W świetle powyższych informacji "Ars Polona" jawi się jako firma nader ruchliwa, mająca na swoim koncie poważne zasługi w dziedzinie rozpowszechniania książki polskiej za granicą i docierania z nią do licznych środowisk polonijnych. To, że gros książek polskich trafia za granicę dzięki jej po średnictwu jest faktem oczywistym. Z drugiej jednak strony od współpracy z "Ars Poloną" odżegnuje się wiele księgarni oraz innych placówek polonijnych i zagranicznych. Bynaj-mniej nie ze względów politycznych, lecz z uwagi na jej ociężałość, niesolidność i zbiurokratyzowanie. Jak już powiedziałem "Ars Polona" jest prawie wyłącznym eksporterem książki polskiej._ I)o niej trzeba więc odnieść słowa właściciela londyńskiej księgarni "Orbis", inż. Jerzego Kulczyckiego, który w 1933 r. pisał o książkach krajowych: "/.../ to te, z których dosta wami mamy największe kłopoty. Nie sposób przewidzieć czy sprzedawszy pierwszą dostawę, dostaniemy drugą, y/prowadzają więc one do pracy najwięcej chaosu i niepewności. Nie potra fimy nigdy poinformować klienta jaka jest możliwość ich
otrzy-91
mania, ale to już nie nasza wina" . Znamienne jest, że pod tą opinią, podzielaną przez wiele księgarń polonijnych, pod pisałby s'ię też chętnie niejeden polski dom wydawniczy zmu szony do korzystania z usług CHZ "Ars Polona".
PRZYPISY
1
W liście do Eugenii Larris. V/: Z epoki eraigracyjnej /1833-1341 /. Y/yd. J. Kallenbach. "Lamus" 1908/1909. T. 1. z. 3 s. 444.
^ W liście do tejże z 20 VII 1835« Tamże o. 434. ^ N liście z 14 XII 1864. Biblioteka Jagiellońska mps. Przyh. 101/65 fol. 13-14.
Księgarniom polskim na obczyźnie w okresie międzywo jennym poświęciłem referat p t . Polish Bookstores in Exile in the Year 1918-1939 wygłoszony 30 X 1935 r. na sympozjum Book Studies in Eastern Europe zorganizowanym w Y/aszyngtonie w ra mach The III World Congress for Soviet and East Europe Studies. Y/ersja angielska tego referatu będzie drukowana w USA; wer sja polska p t . Księgarnie polskie na obczyźnie w okresie mię dzywojenny'™ /1918-193S/ ukazała się w "Przeglądzie Polonij nym" /1986 nr 2/.
t;
S. D i p p e l . 0 księgarzach, którzy przeminęli. Wrocław 1976 s. 181-195; T e n ż e . Polskie księgarstwo na obczyźnie w latach 1944-1947. "Księgarz" 1 9 6 2 wkładka do nr 9/10 s. 8-11; Zrzeszenie Wydawców i Księgarzy Polskich Zagra nicą. Statut. Regulamin. /B.m.w. Niemcy/ 1946.
^ "Rocznik Polonii" /Londyn/ 1552 s. 34, 1953 s. 24; J. J o r d a n . Y/ walce o wolną książkę polską. "Dodatek
Tygodniowy ’Ostatnich Wiadomości’" /Manheim/ 1S57 nr 9 s. 1; S. M ę k a r s Ic i. Książka emigracyjna a chwila ohecna. Tarnże 1957 nr 10 s. 1-2; Księgarnia Polska "Orbis-Polonia". Katalog wydawnictw emigracyjnych na rok 1958
-
1 9 5 9.
/B.m.r. Lo n d y n / .7
Katalog książki polskiej wydanej na emigracji. Orbis Books /London/ Ltd. Londyn 1974; Katalog ogólny Katolickiego Ośrodka Wydawniczego "Veritas". Londyn 1974.
