Przed obchodami kolejnej rocznicy Grudnia nie dał się już złapać. W Gdańsku manifestację zorganizowano z dużym rozmachem. Opozycja wydrukowała setki ulotek. Służba Bezpieczeństwa odnotowała, że Wałęsa 7 grudnia 1979 roku przemycił do Zrembu klepsydry informujące o obchodach. W Trójmieście
władze zatrzymały w aresztach kilkanaście osób (w tym Borusewicza, którego przewieziono do Warszawy), ale pozostali na wolności działacze nie zrezygnowali. 18 grudnia 1979 roku pod bramą numer dwa Stoczni Gdańskiej, tam gdzie zginęli stoczniowcy, zgromadziło się kilka tysięcy osób. Ksiądz Bronisław Sroka zaintonował hymn narodowy i pieśń Boże, coś Polskę. Dariusz Kobzdej z RMP w emocjonalnym przemówieniu powiedział: „Zbliża się czas, kiedy zdobędziemy to, o co
walczymy: wolną ojczyznę, gdzie będziemy […] rządzić według praw ustanowionych przez naród wolnych Polaków”. Studentka Maryla Płońska odczytała odezwę Wolnych Związków Zawodowych.
Na koniec przemawiał Wałęsa, który nauczony doświadczeniem z poprzedniego roku, gdy rocznicę przesiedział w areszcie, tym razem ukrył się na kilka dni wcześniej, a ze swego zakładu wywieziony został w zaplombowanym kontenerze. Wygłosił słynne wezwanie, aby za rok każdy
przyniósł kamień na budowę pomnika ofiar Grudnia. To wystąpienie warto – za raportem bezpieki – obszernie przytoczyć. Uwagi w nawiasach, opisujące atmosferę zgromadzenia, pochodzą od SB.
„Jestem członkiem komitetu założycielskiego Wolnych Związków Zawodowych. (Okrzyk z tłumu – niech żyją Wolne Związki Zawodowe). W grudniu 70 roku byłem członkiem pierwszego i drugiego Komitetu Strajkowego Stoczni Gdańskiej. Jestem też współtwórcą słowa
»pomożemy«. W związku z tymi faktami czuję się moralnie odpowiedzialny za tych, co zginęli, jak również za tych, co przeżyli, a zaufali mi. Dlatego też rozliczając ten okres oświadczam, że najważniejsze postulaty nie zostały spełnione. Zaliczam do nich budowę pomnika tej straszliwej tragedii, to jest obowiązek nas, żyjących (brawa), a zarazem przestroga dla rządzących.
»Pomożemy« to nie znaczy, że ze wszystkim się zgodzimy. To, co wyrabia w ostatnich czasach aparat władzy, nie ma nic
wspólnego z patriotyzmem (oklaski). Znęcanie się nad patriotami, deptanie podstawowych praw, to są metody naszej władzy […]. Z poczynań niektórych widać, że zależy komuś na tym, aby wymazać z pamięci naszych poległych kolegów, jak również wymazać poległych patriotów polskich w Katyniu. (Okrzyki z tłumu – Chcemy prawdy o Katyniu…). […] Tylko niezależnie zorganizowane grupy społeczne mogą temu przeciwdziałać. Mówię o tym dlatego, żeby prawdziwi patrioci zrozumieli, że
w naszej ojczyźnie dzieje się bardzo źle. (Okrzyki z tłumu – Bardzo źle).
Chcemy, by prawo zapanowało nad bezprawiem. Chcemy, by nigdy Polak na Polaka nie musiał podnosić ręki. (Okrzyk z tłumu – Na partyjnego zawsze – oklaski i śmiechy. Skandowanie: Precz z partią, precz z partią, precz z partią). […] Aby temu przeciwdziałać, organizujemy niezależne grupy samoobronne, pomagajmy sobie wzajemnie, dołączcie do grup niezależnych, które już są zorganizowane. (Pytanie z tłumu
– Co to za partia robotnicza, która wydaje rozkazy strzelać do robotnika? Niech żyją Wolne Związki. Pachołki kremlowskie, precz z komunizmem).
