Wstęp
Najlepszym sposobem na skuteczne nauczenie się czegoś jest przeżycie tego w prak-tyce. Dosłowne przeżycie: dotknięcie, powąchanie, spróbowanie... jednym słowem
DOŚWIADCZENIE. Oczywiście istnieją pewne zasady przeprowadzania doświad-czeń w taki sposób, aby skutecznie mogły nas one czegoś nauczyć. Jeśli na przykład pójdziemy do sklepu i zrobimy duże zakupy, a po przyjściu do domu zobaczymy na rachunku, że zamiast jabłek po 3 zł za kilogram nabito nam orzechy po 12 zł za kilogram, to następnym razem przeczytamy rachunek przed odejściem od kasy. Bo najlepiej nauka wychodzi nam wtedy, kiedy bezpośrednio nas dotyczy.
W warunkach klasowych, czyli ograniczonych miejscem i 45 minutami oraz za-sobami sprzętowymi i pewną bazą materiałów, jak najbardziej możliwa jest ta naj-skuteczniejsza forma nauki doświadczenie. Doświadczanie rozumiane zarówno jako przeprowadzanie eksperymentów sensu stricto (eksperyment naukowy), jak i wszelkiego rodzaju działania angażujące uczniów bezpośrednio i dające możliwość poznawania świata dzięki zmysłom nie tylko słuchu i wzroku, ale także wszystkim pozostałym.
W swojej pracy już wielokrotnie przekonałam się, że w klasach, w których posta-wiłam na naukę poprzez doświadczenie, dzieci nie tylko uwielbiają przychodzić na lekcje przyrody, ale także osiągają lepsze wyniki w testach sprawdzających wiedzę.
Nie ukrywam, że taki sposób prowadzenia lekcji wymaga od nauczyciela ogrom-nego zaangażowania, nakładu czasu, a w niektórych szkołach zapewne także na-kładów finansowych. Warto zatem już we wrześniu porozmawiać z dyrekcją szkoły i przedstawić listę materiałów niezbędnych do przeprowadzania doświadczeń i ob-serwacji podczas naszych lekcji kto wie może otrzymamy wsparcie? Zazwyczaj dużą część materiałów, zwłaszcza tych „spożywczych”, uczniowie chętnie przynoszą sami.
Prezentuję w tym artykule doświadczenia, które przeprowadzam na lekcjach od kilku lat. Postanowiłam się nimi podzielić, ponieważ mnie samej bardzo brakowało takiego zbioru, gdy zaczynałam pracę.
W pewnym sensie sposób prowadzenia lekcji, jaki proponuję, jest „sprzedawa-niem” nauki. Często słyszymy, że dzisiejsza młodzież to tak zwane pokolenie obraz-kowe, pokolenie gier komputerowych, Internetu, szybko zmieniających się informa-cji, obrazów, dźwięków. Mózg ludzki uczy się wybierać informacje istotne, a nieistot-ne pomijać.
EDUKACJA PRZYRODNICZA
Co ciekawe, ostatnie eksperymenty porównujące spostrzegawczość u ludzi uka-zują nam, że osoby z pokolenia dzisiejszych 40-latków po przejściu kilkuset metrów ruchliwą ulicą są w stanie podać o wiele więcej szczegółów opisujących przebytą tra-sę niż osoby z pokolenia dzisiejszych 20-latków. Świadczy to tylko i wyłącznie o tym, że mózg osoby narażonej przez całe życie na ogromną ilość szczegółów przestaje je zapamiętywać w pewnym sensie pomija „nieistotne” szczegóły. Patrząc oczyma biologa, jest to sprawa oczywista mózg nie chce się przegrzać (dosłownie). Przy-zwyczajony jest również do konkretnego sposobu podawania informacji. Czy to źle, czy dobrze zostawiam do rozstrzygnięcia psychologom. Natomiast sama uważam, że należy się dostosować i prowadzić lekcje w taki sposób, aby uczniowie byli mak-symalnie zaangażowani, a że często wymaga to zrobienia „widowiska obrazkowego”
cóż, takie czasy, mózg naszego ucznia właśnie tego oczekuje.