Q
J. Z a b i e l s k a . Instytucje i firmy wydawnicze - Oficyny drukarskie. Yf: Literatura polska na obczyźnie 1940-1960. Red. T. Terlecki. T. 2. Londyn 1965 s. 561-569; M. D a n i - 1 e V) i c z-Z i e l i ń s k a . Szkice o literaturze emigra cyjnej. Paryż 1978 s. 332-339; B. C z a y k o v; s k i,
B. S u 1 i k. Polacy w Wielkiej Brytanii. Paryż 1961 passim; D i p p e 1. 0 księgarzach s. 196-199; T e n ż e . Polskie księgarstwo s. 10; S. P a z y r a. Z dziejów książki pol skiej Yi czasie drugiej wojny światowej. Warszawa 1970 s. 343- 352; D. K o b i e l s k i . Książkę trzeba umieć sprzedać. Rozważania na angielskim bruku. "Stolica" 1958 nr 8 s. 18-19; "Rocznik Polonii Zagranicznej" /Londyn/ 1948-1959 passim;
Słownik pracowników książki polskiej. T. 2. /w druku/; 0 książ ki dla Polaków vj aiemczech. "Orzeł Biały" 1946 nr 36 s. 4;
"Orzeł Biały" 1947 nr 7 s. 2 /ogłoszenie/. q
A. K ł o s s o w s k i . Księgarnie polskie we Fran cji w XX wieku. W: II Sympozjum Kultura Skupisk Polonijnych. Warszawa /w druku/; T e n ż e . Sto pięćdziesiąt lat Księ garni Polskiej w Paryżu. "Księgarz" 1983 nr 2 s. 7-28, nr 3 s. 26-27; W. V o i s e. Księgarnia Polska. 150 lat placów ki. 1833-1983. Paryż 1983. A. K ł o s s o w s k i . Przechadz ka po księgarniach polskich w Paryżu. "Życie Literackie" 1936 nr /w druku/; A. K ł o s s o w s k i . 40 lat paryskiej Li- belli /tytuł roboczy/. Artykuł ten ukaże się w "Przeglądzie Księgarskim i Wydawniczym" /wydawnictwo jubileuszowe przygoto wywane przez libellę na własne 40-lecie/.
10
A. K ł o s s o w s k i . Polskie firmy wydawnicze i księgarskie w Belgii po II wojnie światowej. "Księgarz"
1984 nr 1 s. 22-27.
11 "Pamiętnik Literacki" /Londyn/ 1976. T. 1 s. 190; C. B. Księgarz Doskonały. "Oficyna Poetów" /Londyn/ 1967 nr 2 s. 50.
1 2
F. B i r n b a u m . Książka izraelska w Polsce - książka polska w Izraelu. Rozmowę przeprowadził M. Saazewicz.
"Stolica" 1958 nr 26 s. 7.
^ "Rocznik Polonii Zagranicznej" 1948 s. 24-25, 1952 s. 17, 1956-1957 s. 99, 1958-1959 s. 25; "iłowy Kurier" /Bue nos Aires/ 1947 nr 2 i dalsze numery z tego roku /ogłoszenia księgarskie/; J. M i e c z n i k o w s k i . Polska Książka w Argentynie. "Orzeł Biały" 1949 nr 9 s. 3; "Orzeł Biały"
1948 nr 26 s. 6, nr 42 s. 4 oraz "Kultura" /Paryż/ 1951 nr 1 s. 128 /ogłoszenia Składnicy Książki Polskiej/; Z a b i e l - s k a. Instytucje i firmy wydawnicze s. 572.
^ V/. C h o j n a c k i . Bibliografia wydawnictw pol skich w Brazylii 1892-1974. "Przegląd Zachodni" 1974 nr 2 s. 363; "Rocznik Polonii Zagranicznej" 1948 s. 44, 1952 s. 24; "Kalendarzyk Biblioteki Polskiej" /Brazylia?/ 1956.
s. 71, 1956-1957 s. 104.
