenia nieważności umowy zawartej przez pozwanych. W tym przypadku mogłyby mieć zastosowanie przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia, ale jedynie w stosunkach między stronami umowy zlecenia, w żadnym razie nie obejmowałoby to sytuacji strony powodowej. Wbrew sta-nowisku strony powodowej, Sąd Okręgowy słusznie ocenił, że kwestia waż-ności umowy z dnia 15 kwietnia 2016 r. pozostaje bez znaczenia dla możliwo-ści wydania przez organ rozstrzygnięcia w postępowaniu administracyjnym.
Mając na uwadze powyższe, rodzi się zagadnienie, czy podmiot, o którym mowa w art. 62d ustawy o skok, może zrealizować swoje prawo do sądu w sytuacji, gdy sądy powszechne nie uznają interesu prawnego kasy lub Kasy Krajowej w stwierdzeniu nieważności umowy zawartej pomiędzy Ko-misją Nadzoru Finansowego a biegłym rewidentem, mającej za przedmiot zbadanie przez biegłego rewidenta prawidłowości i rzetelności sprawozdań finansowych sporządzanych przez kasę lub Kasę Krajową, kontroli ich ksiąg rachunkowych lub analizy portfela kredytowego, wskazując, że umowa ta w żaden sposób nie oddziałuje na sferę prawną kasy lub Kasy Krajowej, zaś sądy administracyjne stoją na stanowisku, iż zawarcie takiej umowy przez Komisję Nadzoru Finansowego nie jest jej działaniem władczym i w konse-kwencji nie może być poddana kontroli sądowo-administracyjnej, tym sa-mym odmawiając zajęcia merytorycznego stanowiska?
Tym samym brak możliwości jednoznacznego rozróżnienia działań władczych i niewładczych KNF wpływa na możliwość realizowania przez podmiot prawa prywatnego prawa do sądu. Niezwykle istotnym pozostaje więc – w ocenie autorki – takie interpretowanie działań administracji pub-licznej, aby istotnym była nie sama definicja czy nazwa danej aktywności ganu, ale jej skutki dla podmiotu. Jeśli działania z definicji niewładcze or-ganu wiążą się z analogicznymi jak w przypadku działań władczych skut-kami dla podmiotu, podmiot ten winien móc dysponować analogicznymi 62 https://www.saos.org.pl/judgments/384807. [dostęp: 14.10.2019].
narzędziami. W tym powinien móc swobodnie realizować swoje prawo do kontroli sądowej działań organu.
7. Wnioski
Wskazanie kluczowej cechy predestynującej do uznania dane-go działania administracji jako niewładczedane-go bądź władczedane-go wydaje się niemożliwym. Każde działanie organów administracji należy analizować pod kątem wszystkich wyżej wskazanych cech, indywidualnie rozważając, czy dane działanie ma charakter imperium.
W konsekwencji, jeżeli rozstrzygnięcia organu są rozstrzygnięciami posiadającymi cechy władcze, to powinny być one klasyfikowane i trakto-wane jako władcze. Bez znaczenia pozostaje nazwanie w sposób odmienny danego działania Komisji. Aktywności organów winny być interpretowane zgodnie z posiadanymi przez nie cechami, nawet pomimo formułowania ich w odmienny sposób. Nazywanie działań władczych działaniami niewładczy-mi nie czyni ich tyniewładczy-mi ostatniniewładczy-mi. Adresaci czynności organów o charakterze władczym winni posiadać możliwość weryfikacji czynności przez niezawi-sły sąd, jako wyraz realizacji prawa do sądu. Ewentualne badanie takich roz-strzygnięć administracji w ramach badania rozroz-strzygnięć oznaczonych jako decyzje administracyjne (w artykule przywołano sytuacje, w których w kon-sekwencji działań niewładczych wydawano decyzje administracyjne) należy ocenić negatywnie, jako niewystarczające.
W duchu prawa europejskiego coraz częściej mamy do czynienia z przepisami tworzonymi z zastosowaniem klauzul generalnych, niezdefinio-waniem w sposób jednoznaczny obowiązków podmiotów prawa, z zapewnia-niem coraz szerszej swobody w interpretowaniu przepisów prawa. W prawie rynku finansowego również rola niewładczego oddziaływania przez organ administracji na uczestników tego rynku jest coraz bardziej widoczna. Nie-władcze działania administracji są uzupełnieniem władczych form i dzięki ich dalej idącej dynamice mogą pozwalać na szybszą reakcję na aktywność rynku.
