Badając tworzenie się mowy u dziecięcia od chwili urodzenia i we wszystkich fazach jej rozwoju,
przekonamy się, żei u zwierząt istnieje zupełnie podo
bna postępowość w sposobach wyrażenia myśli; tylko
że u nich zatrzymuje się na niższym stopniu rozwoju, na pantominie lub na prostym języku brzmień, odpo wiednio do ograniczonych zdolności zwierzęcia.
Organem tworzenia głosujest krtań, którą zwy
kle nazywają jabłkiem Adamowćm. Jest to dość wy
datne miejsce naszyi, szczególnie u mężczyzn. Krtań stanowi górną częśćoddechowego gardła, które za po mocą podłużnej szpary — t. z. szpary głosowej ot
wiera się do połyku, w tylnej częśei jego, około ję
zyka, i ma do zamykania tćj szpary czyli głośni
chrząstkową nakrywę, zwaną nagłośnią, która przy
połykaniu zapobiega temu, aby pokarmy i napoje nie
wpadały do krtani. Dolny obrączkowaty koniec krtani otwiera się do przymocowanej pod nim tchawicy. Sa
ma krtań składa się z czterech chrząstek rozmaitego kształtu i rozmiaru, ruchomo między sobą połączo
nych i umocowanych pod kością gnykową. Krtań może się zwężać i rozszerzać; wnętrze zaś ma wyścielone
pary fałdów podłużnych, błoniastych, bardzo spręży
stych. Fałdy te, szczególnie ich parę dolną, zowią stri nami głosowymi; one to bowiem są naksztalt strun
naciągnięte między większą chrząstką przednią, czyli
grdyką a parą drobniejszych tylnych. Za pomocą
wiążących chrząstki i od naszej woli zależnych mię śni mogą te wiązadła, czyli struny głosowe, być sla-
bićj lub mocniej naprężone i wydają pod naciskiem wydychanego powietrza tony głośniejsze lub cichsze,
wyższe lub niższe, według naszćj woli.
Różna wysokość tonów mowy zależy od rozma
itych warunków. Jednym z najważniejszych jest węk-sze lub mniejsze napięcie strun głosowych, od którego zależy ilość ich wahań w oznaczonym czasie. Szero
kość szpary głosowćj nie okazuje żadnego wpływu na
wysokość tonu; potrzeba jednak aby poprzecznik tej
szpary nie był większy nad 2'/2 milimetra, gdy
jest szerszy, żadnego tonu nie będzie , tylko chry-
pienie i szum, bo powietrze zbyt wolno przechodzące
między strunami głosowćmi, nie sprawia w nich ża dnych drgań.
Wiadomo, że ton poruszającej się struny tern jest wyższy, im struna jest krótsza. Toż samo zachodzi
i w strunie głosowej; im krótsze są one z natury, lub
im więcej się mogą skrócić, tern wyższy jest ton. W tćm też leży cała różnica między tonami męskiego gardła z jednej strony, a tonami gardła kobiecego i dziecięcego z drugiej. Średnia długość strun głoso wych u męsczyzny w czasie spokoju jest 18’5 milim.
a w chwili największego napięcia 231 milim; u ko
biety 12-7 — 15 7 millim. u 141etniego chłopca 10’5
101
Oprócz tej przyczyny, różnica głosu u różnych
płci i wieków pochodzi od rozmaitój wielkości gardła, od twardościjego ścian i od elastyczności strun. U mę-szczyzny gardło jest większe, kąt pod którym scho dzą się boki przedniej chrząstkowej tarczy jest tępszy,
chrząstki grubsze i twardsze, struny mniej giętkie niż u kobiet i dzieci Dla tego też głos męszczyzny jest mniej giętki, niższy, a śpiew nie może być tak bie gły jak u kobiety. Z tejże samej przyczyny bas po
trzebuje więcćj czasu na śpiew pewnego frazesu mu
zykalnego aniżeli baryton albo tenor.
Przy jednakowćm naprężeniu strun głosowych
możemy wydać dwa tony, stosownie do tego, czy się porusza cała struna głosowa czy tylko brzeg jej we wnętrzny. Wtym ostatnim razie górne struny głosowe
opuszczają się i przykrywają dolne w ich zewnętrznej
części, zmniejszając powierzchnię błony dźwięcznej.