1 6
"Orzeł Biały" 1948 nr 43 i dalsze numery z tego ro ku /ogłoszenia Polskiej Agencji Książek i Czasopism/.
^ "Rocznik Polonii Zagranicznej" 1948 s. 90, 1950 s. 8 8, 1953 s. 8 8, 1956-1957 s. 16?, 1953-1959 s. 109-110.
18
A. K ł o s s o v) s k i. W służbie polskiej książce na ziemi amerykańskiej. Polish Book Importing Company. "Rocz niki Biblioteczne" 23:1979 z. 1/2 s. 297-345; T e n ż e . Ha obczyźnie. ludzie polskiej książki. Wrocław 1974 s. 208-242.
19
Firma ta, wyraźnie już podupadła, w 1961 r. przeszła w ręce Spółki Wydawnictwa Polskiego w Chicago.
20
Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa 1972 s. 126, 835-836; "Rocznik Polonii" 1956-1957 s. 210, 1958-1959 s. 135. Placówkę tę dziś już nie istniejącą, nabyli w 1955 r. i prowadzili nadal pod nazwą Polish American Book Co., Józef F. Białasiewiez i Marian Gawuć.
21 "Rocznik Polonii" 1956-1957 s. 210, 1958-1959 s. 135; Informacja ustna ks. R . . Kira z 14 V 1985.
22 "Rocznik Polonii" 1952 s. 128, 1956-1957 s. 210, 1958-1959 s. 135.
23
K ł o s s o w s k i . Polskie firmy wydawnicze i księgarskie w Belgii s. 25-26.
2^ "Informator Polonii w USA" 1981-1982 /Hew York 1981/ s. 286-287.
25
A. K ł o s s o w s k i . Historia książki polskiej za granicą. Problemy badawcze. Warszawa 1980; T e n ż e .
Ha obczyźnie.
S. K o c i k. Wizyta w "Kropce i Przecinku" czyli u polonijnego księgarza w Bruay-en-Artois. "Tygodnik Polski" /Paryż/ 1975 nr 41 s. 9-11.
27
B. M a j o r e k . "Mister Contal". "panorama Pol ska. Kasza Ojczyzna" 1977^nr 2 s. 33; J. S u r d y k o w -s k i. Najciekawsza podróż "Contalu". "Przekrój" 1981 nr 1867 s . 7 •
OQ
Tradycje Księgarni SKP sięgają 1954 r., ale dziś funkcjonująca placówka oficjalnie została założona w 1 9 6 4 r. Por. C z a y k o w s k i, S u 1 i k. Polacy w Wielkiej Bry tanii s. 305; S. Z a k r z e w s k i. Czytelnictwo na emi gracji 1967 /dok./. "Kultura" /Paryż/ 1969 nr 4 s. 30.
29
Wykazy księgarń i innych placówek rozpowszechniają cych za granicą polską książkę, m.in.: "Informator Polonii w USA" 1981-1982 s. 280-302; "Hew Polish Publications" /War szawa/ passim, m.in. roczniki 1965, 1983; "Kultura" /Paryż/ passim, m.in. roczniki 1980, 1983; "Kalendarzyk Kombatanta" /Londyn/ passim, m.in. roczniki 1979, 1983; "Kalendarz Po lonii Światowej" /Bethlehem, Conn., USA/. 1986 s. 62; Emigra cyjna książka i prasa na Kongresie Nauki Współczesnej i Kul tury Polskiej na Obczyźnie. Londyn 1970 s. 23; Katalog książ ki polskiej wydanej na emigracji. Orbis Books /London/ Ltd. Londyn 1974; Katalog ogólny Katolickiego Ośrodka Wydawnicze go "Veritas". London 1974. Zob. także: "Dodatek Tygodniowy ’Ostatnich Wiadomości’" /Uenheim/ 1957 nr 6 s. 4 /ogłoszenie księgarni S. Milciciuka/.
