Józef Puchajda
Katedra Edukacji Technicznej i Informatycznej Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie S ł o w a k l u c z o w e: praca, sukces zawodowy, ryzyko zawodowe, poziom lęku.
A b s t r a k t
Omówiono teoretyczne konteksty i wyniki dotychczasowych badań dotyczące pojęć: war-tość i systemy wartości, praca, wyznaczniki sukcesu zawodowego, lęk przed ryzykiem. Prze-prowadzono badania własne, w których wzięło udział 217 studentów stacjonarnych na kie-runkach technicznych. Miały one na celu określenie uwarunkowań: a) roli i miejsca, jakie praca zawodowa zajmuje w zbiorze wartości uniwersalnych i celów życiowych respondentów;
b) hierarchii ważności czynników kształtujących postrzeganie sukcesu zawodowego przez ba-danych; c) rodzaju zagrożeń antycypowanych w przyszłej pracy zawodowej i poziomu ich ak-ceptacji w zależności od takich zmiennych niezależnych, jak: płeć, samoocena skłonności do ryzykowania, samoocena poziomu lęku na czynniki zagrażające w przyszłej pracy zawodowej.
WORK, PROFESSIONAL SUCCESS AND SAFETY OF WORK IN THE STRUCTURE OF VALUES OF FUTURE ENGINEERS
Józef Puchajda
Chair of Information and Technical Education University of Warmia and Mazury K e y w o r d s: work, professional success, professional risk, level of fear.
A b s t r a c t
Discussed were the theoretical contexts and results of existing researches concerning definitions: value and system of value, work, determinants of professional success, fear from risk. Conducted was own research in which participated 217 daily students on technical faculties. Research had on purpose determination of conditionings: a) the role and place that professional work takes in the set of universal values and life aims of the respondents, b) hierarchy of importance of factors shaping the vision of professional success by respondents, c) the kind of threats anticipated in the future professional work and level it its acceptance in dependency to such changes like: gender, evaluation of the tendency to risk, self--evaluation of the level of fear on to factors threating in the future professional work.
Wprowadzenie
Kościół i wczesna doktryna chrześcijańska rozumiała pracę z jednej strony mistycznie, jako dopust boży i karę za grzech pierworodny, z drugiej zaś jako dążenie człowieka do zaspokojenia swoich potrzeb indywidualnych (SPASOWSKI 1963). Według Lutra trzeba pracować, ale pracować – to służyć Bogu. Według Kalwina, trzeba pracować również dla chwały bożej, dla za-bicia swego przywiązania do świata, swych złych, wrodzonych instynktów, dla ustanowienia królestwa bożego na ziemi (SPASOWSKI 1963).
Na odmienne cechy pracy kładzie nacisk współczesna nauka Kościoła.
W dokumentach Kościoła, a przede wszystkim w uchwałach Soboru Wa-tykańskiego II i wypowiedzi Pawła VI, znajdujemy, że człowiek przez pra-cę spełnia zarówno obowiązek osobowy zaspokajania swych potrzeb oraz własnego rozwoju, jak i obowiązek społeczny (STRZESZEWSKI 1978). Każda praca skierowana na zewnątrz powraca do pracownika, doskonaląc go oso-bowo. Praca przyczynia się więc w pewnym stopniu do samokreacji czło-wieka, gdyż do pełnego człowieczeństwa dochodzi on przez rozwój kultury, czyli przez wysiłek pracy (STRZESZEWSKI 1978).
Za wątek centralny i jednocześnie zasadę porządkującą różne treści nauczania kardynała Stefana Wyszyńskiego na temat pracy można uznać dominującą w tym nauczaniu i specyficzną dla niego ideę harmonii i ładu (WOŁKOWSKI 1986). Ład w człowieku i ład w dziełach ludzkiej pracy – ład społeczny, są tu wzajemnie uwarunkowane. Nieład w jednej płaszczyźnie, powoduje chaos i destrukcję w drugiej (WOŁKOWSKI 1986). Podwaliną ładu i harmonii w sferze stosunków społecznych związanych z pracą jest uzna-nie prymatu człowieka w świecie pracy ludzkiej. Uznauzna-nie tego prymatu, to przede wszystkim spojrzenie na pracę w perspektywie radykalnie hu-manistycznej, antropologicznej. Jest to jeden ze sposobów bycia człowieka, jeden ze sposobów jego zaistnienia (WOŁKOWSKI 1986). Idea umiaru, ładu i harmonii w samej czynności pracy, wiąże się również z charakterystycz-nymi dla nauczania kardynała Wyszyńskiego tzw. cnotami pracy – cierpli-wością, nieskwaplicierpli-wością, wytrwałością, stałością, sumiennością, pilnością (WOŁKOWSKI 1986).