Taka to jest różnica między głosem piersiowym i tak
zwanym falcetem czyli głosem gardłowym. Śpiew ty
rolski odznacza się tylko bystrąprzemianą głosu pier siowego na gardłowy. Nie wiele ludzi jest w stanie wykonywać melodye tyrolskie, gdyż bystre przejście od głosu piersiowego do gardłowego nie jest tak łatwe. Zresztą śpiewacy dobrze wiedzą, po jakich nutach mogą wziąć dokładnie ton wysoki, pełny i dźwięczny. Nareszcie wysokość tonu zależy także i od siły,
z jaką powietrze przechodzi przez szparę głosową, to
jest od pojemności płuci od siły mięśni wydechowych;
dla tego też przy silnem wydechaniu należy zwolnić
nieco struny głosowe, gdyż w przeciwnym razie ton
Zwykłe gardło od różnego naprężenia strun gł sowych wydaje tony w granicach dwóch a najda^
dwóch i pół oktaw, licząc tylko zupełnie czyste i m zykałue tony. U bardzo dobrych śpiewaków skala je
jeszcze większa, ale nie słyszano, aby ktokolwiek br cztery oktawy
Bas bierze od fa do re3; baryton od la do /a\ contralto od mi2 do ut4; mezzo-soprano od sol2 do soprano od si2 do sol^. Te trzy ostatnie są to głosy kobiece.
Przy dojrzewaniu zniża się głos chłopców o oktawę
a u dziewcząt o dwa tony. W starości z powodu ko
stnienia chrząstek, a może też izanikania mięśni, głos
staje się niższym : tenory zmieniają się na barytony.
Jednak nie same tylko struny głosowe wpływają
na głos ijego odcienie, ale także nagłośnia, wielkość
jamy gęby, nosa, urządzenie języka, podniebienia i ust. Dźwięczność głosu zależy od gładkości i spręży
stości strun głosowych. Obrzmienie ich pochodzące
z przeziębienia lub długiego krzyku sprawia chrypkę, a nawet zupełną utratę głosu.
Giętkość głosu zasadza się na wyćwiczeniu mię śni głosowych, natężających struny głosowe z nale żytą szybkością i miarą. Wyćwiczenie to może być
tak znakomite jak, wyćwiczenie ręki w piśmie, rysunku lub grze na fortepianie.
Ucząc śpiewu, zwyklewybierają literę a,bo przy tem potrzeba otwierać usta szeroko, aby ton był zu
pełnie czysty. Inne samogłoski wymawiają się mniej czysto i jasno. Narody, w których języku niema czy
103 przyjemnym śpiewem, od którego tylko z wielkim tru-dem odwyknąć mogą.
Mowa jestto użycie różnych części narządu gło
sowego, znajdującego się w połączeniu z powietrznymi drogami, dla wydobycia różnych dźwięków. Tworze
nie dźwięków zczłonkowanych nie zależy ani trochę od gardła i szpary głosowćj, bo możemy bardzo do
brze mówić tak cicho, że w gardle nie pojawia się żaden muzykalny ton. Spółgłoski wymawiają się bez wszelkiego współudziału szpary glosowćj, ale i przy
wymawianiu samogłosek szpara głosowa wtedy tylko
przyjmuje pewien udział, gdy wymawiamy ją bardzo
głośno. Lecz i w tym przypadku wydajemy tylko ton muzykalny, który w skutek różnych modyfikacyj otrzy
muje charakter dźwięku zeezłonkowanego; lecz sama , przez się szpara głosowa nie może wymówić żadnej
samogłoski, bo wahania jej wydają tylko muzykalne
tony. Gdyby tego nie było, nie moglibyśmy śpiewać
żadnej samogłoski dowolnie wysokim tonem.
Każda spółgłoska przedstawia tylko pewnego ro
dzaju szum, pochodzący od tego, że powietrze, wy
chodzące z płuc, przechodzi przez różne zwężenia, znajdujące się w gębie. Zwężenia te pochodzą od ró
żnego ułożenia języka, zębów, podniebienia i warg.
Możność miarowego wydechania powietrza i tern
samem urozmaicenia swego głosu podczas mówienia i śpiewu zawdzięcza człowiek swej postawie prostej i wynikającej stąd swobodzie piersi i płuc.
Nie należy mieszać głosu i mowy z krzykiem,
który wydają jak człowiek tak izwierzęta dla wyra
żenia uczuć swych przyjemnych lub bolesnych. Krzyk jest to rodzaj języka instynktownego, który pozwala
wyrazić uczucia najprostsze jak gniew, strach, ra
i t. d.