30
Parę danych z życiorysu. "Stolica" 1S72 nr 53 s. 10; /ED/. Gość z "Polonii". "Stolica" 1975 nr 35 s. 13; Książka polska w USA. "Życie Warszawy". 19 7 6 nr 34 s. 7; Żeby zebrać, trzeba zasiać. Z Edwardem Puaczem, polskim księgarzem z USA rozmawia Idichał Jaranovjski. "Polityka" 1979 nr 26 s. 13; prze druk w "Przegląd Księgarski" 1979 nr 9 s. 1 4-1 5. Oficyna wy dawnicza "Polonia" w Chicago. Rozmowa z Edwardem Puaczem. Ro zmawiał P. Dłużak. "Gazeta Targowa" 1930 nr 50 s . 7; B. P u a c z Książka polska w Ameryce. "Kultura" /Paryż/ 1980 nr 11 s. 99- 102; Toż w obszernych fragmentach. "Przegląd Prasy Polonijnej" /Warszawa/ 1981 nr 3; Księgarnia polska "Polonia" w Chicago. Tamże 1981 nr 5 s. 3; T. S z a f r a ń s k i . Na margine sie problemu eksportu polskiej książki. "Przegląd Księgarski i Wydawniczy" 1983 nr 11 s. 11, 13; Z importerem polskiego słowa Edwardem Puaczem rozmawiał w Chicago Zbigniew K. Rogow ski. "Stolica" 1984 nr 14; /•••/ międzynarodowe Targi Książki. Warszawa /... . Katalogi/ 1979 s. 153, 1982 s. 51; Nekrologi E. Puacza. "Życie Warszawy" 1985 nr 18-36 passim; II. LI. D r o- z d o w s k i. Edward Puacz "Polonia w USA dziś i jutro". /Recenzja/. "Przegląd Polonijny" 1977 nr 2 s. 153-161.
3^ "Nowy Dziennik" /Nowy Jork" 1931-1985 passim /ogło szenia/; B. W i e r z b i a ń s k i . "Nowy Dziennik" a Po lonia w USA. "Studia polonijne" 10:1987; Zebranie Spółki Wy dawniczej "Nowego Dziennika", "przegląd Prasy Polonijnej" 1982 nr 8 s. 9; Dzień prasy polskiej: Bal prasy oraz wypo wiedź red. B. Wierzbiańskiego. Tamże 1982 nr 12 s. 5-6; Kier masz Książki i Bazar Świąteczny w PIN. Tamże 1981 nr 2 s. 8.
32 "Informator Polonii w USA" 1981-1982 s. 253, 286; Informacja ustna ks. prof. B. Kumora z 14 V
1985-33
Wykaz księgarń i innych placówek rozpowszechniają cych książkę polską z o b . przypis 28; Książka polska w USA. "Życie Warszawy" 1976 nr 34 s. 7; Z a k r z e w s k i . Czytelnictwo na emigracji s. 36 /o księgarni Szwedego/.
3^ "Związkowiec" /Toronto/ 1980-1985 passim /ogłosze nia/; "Głos Polski" /Toronto/ 1980-1985 passim /ogłoszenia/; "Rocznik Polonii" 1958-1959 s. 110.
K ł o s s o w s k i. Księgarnie polskie we Francji w XX wieku. K ł o s s o w s k i. Przechadzka po księgarniach polskich w Paryżu.
•3 /"
Nasze książki na rynku angielskim. Rozmowa z Jerzym Stareckim, dyrektorem firmy "Earl’s Court Publication" w Lon dynie. Rozmawiał Kazimierz Sobolewski. "Kurier Polski" 1978 rn 253.
37 "Informator Polonii w USA". 1981-1982 s. 286-287. 38
M. in. "Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza" /Lon dyn/ 1979 nr 27 s. 4 i "Kultura" /Paryż/ 1983 nr 9 s. 94 /ogłoszenie E. Keusteina/.
33 "Przegląd Polski" /Sao Paulo/ 1962— 1964 passim /ogłoszenia S. Kartmana/.