Moje pokolenie jest wychowane w duchu religijnym, dlatego też stać nasze pokolenie dzięki tym naukom na podniesienie ręki w obronie Boga i ojczyzny. Swoje dzieci chcę też wychować w duchu religijnym. Dlatego też zdecydowanie domagam się powrotu religii do szkoły (aplauz). […]
obchodzić 10. rocznicę tej tragedii – musimy postawić pomnik. Jeżeli do tego czasu nie powstanie, proszę wszystkich, by każdy na przyszłą rocznicę przyniósł ze sobą kamień. Jeśli wszyscy przyniosą po jednym, to na pewno zbudujemy pomnik (aplauz tłumu – oklaski). Będzie to pomnik niezwykły, ale i sytuacja była niezwykła. Władza ludowa strzelała do ludu swego (gwizdy). Z tego miejsca pragnę powiadomić władzę, że tak bezkarne aresztowania, jak były w tym roku, były to ostatnie aresztowania. (Okrzyki – Niech
żyje, niech żyją). W przeciwnym razie pójdziemy i więzienia otworzymy. Jeśli w przyszłym roku mnie tu nie będzie – nazywam się Lech Wałęsa – przyjdźcie po mnie, a jeśli ja będę, a kogoś z was nie będzie, ja pójdę po was (aplauz – oklaski). […]
Niech nikt nie ośmiela się pomawiać nas o brak patriotyzmu, kierowanie z zewnątrz czy niepolskość. Jesteśmy Polakami, patriotami, kierujemy się hasłami – Bóg, ojczyzna wolna i sprawiedliwa (aplauz) […]”.
Przemówienie to otworzyło Lechowi Wałęsie drogę do wielkiej polityki. Potrafił w trafiających do wszystkich, prostych słowach wyrazić nastrój grudniowej rocznicy, a także zachęcić innych do solidarnego działania w obronie swoich praw. Znakomitym pomysłem było wezwanie do wzniesienia pomnika z przyniesionych przez ludzi kamieni. To zobowiązanie zostanie zrealizowane za rok w wymiarze przekraczającym najśmielsze marzenia.
opozycyjna codzienność. Zaraz po manifestacji Wałęsa został zatrzymany przez milicję. W pracy spotykały go kolejne szykany, ale nie dawał za wygraną. 2 stycznia 1980 roku rozdał w stołówce kilkadziesiąt numerów „Robotnika”. Gdy w odwecie za udział w grudniowej manifestacji dyrekcja Elektromontażu zwolniła kilkunastu pracowników, utworzył wraz z kilkoma kolegami Komisję Robotniczą. Był to bardzo ważny precedens. Powstała 23 stycznia 1980 roku grupa, którą poparła jedna
trzecia pracowników zakładu, dowodziła sporych możliwości gdańskiej opozycji i energii Wałęsy. Nigdzie indziej w Polsce nie udało się zorganizować niezależnej komisji w przedsiębiorstwie. Stanowiło to przekroczenie ważnej bariery w działaniach opozycji, a dla bezpieki musiało być sygnałem alarmowym.
Wałęsa poczynał sobie coraz śmielej. 24 stycznia kolportował odezwę Komisji Robotniczej do załogi, w której powiadomił o powstaniu tej grupy i akcji protestacyjnej przeciwko
redukcji etatów. 28 stycznia przyniósł do pracy magnetofon z nagraniem audycji Radia Wolna Europa, „którą odtwarzał swym współpracownikom w sposób oficjalny” – notowała SB. Komisji Robotniczej udało się obronić niektórych pracowników przed wyrzuceniem na bruk. Z pracy wyleciał jednak Wałęsa.
Od lutego do sierpnia 1980 roku był bezrobotny. „W jak trudnej znajdował się sytuacji, świadczy fakt, że sprzedał swoją warszawę, żeby wyżywić rodzinę – opowiadał Dariusz
Kobzdej. – Otrzymywał pomoc finansową z KOR-u. Wówczas też zaczął bronić go mecenas Jacek Taylor. Chcąc się zrewanżować za pomoc prawną, zaofiarował, że będzie mu naprawiał samochód”. Bezrobocie ojca piątki dzieci było dla rodziny źródłem poważnych problemów, ale umożliwiło mu zaangażowanie się na całego w działalność opozycyjną, która na Wybrzeżu nabrała wyjątkowej intensywności. Wałęsa stał się w gruncie rzeczy zawodowym rewolucjonistą – organizował
akcje ulotkowe, w swoim ciasnym mieszkaniu drukował „bibułę”. Skupił wokół siebie grupę robotników ze swojej dzielnicy. Jeden z jej uczestników wspomina: „O Lechu wiedzieli ludzie na Stogach tyle, że jest to facet, który trochę rozrabia, trochę go milicja zamyka, że o coś tam walczy, o coś się dopomina, dokładniej mało co kto wiedział”. Policja wiedziała więcej. W styczniu 1980 roku w tajemniczych okolicznościach zginął Tadeusz Szczepański, uczestnik grupy Wałęsy,
również wyrzucony z pracy w Elektromontażu. Jego ciało znaleziono po kilku tygodniach w Motławie – z okaleczoną głową i odciętymi stopami. Pogrzeb, w którym uczestniczyły ponad dwa tysiące osób, był opozycyjną demonstracją. Wałęsę, który niósł wieniec od Komitetu Założycielskiego WZZ, władze zatrzymały przed cmentarzem i wsadziły do aresztu na 48 godzin. Nie zrezygnował – po wypuszczeniu raz jeszcze pojechał na cmentarz z dwoma synami.