Obserwujemy zacieranie się granic pomiędzy działaniami władczymi a niewładczymi organów. Przepisy coraz częściej buduje się przy zastosowa-niu klauzul generalnych, nie defizastosowa-niując w sposób jednoznaczny obowiązków podmiotów prawa. Istnieje coraz szersza swoboda w interpretowaniu prawa. W prawie rynku finansowego rola niewładczego – w konstrukcji – oddziały-wania przez organ administracji, jakim jest KNF, na uczestników tego ryn-ku jest coraz częściej stosowana. Jednak samo stosowanie owego „miękkiego prawa” przez KNF jest naznaczone władczością. W konsekwencji jego „mięk-kość” objawia się w sposobie formułowania oczekiwań z równoczesną twar-dością w stosowaniu.
Wskazać należy w przytoczonym kontekście kwestię oczekiwa-nia przez KNF wykonywaoczekiwa-nia prawa określanego mianem prawa miękkiego
(rekomendacje). Komisja, w przypadku braku wdrożenia rekomendacji w wy-znaczonym terminie, może uznać, iż w danym podmiocie nadzorowanym występuje niska jakość zarządzania. Kolejno, Komisja sięga po środki okre-ślane bezsprzecznie mianem działań władczych. Brak przestrzegania soft law może więc skutkować użyciem środków hard law. Proces władczy ma począ-tek w akcie prawa miękkiego. Analogiczne sposoby stosowania prawa obja-wiają się przy stosowaniu narzędzia powtórnego badania sprawozdania finan-sowego, czy wyrażania zgody na powołanie prezesów zarządów SKOK, czy członków Zarządu Kasy Krajowej.
De facto działania Komisji wobec wskazanych podmiotów
nadzoro-wanych są nacechowane imperium. Nawet te czynności, które wydają się mieć charakter niewładczy poprzez sposób ich stosowania i nierozerwalny związek z kompetencjami Komisji o charakterze władczym, rodzą tezę o ich wład-czych cechach.
W konsekwencji działania KNF, które kształtują sytuację prawną podmiotów nadzorowanych, nie zawsze podlegają kontroli sądów powszech-nych i tym samym mogą budzić wątpliwości co do uszanowania prawa do rzetelnego i sprawiedliwego sądu a tym samym skutecznej ochrony praw in-stytucji nadzorowanych.
Wydaje się więc, iż przepis art. 62d ust. 2 ustawy o skok w zw. z art. 58 § 1 k.c. oraz art. 189 k.p.c. może być uznany za niezgodny z art. 2, art. 45 i art. 77 ust. 2 Konstytucji, w zakresie w jakim uniemożliwia Kasie Krajo-wej i spółdzielczym kasom oszczędnościowo-kredytowym poddanie czynno-ści prawnej polegającej na zawarciu pomiędzy Komisją Nadzoru Finansowe-go a biegłym rewidentem umowy o powtórne badanie sprawozdania finan-sowego Skarżącej (również w zakresie istnienia przesłanek zawarcia zarów-no przedmiotowej umowy, jak i jej treści) sprawiedliwej i jawnej ocenie, bez nieuzasadnionej zwłoki, przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd63.
63 W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. prawo do sądu wyrażone zostało w art. 45, jako jeden z przepisów po-święconych wolnościom, prawom i obowiązkom człowieka i obywatela. Prawo do sądu jest prawem podstawowym – uprawnieniem o znacze-niu zasadniczym, wpisując się w szerszą koncepcję pozytywizacji praw człowieka. Wedle art. 45 Konstytucji „każdy ma prawo do sprawiedli-wego i jawnego rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”. Jawność rozprawy może zostać wyłączona „ze względu na moralność, bezpieczeństwo pań-stwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny”. Wskazana możliwość wyłącze-nia jawności nie obejmuje ogłoszewyłącze-nia wyroku, który ma charakter pub-liczny. Konstytucyjne prawo do sądu wskazuje, że w sytuacji, gdy celem
Tym samym przedmiotowe przepisy mogą zostać uznane za zamy-kające drogę sądową dochodzenia naruszonych wolności lub praw, w tym ta-jemnicy prawnie chronionej – tata-jemnicy zawodowej, o której mowa w art. 9g w zw. z art. 9e ustawy o skok oraz naruszające zasadę demokratycznego pań-stwa prawnego.