^ K o b i e l s k i . Książkę trzeba umieć sprzedać; C z a y k o w s Ic i, S u l i k . Polacy w ’»/ielkiej Brytanii s . 315.
C z a y k o w s k i , S u l i k . Polacy w Wielkiej Brytanii s. 304-306.
li-terąturze emigracyjnej s. 12. Zoo. też: Ł. O s i ń s k i . A na widowni pustawo. 0 literaturze emigracyjnej. "Polityka" 1981 nr 34 s. 9-14. A propos tego artykułu: Tamże nr 38 s. 3, nr 42 s. 5; G. M i z e r a-lT u m s e n. Kryzys czytelnictwa na emigracji. W: "Gwiazda Polarna". 75 lat w służbie Polski i Polonii. New York 1983 s. 92-93; Z. L i c h n i a k . Za nim powstanie panorama. /Wobec literatury polskiej na emi gracji/. Warszawa 1983; LI. S t ę p i e ń. Stanowisko wobec literatury emigracyjnej po 1939 roku. Referat powielany na konferencję "Literatura Polski Ludowej - oceny i prognozy" zorganizowaną w Warszawie w dniach 14-15 lutego 1985 r. Fragmenty drukowane w "Polityce" 1985 nr 11 s. 1, 8. Całość ma się ukazać w "Miesięczniku Literackim"; W. S k a l - m o w s k i. Polska literatura emigracyjna, "przegląd Pra sy Polonijnej" 1981 nr 12 s. 3-4. Por. przypis 45.
43 •
Zeby zebrać, trzeba zasiać. Z Edwardem Puaczem. 44
J. K u l c z y c k i . Udział księgarza w życiu książki. W: Stała Konferencja Muzeów i Bibliotek Polskich na Zachodzie. Międzybiblioteczne Sympozjum III. Londyn 1983 s. 16-17.
45
Z a k r z e w s k i . Czytelnictwo na emigracji s. 33-34.
A6
O s i ń s k i . A na widowni pustawo; G. Mizera- Numsen /Kryzys czytelnictwa na emigracji s. 93/ pisała: "Wy danie jakiejkolwiek książki czy czasopisma w Stanach Zjedno czonych to wykonanie spektaklu przed pustą widownią. Pisarze są, artyści są, znajdują się redaktorzy, tylko /.../ czytel nika nie ma /.../".
^ Z. R o m a n o w i c z o w a . Silva rerum Galerie Lambert. "Wiadomości" /Londyn/ 1979 nr 1737 s. 3.
A O
K o b i e l s k i . Książkę trzeba umieć sprzedać. ^ "Związkowiec" /Toronto/ 1980 nr 88 s. 9-12 /ogłosze nie/ .
50
"Nowy Dziennik" /Nowy Jork/ 1981 passim. 51
K ł o s s o w s k i . Polskie firmy księgarskie i wy dawnicze w Belgii s. 24.
52
K ł o s s o w s k i . V/ służbie polskiej książce s. 329; K. R o m a n o w i e z. Księgarnia na emigracji. "Kultura" /Paryż/ 1948 nr 14 s. 143; "Kultura" /Paryż/ 1953 nr 12 /ogłoszenie księgarni "Orbis"/.
53 •
Zeby zebrać, trzeba zasiać. Z Edwardem Puaczem; "Polonia" - enklawa polskiej książki. "Stolica" 1979 nr 22 s. 10; K ł o s s o w s k i . Przechadzka po księgarniach polskich w Paryżu.
54
Z a k r z e w s k i. Czytelnictwo na emigracji s. 31. "Pamiętnik Literacki" /Londyn/ 1976 /T. 1/ s. 190. 56 •
Zeby zebrać,, zrzeba zasiać. Z Edwardem Puaczem. 57
P. A d a m s k i . Emigracja polska w Wielkiej Brytanii. "Studia Polonijne" 1:1976 s. 172.
R o m a n o w i c z. Księgarnia na emigracji s.,143; Żeby zebrać, trzeba zasiać. Z Edwardem Puaczem; V o i s e. Księgarnia Polska s. 19; "Pamiętnik Literacki" /Londyn/ 1983 T. 6 s. 165.
