Wiadomo powszechnie, że pogoda w naszym kraju, jak również w znacz
nej części Europy, nie odznacza się stałością. Po kilku lub kilkunastu dniach pięknych, słonecznych i suchych następuje pogoda pochmurna, dżdżysta i chłod- na‘ iub też naprzemian słoneczna i dżdżysta. Zmiany te następują zwykle dość szybko. N ic więc dziwnego, że ludzie interesują się jej przebiegiem i starają się przewidzieć stany pogody w przyszłości, aby stosownie do nich układać swoje życie i prace. To zainteresowanie się pogodą wyraziło się oddawna w próbach przewidywania jej stanu w t. zw. kalendarzach długoletnich, gdzie przeważnie
■w naiwny i na -niczem nie oparty sposób podawane są przewidywania na rok lub więcej naprzód. Samo przez się jest jasne, że takie przewidywania nie są poważne i nie rozwiązują zagadnienia, które powinno być oparte na dostrzeże
niach zjawisk i prawach niem i kierujących. Poważnie zaczęto zajmować się pogodoznawstwem niezbyt dawno, bo dopiero około 1831 roku, ale silniejszy im puls do tego dany był-znacznie później, bo dopiero w roku 1854. Mianowicie dnia 14-go listopada 1854 gwałtowne burza na morzu Czarnem zatopiła jeden z największych statków francuskich wojennych, biorących udział w dojnie Krymskiej- w ślad za tym huraganem silne wichury rozigraty się w Europie Za
chodniej, w Austrji i w Algerze. Wtedy to z polecenia francuskiego Ministerjum Wojny Le Yerner. znakomity astronom, zapytał meteorologów krain, nawie
dzonych klęską, o obserwacje, tyczące stanu atmosfery pomiędzy 12 a 16 listo
pada Z rozpatrzenia tych obserwacyj okazało się, że klęski spowodowanej burzą morską, można byłoby uniknąć, gdyby te spostrzeżenia były zebrane dość wcześnie, a ostrzeżenie zakomunikowane za pom ocą telegrafu flocie wojennej. Ten w y
padek zadecydował o założeniu .państw owych instytucji, t. zw. biur lub in sty
tutów meteorologicznych, mających między innem i za zadanie informowanie codzienne o stanie pogody i grożących niebezpieczeństwach, wynikających z burz, huraganów i t. p. We wszystkich krajach Europy, a później i w innych częściach świata, zorganizowano m nóstwo punktów, na których obserwatorowie notują przebieg pogody, jak to: temperaturę, ciśnienie, wiatr i siłę jego, zachmurzenie i opady (deszcz, śnieg i grad), uslonecznienie i t. p. Obserwacje te opracowują zwykle centralne, instytucje państwowe (w Polsce Państwowy Instytut Meteoro
logiczny) w celu poznania klimatu i praw kierujących pogodą. Prócz tego pew
ne specjalne punkty przysyłają codziennie dane obserwacyjne do centrali, gdzie zebrane łącznie z danemi z zagranicy, pozwalają na opracowanie t. zw. map synoptycznych, na których podstawie można nie tylko uchwycić przebieg p o gody dla danego kraju, lecz i skonstatować przyczyny, kształtujące pogodę oraz * przewidzieć jej rozwój w czasie najbliższym. Jednym z najważniejszych czyn
ników pogodotwórczych jest ciśnienie atm osferyczne. Olśnienie jest to ciężar słupa powietrza od najwyższych warstw atmosfery aż do powierzchni ziemi, na którą wywiera ucisk, równoważny w ysokości słupa rtęci w barometrze.
Jak wskazują obserwacje barometru, ciśnienie nie jest prawie nigdy stałe, a zmienia się dość szybko i w dość szerokich granicach. Obserwacje ciśnienia, temperatury, wiatru i innych czynników, zrobione jednocześnie na całym ob
szarze kraju lub na obszarze całej części świata, w niesione następnie na mapy, pozwalają połączyć punkty o jednakowem ciśnieniu (np.: 755 mm., 760 mm.
i t. d.) iinją jednakowego ciśnienia,' tak zwaną izobarą.