Bibliografia
Boć Jan, Tadeusz Kuta, Prawo administracyjne. Zagadnienia podstawowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.
Borkowski Janusz, „Określenie administracji i prawa administracyjnego”, [w:] System prawa administracyjnego. Tom I. 55. Wrocław: Wydawni-ctwo Polskiej Akademii Nauk, 1977.
Chróścielewski Wojciech, Akt administracyjny generalny. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1994.
Cudak Arkadiusz, Kontrola sądowa czynności władczych Ministra Sprawiedli-wości podejmowanych w stosunku do komorników sądowych. Sopot:
Cur-renda, 2017.
Federczyk Wojciech, Władczy charakter administracji publicznej jako
przeszko-da w mediacji z jej udziałem. Wrocław: Prawnicza i Ekonomiczna
Bi-blioteka Cyfrowa, 2013.
Fedorowicz Magdalena, Nadzorcze soft law nowej generacji w sektorze
banko-wym w świetle art. 133 ust. 1a ustawy Prawo bankowe. Olsztyn:
Wydaw-nictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2017. Filipek Józef, Stosunek administracyjnoprawny. Kraków: Państwowe
Wydaw-nictwo Naukowe, 1968.
Góral Lesław, Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym. Komentarz. War-szawa: LexisNexis, 2013.
władzy ustawodawczej jest wskazanie powinności określonego zacho-wania się, a zadaniem egzekutywy jest nakładanie określonych ciężarów i ograniczeń, to władza sądownicza powinna być uprawniona do kon-troli prawidłowości aktualizowanych względem jednostki obowiązków w świetle prawa. To z kolei wiąże się nie tylko z koniecznością określenia na płaszczyźnie konstytucyjnej minimalnego standardu procedowania czy atrybutów, w jakie powinien być wyposażony organ sądowy, ale także wymaga takiego ukształtowania niniejszego prawa pod względem podmiotowym oraz przedmiotowym, aby mogło być urzeczywistnio-ne zawsze, gdy zaistnieje potrzeba rozstrzygnięcia sporu o prawo. Przy kształtowaniu konstytucyjnej formuły prawa do sądu istotne znaczenie miały obowiązujące w tej kwestii standardy wyznaczone przez społecz-ność międzynarodową.
Grykiel Jarosław, Czynność prawna a skutki prawne. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza, 2008.
Grykiel Jarosław, Zbigniew Radwański, Czynności prawne jednostronne,
umo-wy i uchwały. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck, 2019.
Herbert Andrzej, Szymon Pawłowski, Piotr Zakrzewski, Spółdzielcze kasy
oszczędnościowo-kredytowe. Komentarz. Warszawa: Wydawnictwo C.H.
Beck, 2014.
Jagielski Jacek, „Z problematyki organów administracyjnych”, [w:] Problemy
współczesnego ustrojoznawstwa. Księga jubileuszowa profesora Bronisława Jastrzębskiego. 98-130. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu
Warmiń-sko-Mazurskiego, 2007.
Jaroszyński Krzysztof, Marek Wierzbowski, System prawa administracyjnego, t. VI. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2011.
Jaworski Władysław Leopold, Nauka prawa administracyjnego. Zagadnienia
ogólne. Warszawa: Instytut wydawniczy „Bibljoteka Polska”, 1924.
Jurkowska-Zeidler Anna, „Prawo rynku finansowego”, [w:] Podstawy
finan-sów i prawa finansowego. 92-126, Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck,
2018.
Jurkowska-Zeidler Anna, „Rynek finansowy”, [w:] Leksykon prawa
finansowe-go. 100 podstawowych pojęć. 394-401. Warszawa: Wydawnictwo C.H.
Beck, 2015.
Jurkowska-Zeidler Anna, Wykład prawa rynku finansowego. Gdańsk: Wydaw-nictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2017.
Kasznica Stanisław, Polskie prawo administracyjne. Pojęcia i instytucje
zasadni-cze. Poznań: „Księgarnia Akademicka”, 1946.
Koleśnik Jan, Pożądany kształt rekomendacji nadzoru finansowego dla
spół-dzielczych kas oszczędnościowo – kredytowych. Łódź: Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, 2014.