59 w wywiadzie udzielonym warszawskiej "Polityce" E. Puacz powiedział: "Nie bardzo wierzę w sukcesy reklamy w polonijnych gazetach i radiostacjach, choć ogłaszam się zarówno w USA, jak i w Kanadzie" /Zeby zebrać, trzeba za siać/ .
60 147.
^ K ł o s s o w s k i . Sto pięćdziesiąt lat Księgarni Polskiej s. 22. R o m a n o w i e z. Księgarnia na emigracji s. 146-62 63 64 65 R o m a n o w i c z. Księgarnia na emigracji s. 144. K ł o s s o w s k i. W służbie polskiej książce s. 333• Tamże s. 334. C z a y k o w s k i , S u l i k . Polacy w Wielkiej Brytanii s. 306. 66 67
68
69 Tamże s. 177-F u a c z. Książka polska w Ameryce s. 59. Tamże s . 101.
W i e r z b i a ń s k i. "Nowy Dziennik" a Polonia; R. Kir - wypowiedź na sympozjum "Polonijne środki społeczne go przekazu /.../". Lublin KUL, 14 V 1985 r.
7® Słowo /polskie/ w niełasce. "Przekrój" 1977 nr 1864 s.. 13.
71
Z a k r z e w s k i. Czytelnictwo na emigracji s. 27. 7?
'Wystawa książkowych wydawnictw emigracyjnych. "Prze gląd Prasy Polonijnej" 1981 nr 6 s . 1; O s i ń s k i . A na widowni oustewo s. 9*
7 3*
Udział księgarza w życiu książki s. 16. 7^ P u a c z. Książka polska w Ameryce s. 99. 75 Zeby zebrać, trzeba zasiać. Z Edwardem Fuaczem; Z imporeterem polskiego słowa drukowanego Edwardem Fuaczem; W. S o b i s i a k . Kultura rodzima Polonii zachodnioeuro pejskiej. Poznań 1983 s. 200.
7° Dane dotyczące Polonii amerykańskiej podaję za E. Puaczern /Żeby zebrać, trzeba zasiać/.
77
Udział księgarza w życiu książki s. 16. 78 Tamże s. 15.
79 A. K ł o s s o w s k i . Ambasador książki pol skiej w Paryżu. Władysław Mickiewicz. 'Wrocław 1971 s. 73«
on
Udziałowcy Spółki akcyjnej prowadzącej Księgarnię Polską w Paryżu nie czerpią z niej żadnych zysków, a skromne dochody tej firmy przelewane są na fundusz rezerwowy. E. Puacz, po ok. 10 latach prowadzenia chicagowskiej "Polonii", na py tania przeprowadzającego z nim wywiad polskiego dziennikarza odpowiadał: "- Jak dalece jest to sprawa dochodowa? - Perso nel zjada dochody. - Ale Pan nie traci? - Też prawda /.../". B. Wierzbiański twierdzi zaś, że Księgarnia "Nowego Dzienni ka" w Nowym Jorku właściwie nie zarabia, ale też spółka Bicen tennial Publishing Corporation, w ramach której funkcjonuje ta placówka, nie musi do niej dokładać / K ł o s s o w s k i . Sto pięćdziesiąt lat Księgarni Polskiej w Paryżu s. 27; Żeby
zebrać, trzeba zasiać. Z Edwardem Puaczem; W i e r z b i ń s k i . "Nowy Dziennik" a Polonia.
0 * 1
Itogi wsiesojuznoj nieriepisi nasielenija 1970 goda. T. 4. Moskwa 19?3 s. 20, 44, 152, 223, 273, 280, 317.