" Izobary pozwalają na wyodrębnienie pewnych sam odzielnych układów, podobnych do wirów na wodzie, powstających w oceanio powietrznym lecz n ie
równie większych, poruszających się przeważnie z zachodu na wschód. Jedne z nich są układami, w których ku środkowi ciśnienie stale maleje (depresje), drugie zaś naodwrót są obszarami, w których środku stan barometru jest naj
wyższy. (Wyże barometryczne). Pierwsze układy, t. j. depresje, dzięki swemu rozkładowi ciśnienia, mają wiatry skierowane ku swemu środkowi, a jednocześ
nie wznoszące się ku górze, dzięki czemu następuje skraplanie się pary wodnej t. j. opady; w drugich zaś układach prądy powietrza mają kierunek naogoł odśrodkowy, wiatry zwiastują najczęściej pogodę jasną. Wiadomo juz, ze każdo
razowy stan pogody zależny jest przodewszystkiem od rozkładu ciśnienia
atmos-— 3 atmos-—
ferycznego, z którym pozostają w bezpośrednim związku wiatry: oceaniczne—
ciepłe i w ilgotne zimą, chłodne i wilgotne latem, lą d o w e -z im n e i suche zima gorące i suche latem. Te zasady tworzą podstawę t. zw, m etody synoptycznej obejmującej cały szeroki teren zjawisk atmosfery w celu wyciągnięcia odpo
wiednich wniosków. Ostateczne rezultaty komunikowane są kolejom, większym majątkom portom lotniczym i morskim i t. d. za pomocą telefonu i telegrafu, a w niedalekiej przyszłości i za pomocą radjotelefonu. Za przykładem Europy Zachodniej próby w tym kierunku dokonywane są i w P olsce Jak już wyjaś
niono powyżej tylko metoda synoptyczna pozwala przewidywać zmiany p ogod y mimo to i spostrzeżenia lokalne mogą oddać nam pewne usługi.
Spostrzeżenia lokalne dzielą się na spostrzeżenia instrum entalne i spostrze
żenia bez przyrządów Pierwsze można urządzić niezbyt wielkim kosztem, eo zas do najprostszych spostrzeżeń bez przyrządów, to meteorologowie zebrali pewną ilość prawideł, mających mniejszą lub większą wartość dla prognoz ,^ Zeref tycb najbardziej używanych prawideł, opartych na obserwacji najpospolitszych zjawisk atmosferycznych, zarówno bez jak i z przyrządami,
podajemy poniżej. J p
I. Cechy pogarszającej się pogody.
1. Gdy z, jakiegokolwiek punktu zachodniej części nieba, z prędkością dającą się uchwycie gołem okiem, nadciągają chmury pierzaste (t. zw. cirri), jest to oznaką zbliżania się cyklonu t. j. wiru atmosferycznego, rozciągającego
? ? J1 "’le,10. setek mlk Chmury owe dają wskazówkę, że po upływie jednego lub dwu dni nastąpi bardziej długotrwała zmiana pogody.
-i- po ukazaniu się takich szybko poruszających się chmur p ie rzastych, nieboskłon pokrywa się stopniowo delikatną oponą warstwowanych ’
w szeregi rozłozońych chmurek (t. zw. baranki) to można oczekiwać z pew
nością nastąpienia pogody wietrznej w połączeniu z deszczem lub śniegiem ; o bidy kierunek ruchu chmur m e odpowiada kierunkowi wiatru w war
stwie dolnej, lecz w porównaniu z tym ostatnim wykazuje widoczne odchylenie oznacza to, że znąjdujemy się w części przedniej depresji.
W tenczas wypada oczekiwać pogorszenia się stanu pogody. P J 4. Gdy na znacznej części nieba przechodzą" w wyciągniętych pasach chmury pmrzaste, wyglądają, e tak, jak gdyby strzelisto w ychodziły z jednego punktu na horyzoncie (z t. zw. punktu radjacymego), poczytywać to można za oznakę, ze w pobliżu przechodzi drugorzędna depresja baronietryczna; ta os
tatnia m oże sprowadzić opad bez silnego wiatru, a w lecie wywołać burzę.
5. Gdy chmury kłębiaste trwają do wieczora i nie rozpraszała sie to można oczekiwać pogorszenia się pogody lub deszczu. P 4 taić stały ? dr , i L CiągU kolejnych dni o jasnej pogodzie, kierunek wiatru pozos- le ln b tły, \ ■ mi zmianami w ciągu dnia, to w razie raptownej zm iany tego kieiunku można spodziewać się opadów i zmiany w stanie pogody.
' , dy pv° P ó j ś c i u depresji (zazwyczaj wobec wiatrów północno-zachod- tIphiQcVtoSOtkl® cbdlury Plerzaste szybko przechodzą poprzez przerywane chmury niezaeyi'> *° 2eSt tą zbllzającej się nowej depresji, nawet gdyby barometr
i e m°Zt s,padac w, ty m czasie. Rozjaśnienie się nieba będzie w tym ypadku tylko krótkotrwałe; ładna pogoda jest więc wtedy bardzo niepewna.
ł>. Jeżeli dzień był jasny, a chmury ukazują się dopiero ku wieczorowi p S S T n S S S T a deszczu Się grubszemi’ t0 ^est Prawdopodobieństwo zmianj?