Zdaniem Jana Pawła II praca ma dwa znaczenia: przedmiotowe i pod-miotowe (JAN PAWEŁ II 1995). Przedmiotowe znaczenie pracy znajduje wy-raz w kolejnych epokach kultury i cywilizacji, podmiotowe zaś tkwi w tym, że praca ma służyć urzeczywistnieniu człowieczeństwa jednostki, spełniać osobowe powołanie, które jest jej właściwe z racji człowieczeństwa. Ma przy tym wartość etyczną, gdyż ten, kto ją spełnia, jest świadomym i sta-nowiącym o sobie podmiotem (JAN PAWEŁ II 1995).
Podstawowa aktywność człowieka, którą jest praca, jest opisywa-na opisywa-na wiele różnych sposobów. Nie ma powszechnej zgody i zrozumienia w kwestii definicji tak wszechobecnego zjawiska w życiu ludzkim, jakim jest praca (MICHALSKI 2005). STRZESZEWSKI (1978), dokonując przeglądu i weryfikacji propozycji, formułuje następującą definicję: „Praca jest to
wolna, choć naturalnie konieczna działalność człowieka, wypływająca z po-czucia obowiązku, połączona z trudem i radością, mająca na celu tworzenie użytecznych społecznie wartości duchowych i materialnych”.
FURMANEK (2008), omawiając wielowymiarowość pracy człowieka w aspekcie pedagogiki pracy, stawia pytanie, czy praca człowieka jako osoby może być drogą budowania sensu życia? Odpowiedź na to pytanie wymaga analizy fenomenu pracy ludzkiej jako wartości antropologicznej, etycznej i jako podstawowej kategorii aksjologicznej (FURMANEK 2008).
Autor zwraca uwagę na wartości moralne pracy, jej kategorie aksjologicz-ne, jak: godność pracy, wolność pracy, odpowiedzialność.
WIATROWSKI (2007), analizując pracę jako wartość uniwersalną, formu-łuje następujące stwierdzenia:
– najlepiej sens, rangę i nową rolę pracy w życiu człowieka oddają sfor-mułowania: człowiek – wartością najwyższą, praca – podstawowym mia-nownikiem wartości człowieka, które można znaleźć w dokumentach państwowych, kościelnych, unijnych;
– praca dla zdecydowanej większości ludzi żyjących w różnych okresach hi-storycznych i w rozległej przestrzeni jest wartością wysoko cenioną, przy tym wartością uniwersalną;
– humanitarność kategorii pracy powoduje, że jest to wartość, która bar-dzo dobrze oddaje pragnienia i nastawienia życiowe niemal każdego czło-wieka. Ludzie zazwyczaj traktują pracę zawodową jako pewnego rodzaju dobrodziejstwo i szansę pomyślnego rozwoju;
– praca przestała być wartością pewną, dlatego wśród młodzieży wykształ-ca się nowa świadomość, że prawykształ-ca jest tą wartością, o którą można, a na-wet należy się troszczyć i którą należy wysoko cenić.
Teoretyczne konteksty myślenia o pracy przedstawia FURMANEK (2006), który analizuje pracę w ujęciu:
– uniwersalistycznym, jako wartość uniwersalną, dzięki której powstają i funkcjonują wszystkie inne wartości;
– pragmatycznym, w którym praca polega na przekształcaniu dóbr przyro-dy i przystosowaniu ich do zaspokajania potrzeb ludzkich;
– materialistycznym, w którym pracę traktuje się jako: swoistą formę sto-sunku człowieka do pracy, formę stosunków społecznych, źródło stosun-ków materialnych niezbędnych do utrzymania siebie i rodziny;
– personalistycznym, w którym da się wyróżnić dwa komponenty: mecha-nistyczny i personalistyczny. Pierwszy z nich eksponuje wymiar produk-cyjny, ekonomiczny i materialny. Drugi podkreśla rolę człowieka jako sprawcy i podmiotu pracy.