U Polaków za Olzą. "Tygodnik Polski" /Paryż/ 1971 nr 48 s. 4 ; J . O l e j n i k . Łączy nas nie tylko gen. Bem ... . Problemy Polonii na Węgrzech. "Słowo Powszechne" 1979 nr 96 s. 6; J. N a ł k o w s k i . Pod patronatem Bema. O Polakach z Budapesztu. "Przekrój" 1969 nr 1244 s. 4-5.
QO *
J J. D.a m b o r s k y. Książka polonijna w Czecho słowacji. Pięćdziesiąt tomów Edycji Polskiej "Profilu". "Prze gląd Polonijny" 1981 z. 3 s. 127-128.
O /
Księgarnie polskie w Czechosłowacji. "Przegląd Księ garski 1949 nr 5 s. 51; "Kalendarz ’Zwrotu’" /Czeski Cieszyn/ 1954, 1957/1958 /ogłoszenia/; /Inc.:/ O 67-tysiącach Polaków /.../. "Przekrój" 1966 nr 1092 s. 3.
n r
/zk/: Propagowanie prawdziwego obrazu Polski. Nasze ośrodki kultury za granicą. "Życie Warszawy" 1983 nr 265 s. 4; /Inc.:/ 15-lecie działalności obchodził w maju Polski Ośrodek informacji i Kultury w Pradze /../. "Przegląd księgarski i Wy dawniczy" 1973 nr 10 s. 9; A. D z i e r ż a n o w s k i . Tra dycyjne związki. 30 lat Ośrodka Kultury Polskiej /w Budapesz cie/. ."Trybuna Ludu" 1981 nr 139 s. ; W. S w i d r a k. Pol ska obecność kulturalna na 'Węgrzech. "Profile" /Rzeszów/ 1984 nr 7; 35 lat polskiego ośrodka w Bułgarii. "Dziennik Ludowy"
1984 nr 239.
Polska książka w ZSRR. Rozmowa z kierownikiem przed stawicielstwa CHZ "Ars Polona" w Moskwie - Zdzisławem Awadziu- nem. Rozmawiał K. Kozub. "Tygodnik Kulturalny" 1978 nr 7; Wię cej nakładów w języku rosyjskim. /'Wywiad z przedstawicielem CHZ "Ars Polona" w Moskwie Henrykiem Hrapkowiczem przepr. przez J. Łlaruszewskiego/. "Przegląd Księgarski i Wydawniczy" 1984 nr 6 s. 3, 8.
87
H. H r a p k o w i c z. Książka polska w ZSRR. "Przegląd Księgarski i 'Wydawniczy" 1977 nr 13—14 s. 2, 13; Polska książka w ZSRR. Rozmowa z; Więcej nakładów w języku rosyjskim; J. B o n d a r e n k o . Polskie książki w Związ ku Radzieckim. W 38 językach i po polsku. "Trybuna Ludu" 1984 nr 18 s. 5 ; J . S i e r a d z k i . 100 min książek pol skich sprzedano w ZSRR. Największa zagraniczna wystawa "KIW". "Życie Warszawy" 1978 nr 295; K. K o z u b . Odznaczenia dla popularyzatorów polskiej książki w ZSRR. "Dziennik Ludo wy" 1977 nr 204? /z 8 10/; /Inc./ Książka polska /.../. "Prze gląd Księgarski i Wydawniczy" 1964 nr 4 s. 15.
88
Danych liczbowych o eksporcie książki polskiej za granicę publikowane przez GUS roczniki statystyczne nie po dają, a uzyskanie ich w "Ars Polonie" może nie jest niemoż liwe, ale w każdym razie utrudnione. Rocznik Statystyczny /Y/arszawa 1984 s. 472/ uwzględnia natomiast dane dotyczące eksportu polskich gazet i czasopism. Otóż "Ars Polona" sprze dała za granicę w 1983 r. 1351 tytułów czasopism w nakładzie 41 860 tys. egzemplarzy /zeszytów, numerów/. W stosunku do 1980 r. oznacza to spadek o 24 tytuły i blisko 25 min. egz. Kierunek eksportu to przede wszystkim kraje socjalistyczne - 35 079 tys. egz. w 1983 r. Na pozostałe kraje przypadło w tym roku zaledwie 6 781 tys. egz. gazet i czasopism.
ifesze książki na angielskim rynku. Rozmowa z Jerzym Stareckim.