Jako autentyczny robotnik, a przy tym człowiek wygadany i zawsze skory do rozmowy, bywał odwiedzany przez zagranicznych korespondentów. Przywoził ich na Stogi Borusewicz. Jak wspominała Alina Pieńkowska, Wałęsa zachowywał się naturalnie, tak jakby od wielu lat rozmawiał z dziennikarzami. Chyba już wtedy lubił być obiektem zainteresowania. Nie bał się też kontaktów z zachodnimi dyplomatami. W lutym w swoim pełnym dzieci mieszkanku przyjął konsula Wielkiej
Brytanii, opowiadał mu o niezależnej aktywności.
Przed wyznaczonymi na marzec 1980 roku wyborami do sejmu Wolne Związki przeprowadziły masową akcję, wyprodukowano 30 tysięcy ulotek. Wezwanie do bojkotu fikcyjnego głosowania rozdawano pod kościołami, rozrzucano w stoczniach. Wałęsę, który brał w tym aktywny udział, milicja zatrzymała podczas rozklejania ulotek na klatce schodowej, rekwirując mu 45 sztuk ulotek i słoik kleju. Kolejną próbą sił
była zorganizowana przez Ruch Młodej Polski manifestacja 3 Maja, w przedwojenne święto narodowe zlikwidowane w PRL. W uroczystej mszy świętej uczestniczyło blisko 15 tysięcy osób. Po niej uformował się pochód. Wałęsa szedł na czele i niósł transparent z hasłem „Niepodległość”. Pod pomnikiem Jana III Sobieskiego przemówienia wygłosili Dariusz Kobzdej z Ruchu Młodej Polski oraz Tadeusz Szczudłowski z Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Wkrótce po manifestacji obu aresztowano i
skazano na trzy miesiące. Gdańska opozycja podjęła w ich obronie akcję o bezprecedensowym zasięgu (rozrzucono 100 tysięcy ulotek). Wałęsa znowu był na pierwszej linii. Kolportował ulotki, a także – wraz z Magdaleną Modzelewską i Bożeną Rybicką – prowadził w kościele Mariackim codzienne modlitwy w intencji aresztowanych. Były to, jak wspomina, „takie przedstrajkowe rekolekcje solidarnościowe – bo w intencji kolegów”.
otuchą mógł napawać fakt, że ich działania spotykają się z coraz bardziej znaczącym odzewem, a w akcjach bierze udział coraz więcej osób. Działo się to jednak kosztem wielkiego wysiłku czołowych aktywistów. Jacek Kuroń wspominał swoje spotkanie z Lechem Wałęsą 1 lipca, na procesie Marka Kozłowskiego (jego uwolnienie będzie jednym z 21 postulatów MKS): „Normalnie robił na nas niesłychanie dobre wrażenie, ale wtedy coś taki zły przyjechał, zgorzkniały. Wziął mnie na bok i mówi, że trzeba by
powołać takie grupy, które by przypieprzały czasem milicji, jednemu czy drugiemu ubekowi po cichu, bo za bardzo rozzuchwalili się. Był bardzo zmęczony, kilka dni wcześniej zamknięto go razem z najmłodszą, paromiesięczną córeczką. Dość często go wtedy ciągali po komendach”. 12 lipca milicja zatrzymała go na gdańskim targowisku, gdzie rozdawał „ulotki o treści antysocjalistycznej”.
Według bilansu Służby Bezpieczeństwa Wałęsa podczas działalności w Wolnych
Związkach Zawodowych trafił do aresztu w sumie dwanaście razy. W celi spędził nawet dzień, w którym urodziła się jedna z jego córek. Pewnego dnia, podczas rozrzucania ulotek, dostał się w ręce milicji wraz z kilkumiesięczną Magdą. „Zrobiliśmy dwa tysiące ulotek – opowiadał jeden z kolegów z WZZ. – Przyszedł jakiś major i mówi, że mają polecenie wylegitymować nas i zatrzymać. I jak wpychali wózek z dzieciakiem do milicyjnej nyski, to główka zahaczyła o dach samochodu. Milicjant nacisnął
głowę dzieciaka, Lechu go popchnął, milicjant przekazał do radiotelefonu: – Nie daje mi wózka wsadzić, uderzył mnie. – Wtedy usłyszeliśmy przez radiotelefon: – Co sk…synu łapiesz ręką jego dzieciaka, zostaw, trzymaj łapy przy sobie, coś się jeszcze uszkodzi”. W rezultacie Lech sam prowadził wózek, milicjanci szli za nim, a kolega jechał „suką”. Na komisariacie wybuchła kolejna awantura – o zmianę pieluchy. W końcu funkcjonariusze woleli pozbyć się kłopotu i zwolnili Wałęsę z dzieckiem do domu.
Była to jedyna niemowlęca odsiadka w historii opozycji.