. u* Wlatr ku wieczorowi nie ustaje i przytem zm ienia swói kierunek S ^ 4 o bS » mp o S r “
nem prawdopodobieństwem można przewidywać opady
jest r ó w ń i e f z S t u i i m * * ^ WSch° dem słd óca>
pogody^dżdżyste*]0 Upalnych dniach letnich brak rosy> to należy spodziewać się 4 —
L
14. Gdy księżyc otoczony jest kręgami (wieńce) o małej średnicy to na
leży oczekiwać opadów po upływie jednego lub dwu dni.
15. Gdy na tle wschodzącego lub zachodzącego słońca występują barwy purpurowe, jest to niekiedy zapowiedzią opadów.
II. Cechy ulew y I burzy.
1. Jeżeli chmury kłębiaste szybko rosną, występując w formi,e wałów spiętrzonych o wierzchołkach dosięgających wielu kilometrów, oraz gdy spód ich ma kierunek poziomy, to należy oczekiwać burzy z deszczem.
2. Gdy taka bardzo wysoka chmura kłębiasta przemienia się w chmurę burzową, z której części górnej wychodzą prom ieniście chmury pierzaste, lub której część górna rozchodzi się w kształcie grzyba, to, w razie znaczniejszych w ilgotności bezwzględnych powietrza, należy oczekiwać gradu.
3. Gdy rano lub w ciągu dnia widoczne się stają „baranki“, lub gdy ku wieczorowi podnoszą się chmury kłębiasto-wrarstwowe, to można oczekiwać burzy w ciągu nocy.
4. Gdy w ciągu dnia letniego i jasnej pogody chmury mają przeważnie charakter warstwowo-kłębiasty (stralo-cumulus w edług nomenklatury m iędzy
narodowej), to burze nocne powtarzają się często przez kilka nocy z rzędu.
5. Chmury warstwo wo-kłębiaste nie przynoszą same znaczniejszych opadów.
6. Gdy słabe- lub z oddali pochodzące dźwięki dają się szczególnie w y
raźnie słyszeć, jest to oznaką wielkiej w ilgotności warstw dolnych powietrza i to być może zwiastunem burzy, lub opadów.
7. Jeżeli na dolnej powierzchni nadciągającej chmury burzowej występują stopniowo liczne, okrągłe i na dół skierowane wyrostki (Mammato cumulus), jest to oznaką, że burza nie nastąpi, lecz że chmura ulegnie rozproszeniu bez znaczniejszych opadów.
III. Cechy polepszającej sią pogody.
1. Gdy niew ielkie chmury kłębiaste ciągną po niebie w tym samym kierunku, co i wiatr nad powierzchnią ziemi, oznacza to, że depresja oddaliła się i że prawdopodobne jest polepszenie się pogody.
2. Gdy po dniu jasnym w zimie niebo pokrywa wieczorem (wobec ciszy) nizka chmura warstwowa, jak opona, jest to oznaką stałego mrozu.
3. Gdy na wiosnę, lat m lub jesienią widoczne są w ciągu dnia tylko poszczególne chmury, ginące ku wieczorowi, jest to zapowiedzią dłużej trwa
jącej, suchej i jasnej pogody.
4. Gdy w nocy panuje cisza, a natom iast rano, w parę godzin po wscho
dzie słońca, pojawia się lekki wietrzyk, który stopniowo wzmacnia się ku południowi, aby znów osłabnąć ku wieczorowi, stanowi to pewną oznakę długotrwałej, jasnej i suchej pogody.
5. Gdy dzieli jest gorący, a noc chłodna lub zimna, jest to oznaką dobrej i długotrwałej pogody.
6. Silna rosa zapowiada dobrą pogodę,
7. B iałe kręgi koło słońca i księżyca (znane pod nazwą halo), jak rów nież pasy św ietlne widziane niekiedy w pobliżu słońca zwiastują zimą mróz.
8. Sucha mgła towarzyszy zazwyczaj suszy i upałom.
9. Gdy na słońcu zachodzącem przy jasnem niebie widać przez czas długi białosrebrzystą smugę bez wyraźnych granic, jest to zapowiedzią długo
trwałej, dobrej pogody.
10. Gdy niebo wczesnym rankiem nie jest zachmurzone, a natom iast koło 10-ej rano ukazują się okrągławe chmury pierzaste, k óre zbierają się w liczbie rosnącej aż do godzin popołudniowych, aby ku wieczorowi ulec roz
proszeniu, to przebieg taki znamionuje dobrą pogodę.
11. Gdy wieczorem w miejscach niżej położonych tworzy się mgła, która znika następnie w czasie wschodu słońca, jest to zapowiedzią zbliżającej się dobrej pogody.
12. Gdy w nocy jest wyraźnie cieplej w lesie niż na polu, zwiastuje to dobrą pogodę.
5 —
13. Gdy wstępując wieczorem lub w nocy na większy pagórek lub wznie
sienie, nagle uczuwamy się w otoczeniu cieplejszego prądu powietrza, jest to także oznaką dobrej pogody.