H. K r a p k o w i c z. 25 lat w służbie pol skiej kultury. "Przegląd Księgarski i Y/ydawniczy" 1978 nr 8 s. 1, 6-7; "Związkowiec" /Toronto/ 1980 nr 64 oraz inne nu mery /ogłoszenia "Ars Polony"/. 0 eksporcie książki polskiej przez "Ars Polonę" zob. też: m.in.: W br. 100 tys. egzempla rzy. Polskie książki naukowe, beletrystyka, czasopisma na amerykańskim rynku czytelniczym. "Życie Warszawy" 1974 nr 229 s. 6; Książka polska w USA. Tamże 1976 nr 34; Polska książka za granicą. "Gazeta Współczesna" 1975 nr 1 6 4 .
91
K u l c z y c k i . Udział księgarza w życiu książ ki s . 16.
POLISH BOOKSHOPS ABROAD AFTER THE WORLD Y/AR II
S u m m a r y
After the second world war about 4 mln Poles found themselves abroad after they had left Poland in 1939-1945. Their need for reading caused an enormous development of Polish bookshops and publications abroad. Many Polish books hops were founded in a number of countries such as Great
Britain, Germany, France, Belgium, Italy, the U.S.A., Cana da, Brazil, Argentina and Australia. Beside selling the books and magazines, the bookshops played an additional role of clubs of Polish culture and centres for the Poles scat tered all over the world. In the early fifties most of the bookshops were closed down as a consequence of stabiliza tion and repatriation. Only those which could cope with the new conditions managed to survive; namely those which under stood hit was not longer the immigrant book itself but also the links with the culture of the country of origin that constituted the basis for their future existence.
Today, the number of the Polish bookshops abroad is even smaller but nearly all of them are fearly firm. They sell books and magazines in Polish and in other foreign languages, records, tapes and cassetes, replicas, stamps, artistic goods etc. Polonia does not read much; 80% do not know Polish and thus never read in it. Consequently, the Polish bookshops sell more and more foreign books and sup ply foreign libraries, universities and other institutions with the Polish and Slavonic books as well as the litera ture on Eastern Europe. All the same, the bookshops do eve rything to draw their customers from Polonia. They also supply the other East European minorities and individual foreign readers interested in Poland and her culture. Simul taneously, the Polish bookshops run the mail-order business sending books to the Poles scattered all over the world. Most of the bookshops have secondhand book departments, and some of them have their own libraries and reading rooms.. _ Thus, they continue to be the centres of the Polish culture and propaganda. They are "the centres of literary appoint ments" - as the founder of the first Polish bookshop abroad, Eustachy Januszkiewicz,.wanted them to be 150 years ago.
.Here are some of the oldest and most meritorious Polish bookshops of today: The Polish bookshop in Paris /founded in 1925/» Libella of Kazimierz Romanowicz in Paris /founded in 1946/, Orbis Books London Ltd. of Jerzy Kulczycki /founded in 1944/, Veritas in London /founded in 1947/ and the Polish
Books Pair in S0lura /Switzerland, founded in 1950/ run by Halszka Poniatowska Vincenz. Besides, a few younger books hops should be mentioned here: "Polonia" in Chicago founded by Edward Puacz, the "Nowy Dziennik" bookshop in New York, the "American Częstochowa" bookshop in Doylestown /Pennsyl vania/ and the "Związkowiec" bookshop in Toronto.
There are no Polish bookshops in the Socialist coun tries though they used to exist in Czechoslovakia. All these countries sell the books imported from Poland in the foreign departments of some specialistic bookstores.