Wszystkie doświadczenia, obserwacje i ćwiczenia, które starałam się poukładać tematycznie, zostały przedstawione wedle ogólnego schematu:
Tytuł doświadczenia
Hipoteza (w ćwiczeniach i obserwacjach cel) Potrzebne materiały
Przebieg Wynik Wniosek Uwagi
Zamieszczam również regulamin pracowni przyrodniczej i przykładowe wyposażenie zaplecza. Proponuję na pierwszej godzinie lekcyjnej zapoznać dzieci z regulaminem, przeprowadzając (jedynie w postaci demonstracji przez nauczyciela) proste doświad-czenie, np. „Spalanie jest rodzajem utleniania”, tłumacząc jednocześnie schemat przeprowadzania wszelkich doświadczeń oraz jakie są zasady bezpieczeństwa, cze-go bezwzględnie robić nie wolno, a co należy, gdy wydarzy się coś nieprzewidzianecze-go.
Regulamin pracowni przyrodniczej zasady bezpieczeństwa 1. Uczniowie przebywają w pracowni tylko w obecności
na-uczyciela.
2. Bezpośrednio po wejściu do pracowni każdy uczeń zaj-muje swoje miejsce i przygotowuje się do zajęć (wyciąga podręcznik, ćwiczenia, zeszyt przedmiotowy i inne nie-zbędne przedmioty).
3. Nikt nie opuszcza swojego miejsca bez zgody nauczycie-la.
4. Gdy do pracowni wejdzie osoba dorosła, uczniowie wsta-ją (z wywsta-jątkiem zajęć, podczas których przeprowadzane są sprawdziany pisemne).
5. Uczeń zobowiązany jest do dbania o wyposażenie pra-cowni (atlasy, globusy, modele, mapy, mikroskopy etc.)
6. Doświadczenia należy przeprowadzać ściśle według podanej instrukcji.
7. Nie wolno wykonywać eksperymentów niewchodzących w zakres doświadcze-nia.
8. Substancje stosowane do doświadczeń należy traktować jako potencjalnie tru-jące: nie wolno ich dotykać bez zezwolenia, sprawdzać ich zapachu ani smaku.
EDUKACJA PRZYRODNICZA
9. Na polecenie nauczyciela można sprawdzić zapach substancji poprzez skiero-wanie jej oparów ruchem ręki w stronę nosa nigdy nie wąchamy substancji bezpośrednio.
10. W pracowni przyrodniczej nie wolno pić ani jeść oraz przechowywać żywności na ławce.
11. O każdym nieprzewidzianym przebiegu doświadczenia, skaleczeniu czy wypad-ku należy natychmiast poinformować nauczyciela.
12. O stłuczeniu sprzętu, rozlaniu lub rozsypaniu substancji należy natychmiast poinformować nauczyciela.
13. Uczniowie odpowiadają za porządek i czystość na swoich miejscach pracy.
14. Po przeprowadzeniu doświadczenia każdy uczeń myje używany przez siebie sprzęt oraz doprowadza pracownię przyrodniczą do stanu sprzed rozpoczęcia zajęć.
15. Po przeprowadzeniu każdego doświadczenia należy starannie umyć ręce.
Podstawowe wyposażenie zaplecza przyrodnika Sprzęty trwałe:
• Lupy (15 sztuk)
• Mikroskopy (przynajmniej 1 na 4 uczniów)
• Rzutnik multimedialny lub pisma
• Latarka (nie diodowa)
• Pryzmat
• Kompasy (przynajmniej 1 na 4 uczniów)
• Mapy (najlepiej 1:25 000)
• Sprzęt laboratoryjny (probówki, szalki, zlewki)
• Stoper
W pracowni powinien być swobodny dostęp do wody (co najmniej jeden zlew).
EDUKACJA PRZYRODNICZA