14. Gdy cirri ciągną ze wschodu jest to oznaką suchej pogody.
IV. Reguły oparte na wskazaniach poszczególnych przyrzą
dów meteorologicznych.
1. Gdy rano wilgotność względna zmniejsza się znacznie, aby wieczorem ulec znowu zwiększeniu, zwiastuje to dobrą pogodę.
2. 1 egoż samego należy się spodziewać, gdy wilgotność bezwzględna, m e wykazując żadnych wahań specjalnych, daje bieg dzienny zgodny co do cha
rakteru ze zmianami dziennem i temperatury.
3. Gdy ilość pary wodnej w powietrzu t. j. w ilgotność bezwzględna w ziasta o więcej, i iż 2 mm. między poszczególnymi term inami obserwacyjnymi (w ciągu li do 8 godzin), to można oczekiwać obfitszych opadów już w dniu następnym.
4. Jeżeli barometr spada bez przerwy w ciągu całego dnia, to można oczekiwać zbliżania się depresji lub depresji wtórnej, a wraz z nią związanych z tym stanem pogody opadów i wiatru.
5. Jeżeli barometr spada bardzo szybko, to prawdopodobna jest burza.
6. Gdy barometr podnosi się powoli i bez przerwy w ciągu kilku dni, to można oczekiwać ładnej pogody w ciągu dłuższego czasu.
®dy wobamzniżającego się ciśnienia krzywa barometru sam opiszącego (barograiu) jest w ygięta ku górze t. j gdy szybkość spadania się zwiększa, można oczekiwać znacznego zwiększenia się wiatru i gorszego stanu pogody.
. . ^ d y wraz ze zniżką ciśnienia, krzywa barografu jest w ygięta ku do-łow i t. j. gdy spadek stopniowo się zmniejsza, jest rzeczą prawdopodobną, ze ciśnienie wkrótce przestanie spadać i nastąpi polepszenie się stanu pogody.
• * , wobec wzrastających wartości ciśnienia, krzywa barografu jest wygięta ku górze, należy oczekiwać osłabienia wiatru i spokojnego prze
biegu pogody. . J D 1
10- Gdy krzywa barografu, mimo swego zwyżkowego przebiegu, jest wklęsła t j. gdy wartości ciśnienia wzrastają coraz szybciej, to prawdopodobnem jest zw ięk szen ie,się siły wiatru.
11. Gdy, w czasie szybkiego wzrostu lub zniżki barometru zmiany te ulegają nagłemu przerwaniu, a barograf zaczyna w tedy kreślić linję prawie poziomą, to oznacza to pojawienie się wtórnej depresji, a zarazem m ożliw ość dłuższego okresu deszczowego.
V. Reguły dla przew idyw ania przym rozków nocnych.
1. Gdy o godzinie 9-ej wieczorem punkt rosy t. j. temperatura, w której dane powietrze byłoby całkowicie nasycone, spada poniżej 2U C. (według skali stustopniowej), to należy obawiać się przymrozku nocnego, zwłaszcza gdy niebo jest jasne i panuje cisza.
2. Gdy punkt rosy (t. j. temperatura na termometrze zwilgoconym ) spada poniżej zera wobec nieba zachmurzonego, słabego wiatru i wznoszącego się baron.etru, to należy oczekiwać przymrozku w porze nocnej.
3. Podnoszenie się barometru i rozchodzenie się chmur zwiększają, we wszystkich powyżej podanych przypadkach, prawdopodobieństwo przymrozku nocnego; natom iast wiatr, spadek barometru i wzrastające zachmurzenie prawie wykluczają prawdopodobieństwo przymrozku.
4. Gdy występuje przymrozek, to działaniu jego ulegają przedewszystkiem nizko położone pola,- rośliny, znajdujące się na gruncie piaszczystym lub kam ie
nistymi względnie rzadko cierpią od przymrozków. Wyżej położone wierzchołki mogą byc tylko wyjątkowo nawiedzane przez przymrozki nocne.
UWAGA: Bliższe wskazówki, tyczące się przyrządów można znaleść w Instrukcji, wydanej przez Państw owy Instytut Meteorologiczny w Warszawie (N owy-Swiat 72)..
(L. B.)
— 6 —
1
TOWARZYSTWO
UBEZPIECZEŃ
„W IEJĄ “
Zarząd: Dyrekcja w Wilnie, ulica Marji Magdaleny
4-Adres telegraficzny: „Aswil— W iln o “. T e le fo n Nr- 851
TOWARZYSTWO
UBEZPIECZEŃ
O D OGNIA
T R A N S P O R T Ó W OD KRADZIEŻY
ŻYCIOWE
O D WYPADKÓW S ZYB
KONI
CHOMAGE.