Lemańska Joanna, „Umowa administracyjna a umowa cywilnoprawna”, [w:]
Instytucje współczesnego prawa administracyjnego. Księga jubileuszowa profesora zw. dra hab. Józefa Filipka. 421-427, Kraków: Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001.
Łaszczyca Grzegorz, System prawa administracyjnego procesowego.
Zagadnie-nia ogólne. Tom I. Warszawa: Wolters Kluwer, 2017.
Małecka Elżbieta, „Niewładcze formy działania Prezesa UKE ze szczegól-nym uwzględnieniem działalności edukacyjno-informacyjnej” Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Prawnicza, z. 94 (2016): 99-107. DOI: 10.15584/znurprawo.2016.19.6.
Maśniak Dorota, „Rekomendacje i wytyczne KNF: dialog nadzorowany, czyli ‚miękkie prawo” z twardym skutkiem” Prawo Asekuracyjne, nr 2 (2015): 3-14.
Nadolska Aleksandra, Komisja Nadzoru Finansowego w nowej
instytucjonal-nej architekturze europejskiego nadzoru finansowego. Warszawa: Wolters
Kluwer, 2014.
Nieborak Tomasz, Soft lex, sed lex? O nowych formach regulacji rynku
finanso-wego Unii Europejskiej. Poznań: Instytut Zachodni, 2017.
Nieborak Tomasz, Tworzenie i stosowanie prawa rynku finansowego a proces
ekonomizacji prawa. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016.
Ogiegło Leszek, Wstęp do rozważań nad problematyką jednostronnych
czynno-ści prawnych w prawie zobowiązań. Katowice: Wydawnictwo
Uniwersy-tetu Śląskiego, 1991.
Olszak Marcin, Bankowe normy ostrożnościowe. Białystok: Wydawnictwo Te-mida, 2011.
Pabian Sebastian, Wajda Paweł, Natura prawna i skutki rekomendacji Komisji
Nadzoru Finansowego kierowanych do zakładów ubezpieczeń i reasekura-cji. Warszawa: Centrum Edukacji Ubezpieczeniowej, 2015.
Pierzchała Ewa, „Akt administracyjny”, [w:] Administracja. Prawo
admini-stracyjne. Część ogólna. 193-204, Katowice: Wydawnictwo
Uniwersyte-tu Śląskiego, 2018.
Radziewicz Piotr, Administracyjnoprawne pojęcie władztwa publicznego. War-szawa: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, 2006.
Ruczkowski Piotr, „Postacie i funkcje administracji”, [w:] Prawo
administra-cyjne. Część ogólna, ustrojowe prawo administracyjne, wybrane zagadnie-nia materialnego prawa administracyjnego. 30-31. Warszawa: Wolters
Kluwer, 2016.
Rutkowska-Tomaszewska Edyta, Normy ostrożnościowe wydawane w formie uchwał Komisji Nadzoru Finansowego wobec banków w świetle Konstytu-cji RP. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2013.
Skuczyński Paweł, Soft law w perspektywie teorii prawa. Szczecin: Wydawni-ctwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2008.
Srokosz Witold, Instytucje parabankowe w Polsce. Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2011.
Stahl Małgorzata, Zasady w prawie administracyjnym – zagadnienia ogólne.
Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2017.
Starościak Jerzy, Prawo administracyjne. Warszawa: Państwowe Wydawni-ctwo Naukowe, 1975.
Wierzbowski Marek, Ludwik Sobolewski, Paweł Wajda, Prawo rynku
kapita-łowego. Komentarz. Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2014.
Wiktorowska Aleksandra, Kierunki zmian w teorii prawnych form działania
administracji. Warszawa: Wolters Kluwer, 2007.
Wojtczak-Samoraj Dorota, Soft law i mechanizmy nielegislacyjne jako
instru-menty integracji rynku usług bankowych Unii Europejskiej. Radzymin:
Wrzosek Stanisław, Administracja władcza i administracja świadcząca. Lub-lin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2008. Wyszyńska Marta, Zagadnienie swobody jednostronnych czynności prawnych.
Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 2007.
Zawadzka Patrycja, Modele nadzoru rynku finansowego. Aspekty prawne. War-szawa: CeDeWu, 2017.
Ziemski Krystian, Indywidualny akt administracyjny jako forma prawna
dzia-łania administracji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu
Adama Mickiewicza, 2005.
Ziemski Krystian, Podział form prawnych działania administracji na