Język jest produktem twórczego ducha na
i znajduje się w ścisłym stosunku z charakterem j.
myślenia. Te narody, które są zmuszone używać in nego języka niż ten, który jest wyrobem ich charak
teru, są skazane na wieczną niepłodność, bo obcy ję
zyk nie odpowiada duchowym ich potrzebom. W tym
tylko przypadku, jeżeli języki zleją się, jest możność
postępu. Anglicy, naprzykład, z chaosu kilku języków
zbudowali swój własny, i tylko dzięki tej okoliczności
dalszy rozwój języka angielskiego stał się możliwym. Stąd tćż każdy zrozumie, jaką' jest mrzonką
wspólny język dla wszystkich ludzi. Język ten prędko musialby się rozpaść na mnóstwo innych, odpowie
dnich potrzebom każdego narodu.
Każdy człowiek powinien kształcić i rozwijać głos swój i nauczyć się używać go należycie, to jest dobrze mówić. Jest to rzecz dość trudna, lecz bardzo
potrzebna w życiu. Ileż to razy myśl piękna, nawet
w ładnćj formie wypowiedziana, zaledwie ślad zostawi w umyśle słuchaczy, wchodząc jednćm, a wychodząc
drugiem uchem, jak mówi przysłowie nasze, a to dla
tego, że była wypowiedziana głosem cichym, głuchym, bez modulacyi, jednćm słowem niejasno, niedobrze Niewiele ludzi uczy się takiego mówienia, ażeby słowo było jasne, łatwe, organ mowy przyjemny,
zdolny do zachwycenia słuchaczy i do utrzymania ich
uwagi w ciągu godzin całych. Dla dopięcia tego roz
woju narządu głosowego, należy go ćwiczyć starannie;
jest to bowiem także swego rodzaju gimnastyka. Czy
105 i wymowę niejasną tak poprawie, że mowa nabędzie wszystkich przymiotów, których jej brakuje.
Zwykle lepiej mówić stojąc, aniżeli siedząc, albo chodząc, bo stojąc mamy większą swobodę w odde chaniu i w ruchu rąk. Ruchy zaś i giesty są bardzo pożyteczne przy mówieniu, czynią je bowiem mniej męczącćm, rozkładając zmęczenie na większą ilość mięśni, czyniąc je więcej przekonywającem, i poucza- jącem, bo ruch odpowiedni i giest na swojem miejscu jest to jakby podkreślenie myśli wypowiedzianej. Nic tak nie zmniejsza zmęczenia w czasie mowy lub lek- cyi, jak giesty i ruchy i nic niema potrzebniejszego nad nie, dla uczynienia mowy naszej żywą i pociąga jącą. Ma się rozumieć, że giesty te i ruchy tylko wtedy są korzystne gdy ich używamy w odpowiedniej chwili i w odpowiedniem miejscu; ruchy zaś bezcelowe, jak naprzykład mówienie lub nauczanie chodząe, mę czą słuchacza i przeszkadzają mu do uważnego słu chania.
Sposób oddechania podczas mówienia ma także ważne znaczenie. Oddech powinien być regularny, spo kojny i dość energiczny, aby wystarczył dla wydania przyjemnego dźwięku, ale niezbyt silny, aby nie spro wadził zadyszki. Oddechać należy w miejscach, gdzie się myśl kończy; dla tego też dobrze jest nieużywać frazesów zbyt długich.
Czytanie głośne jak i deklamacya są bardzo hi-gjenicznem ćwiczeniem głosu, wzmacniając grupę mię śni oddechowych i gardłowych. Należy jednak po wstrzymywać się od tych ćwiczeń ludziom dotkniętym chorobami serca, krwiopluciem, częstymi zapaleniami gardła i t. d.
Śpiew wymaga wysiłków większych, znaczniej
szego rozszerzenia płuc, i silnego skurczenia mięśni
wydechowych tułowia. Ćwicząc się w śpiewie należy zwracać wielką uwagę, czy ćwiczenie to nie sprawia
zaburzeń w oddechaniu lub w krążeniu krwi. Rozu mnie kierowany śpiew winien wchodzić do programu
dobrego wychowania, jakojednaz najprzyjemniejszych
rozrywek towarzyskich. Jest to także najlepszy spo
sób nauczenia się muzyki, nie mówiąc jużnico wpły
wie moralnym, niezmiernie zbawiennym, który wywiera na młodociane dusze.